14 minute read
Leer omgaan met schaamte
Frank Deuring
Frank Deuring vindt dat het oké is om te falen en fouten te maken. Een van de grootste redenen waarom mensen geen fouten delen is omdat ze zich schamen. Daarom is leren omgaan met schaamte belangrijk. In deze voorpublicatie uit zijn boek SuperFalen laat hij zien hoe, waarbij hij begint met zijn ergste schaamteaanval in jaren …
‘ Nee, niet zij!’, denk ik terwijl de paniek door mijn hele lichaam giert. Die paniek verandert vrij snel in een complete schaamteaanval. Mijn op hol geslagen brein denkt de hele tijd: ‘Dit is gênant, dit is pijnlijk, dit kan echt niet, Frank, zo meteen gaat deze hele groep je lynchen’. Een paar weken daarvoor krijg ik een mail van een blinde mevrouw over een workshop die ik ga geven. Kan zij gewoon deelnemen of is dat niet mogelijk voor iemand die blind is? Ik besluit haar te bellen en leg uit dat het mogelijk is. Alle werkvormen zijn geen probleem, op één oefening na. Bij die oefening mag een dappere vrijwilliger proberen een pingpongbal van een fles te tikken met de vingers. Dat gaat altijd fout en na één concrete tip lukt het vaak wel. De les die ik eraan koppel is dat je door anders te kijken ook anders gaat presteren. Op het moment dat ik uitspreek dat ik een vrijwilliger zoek, staat de dame in kwestie meteen enthousiast op. Zij wil meedoen en heeft er zin in! Ik raak in paniek en heb totaal geen idee hoe ik deze situatie tactvol op kan lossen zonder mensen te kwetsen.
Even tussen ons: Ik kan niet goed tegen conflicten. Mijn vrienden wilden vroeger altijd gaan kijken als tijdens het uitgaan een vechtpartij uitbrak. Dronken gasten die elkaar hard op de neus slaan is leuk, toch? Niet voor deze gevoelige man. Ik vluchtte het liefst meteen naar de andere kant van de discotheek of zelfs naar buiten. Als mensen op een feestje hard in discussie zijn, ben ik die gezellige vent die de boel sust met ‘Zullen we het even gezellig houden?’
Ik had die blinde mevrouw dus subtiel moeten uitleggen dat deze oefening niet voor haar geschikt was, maar ik durfde het niet uit angst voor een mogelijk conflict of een ongemakkelijk gevoel. In plaats daarvan gingen we samen toch onhandig de oefening doen. Ik gaf haar een arm en zij probeerde het balletje eraf te tikken. Dat lukte uiteraard niet en de fles donderde van tafel. Ondertussen voelde ik het groeiende ongemak in de zaal en logisch nadenken lukte ook niet meer vanwege de schaamte en paniek die ik voelde.
Dit was mijn ergste schaamteaanval in jaren. Zeker 10 op de schaal van Richter. Gelukkig heb ik geleerd om met zo’n schaamteaanval om te gaan. Je kunt in het omgaan met schaamte twee mindsets toepassen. Vanuit de vaste mindset denk je: ‘Ik ben niet goed in het omgaan met schaamte’, en vanuit de groeimindset denk je: ‘Ik kan leren omgaan met schaamte.’ Waarom is het leren omgaan met schaamte eigenlijk belangrijk?
Functionele schaamte
Als je kunt omgaan met schaamte ontwikkel je meer lef en durf je dus meer. Je durft fouten te delen en op tafel te leggen. Je durft afwijkende meningen te verkondigen. Je durft mensen tegen te spreken. Weet je wat een van de grootste redenen is waarom mensen geen fouten delen? Ze schamen zich. En dat kan ik me goed voorstellen. Daarom vind ik leren omgaan met schaamte belangrijk. Ik hoor je nu denken: ‘Heel goed Frank, maar wat is schaamte nu eigenlijk?’ Mooie vraag! Schaamte is een emotie en meteen ook één die flink pijn kan doen. Het is een diepe angst voor onverbondenheid. Laten we even teruggaan naar de tijd van het jagen en in een berenvel met een speer achter wilde dieren aanrennen.
