PERPENDICULAIR OP DE KUSTLIJN
DEX WEEL Academie van Bouwkunst Amsterdam 2018
PERPENDICULAIR OP DE KUSTLIJN
Ik zou graag iedereen willen bedanken die mij heeft geholpen bij het afronden van mijn afstudeerproject. De belangrijkste persoon in dit proces was mijn mentor Chris Scheen. Ik zou hem hierbij dan ook graag willen bedanken voor al zijn hulp, kennis en tijd. De middagen en avonden in Delft vond ik interessant, leerzaam en vooral heel gezellig. Het gaf mij iedere keer een andere blik op mijn opgave en nieuwe inzichten. Uw begeleiding en hulp is voor mij dan ook van onschatbare waarde. Graag zou ik ook mijn commissieleden Bart Guldemond en Vibeke Gieskes willen bedanken voor hun tijd en inzet in mijn afstudeerproject. Ook bij jullie kon ik altijd terecht voor vragen en afspraken, het leek nooit teveel. Dit heeft mij heel erg geholpen in het proces en het afronden. Tot slot wil ik graag in speciaal Eric Goldhoorn, vriendin en familie bedanken voor al hun inzet en hulp tijdens mijn afstudeerperiode. Jullie hebben mij door en door gesteund en ik heb dit project mede aan jullie te danken. Dex Weel Amsterdam, 7 maart 2018
Mentor: Chris Scheen Commissieleden: Vibeke Gieskes Bart Guldemond Externe leden: Hanneke Kijne Toegevoegde leden: Jolijn Valk Floris Hund
A DREAM I keep having this dream. I observe an abstract line on an idyllic mountain scenery. I keep having this dream. I am on top of a mountain, surrounded by rugged landscape. Underneath me, I see the line crossing the border between land and sea. I descend slowly, following the line. I keep having this dream. In this, slides become more horizontal. An impressive sloping landscape scattered with flowers extends in front of me. I descend slowly, following the line. I keep having this dream. I see an immense coastline which takes the form of uninterrupted beach. I descend slowly, following the line. The line disappears under water. The greenblue seawater shimmers.
01
Inleiding
01 Het Gebied 08 02 Het Perceel 10 03 Twee Extremen 12 04 De Lijn 14
02
03
De Concept 01 02 03 04
De Verbinding De Driehoek De Capsule De Drager
27 31 37 45
Analyse gebied
19 Langs de Kust 01 21 Dwars op de Kust 02 23 Gebiedsgegevens 03
04
Ontwerp & Verbeelding
52 56 68 75 80 87 96 102
In de Zee Zee Eenheden De Overstap Het Middelpunt Vallei Eenheden De Bovenkomst Berg Eenheden In het Gebergte
05
Verantwoording
110
06
111 Literatuurlijst
07
Herkomst afbeeldingen
114
01 02 03 04 05 06 07 08
01 INLEIDING 01 02 03 04
Het Gebied Het Perceel Twee Extremen De Lijn
Le Racou
Collioure Port-Vendres
Banyuls sur mer
F
a Sp
in
rance
Cerbere
Portbou
Colera
Platja de Garbet
Platja Grifeu Llanca
El port de la Selva
het gebied Het projectgebied is gesitueerd aan de voet van de Pyreneeën, een jong gebergte dat circa vijftig miljoen jaar geleden is ontstaan. De rotsformaties van de Pyreneeën lopen uit tot aan de kustlijn: de Costa Brava. De term Costa Brava (Catalaans voor wilde, ruige kust) staat symbool voor het ruige, onherbergzame karakter van de kust met zijn vele onregelmatige rotsen en baaien. Veel van deze baaien zijn bebouwd. Tussen de Spaanse vissersstadjes Llançà en Colera ligt een onontwikkeld perceel; de ideale plek voor Perpendiculair.
