de Transformatie van Schalkwijk
EEN TWEEDE LEVEN VOOR DE NAOORLOGSE WOONWIJK
AFSTUDEERPROJECT MAX MEIJER ACADEMIE VAN BOUWKUNST, ARCHITECTUUR © 2017
Afstudeerjaar 2016-2017
Inhoud
Mentor: Wouter Kroeze Commissieleden: Floris Alkemade Uri Gilad
Opgegroeid in Boerhaavewijk De droom van de jaren 60 Twee grote vraagstukken Oeps, er zijn te weinig woningen Want, hier in Schalkwijk is verval Stempels Hoe kan het woontekort een oplossing zijn? Plan voor Stempel 5 Conclusie, een rekensom Dankwoord
4 6 8 12 16 18 34 36 72 81
Ha arle m
Boerhaavewijk
jk i w
k l a
h c S
pagina 3
Hier ben ik opgegroeid, in een nette rijtjeswoning in de Boerhaavewijk...
Gebouwd in 1962 heeft deze woning al heel wat transformaties ondergaan. Het huis, type A genoemd, had als basis een rechte stektrap in het midden, die het huis verdeelde in een voor- en achterzijde, de keuken en woonkamer van elkaar gescheiden. In 1972 verving de toemalige bewoner, mede architect, de steektrap met een wenteltrap waardoor de keuken en woonkamer ĂŠĂŠn geheel werden. Daar voegde hij een dakkapel en uitbouw aan de tuinzijde aan toe. Vele huizen in deze wijk zijn op deze manier getransfomeert. Iedereen heeft zijn eigen type voordeur, eigen kleur borstwering en eigen type kozijnen. In 2000 zijn ook onze kozijnen vervangen voor een beter isolatie.
Archieftekening te verbouwen woning, Haarlem 1972.
pagina 5
...in de droom van de jaren 60, van woningtekort naar een ideaalbeeld. Schalkwijk werd met veel verwachting gebouwd De naoorloge woonwijk was een nieuw hoofdstuk in de Nederlandse woningbouw. Het was een totaal nieuwe manier van bouwen, waarin de systeembouw centraal stond. De tunnelbouw verzorgde het karkas van het gebouw in wanden en vloeren. Raampartijen werden als geprefabriceeerde elementen op hun plaats gebracht. Dit zorgde ervoor dat het snel, efficient en goedkoop gebouwd kon worden. Met veel optimisme trok hier een brede groep mensen naar toe, naar een droom waar gelijkheid, een groot gemeenschap gevoel en het ruim en veilig wonen centraal stond. Het was 1960, er was een groot tekort aan woningen in Haarlem. De stad had zich in de eerste helft van de twintigste eeuw vooral in noordelijke richting uitgebreid. Rond 1960 was uitbreiding daar niet meer mogelijk. Er was echter nog een enorme behoefte aan meer ruimte voor wonen en werken. De Waarderpolder ten oosten van het centrum werd hierdoor tot het werkgebied verkozen, het polderlandschap van Schalkwijk werd verkozen tot woongebied. Schalkwijk werd gezien als een gebied: dicht bij het stadcentrum en via de invalswegen goed verbonden met Amsterdam. Eind jaren vijftig heeft de gemeente een structuurplan voor het nieuwe stadsdeel Schalkwijk opgesteld. De hoofdopzet van Schalkwijk stond van het begin af aan vast: vier woonwijken met een centraal gelegen centrumgebied en de zogenoemde ‘Groene Zoom’ rond het gehele stadsdeel. Bij het plan hoorde ook nog allerlei stedelijke functies als een technische hogeschool, een bedrijventerrein en een grote begraafplaats. Deze zijn echter nooit gerealiseerd. Een interessant gegeven om de eenzijdigheid aan functies te verklaren vandaag de dag. En zo geschiedde. Twee meter zand werd opgespoten, over een oppervlakte van 7,3 km2. Zoals het architectuurcentrum ABC Haarlem omschrijft tijdens een expositie over schalkwijk “Stad naast de stad?! Schalkwijk te kijk” begin 2011, is Schalkwijk anders dan andere naoorlogse wijken. Geheel nieuw was de afscheiding met het stadcentrum door de ‘Groene Zoom’. De meeste naoorlogse wijken voegde zich namelijk samen met oudere stadsdelen. Om tijdens de grote woningnood te voorzien in woningen, moest er snel en efficiënt gewerkt worden. Er werd minder ambachtelijk en meer industrieel gebouwd. Er kwamen ook andere woningtypen. Bestonden de wijken uit de
eerste helft van de twintigste eeuw nog vooral uit eengezinswoningen, nu bouwde men veel flats in middelhoog- en hoogbouw. Ook de verkaveling werd anders. In de Haarlemse buurten van voor de oorlog staan de huizen vaak nog keurig in gesloten rijen direct langs doorlopende straten. In Schalkwijk stonden de flatgebouwen vaak vrij van elkaar omgeven door openbaar groen. Deels los van de bebouwing kwam er in Schalkwijk ook een heel stelsel van wegen, voetpaden en parkeerterreinen. Tabula Rasa De stedenbouwkundige visie voor Schalkwijk is ontstaan uit een tabula rasa, uit het niets. Het heeft de bestaande sporen van het polderlandschap gewest en is opnieuw begonnen. De ontwikkeling van het stadsdeel Schalkwijk vormt een