WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
UWAGI O UŻYTKOWANIU ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH NA PRZYKŁADZIE HISZPANII Rafał Wawer Ogólnopolskie Stowarzyszenie Agroleśnictwa System zarządzania wodami do nawodnień w Hiszpanii oparty jest o samorządy, które zawiadują siecią kanałów. Jego historia sięga panowania arabskiego na terenie Półwyspu Iberyjskiego. Obecnie samorządy otrzymują koncesję na roczny limit zużycia wody, który dzielony jest według wielkości upraw. System hiszpański sprawdzał się przez setki lat, aż do chwili, kiedy zaczęto pobierać wody podziemne, których nie potrafiono odpowiednio opomiarować. Nadmierny oraz nielegalny pobór wynikają przede wszystkim z niedostosowania mechanizmów kontroli do nowoczesnych systemów poboru wód podziemnych. W Polsce, pomimo dobrego stanu wód podziemnych w ujęciu ogólnokrajowym, na niektórych obszarach mogą wystąpić niedobory oraz trudności w eksploatacji płytkich ujęć wód podziemnych (indywidualne studnie gospodarskie) oraz ujęć komunalnych lub przemysłowych użytkujących pierwszy poziom wodonośny. Rosnąca powierzchnia nawadnianych upraw w naszym kraju, przy niedostatku efektywnych regulacji prawnych ustalających zasady korzystania z wód dla celów nawadniania, niosą za sobą ryzyko zaburzenia odnawiania się zasobów wód gruntowych i powierzchniowych, analogicznie do sytuacji w Hiszpanii. Konieczne jest zintegrowane zarządzanie wodą w Polsce. Zarówno wprowadzenie małej retencji w formie zbiorników, jak i dążenie do zmniejszenia odpływu poprzez magazynowanie wód opadowych w wodach gruntowych, jest już palącą potrzebą, a nie tylko opcjonalnym zabiegiem poprawiającym krajobraz czy walory rekreacyjne działek. 79 del Campo Garcia 2018.
68
Hiszpania – studium przypadku
P
unktem wyjścia dla niniejszych rozważań jest system zarządzania wodą oparty o wspólnoty wodne w Hiszpanii. Tam dystrybucja wody bazuje na wprowadzonym w czasach dominacji arabskiej na Półwyspie Iberyjskim, ponad tysiącletnim systemie rozdziału wody z kanałów zasilających całe obszary rolnicze.79 Ówcześni władcy musieli rozstrzygać spory sąsiedzkie dotyczące sprawiedliwego korzystania z wody do nawodnień zalewowych pól. Stopniowo powstał system samorządów wodnych. Najpierw oparty był o trybunały wodne, które rozstrzygały spory poszczególnych użytkowników wód na danym obszarze, przy czym sędziowie byli wybierani spośród najbardziej szanowanych mieszkańców danego obszaru. Następnie powstały wspólnoty wodne składające się z rolników korzystających z tego samego kanału zaopatrującego dany obszar w wodę. Wspólnoty były samorządne w zakresie podziału zasobów wodnych przydzielonych w koncesji przez wyższą administrację. Po rekonkwiście system ten został utrzymany przez katolickich władców Hiszpanii i dotrwał w nieznacznie zmienionej formie do dziś. Po wdrożeniu Dyrektywy Wodnej zarządzanie wodą na poziomie zlewni prowadzą jednostki administracji państwowej, których polskimi odpowiednikami są: Krajowy i Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (KZGW, RZGW) oraz pozostałe jednostki specjalistyczne podległe różnym ministerstwom. W Hiszpanii administracja państwowa jest odpowiedzialna za określenie limitów poboru wód dla poszczególnych wspólnot nawodnieniowych, które reprezentują swoich członków. Dzięki