09
het perceel Het perceel is omsloten door drie bergruggen.Twee bergruggen liggen parallel aan elkaar en lopen enerzijds uit op de zee. Anderzijds worden deze gestopt door de derde bergrug. Deze drie bergruggen vormen een omsloten ruimte in het landschap. Het hoogste deel van het perceel ligt 600 meter boven zeeniveau en de oppervlakte bedraagt ongeveer 10 km² Vlak langs de kustlijn loopt een treinspoor en een autoweg die het strand afsplitst van het achtergebied.
10
twee extremen Het perceel kent twee landschappelijke extremen: de bergen en de zee. De zee kenmerkt zich door zijn horizontaliteit en veranderlijkheid. De invloeden van zon, wind en neerslag worden direct zichtbaar door dit spiegelende oppervlak. Elke dag, ieder moment is deze plek anders dan het moment ervoor. De bergen weerspiegelen de grootsheid van de natuur. Boven in de bergen, met zicht over het immense gebergte, de glooiende vallei en de eindeloze zee, is de ervaring van jezelf als klein wezen op deze aarde het duidelijkst voelbaar. Tussen deze extremen zijn er bossen, groene valleien en strand. Dit landschap zorgt voor een divers en indrukwekkende ervaring.
12
De lijn Deze uitersten worden altijd separaat gezien en ik zou deze fysiek met elkaar willen verbinden door middel van een lineaire slanke woonstructuur die zich uitstrekt van de bergen tot de aan de Middellandse zee. De Lijn heet ‘Perpendiculair’, ofwel loodrecht, omdat de Lijn loodrecht op de kustlijn staat. Om de ongerepte natuur te ontzien en nog intenser te kunnen beleven, rust de Lijn op hoge kolommen. Af en toe duikt de Lijn in het landschap. Door de indrukwekkende vergezichten en de onderdompeling van de Lijn in het landschap wordt de verbinding tussen de Lijn en de natuur geïntensiveerd. De Lijn omvat drie typen verblijfseenheden die zijn ingepast in de landschappelijke context. De verblijfseenheden zijn maximaal met de omgeving verbonden. De verblijfseenheden in de bergen zijn naar boven georiënteerd, zodat bewoners zicht hebben op de hemel en de eindeloze horizon. De eenheden in de vallei zijn georiënteerd naar het glooiende landschap en de eenheden op zee naar de diepte van het water. Deze verblijfseenheden worden gekoppeld aan een inwendige lijn verbinding. Deze verbinding bevat ‘capsules’ die werken als horizontale liften en deze kunnen per verblijf pauzeren om de bewoners tot hun voordeur te brengen. Bewoners en bezoekers kunnen Perpendiculair gemakkelijk bereiken met de trein. Een bestaande spoorweg doorkruist de Lijn. Op dit kruispunt is een halte gecreëerd waar bewoners kunnen overstappen op een capsule die hen naar naar de groenblauwe zee brengt, of toch naar de diepgrijze bergen...
15
02 ANALYSE 01 Langs de kust 02 Dwars op de kust 03 Gebiedsgegevens
16
Cap Ravener
Cap de Ras
Cap Marcer
Cap Cerbere
Cap Canadell
Cap Peyrefite
Cap de Rederis
Cap de la Vella
Cap dOna
Cap Castell de Vello
Cap d’Ullastrell
Cap Bear
Cap Gros
langs de kust De plek kent twee landschappelijke ‘bewegingen’. Een die langs de kustlijn trekt en een die hier dwars op ligt. De doorsnede laat ziet dat er langs de kust een opeenvolging is convexe vorm en een concave vormen. De convexe vormen zijn de uitgelopen bergruggen vanuit de Pyreneeën en de concave vormen zijn de baaien die hiertussen liggen. Deze gebieden staan vaak vol met bebouwing en dit komt door een aantal factoren: vlak bouwterrein, strandvorming en windluwte door de uitloop van de bergruggen.
19
dwars op de kust De beweging dwars op de kust wordt zelden ervaren en is ook zelden fysiek. Het laat een contrast zien tussen de twee extremen. De bergen en de zee. Een verbinding die niet zichtbaar is als een rechte lijn, maar als een kronkelende lijn. De weg van de minste weerstand. Via de vallei die als natuurlijke overgang functioneert tussen de twee extremen.