uitgesproken voorbeeld van modernistische stedenbouw, waarbij de stedelijke ruimte vanuit een consistente visie in één keer gestalte werd gegeven, zonder rekening te houden met de bestaande ruimtelijke inrichting. De stedenbouwkundige opzet van het stadsdeel werd sterk bepaald door het modernistisch principe van functiescheiding, waarbij wonen, werken, recreatie en verkeer elk hun eigen plek kregen. Het stadsdeel werd opgebouwd uit vier woonwijken in het patroon van een molenwiek, met het stadsdeelcentrum Schalkwijk in het middelpunt. De vier wijken werden onderling van elkaar gescheiden door brede stroken, waarbinnen de belangrijkste wegen en de voor de waterhuishouding noodzakelijke singels lagen. De wegenstructuur werd hiërarchisch vormgegeven, met hoofdverkeerswegen, wijkontsluitingswegen en verkeersluwe woonstraten. De noord-zuidgerichte Europaweg en Amerikaweg vormden de hoofdassen van de wegenstructuur. Deze wegen moesten het doorgaande verkeer verwerken en vormden de primaire ontsluiting van het stadsdeel. De wijken werden ontsloten door (lusvormige) wegen die aansluiten op de hoofdverkeerswegen. Bij het ontwerpen van de plannen werd gestreefd naar een eigen identiteit per wijk. Zowel de Europawijk als Boerhaavewijk zijn typische tuinwijken, waarin behalve de ruimten aan de randen, mogelijk gemaakt door hoogbouw, tussen de etagebouw veel groen is uitgespaard. De bebouwing in deze wijken bestaat voornamelijk uit stempel- en strokenbouw. Langs de oost-west gerichte groenstrook die loopt langs de Aziëweg en Europaweg staat een serie toren-flats, die deze hoofdas in het ruimtelijk beeld accentueren. Meerwijk heeft een meer organische structuur, met gebogen straten, pleintjes en een onregelmatige vorm van de verschillende bouwblokken. De bebouwing in deze wijk bestaat uit laagbouw en middelhoogbouw. De opzet van de Molenwijk wordt bepaald door hoogbouw rondom een groen middengebied, waarin ook de wijkvoorzieningen werden gesitueerd. De omliggende buurten bestaan uit laagbouw, geclusterd rondom verkeersluwe, groene hofjes.
pagina 7
“1 miljoen woningen tekort in 2040” (groeiscenario EIB)
Maar nu, 60 jaar na de bouw van Schalkwijk is er niet veel van deze droom over. Er zijn twee grote vraagstukken:
1. 2.
Schalkwijk is in verval. De wijk is toe aan een nieuw leven.
En ook nu is er een groot woningtekort.
Het woontekort is goed te verklaren. Naar het verval van Schalkwijk heb ik uitgebreid onderzoek gedaan.
pagina 9
Luchtfoto Schalkwijk met zijn vier deelwijken
Oeps, er zijn te weinig woningen in Nederland. Het woontekort toegelicht. Wat zijn de oorzaken?
1. Bevolkingsgroei: nu al 17 miljoen inwoners. (in 1960 11,5 miljoen)
2. Aantal huishoudens blijft stijgen, Het aantal huishoudens groeit per jaar met 50.000 Ă 60.000.
4. Woningbouwproductie blijft achter. Na de crisis is de woningbouw gestagneerd, met de gevolgen van dien. Huisprijzen stijgen, er worden minder sociale huurwoningen voor het middensegment gebouwd. Het tekort stijgt 30.000 woningen per jaar. In 2025 komen we tussen de 100.000 en 270.000 woningen tekort (!). Dat is gauw 5000 woningen per stad te weinig.
waarvan 40% van de bevolking een 1-persoonshuishouden is (!)
5. Alleen nieuwbouw gaat het tekort niet oplossen.
Mensen wonen meer en langer alleen. Denk aan jongeren die het huis uit gaan, de vergrijzing en mensen die scheiden.
Er zal gekeken moeten worden naar bestaande gebouwen en structuren.
3. Grootschalige trek naar de Stad. Druk op grote steden is enorm, vooral in de Randstad. Mensen willen op aantrekkelijke plekken wonen, in of dichtbij de stad met voorzieningen, werkgelegenheid en leisure.
6. Stadsuitbereiding lijkt de enige oplossing, natuur drijgt te verdwijnen. Verdichten in de oude stad is moeilijk en kent weinig capaciteit.Voor sommigen lijkt stadsuitbereiding de enige oplossing maar gaat ten koste van natuur en lost de problemen elders niet op.
pagina 13
Begin niet opnieuw, maar gebruik het bestaande.
Naast de Boerhaavewijk wordt op dit moment het nieuwe woongebied “Vijverpark� ontwikkeld. Waarom zouden we opnieuw een wijk maken als in Schalkwijk ruimte genoeg is en daarmee ook nog eens Schalkwijk verder zou kunnen ontwikkelen? Dit soort projecten zijn niet de oplossing van het woningtekort; ze nemen bestaande natuur in en lossen de problemen 100 meter verder niet op.
pagina 15
Want, hier in Schalkwijk
is verval. En dat kan opgelost worden. Laten we haar eerst onderzoeken, kijken wat er veranderd moet worden en welke kwaliteiten meegenomen kunnen worden.