Mensen leefden in groepen en uit een groep gezet worden was levensgevaarlijk, want dan kon je alles zelf regelen. Schaamte zorgt ervoor dat je in het gareel blijft en dat je jezelf conformeert aan de groep. Gek of anders doen kan een reden zijn om uit de groep gemieterd te worden. En dat lijkt me niet heel relaxed. Loop je daar een beetje alleen met je berenvel en je nieuwe speer. Moet je ineens zelf vuur maken, eten zoeken en de afwas doen. Even Thuisbezorgd regelen via de app was er niet bij.
Schaamte was vroeger dus functioneel om niet uit de groep gemieterd te worden. Nu is dat heel anders. In organisaties is het juist belangrijk dat je een andere mening durft te hebben en dat je anders durft te denken dan de groep. Alleen onze hersens lopen nog een beetje achter. De tijdgeest ontwikkelt zich sneller dan het besturingssysteem in je hoofd. Daarom krijgen we soms een schaamteaanval. Gelukkig kun je daar mee leren omgaan. Hoe je dat doet, deel ik in de rest van dit artikel.
Buddy up
Stel je dit eens voor: je hebt een schaamteaanval waarvan je letterlijk pijn in je buik krijgt. Je wordt zo rood dat menig tomaat spontaan jaloers op je is. Het liefst wil je door de grond zakken en verdwijnen. Was er maar een pilletje waardoor je dit gevoel in één keer weg kon nemen.
Goed nieuws! Dat kan! Nou ja, letterlijk een pilletje slikken waardoor dat gevoel in één keer weg is? Dat gaat ’m niet worden. Ja, je kunt zo’n feestsnoepje nemen waardoor je iedereen in één keer ontzettend lief vindt en je spontaan de dossierkast begint te knuffelen, maar dat is geen duurzame oplossing. En het is illegaal.
Schaamte was vroeger dus functioneel om niet uit de groep gemieterd te worden Je kunt wel zelf in actie komen en de schaamte grotendeels beteugelen. Schaamte is de angst voor onverbondenheid en er niet meer bij horen. De magische oplossing voor schaamte is empathie en verbinding zoeken. Dat kan moeilijk zijn, maar toch: op het moment dat jij bij iemand jouw schaamte kunt delen en die persoon empathie toont, wordt de schaamte al minder. Hoe doe je dat concreet?
Zoek een schaamtebuddy! Dat is een persoon met wie je dit soort dingen kunt delen. Dat kan een collega zijn of iemand in de privésfeer. Op het moment dat je een schaamteaanval hebt, benader je die persoon. Hij gaat zo veel mogelijk empathie en liefde tonen.
Ik adviseer jullie om deze stappen te ondernemen: 1 Heb je een schaamteaanval? Deel je verhaal met je buddy. 2 De buddy luistert goed en oordeelt niet. De buddy toont vooral begrip. 3 De buddy dankt jou voor het delen en spreekt zijn waardering uit. 4 De buddy prijst jouw moed.
Je zult merken dat de schaamte minder wordt en dat je gaandeweg meer lef ontwikkelt. Je durft naar voren te stappen om fouten te delen en daarom gaan jij en je collega’s meer leren. Het verbetert ook de band tussen jullie onderling, omdat het tonen van kwetsbaarheid de fundering is voor het opbouwen van vertrouwen.
De kracht van het delen en fietsen over de zee
Schaamte is dol op eenzaamheid en vindt het niet leuk om gedeeld te worden. Hoe langer je schaamte niet naar buiten laat, des te groter schaamte zal worden. Politicus Frans Timmermans is op dertienjarige leeftijd misbruikt door een priester. Hij heeft dit jaren voor zich gehouden en de schaamte was enorm. Totdat hij begon met praten. Praten over het misbruik en zijn schaamte. Door het te delen en empathie te krijgen werd zijn schaamte stukken minder. Praten over je schaamte kan enorm uitdagend zijn. Als jij de moed weet te vinden, dan kan dit je enorm helpen.
Het niet praten over schaamte kan uiteindelijk schadelijker zijn dan de gebeurtenis zelf. Daarom ben ik zo’n enorme pleitbezorger voor het delen van je fouten. Als je fouten deelt, dan geef je een cadeautje aan je collega’s. Zij hoeven jouw fout niet meer te maken. Als kers op de taart help je ook jezelf nog door fouten te delen, omdat de schaamte dan minder zal worden. Ik ga een ander voorbeeld geven over de kracht van het delen.