20
Cap Rave
Cap de
Cap Mar
Cap Cerb
Cap Cana
Cap Peyre
Cap de Red
Cap de la V
Cap d
Cap Castell de V
Cap d’Ullast
Cap B
Cap G
PERPENDICULAIR
Kustlijn: 3,2km Lijn: 6km Inwoners:
Oppervlakte: Hoogte
LLANCA
Kustlijn: 6,4km Inwoners: 4,985
+/- 2000
+/-10km2 +/-600m
gebiedsgegevens
COLERA
Kustlijn: 3,2 km Inwoners: 533
Colera en LLanca zijn evenals andere kustplaatsen in de afgelopen 50 jaar uitgegroeid van vissersdorpjes tot grotere dorpen, tot steden. Het aantal inwoners gaat gepaard met de lengte van de kustlijn en de ‘vlakke’ oppervlakte. Ook is de afstand tussen de infrastructuur, zoals treinspoor en weg, en de kustlijn een belangrijke factor in het uitgroeien tot grotere dorpen en steden. De aantallen, zoals te zien in het schema hiernaast, dienen als referentie voor het bepalen van het inwonersaantal van de Lijn. 23
03 CONCEPT 01 02 03 04
De ‘Verbinding’ De ‘Driehoek’ De ‘Capsule’ De ‘Drager’
25
De verbinding De Lijn loopt van de zee tot de bergen, een verbinding die niet alleen visueel is, maar ook fysiek. Deze is soms in overeenstemming met het landschap, maar gaat hier ook tegen in. De Lijn gaat van het bovendrijven uit de zee naar het zweven over de infrastructuur van de kust, van het volgen van de vallei naar het doorkruisen van een heuvel en ten slotte van het overstijgen van de steilte van de berg naar het snijden in de bergtoppen.
Moun tai n
26
Valley
y
Sea THREE SITES
DRIE TYPEN
& CONNECTIONVERBINDEN & LEVELING NIVELLERING
EINDIGT IN NATUUR BOTH ENDS IN TO NATURE
S
line
rigid widt
th
De driehoek Lopend van oost naar west betekent ook dat hierbij een duidelijke noord en zuidzijde aan de Lijn wordt toegekend. De zuidzijde kenmerkt zich door de oriĂŤntatie op de zon en opwarming. De noordzijde heeft te maken met stevige stormen en kou. Beide zijden vragen om een radicale aanpassing in de sectie van de Lijn. De driehoekvorm staat symbool voor de Lijn in het landschap. De aanzichtlijn vanaf de onder- en zijkant zal, in plaats van een vlak, een dunne lijn zijn. De driehoekvorm snijdt enerzijds als vleugel in de wind en geleidt de wind langs de onderzijde van de Lijn. Anderzijds vermijdt de vorm het creĂŤren van een rechte zuidgevel die in de zomermaanden veel warmte absorbeert.
N
line from landscape
31
De doorsnede is opgedeeld in verschillende zones. In het midden van de vorm vindt men de verblijfzone, dit deel vormt het hart van het plan. De bewoner kan dit deel afsluiten van de natuur of onbebouwd laten. Deze zone staat in relatie met de plaatselijke context en is gekoppeld aan een natte zone en droge zone. De natte zone is door de bewoner in te vullen als wasruimte of keuken en deze is gekoppeld aan de doorlopende schacht. Aan de andere zijde ligt de droge zone, een overdekte afsluitbare ruimte, te gebruiken als slaapruimte, berging, woonruimte, etc. De verblijfzone, is te bereiken via de loopzone. De loopzone is de ‘langzame’ ader die over de Lijn gaat. In de vallei, waar de Lijn door de heuvel heen snijdt, vervolgt dit zich via een pad over het landschap. In de onderzijde van de vorm bevindt zich de snelle doorvoer ader. Deze omvat een lijnverbinding met capsules, die loopt van het ene uiteinde in de zee naar het andere uiteinde in de bergen. De lijnverbinding werkt als horizontale lift en is te pauzeren per verblijfeenheid.