pagina 17
+33 meter
88 woningen x4 = 352 personen
Rordastraat 88 woningen 66,5 meter
+19,5 meter
60 woningen x4 = 240 personen Floris van Adrichemlaan 60 woningen 79,5 meter
+11,5 meter
24 woningen x4 = 96 personen Robert Kochlaan 24 woningen 60,9 meter
+19,5 meter
60 woningen x4 = 240 personen Waddenstraat 60 woningen 82,3 meter
+25,5 meter
96 woningen x4 = 384 personen
Texelhof 96 woningen 101,7 meter
+10.8 meter
18 woningen x4 = 72 personen Louis Pasteurstraat 18 woningen 48 meter
+10.8 meter
12 woningen x4 = 48 personen Louis Pasteurstraat 12 woningen 32,2 meter
+13,5 meter
56 woningen x4 = 224 personen Louis Pasteurstraat 56 woningen 111,2 meter
+13,5 meter
56 woningen x4 = 224 personen Rordastraat 48 woningen 90,7 meter
De Bouwstenen
Vier kwadranten gebouwd met identieke bouwstenen. Schalkwijk bestaat uit vier kwadranten: Europawijk, Molenwijk, Meerwijk en Boerhaavewijk. Zij hebben elk hun eigen buurtcentrum (oranje). De centrale as met het winkelcentrum verbindt de vier wieken. Elke wijk bouwt met dezelfde bouwstenen: rijwonningen, portiekflats of galerijflats. Door verschillende composities en positionering van de stroken probeerde de ste-
denbouwkundige elke deelwijk een eigen karakter te geven. De gebouwen echter zijn over de vier kwadranten identiek en erg kenmerkend voor deze tijdsperiode. Zo hebben de flats altijd een smalle en brede beuk, de beuk met de badkamer en slaapkamers en de beuk met de keuken en woonkamer. In Boerhaave wijk ben ik opgegroeid en zal ik verder uitwerken.
Europawijk
Boerhaavewijk
ijk
w er
M
e
ol
M
en jk
wi pagina 19
0
60
n
ge
w on in
S2 S1 2
37 en
in g
w on
op en ba re f un cti es
S3 28 2
w on
in
ge n
ge n in w on 45
6
De stempelbouw hĂŠt kenmerk van Boerhaavewijk en Schalkwijk in zijn geheel.
S5
Stempels zijn clusters van hoogbouw, laagbouw of een compositie daarvan die meerdere malen in een strook wordt gedupliceerd. Boerhaavewijk kent er vijf.
S1
+
S2
+
S3 +
S4
S5
27
6
w on
in
ge n
S4
+
pagina 21
Straten met veel groen
Groen hofje en passages
Wonen in ruimte
Open en besloten
De kleine en de grote schaal
De vijf stempels met elk hun eigen karakter en kwaliteit.
De auto domineert de openbare ruimte... ...en scheidt de hoogbouw met de laagbouw af.
pagina 23
Stempel S1 het stempelen:
Deze stempel wordt 5 maal herhaald. Door de afwisseling van woning aan de kopse kanten en woningen met een langsgevel ontstaat er een wisselend straatbeeld. Een verdichting van bomen bij de langsgevels zorgt voor een intieme en dan weer een open ruimte. Het groene pad geeft het geheel een tweede route door de blokken heen, geheel ingericht voor voetgangers.
dichtheid: FSI: 0.45
GSI: 0.27
9+
5+
9+
13 wo n
ing
en
16 +
6+
9
wo n
ing
en
12 +
16
+
9+
5w on
ing
en
5+
16
+
9+
10 wo n
ing
en
Verhoudingsgewijs zit deze wijk goed in elkaar: er zijn verschillende stedelijke ruimtes binnen de blokken die dan wel voor vernauwing zorgen als voor een openheid. Groen en verkeer zijn goed in balans en het middenpad zorgt voor een mooie afwisseling in het beleven van de lengte van de straat. De woningen zijn allen identiek in de basis, maar door de bewoners één voor één aangepast, waardoor elke huis een individuele uitstraling krijgt. Dit wordt versterkt door ieders persoonlijke tuinindeling. Iedereen heeft een eigen stuk privé grond, zowel voor als achter de woning. Hierdoor ontstaat veel privacy en ontstaat verantwoordelijkheid over het onderhouden ervan. Het groen is nu ruim 50 jaar oud en krijgt daardoor een authentieke uitstraling. Deze wijk is 100% koop. Een nette woonwijk. De bewoners zijn veelal gezinnen met (jonge kinderen), ouders waarvan hun kinderen het huis uit zijn en gepensioneerden. Dus altijd een meerderpersoonshuishouden.
pagina 25
Stempel S2 De positie van de portiekflat en woontoren werken samen met de rijhuizen in stempel 1. De portiekflat is gesitueerd aan de kant van de blinde gevels en de intieme bomenlaan. De toren is gesitueerd aan de open ruimte van de kopse gevels (zie schema). Dit geeft de gebouwen ook daadwerkelijk een voor- en achterzijde. Bij de portiekflat is de straatzijde intiem, de achterzijde wijds en open, uitkijkende op het grasveld. Bij de toren is de straatzijde open van karakter, de zijgevels kijken uit op de groene zones en de achtergevel op het park aan de andere kant van de buslaan. Het groen tussen de twee gebouwen beweegt zich richting wijk 1, waardoor deze ook gebruikt wordt door deze bewoners. Dat komt omdat deze goed gesitueerd is op het kruispunt tussen deze twee stempels. Het parkeren aan de voorzijde van de gebouwen zorgt voor een isolement van de gebouwen tot de straat. De concentratie van parkeerplekken geeft wel extra ruimte aan het groen. De plint van de woontoren is problematisch. Los van de entreezone zijn de drie overblijvende gevels zeer gesloten en creĂŤren door de verborgen hoeken een onveilig gevoel. Het geluid van de installaties (ventilatie) draagt hier niet aan mee. Als enige in de wijk is hier een kantoorfunctie gesitueerd. Dit wisselt het woonritme af, maar het heeft totaal geen relatie/interactie met het wonen zelf, het wonen is daarvoor te dominant. Het groen wisselt zich af met hoge dikke bomen die de hoogte van de torens versterken, dit is een mooi effect en geeft een bosrijk gevoel. De open ruimte met gras zorgt wederom voor de open/dicht afwisseling.
