WODA W ROLNICTWIE. EKSPERTYZA
DOBRE PRAKTYKI ZACHOWUJĄCE WODĘ W GLEBIE ROBERT BOREK Zakład Biogospodarki i Analiz Systemowych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Jesteśmy zależni od produkcyjnych i ekologicznych funkcji gleby, a te zależne są od bogactwa jej życia mikrobiologicznego. Do prawidłowego działania układu gleba-biosfera-atmosfera niezbędne jest utrzymanie małego obiegu wody na lądzie, którego kluczowym elementem jest proces ewapotranspiracji (parowanie wody z gleby i roślin), w dużej mierze regulowany przez roślinność. Kluczową rolę w zachowaniu wody pełnią następujące czynniki: skład granulometryczny gleby, porowatość gleby, zawartość materii organicznej, okrycie gruntu oraz aktualna dostępność wody w glebie. W praktyce rolnej możemy mieć jedynie wpływ na dwa czynniki: poprawę stosunków wodno-powietrznych w glebie (optymalna porowatość i struktura gruzełkowata) oraz ochronę przed parowaniem. W pierwszym przypadku bezpośredni efekt osiągamy poprzez spulchnienie gleby, zapobieganie mineralizacji (utlenianiu) próchnicy oraz erozji, stosowanie nawozów naturalnych, organicznych, a także racjonalizację nawożenia mineralnego. Ochrona przed wyparowaniem wody wymaga zastosowania kompleksowego zestawu działań, począwszy od przerwania podsiąku kapilarnego (np. poprzez uprawę bezorkową) przez praktyki oddziaływujące na bilans wodny w skali pola (utrzymywanie trwałej okrywy glebowej ze zdrową roślinnością), jak i w skali zlewni rolniczej (wprowadzanie zadrzewień śródpolnych).
G
leba to fabryka życia na naszej planecie. Zdrowa gleba jest siedliskiem dla tysięcy gatunków organizmów, przekształcających martwą materię organiczną w próchnicę, która gromadzi wodę i składniki pokarmowe. My, ludzie,
96
jesteśmy uzależnieni od produkcyjnych i ekologicznych funkcji gleby. W 2050 roku będziemy prawdopodobnie potrzebować 60% więcej żywności niż obecnie aby wyżywić blisko 10 miliardów ludzi. Do prawidłowego działania układu gleba-biosfera-atmosfera niezbędne jest utrzymanie małego obiegu wody na lądzie, którego kluczowym elementem jest proces ewapotranspiracji (parowanie wody z gleby i roślin), w dużej mierze regulowany przez roślinność. Zrozumienie i odpowiednia ochrona właściwości gleby uprawnej odpowiadającej za wychwytywanie i utrzymanie wody na potrzeby wzrostu i rozwoju roślin jest pierwszym krokiem w kierunku zatrzymania kryzysu ekonomicznego i środowiskowego, przed którym stoi dziś rolnictwo. Retencja glebowa to zdolność gleby do zatrzymywania i magazynowania wody. Ilość wody dostępnej dla roślin zależy od dwóch czynników: ❚ siły, z jaką woda związana jest w glebie (siła ssąca gleby), na którą składają się między innymi siły kapilarne występujące w porach glebowych (kapilarach); ❚ sił grawitacyjnych, wymuszających ruch grawitacyjny wody w głąb gleb. Siły kapilarne zwiększają się wraz ze spadkiem średnicy kapilar – w momencie, gdy całkowita suma sił wiążących wodę na powierzchni styku z glebą osiągnie wartość tak zwanej siły ssącej, woda staje się niedostępna dla korzeni roślin. Natomiast woda grawitacyjna jest z reguły wykorzystywana przez rośliny w nieznacznej ilości. Przy obecności warstwy nieprzepuszczalnej w glebie, zalegająca woda grawitacyjna może odcinać korzeniom dostęp do tlenu. Zasobność gleby w wodę jest uwarunkowana składem granulometrycznym