zonnepanelen schacht natte zone
portaal
verticale lift
loop zone verblijf zone
droge zone
snelle doorvoer ader
kolom
trap
De bergeenheid is ontsloten door een trap die de snelle ader en loopzone verbindt. De verblijfzone bestaat uit twee delen die getrapt van elkaar zijn. Het onderste deel is rondom afgesloten en richt zich geheel naar boven. Het bovenste deel van de verblijfzone kijkt over de rand van de Lijn heen naar de eindeloze horizon en hemel.
hills hills
De vallei-eenheid is ontsloten vanaf de trap die de doorvoer ader en loopzone verbindt. Deze richt zich voornamelijk dwars op het silhouette van het gebergte. De schuine golvende contouren trekken langzaam omhoog. De verblijfzone heeft een ‘portaal’ naar de zuidzijde en deze werkt als kijker die de natuur inkadert. Tevens kan men hierdoor ook direct het landschap instappen.
valley valley
De zee-eenheid richt zich aan twee zijden naar de diepte van de zee. De eenheid is ontsloten vanaf het ‘dek’ en heeft zijn verblijfzone onderin de driehoek. De twee ruimtes boven zijn in te vullen als natte en droge zone. De twee schuine open zijden bestaan uit glazen panelen die kunnen kantelen, waarbij ze functioneren als vlonders.
sea sea
35
De capsule De Lijn heeft een horizontale doorvoer ader. Deze maakt het mogelijk dat bewoners op een snelle manier vanuit de bergen naar de zee kunnen trekken of juist andersom. De doorvoer ader bevat capsules, dit zijn compacte voertuigen die heen en weer rijden door de doorvoer ader . De verbindingen hebben een centraal punt, dat ligt bij de aansluiting met het bestaande treinspoor. Vanuit hier kan de bezoeker overstappen op het Berg-traject, de Vallei-traject of het Zee-traject. De Bergtraject gaat versnelt door het vallei deel, waardoor bewoners in de bergen sneller naar het centrale punt kunnen reizen. Deze trajecten bevatten verschillende typen capsules die zijn aangepast aan de verschillende contexten. De Berg-capsule heeft bijvoorbeeld een getrapt vloerdeel, waardoor deze mee kan kantelen met de helling van de Lijn.
Vallei traject
Berg traject
eind punt stoptraject 36
De capsules zijn 10 meter lang en 2.20 meter breed. Ze bieden ruimte aan ongeveer 50 personen per capsule en hebben een maximale snelheid van 36km/u. De totale tijdsduur is afhankelijk van het aantal keren dat bewoners in- en uitstappen, maar wordt gereduceerd doordat de bergwoningen een eigen versnelde lijn hebben.
Vallei traject
Zee traject centrale punt
De doorvoer ader is door middel van een trap verbonden met het looppad. Dit looppad werkt tevens als ontsluiting naar de bergeenheden toe. De helling van de Lijn rijkt tot 15 graden in schuinte, waardoor de capsule schuine kantelende vloerdelen bevat, die het vloerniveau horizontaal houden. Bij elke kolom opent de capsule zich naar de hemel toe en is het mogelijk om uit te stappen en over te stappen op het verticale transport naar het bergen landschap.
39
De doorvoer ader is ook door een trap verbonden met het looppad. Deze trap dient tevens ook als ontsluiting naar de vallei eenheden. De helling van de Lijn in de vallei is niet groter dan 5 graden en is veelal horizontaal. Bij elke kolom is het mogelijk om uit te stappen en over te stappen op het verticale transport naar de vallei.
41
De doorvoer ader is door een gang met trap verbonden met het looppad van het dek. Deze trap dient ook als ontsluiting naar de zee eenheden. De helling van de Lijn in de zee is niet groter dan 3 graden en zakt schuin af tot de Lijn het zeeniveau bereikt. Bij elke stop is het mogelijk om naar het dek te gaan.