Groen
het stempelen:
Op skyline niveau gegeven de 5 torens een herkenbare positie in Schalkwijk, ze zijn van alle hoeken te herkennen. De repeteren van deze stempel zorgt voor een mooie lange as. Het werkt goed in op de naastliggende stempels, waardoor er ook een uitwisseling ontstaat.
Bebouwing
dichtheid: FSI: 0.75
GSI: 0.12
Parkeren
Stempel S3 Kenmerkend voor deze stempel is het centrale ‘plein’ waar de rijhuizen en flat omheen zijn gesitueerd. Het zorgt voor een gemeenschapsgevoel en geeft veiligheid. De hoogte van de portiekflat vormt een einde en geeft het plein zijn intimiteit. Het scheidt de achterliggende drukke weg van deze ruimte. De straat is circulair gesitueerd waardoor een autovrije zone ontstaat in het midden. Het geeft de stempel een voor- en achterzijde . Er zijn 3 woontypologien te vinden, van kleine studio, tot eengezinswoning en appartement. De rijhuizen maken een overhoekse rand. De studio’s staan een beetje verdwaald in het veld, alsof er nog een beetje ruimte over was. De uitstraling van de rijhuizen is dat van een geïndustrialiseerde arbeiderswijk in Engeland. De schoorsteen aan de voorzijde en een betonnen gerepeteerde gevel. Het zijn alleen huurwoningen. Het oogt sober en arm. Zo is ook de portiekflat ontworpen, in deze zelfde stijl. De studio’s kennen echter een andere uitstraling door de bakstenen vormgeving, één laag en het zadeldak. Ze hebben iets pittoresk. Ik vind de bestrating van de ontsluiting rondom te dominant, het heeft een breed profiel. Het voelt wat kaal aan en er is ook geen afwisseling van open en besloten ruimte zoals die elders te zien waren. Het groen is streng geordend en binnen zijn grenzen gemaakt. Je ziet dat de wooncorporatie het streng in handen heeft. De fruitbomen tussen de ‘studio’s’ zijn wel fraai.
Groen
het stempelen: Deze stempel wordt drie maal herhaald. Ze hebben tot elkaar niet zo een sterke relatie omdat de richting van de woningen niet op elkaar inspeelt, zoals die in wijk 1 wel is. Daar zijn ze grotendeels kop aan kop. Benader je deze wijk vanuit de hoofdweg dan voelt de galerijflat gescheiden aan ten opzichte van de rijhuizen.
Bebouwing
dichtheid: FSI: 0.56
GSI: 0.22
Parkeren
pagina 27
Stempel S4 Deze stempel is erg functioneel en praktisch ontworpen. In tegenstelling tot de portiekflat bij wijk 3, is er hier totaal geen interactie tussen rijhuizen en portiekflat. De woningen zijn gesloten eenheden en de ‘achterste’ portiekflat is zelf een beetje geisoleerd. Het weiland ligt hier vlak achter, maar maakt totaal geen onderdeel uit van deze stempel. Er is veel bestrating, weinig groen. De brede straat tussen portiekflat en rijhuizen kenmerkt zich door parkeerplaatsen, garageboxen en entree’s naar achterpaden. Dit is in het ontwerp niet goed opgelost. Het enige groen zijn de tuinen van de rijhuizen. Deze rijhuizen zijn dezelfde als ik wijk 1, en kennen ook een wisselend gevelbeeld. Echter de combinatie van deze huizen tot de eentonige flats zorgt voor een rommelig straatbeeld waarbij de gebouwen niet in elkaar opgaan. Het vormt geen geheel. Het uitzicht van de portiekflat aan entreezijde (de rustzijde) is niet fraai. De kant van de hoofdontsluitingsweg is meer besloten gemaakt door het groen en de bomen. Het geïsoleerde pand kent datzelfde: een entree zijde die vrij kaal en grijs is, heeft wel een mooi direct uitzicht over het weiland, als enige. Dat is maar 17% van de woningen in deze stempel.
Groen
het stempelen: Door de geknikte repetitie van de stempels, lopen ze niet in elkaar over. De portiekflat aan de entreezijde beschermt het achter gebied, maar sluit het gelijktijdig ook af. Het straatpatroon zit niet logisch in elkaar, waardoor het een doolhof wordt.
dichtheid: FSI: 0.65
GSI: 0.25
Bebouwing
Parkeren
Stempel S5 Deze stempel van flats kenmerkt zich doordat het van groot naar klein is ontworpen. Beginnend bij een buitenring van een 7-laags galerijflat, daar haaks op een 5-laags portiekflat, daar haaks op twee 4 -laags portiekflats en tot slot een 2-laags strook met aangrenzende garageboxen. De gebouwen kennen weinig interactie met elkaar, met uitzondering van de twee vierlaags flats. Dat komt ten eerste door de ruimte tussen de gebouwen. Deze is niet specifiek gedefineerd. Minimaal bedraagt de ruimte 25 meter. Daarnaast zorgt het straatpatroon niet voor een cohesie. De straat is gedomineerd door bestrating en parkeerruimte. Deze lopen geheel tot de gevel van de blokken. De auto staat hierin centraal. De voetganger loopt in zijn route van stoep naar parkeervak op wegdek op stoep etc. Er is meer dan genoeg groen, maar deze is verstopt achter de gebouwen. Daardoor wordt het minimaal gebruikt, het nodigt niet uit. Het is er vrij donker, en geeft een minder veilig gevoel. Dit is de enige ruimte waar het gevoel van beslotenheid is, de straatzijde is monotoon van sfeer. Het uitzicht vanuit de woningen is wisselend. De grote galerijflat heeft een fraaie voorzijde aan de zuidgevel, met veel licht en groen uitzicht. De achterzijde hiervan, de galerijzijde, is donker en onvriendelijk. De twee 4-laags portiekflats hebben een intiem binnengebied . De daar op haaks staande 5-laags portiekflat heeft een verlaten achtergebied en een versteende voorzijde. De kwaliteit van de woningen in de blokken is dus heel verschillend en verstrooid.