Ik mocht een keer in Finland een workshop verzorgen voor een groep young professionals. Ik sprak daar met Miro. Ik was gefascineerd door zijn verhalen, die elke keer een andere emotie opriepen. Na een eerste verbazingwekkend en een tweede hilarisch verhaal, voelde ik bij zijn derde verhaal een diepe bewondering. Dat ging als volgt. Aan het einde van de workshop vroeg ik mensen iets te wilde delen waarvan ze veel geleerd hadden. Miro is een stille jongen, maar als hij begint met zijn verhalen dan hang je aan zijn lippen. Hij vertelde hoe hij twee jaar geleden compleet de vernieling in ging. Op het moment dat hij net voor het eerst vader was geworden van een zoontje, kreeg hij zijn droompromotie aangeboden. Dit was echt zijn droombaan en Miro had er enorm veel zin in. Om zijn nieuwe functie goed te kunnen uitvoeren liet hij zich bijscholen. De studie was zwaarder dan hij dacht in combinatie met zijn nieuwe functie en een klein schreeuwfabriekje thuis. Hij maakte lange dagen, die hem zwaar vielen omdat hij nieuwe dingen aan het leren was. Als hij thuiskwam kreeg hij meteen de baby in zijn armen gedrukt, want die had de hele dag al lopen huilen en zijn vrouw was kapot. Uiteindelijk viel de kleine in slaap en kon Miro snel wat eten voordat hij aan de studie ging. De baby had een perfecte timing, want net als de studieboeken dicht gingen, begon het krijsen weer. Per nacht had Miro maximaal twee uur slaap en na zes maanden ging het mis.
Bam! Burn-out … Hij kon niets meer. Hij kon niet meer werken en voor zijn zoon zorgen was ook een probleem. Hij vertelde eerlijk welke schaamtegevoelens hij had. Hij vond dat hij faalde als vader, echtgenoot, leerling en werknemer. Hij was te trots om hulp te vragen of om zijn verhaal te delen. De zaal hing aan zijn lippen, je kon een speld horen vallen. Hij vertelde hoe hij uit de burn-out was gekomen en wat hij deed om een nieuwe te voorkomen. Hij inspireerde de hele zaal met zijn kwetsbaarheid en openheid. Het delen van zijn ervaring zorgde ook voor opluchting bij hemzelf. Niemand wist dit van hem. ‘Het voelde alsof ik tien kilo lichter was na afloop.’
De hele zaal vond hem dapper en moedig omdat hij zijn verhaal deelde. Door zijn openheid gingen nog meer mensen eerlijke verhalen delen. Zijn verhaal was een vliegwiel geworden voor de rest. De inspiratie vloog de zaal om de oren.
Het delen van schaamte heeft mij ook een stapje verder geholpen na het incident met de blinde mevrouw aan het begin van dit hoofdstuk. Ik vertelde dit verhaal tijdens een workshop en kreeg een verrassende reactie van deelnemer Inge. Zij heeft jarenlang gewerkt met mensen die een beperking hebben, en vertelde dat die uitgesloten worden vaak nog erger vinden dan iets doen wat stiekem te lastig is. Ook kreeg ik begrip en complimenten voor het feit dat ik van tevoren contact had opgenomen met die blinde mevrouw.
TIP: Het delen van een fout zorgt ervoor dat de schaamte minder wordt of zelfs verdwijnt. Daarbij kan het delen ook een nieuw perspectief geven op de situatie. Iets wat verschrikkelijk is in jouw hoofd kan voor andere mensen helemaal niet zo erg zijn.
De minicursus kwelduivelbestrijding
‘Jij kunt dit niet. Wat ben je toch ook een waardeloos geval. Je bent niet goed genoeg.’ Herkenbaar? Dit is je innerlijke criticus aan het woord. Of, zoals ik hem noem: jouw ‘kwelduivel’. Ga eens in gedachten naar het laatste moment dat jouw kwelduivel je belemmerde. Welk effect heeft dit gehad? Waarin heeft hij jou belemmerd?
We gaan een kleine oefening doen. Stel je eens voor dat jij een belangrijke presentatie gaat geven in een theaterzaal waarin duizend mensen zitten. Je loopt op en je kunt de zaal met moeite zien vanwege de felle spotlights die vol in je bakkes schijnen. Je krijgt een oorverdovend applaus en rilt van de zenuwen. Net voordat je gaat beginnen, doemen er voor het podium drie stoelen op. Je schikt je de pleuris. Dit had je niet verwacht! Je ligt spontaan naast je à propos. De tijd staat even stil en dan zie je drie collega’s zitten. Zij gaan allemaal iets tegen jou zeggen voordat je je presentatie gaat geven.