43
trap
droge cel liftschacht
entresol vloer natte cel
De drager De Lijn wordt boven het landschap gedragen door vele kolommen. Deze kolommen staan om de 100 meter op het landschap. In het schuine gebergte, in de glooiende vallei en in de diepe zee. De kolom is uitgehold, zodat publiek programma zich hier kan huisvesten. Dit zou bijvoorbeeld ingevuld kunnen worden door een klim school in het gebergte, een lokale supermarkt in de vallei of een ijszaakje aan de zee. De kolom bestaat uit vier onderdelen, waarvan twee het verticale transport herbergen. De andere twee werken als natte en droge cellen voor de publieke functies. Tevens is het mogelijk meerdere vloeren aan te sluiten tussen de kolommen, waardoor er meer oppervlak ontstaat en deze met glas af te sluiten van de natuur.
45
04 ontwerp 01 02 03 04 05 06 07 08
In de zee Zee eenheden De Overstap Het middelpunt Vallei eenheden De bovenkomst Berg eenheden In het gebergte
46
08 in het gebergte
07 berg eenheden
06 de bovenkomst
05 vallei eenheden
04 het middelpunt
03 de overstap
02 zee eenheden
01 In de zee
in de zee De Lijn begint hier. Twee betonnen banden rijzen op boven het wateroppervlak. De banden schermen een deel van de ruige zee af waardoor hiertussen een soort baai ontstaat. Hier kunnen de bewoners rustig te water gaan voor een zwem- of surfsessie. Het vloervlak bouwt zich op uit lagen die steeds hoger boven het watervlak uitreiken, waarbij het eindigt als een lang gerekt vlak. Gedurende de dag komen de bewoners hier om de zee te ervaren. Langs de randen spelen en klimmen kinderen. De golven rollen rustig de kom binnen, er vaart langzaam een catamaran langs.
51
zee eenheden De bovenzijde van de Lijn is hier publiek. Het dek werkt als een pier, die langzaam naar beneden de zee in zakt. Het dek heeft aan beide zijden een looppad. Deze bieden veiligheid en versterken het zicht op de horizon. Tussen de looppaden zit het hogere dek. Dit functioneert als dakterras van de zee eenheden, maar is ook te gebruiken door andere bezoekers en bewoners. De doorvoer ader is te bereiken via een gang die aansluit op het looppad. Deze gang biedt toegang tot twee eenheden aan beide zijden.
55
dek
looppad
glazen vlonder doorvoer ader schacht verblijfzone droge ruimte natte ruimte entree
2m
De eenheden boven de zee zijn opgebouwd uit twee lagen en te bereiken via het dek. Dit zijn de smalste en daardoor ook de kleinste eenheden in de Lijn. De onderste laag vormt het hart van de eenheid en deze beschikt over twee grote kantelbare glazen panelen, die tevens ook als vlonders kunnen functioneren. De boven ruimtes van de eenheid zijn meer afgezonderd van het water, maar zullen door de reflectie van de zee op het schuine plafond deze indirect ervaren.
de overstap Dit is de kruising van de bestaande infrastructuur met Perpendiculair. Hier sluit de Lijn aan op de bestaande spoorlijn en kustweg. Er wordt een halte gecreÍerd, halte Perpendiculair, hier kunnen de bewoners en bezoekers overstappen van de trein of auto op de doorvoer ader van de Lijn. Achter het talud van de trein ligt een tijdelijke parkeerlocatie, waar auto’s onder de Lijn kunnen parkeren, om vervolgens via de capsule naar hun woning kunnen reizen. Boven deze kruising ligt een rond plein, die de kruising van de Lijn met de infrastructuur symboliseert.
IR
A UL
IC
D EN
RP
PE
67
het middelpunt De plek precies in het midden van de Lijn, ligt tussen twee heuvels. De Lijn komt hier voor een kort moment boven het landschap uit. De driehoek snijdt een deel uit de vallei en dit zorgt ervoor dat de capsules direct over het landschap heen rijden. De bovenzijde van de driehoek is afgerond met een glazen luifel en hierdoor biedt deze plek ruimte voor het verbouwen van eigen groenten. Bewoners kunnen hier direct vanuit de capsule het landschap instappen, waarna de capsule weer zijn deuren sluit en in de berg verdwijnt.