het stempelen:
Groen
Bebouwing
Een repetitie van deze stempel is niet eentonig, het biedt genoeg diversiteit. De hoofdstraat is alleen erg afstandelijk door zijn lengte, de situering van parkeerplaatsen, galerijen en garageboxen. Daar is teveel van.
dichtheid: FSI: 0.85
GSI: 0.18
Parkeren
pagina 29
Rijtjeswoning
Appartement
Rijtjesw
Koopwoning 5-kamer woning 1-5 personen 100m2 + 88 m2 tuin (uitbreidbaar tot 150m2 met uitbouw + dakkapel)
Koopwoning / huurwoningen 4-kamer woning 1-4 personen 110m2
Huurwo 5-kamer 1-5 per 90m2 + 7
24 tui ,5 n m 2
27 tuin ,5m 2
0
4 ,0
ke 20 uke m n 2
0
5,0
0
9 ,0
b 7m ad 2
7m rgin 2 g
be
0
8,0
14 hal m 2
s 17 lap ,5 en m 2
ke 20 uke m n 2
w 20 one m n 2
0
0
5,0
8,5
sla 10 pen m 2 2
sla 10 pen m 2 2
ui +1 tbo b4em uw 7m rg2in 2 g
2
5m
10 bb m y 2
ho
5
3,4
w 20 one m n 2
60 tuin m 2
ke u 9m ken 2
sla p 7m en 2 1
8,5
sla p 7m en 2 2
0
w 27 on ,5 en m 2
0
4,9
ui +1 tbo 4m uw 2
0
0
sla p 5m en 2 4
0
3,7
4,5
sla p 7m en 2 2
60 tuin m 2
sla 10 pen m 2
6,0
0
sla 10 pen m 2 2
0
1,9
sla p 7m en 2 1
10 ,0
sla 10 pen m 1 2
3m d 2
ba
0
2,7
10
sla 10 pen m 1 2
b 3m ad 2
0
2,5
,00
0
1,7
sla 10 pen m 2 2
0
1,9
0
3,0
0
3,7
Vijf stempels gemaakt met 5 woningtypes.
3,0 sl 12 ape ,5 n 1 m 2
0 3 ,2
ex t + ra b 32 eu m k 2
sla 10 pen m 2 2
ke 73,5 uke ,8m 02 n
0 1,2
0 10 ,0
w 27 on ,5 en m 2
ko 6m ken 2
w 17 one m n 2
k 6., euke 5 n m 2
t 50 uin m 2
sl 10 ape m n 2
ko 6m ken 2 0 6,0
8 ,0 0
8,0
0
sl 10 ape m n 2
w 21 one m n 2
m
2 2
11
,50
2,9
0
0
8,0
0
3,9
0
sla 11 pen m 1 2
sla p 6m en 2 3
Stempel 5 kan de meeste verandering gebruiken.
woning
oningen r woning rsonen 75m2 tuin
Portiekflat
Galerijflat
Sociale huurwoningen 3 kamerwoning 1-3 personen 47m2 (ook met extra slaapkamer verkrijgbaar, dan 55m2, max. 4 pers,)
Sociale huurwoningen 3 kamerwoning 1-3 personen 65m2 (ook met extra beuk verkrijgbaar, dan 92m2, max. 5pers,)
pagina 31
Dit moet anders:
Problemen in Stempel 5. Deze kwaliteiten kan ik gebruiken:
1. De openbare ruimte is overal, waardoor er orde mist. 2. Deze openbare ruimte wordt grotendeels ingenomen door de auto. 3. De plinten zijn gesloten en zijn geprogrameerd als bergingen. 4. Er is een monotoon woontype, namelijk de flat woning over twee beuken. 5. De orientatie galerij, parkeren en slaapkamers aan de galerij zorgen ervoor dat alle gordijnen dicht zijn. 6. Gebouwen voelen als muren door hun lengte en onderbrokenheid. 7. Gebouwen kennen geen voor- of achterkant, waardoor intimiteit en openheid niet afwisseld. 8. Er woont een ĂŠĂŠnduidige bewonersgroep door de woningtypes. pagina 33
N TE
G EE
IN PL
N
SO
C
N TE LO ES
G
IA LE
R
O
IN
O D
TE RA C
TI E
Conclusie problemen in stempel 5:
P P P P P P P P P P P P
MU
P P P P P P P P
UR
P P P
Hoe, kan het
het woontekort een oplossing zijn voor de problemen in deze wijk?
MAISONNETTE STUDIO 1-2 PERS.
2-3 PERS.
BEGANE GROND WONING VOOR GEZINNEN
3+ PERS.