De eerste die begint te spreken is Ellen de Engel en zij is onwijs positief: ‘Jij kunt dit. Jij bent de beste presentator ooit. Jij gaat een nieuwe norm neerzetten. Jij gaat de Nobelprijs voor presenteren winnen. Jij gaat het leven van deze mensen veranderen. Jij bent het licht in donkere tijden’.
Dan is Neutrale Nico aan de beurt om te spreken: ‘Jij gaat een presentatie geven. De mensen gaan luisteren. Dat is allemaal prima’.
Karin de Kwelduivel is een soort kruising tussen Johan Derksen en Maarten van Rossem. Zij sluit de boel af: ‘Jij kunt dit niet. Jij bent de slechtste presentator ooit. Dit is het einde van je carrière. Ga jij serieus iets zeggen? Ga maar alvast solliciteren dan, want jij gaat jezelf enorm voor aap zetten. Pas maar op dat je niet gearresteerd wordt voor het stelen van 15 minuten van hun leven’.
Ja, ik weet het. Ik overdrijf een klein beetje om het goed over te laten komen. De belangrijkste les is dit: Dit zijn zomaar drie gedachten die door je hoofd kunnen spoken. De grootste fout die we kunnen maken is dat we deze gedachten als waarheid gaan aannemen. Het zijn meningen, het is geen waarheid. Jij kunt kiezen welke mening je voor waarheid aanneemt.
‘Je hebt geen invloed op wat je overkomt, je hebt wel invloed op hoe je ermee omgaat.’ Dit is mijn ultieme drijfveer voor de FoutenFabriek. De kwelduivels komen gegarandeerd. Het geheim is dat je geen waarde meer leert toekennen aan die gedachten.
Laat ze er lekker zijn. Geef de kwelduivel een stoel en een cappuccino. Laat haar even lekker uitrazen en laat dan Ellen de Engel aan het woord. Je hebt twee meningen gehoord. Welke kies jij om te geloven op dat moment?
Ik hoor je nu denken: ‘Dat klinkt leuk in theorie, maar in de praktijk is het nog knap lastig’. Inderdaad, dat klopt. Het is lastig. Maar, het is ook aan te leren. Jij kunt dit leren én er beter in worden. Uiteindelijk zul je ergens in het midden uitkomen tussen de engel en de kwelduivel in.
‘Je hebt geen invloed op wat je overkomt, je hebt wel invloed op hoe je ermee omgaat.’ Denk hieraan als Karin de Kwelduivel weer op bezoek komt voor een cappuccino. Je hebt invloed op hoe je daarmee omgaat.
TIP: Druk Karin de Kwelduivel niet weg, maar laat haar lekker uitrazen en probeer er geen waarde aan toe te kennen.
Faalheld: Brené Brown Ik noem haar niet expliciet in dit stuk, maar de meeste tips over omgaan met schaamte komen uit het werk van Brené Brown. Zij is onderzoekshoogleraar aan de universiteit van Houston. Haar TED-talk over de kracht van kwetsbaarheid is meer dan 50 miljoen keer bekeken en hoort tot de top 5 van best bekeken TED-talks. Vijf van haar boeken zijn op nummer 1 gekomen in de bestsellerlijst van de New York Times.
Samenvattend: je kunt leren omgaan met schaamte. Door fouten te delen wordt schaamte minder of verdwijnt ze zelfs. Schaamte verdwijnt bij de gratie van empathie en verbinding. Daarom helpt het om een schaamtebuddy te zoeken, zodat jullie elkaar kunnen steunen. Kwelduivels zijn die lastige stemmetjes die tegen jou schreeuwen dat je niet goed genoeg bent. Laat ze lekker uitrazen en probeer ze vooral niet weg te drukken.
Frank Deuring is oprichter van de FoutenFabriek en heeft zich sinds 2013 maniakaal ondergedompeld in het leren van fouten binnen organisaties. Hij heeft duizenden mensen geïnspireerd met zijn lezingen en gastcolleges bij ministeries, banken, ziekenhuizen, universiteiten en het mkb.