74
vallei eenheden De Lijn loopt in de vallei dicht langs het landschap omhoog, zo hebben de eenheden direct contact met het glooiende landschap. De eenheden zijn gekoppeld met een een verbindende trap tussen de doorvoer ader en het looppad. Op de plek waar de horizontale Lijn de drager raakt zit een verticale as. Hier kunnen de bewoners vanuit de doorvoer ader naar het landschap.
79
verblijfzone
entree
droge ruimte
looppad
doorvoer ader natte ruimte schacht portaal
2m
De vallei eenheid bestaat uit een buiten verblijfzone. De kenmerken van deze eenheid zijn het open dak en het grote portaal richting de glooiende vallei aan de zuidzijde. De verblijfzone is aan de rechterzijde gekoppeld aan de entree en twee ‘droge’ ruimtes. Deze zijn in te vullen als slaapruimte, leefruimte of bergruimte. Aan de linkerzijde ligt het ‘portaal’ en twee ‘natte’ ruimtes, deze kunnen worden gebruikt als keuken of badkamer. De bewoner kan er voor kiezen, om de verblijfzone verder in te vullen als extra binnenruimte of juist open te laten als patio.
de bovenkomst Op de punten waar de Lijn zich diep onder het landschap bevindt, zijn er verticale verbindingen naar boven. Op deze manier is er een mogelijkheid gecreĂŤerd om vanuit het landschap naar de Lijn te komen. Ook voorzien deze verticale assen de Lijn van verse lucht en veiligheid. De as bestaat uit twee losse elementen, waarvan een de liftschacht en de ander een trappenhuis omvat.
86
berg eenheden In de bergen volgt de Lijn de bergrug en reikt een helling van 15 graden, Alle onderdelen in de Lijn vervormen zich naar de helling. De doorvoer ader kantelt en verandert in een berglift, het looppad wordt een luie bergtrap en de eenheden krijgen een split-level vloer. De Lijn zweeft, hoog boven de bergen en is net als de andere delen verbonden met het landschap via de dragers. De doorvoer ader is verbonden met de luie bergtrap door een steile trap, tevens ontsluit deze ook een berg eenheid.
95
droge ruimte
luie bergtrap
entree verblijfzone doorvoer ader natte ruimte schacht
2m
De berg eenheid bestaat net als de andere eenheden uit een verblijfzone dat zich in het midden van de Lijn bevindt. Deze zone bestaat uit een lager deel en een hoger deel. De eenheid is te bereiken via de verbindende trap tussen de doorvoer ader en de luie bergtrap. De entree ligt in de middenas van de eenheid en vormt ook de trap die de twee opgesplitste verblijfzones met elkaar verbindt. De verblijfzone is net als de andere eenheden verbonden met ‘droge’ ruimtes aan de rechterzijde en ‘natte’ ruimtes aan de linker zijde. 97
in het gebergte Net als het begin van de Lijn, in de zee, eindigt de Lijn vlak onder het hoogste punt in de bergen. Daar stopt het landschap de Lijn. Er leidt een trap vanuit de doorvoer ader naar boven. Iedereen die de top van de berg wil bereiken zal te voet verder moeten. Klimmend over het ruige berglandschap. De trap richting het landschap takt een aantal keren af naar links, hier kunnen wandelaars richting het dal trekken. In deze aftakkingen bevinden zich enkele ruimtes die te gebruiken zijn door bergwandelaars. Zij trekken van bergtop naar bergtop en kunnen boven in de Lijn overnachten.