SLAPEN WOONKAMER & KEUKEN
SLAPEN WOONKAMER & KEUKEN
SLAPEN WOONKAMER
PARKEREN
& KEUKEN
1. Door te verdichten kan ik de openbare ruimte inrichten en ordenen. 2. Door bouwblokken te maken kan parkeren geintegreerd worden en verdwijnt de auto grotendeels uit het straatbeeld. 3. De plinten worden geopend en ingericht met nieuwe woningen over twee lagen 4. Er komt een breed scala aan woningtypes van 1-persoons, naar meerpersoons, van jong naar oud, van klein tot groot. 5. Door de woningen verticaal te orienteren kunnen galerijen verdwijnen, waardoor er meer kwaliteit ontstaat. 6. Gebouwen worden onderbroken door openingen en hoekaansluitingen verbinden de gebouwen. 7. Het stedenbouwkundig patroon verandert van strokenbouw naar hovenbouw. 8. De waarde van de leefomgeving neemt voor de huidige bewoners toe en de verschillende woontypologien trekken nieuwe bewoners groepen aan. pagina 35
[Titel]
Plan voor Stempel 5. Het beste van twee werelden: strokenbouw en het klassieke bouwblok.
[Titel]
N
pagina 37
Floris van Adrichemlaan
SCHAAL 1:500
Ekamastraat
Profiel doorsnedes in Noord-Zuid richting Een ordening van ruimte, actieve plinten en afwisselende straatsferen. Het plan bestaat uit meerdere onderdelen, van de transformatie van de bestaande gebouwen, tot het toevoegen van het nieuwe met een breed scala aan woningtypes, het aanpassen van de straatprofielen en het inrichten van de openbare ruimte.Van links naar rechts, van zuid naar noord: de galerijflats zorgen voor een muur en scheidt de twee gebieden. Door twee stroken aan deze galerijflat te maken ontstaat er een U-vormig gebouw die de entree naar het gebied ten noorden verstrekt. In de plint komen winkels en onder het dek daarachter het parkeren. Dat lost het parkeerprobleem aan de Ekamastraat op. De Ekamastraat wordt opnieuw ingericht met een groenzone in het hart. De galerijflat samen met het nieuwe bouwblok zorgen voor een actief straatbeeld met woning op de plint. De twee hoven die ontstaan kennen elk hun eigen karakter, de ĂŠĂŠn weids en openbaar, de ander intiem en prive.
Louis Pasteurstraat
pagina 39
N
SCHAAL 1:500
Een transformatie van de bestaande stempel 5
pagina 41
Roordastraat
SCHAAL 1:500
Profieldoorsnedes in OostWest richting.
Drie ruimtes komen in deze snedes bij elkaar. Van links naar rechts (van west naar oost). De Roordastraat verandert van straat naar een boulevard, in het hart van de straat. De plint van de de portiekflat die momenteel als berging wordt gebruikt transformeert naar woningen over twee lagen, geschikt voor gezinnen, samenwonende of een ĂŠĂŠnpersoonshuishouden. Daarmee kom je in het hof waar de woningen rondom hun tuinen hebben, maar ook een openbare passage is. Hierdoor behoudt de stedenbouw zijn open karakter en ontstaan er verschillende wandelroutes. Op het einde verhoogt het hof zich, waaronder een parkeerdek ontstaat.Vanuit hier is er ook entree naar de doorlopende binnenstraat. Dan zijn we bij de Ledeboerstraat uitgekomen waar beide zijden van de bebouwing een breed trotoir krijgen, die wordt gedefineerd door de bomenlaan.
Ledeboerstraat
pagina 43
Berlijn, Husemannstrasse.
Inspiratie van groene lanen, gericht op de sociale interactie en de mensenlijke maat.
Rostov, Pushkinskaya ul.
Haarlem, Parklaan.
pagina 47
De geasfalteerde weg neemt hier de overhand. Hij is breed en de ruimte voor de mens lijkt de restruimte te zijn. De gebouwen hebben geen relatie tot de straat.
Parkeerplaatsen domineren de ruimte voor het gebouw. De plint met bergingen versterkt de anonimiteit en zorgt voor een doods straatbeeld.
Het nieuwe straatleven
De mens krijgt de ruimte. Woningen en entree’s activeren het straatleven. Het hart van de laan wordt groen en geeft ruimte voor ontmoeting.
De gebouwen krijgen een gezicht richting het kruispunt waardoor deze as van links naar rechts, van noord naar zuid wordt geaccentueerd.
pagina 49
Galerijflat aan de Ekemastraat
Garages aan de Ekemastraat.
Transformatie van gevels
Door de woningen verticaal te schakelen in plaats van horizontaal, kunnen 4 galerijen verwijderd worden. Dit geeft de woningen meer privacy en lichtinval.
Het nieuwe woonblok is verticaal verdeeld in verschillende woontypes. Deze hebben elk hun eigen grote buitenruimtes op het zuiden, die bepalend zijn geweest voor het ontwerp van de gevel.
pagina 51
Wandelroute vanuit de Ledeboerstraat
Middenstraat
Doorlopende straten zorgen ervoor dat het gebied actief gebruikt wordt. In de galerijflat aan het einde wordt daarom een poort gemaakt. Het nieuwe blok zorgt voor een intieme straat van 12,5m, die autoluw is, waardoor er een levendige interactie kan ontstaan tussen het bestaande en nieuwe blok.
Fiets & wandelroute
Naar de hoven pagina 53
Zicht richting Louis Pasteurstraat
Deze bestaande as wordt in het plan doorgezet en verbindt de verschillende hoven met elkaar. Dit hof is besloten en krijgt een publiekelijk plein.
Drie hoven
Publieke route
Hof als plein
Besloten hof waaronder parkeren
route bovenlangs
Hof met tuinen
Tussen de twee bestaande portiekflats worden nieuwe woningen geplaatst. Hierdoor ontstaat een privaat hof. Deze bovenstraat verbindt de portiekflats met elkaar; dit vormt een hele bovenroute door de verschillende hoven heen.