101
05 verantwoording Perpendiculair is begonnen bij een gedachte over architectuur op een plek die ik zelden relateerde aan architectuur. De zon, wind en zee leidden mij altijd af en lieten mij de natuur ervaren. Fietsend over de Pyreneeën om zo nu en dan achter mij te kijken naar de steeds hoger liggende horizon lijn en het steeds verder vergroten van het uitzicht over het gebergte. De kustlijn wordt steeds abstracter en de bebouwing valt in het niet. Surfend over de Middellandse Zee om zo nu en dan achter mij te kijken naar de steeds kleiner wordende kustlijn en naar het oneindige. Niet om willen draaien, om toch nog een stukje verder te gaan en mijzelf af te zonderen van de drukte van het vasteland. Ik kijk tegen de wind in en zie genoeg ‘witte kopjes’. De wind laat mij vandaag niet in de steek. Snorkelend op het wateroppervlak door de rotskloven. Op naar de diepte, waar geluid en licht een andere taal spreken. Het is de plek waar ik ieder jaar weer terugkeer, mijn tweede thuis. Het vakantiehuisje vlakbij de zee. Het staat in een voormalig vissersdorpje, gelegen aan de voet van de Pyreneeën. De plek waar ik de elementen van de natuur goed heb leren kennen. De plek waar ik voor het eerst ging zwemmen, snorkelen, surfen en mountainbiken. Met Perpendiculair heb ik getracht deze ervaringen om te zetten in een idee voor een leefomgeving die zich op een andere manier verhoudt tot de natuur. Collages Voor de verbeelding van dit project heb ik delen gebruikt van twee schilders Salvador Dalí en David Hockney. Delen van de schilderijen van Dalí vormen de achtergrond van mijn collages. De weergave van de rotsen, zee en lucht zijn herkenbaar voor de plek. David Hockney heb ik gebruikt om wat sfeer en levendigheid toe te voegen op de soms wat grillige Dalí ondergrond.
109
06 literatuurlijst
Schumacher, Michael. Schaeffer, Oliver. Vogt, MichaelMarcus. Move: Architecture in Motion - Dynamic Components and Elements. Berlin: Walter de Gruyter, 2010 Beukers, Adriaan. Van Hinte, Ed. Lightness - The inevitble renaissance of minimum energy structures. Rotterdam: 010 Publishers, 2001 Superstudio. Twelve Ideal Cities - Twelve Cautionary Tales for Christmas, Utopian project, 1971 Achterhuis, Hans. Koning van Utopia - Nieuw licht op het utopisch denken. Rotterdam: Lemniscaat b.v., 2016 Stamps, Laura. Stokvis, Willemijn. Constant - New Babylon. Aan ons de vrijheid. Brugge: Uitgeverij Hannibal, 2016 Steenbergen, Clemens. Reh, Wouter. Architectuur en Landschap. Bussum: Uitgeverij THOTH, 2003 Thompson, D’Arcy. On growth and form. Cambridge: The Macmillen company, 1945 Horn, Henry S. The Adaptive Geometry of Trees Henry S. Horn Sutcliffe, Tami. Reminders of Home:: A Survey of the Semiotic Signs Related to Human Dwelling, Saarbrucken: VDM Verlag, 2009 Binford, Lewis R. Mobility, Housing, and environment: A Comparative Study. New Mexico: University of New Mexico
110
111
07 Herkomst afbeeldingen
Salvador Dalí, The Persistence of Memory, 1931 Salvador Dalí, The Elephant, 1948 Salvador Dalí, The First Days of Spring, 1929 Salvador Dalí, Moments of Transition, 1934 Salvador Dalí, The Transparent Simulacrum of the Feigned Imag, 1938 Salvador Dalí, Myself at the Age of Six When I Thought I Was a Girl, Lifting with Extreme Precaution the Skin of the Sea to Observe a Dog Sleeping in the Shade of the Water, 1950 David Hockney, Portrait of an Artist, 1972 David Hockney, American Collectors, 1968 David Hockney, Shirley Goldfarb & Gregory Masurovsky, 1974 David Hockney, Beverly Hills Housewife, 1966 David Hockney, George Lawson and Wayne Sleep, 1972-75 David Hockney, The Group XIII, 2014 David Hockney, Democracy in portraiture, Celia Birtwell, 2015 David Hockney, Mr and Mrs Clark and Percy, 1970 David Hockney, Hawthorne Blossom Woldgate, 2009 David Hockney, Beach Umbrella, 1937
113
Hold fast to dreams.