Verhoogd dek waaronder parkeren
pagina 55
De bestaande stempel
N
SCHAAL 1:625
pagina 57
Nieuwe situatie
Transformatie van de bestaande woningen
N
SCHAAL 1:625
pagina 59
Een route op hoogte die de hoven aan elkaar schakelt
Parkeren onder het Dek
N
SCHAAL 1:625
pagina 61
Galerij van de flat aan de Ekamastraat. Deze loopgang is anoniem, de gordijnen en luxaflex zijn gesloten.
Bestaande paden worden nieuwe paden
De ruimte wordt hoog en luchtig. Door de entree’s te accentueren krijgen de woningen een identiteit. Raampartijen zijn verdiept en om-en-om voorzien van geintegreerde zitelementen.
Door deze buitenstraat midden in het blok te plaatsen, en daar entree’s, buitenruimtes en de keukens aan te positioneren ontstaat er een echt verblijfsgebied waar bewoners prettig aan kunnen wonen.
pagina 63
27 tuin ,5m 2
ke 20 uke m n 2
0
0
9 ,0
b 7m ad 2
7m rgin 2 g
be
14 hal m 2
s 17 lap ,5 en m 2
ke 20 uke m n 2
w 20 one m n 2
5,0 0
0
8,5
sla 10 pen m 2 2
ui +1 tbo b4em uw 7m rg2in 2 g
ke u 9m ken 2
ho 10 bb m y 2
5
3,4
w 20 one m n 2
60 tuin m 2
0
8 ,5
0
w 27 on ,5 en m 2
4,9
ui +1 tbo 4m uw 2
6,0
sla p 7m en 2 1
10 ,00
sla 10 pen m 1 2
0
0
4 ,5
sla p 7m en 2 2
60 tuin m 2
sla 10 pen m 2 2
0
10 ,0
sla 10 pen m 1 2
3m d 2
ba
0
2 ,5
10 ,00
w 17 one m n 2
10 pen m 2 2
sla
1 ,9 0
k 6., euke 5 n m 2
0
3,7
sl 10 ape m n 2
0
3 ,2
sl 10 ape m n 2
0
2 ,9
ex t + ra b 32 eu m k 2
sla 10 pen m 2 2
ke 73,5 uke ,8m 02 n
0
1,2
+
0
0
3,9
rs o 14 one ning m n 2 tu in
3,0
,50
V an ge b zi erg ns in 5w g k on n 10 1- am aa 0m 5 er i p n w 2 e g r
sl 12 ape ,5 n 1 m 2
w 21 one m n 2
11
l] ite [T
5,0
2
0
2
n va
3 ,7
n va
1
sla p 7m en 2 1
1
g
0
g
a La
3m d 2
a La
2
1,9
m ne ng 2 n
n
V an m ga ai ler so i j 3nn fla ka et t n 1- m 2 er te aa p w 60 erso on . r i 2
n va
ba
n va
2
sla p 7m en 2 2
2
g
0
r- r go ove en g ot in s l on ge w et en m op at n jfl e . ri r e en lle aa ijv ga , n rbl an n e V ijne e v d e tw
r- r go ove en g ot in sl on ge w et en m op at n jfl e . ri r e en lle aa ijv ga , n rbl an n e V ijne e v d e tw
ag La
a La
3 nn k 1- am et 2 er te p w 85 erso oni m ne ng 2 n
n
kk na ame ar r kin te de tran rk sf am or er me ) re
(w er
2
ai so
n
M
va
zi k 1- am ns e m 5p r hu 2 w + ers on is 13 on in m en g 2 te rr as
1
5
ge
ag
La
13
5-
ro ot
g no d is el e o kt eag rsp hi g et ve esc mo te , o G l, ns st s. ste ve ee kje e in. bo ew kij end ez r de oi g oo on d g op mo n d nw en en o t e me om on it z ch sa n k W oo r li et ee n o h r do oor voo v jk li
G
o
(w er pe rw kk o 8 5m rson nin na ame 2 en g ar r kin te de tran rk sf am or er me ) re n
St ar te rs 4 w ka 1- m on 3 e
in
g
2- ns La a 40 g 11 kam ap m va-n2 er p 2 1 pe s a + 14 rso tudi rt m ne o e 2 n m te en rr as t
pe rs o
1-
C V om ve oo pa éé rd r d ct n ie e j w la ne o on a g r ng e . of e n de ge vo n o o u er r é de at én re ie, o n. de f t A k we lle le e s in . op -
De bestaande woningvoorraad aanvullen met nieuwe woningtypes voor een breed scala aan huishoudens.
pagina 65
De grote gezinswoning
De woning brengt het dagelijkse leven, koken, werken, studeren en relaxen in de buitenlucht bij elkaar.
pagina 67
De éénpersoonswoning
De woning is gelegen aan de binnenstraat met de lichthoven. De keuken en het ruime terras staan hiermee in verbinding voor sociale interactie. Het woon- en slaapgedeelte zijn meer privé.
pagina 69
Een patiowoning voor twee.
Rondom de lichthoven die de binnenstraat belichten vormen zich woningen, waarbij deze patio de verschillende gebruiken in het huis met elkaar verbindt. Aan de binnenstraat bevindt zich de entree. waarna men de masterbedroom en badkamer kan bereiken die juist verbonden zijn met de rustige binnentuin. De trap omhoog komt uit bij de keuken aan het lichthof.
pagina 71
Galerijwoning. De entree en keuken schermen het woongedeelte af, maar er is geen fijne plek voor een eetafel, het midden van de woning blijft onbenut als verkeersruimte.
Van galerijwoning naar maisonnette
Door de entree te integreren met het toilet en de trap en het kookgedeelte te verplaatsen naar het hart van de woning ontstaan aan beide gevelzijdes bruikbare verblijfsruimten.
pagina 73
Van bergingen naar grondgebonden woningen mĂŠt tuin
Net als bij de galerijflat wordt de woning verticaal geschakelt. Het kookgedeelte vormt een centraal punt, waar omheen verblijfruimtes aan de gevel kunnen worden gemaakt. Aan het binnenhof een eigen tuin en op de eerste verdieping het slapen.
pagina 75
+33 meter
Conclusie, een rekensom.
Rordastraat 88 woningen 66,5 meter
+19,5 meter
De bestaande stempels tellen 456 woningen. In mijn voorstel voeg ik daar 360 woningen aan toe. Dat is 80% meer woningen!
Floris van Adrichemlaan 60 woningen 79,5 meter
+11,5 meter
De dichtheid verandert met een FSI van 0.85 naar 1.56. Het GSI verandert van 0.18 naar 0.37.
Robert Kochlaan 24 woningen 60,9 meter
+19,5 meter
Schalkwijk telt op dit moment 15.000 woningen. Wanneer je Schalkwijk transformeert zoals in mijn voorstel, kun je nu al 20% aan woningen toevoegen, dat zijn ruim 3.000 woningen (!)
Waddenstraat 60 woningen 82,3 meter
En daarmee voeg je niet alleen wooncapaciteit toe, maar vooral ook woonkwaliteit om Schalkwijk een tweede leven te geven.
+10.8 meter
Louis Pasteurstraat 18 woningen 48 meter
Tot slot is Schalkwijk niet de enige naoorlogse woonwijk in Nederland met stempelbouw, denk ook eens aan Overvecht te Utrecht.
+10.8 meter
Louis Pasteurstraat 12 woningen 32,2 meter
+13,5 meter
Louis Pasteurstraat 56 woningen 111,2 meter
+13,5 meter
Rordastraat 48 woningen 90,7 meter
Potentiele bouwgronden
pagina 77
Ik zeg doen.
Literatuur Aubert, D., Cavar, L., Chandani, N, “Thanks for the view, Mr. Mies: Lafayette Park, Detroit”, Metropolis Books, 2012. Bulte, Marcel, “Schalkwijk, Boerhaavewijk-Noord aangepakt”, De Vrieseborch Haarlem, 1999. Bulte, Marcel, “Schalkwijk, een boerengemeenschap onder de rook van Haarlem”, De Vrieseborch Haarlem, 1999. De Vreeze, Noud, ”6,5 miljoen woningen, 100 jaar woningwet en wooncultuur in Nederland”, 010 Uitgevers, 2001. Leupen, Bernard, “Kader en generieke ruimte: Een onderzoek naar de veranderbare woning op basis van het permanente”, 010 Uitgevers, 2002. Leupen, Bernard en Mooij, Harald, “ Het ontwerpen van woningen”, NAi Uitgevers, 2011. Lynch, Kevin, “The image of the city”, The MIT Press, 1960. Meuser, Philipp en Zadorin, Dimitrij, “Towards a typology of soviet mass housing, prefabrication in the USSR 1955-1991”, DOM Publishers, 2015.
Dankwoord Wouter Kroeze, mentor en architect bij M3H, een hele fijne samenwerking, waarbij Wouter altijd voor me klaar stond en flexibel was. We hebben vele mooie filosofische gesprekken gehad over de stad, hoe mensen wonen en architectuurtheorie. Wouter heeft een brede scala aan kennis, die hij in zijn feedback goed gebruikt, waardoor het proces op alle vlakken gevoed kon worden. Hij liet me vele zaken onderzoeken. Floris Alkemade, commissielid, Rijksbouwmeester en oprichter FAA gaf me een spectrum om groots te denken. Hij is erg actief betrokken in maatschappelijk vraagstukken en hoe deze in de toekomst vorm te geven. Dit paste goed bij mijn opgave. Daarnaast heeft hij me geholpen het plan te structureren in hoofdlijnen en hiermee ook de pijlers van het plan te versterken. Uri Gilad, commissielid en partner Office Winhov. We hebben inspirerende gesprekken gehad over stedelijke vernieuwing, woningbouw en presentatiemethodes. De energieke gesprekken gaven me veel inzicht en verbrede de architectonische verdieping van het plan. Uri is ontzettend scherp op zowel architectonisch als stedenbouwkundig niveau en wist de kwaliteiten van het plan verder te brengen. Niek van Zanten, hoofd afdeling Ruimtelijke ontwikkeling en Stadsvernieuwing Haarlem in de jaren 80 tot 2000, voor het interessante gesprek over alle ontwikkelingen die Haarlem de afgelopen decennia heeft meegemaakt. Matty Gaikhorst voor het altijd te laat retourneren van de boeken, bedankt voor verlengen! De huismeesterij voor het plannen van de commissiebijeenkomsten en op het laatste moment toch nog een lokaal vrij te kunnen maken. Josephine Gomis voor de organisatie van het hele traject. Nina Pavlova mijn vriendin, steun en toeverlaat die er altijd voor me was. Huize Meijer was het maquette atelier waar we de maquette van Schalkwijk maakte, in Schalkwijk zelf! Kan jullie niet genoeg bedanken voor de alle hulp en steun door de jaren heen. Olivier, Sylvia, Anastasia, Valentina en Antoinette voor de hulp bij de maquette. Sylvia en Romy voor het lasersnijden van de maquette. & de Jamie Oliver de gewichtige kookboeken voor het verlijmen van de maquette.
pagina 81