St ro mend e K ra c h t Een visie voor de rivierdelta als één aaneengesloten natuurgebied Mirte van Laarhoven
kaart van Nederland met lichtvervuiling en meest gebruikte fietsroutes. Opvallend is de relatief lage gebruikersintensiteit in de rivierdelta.
Het gemanipuleerde kaartbeeld toont de delta als één aaneengesloten natuurgebied. Met behulp van landschapsvormende maatregelen en het principe van building with nature als alternatief voor het maakbare landschap worden op belangrijke schakelpunten de ooit vrij stromende rivieren opnieuw tot leven worden gewekt.
Mirte van Laarhoven Master Landschapsarchitectuur Academie van Bouwkunst Amsterdam juni 2017 Willemsstraat 67, 3LA 1015 HX Amsterdam 0650537029 mirtevanlaarhoven@okra.nl Commissieleden Bruno vermeersch Eric-Jan Pleijster Eric Frijters
Š Mirte van Laarhoven Neem contact met me op voor meer informatie, vermelding bij publiciteit en overige vragen. Alle rechten zijn voorbehouden, zowel voor het gehele werk als delen ervan.
Stromende Kracht onderzoekt hoe we landschappen kunnen vormgeven met behulp van grootschalige landschapsvormende processen. Het project toont hoe -door het gebruik te maken van een andere ontwerpmethodologie- een heel ander type landschap kan ontstaan. Een leefomgeving met meer ruimte voor water, meer ruimte voor biodiversiteit en meer ruimte voor menselijke ontdekking; een combinatie van elementen die we niet vaak zien in het strak gecultiveerde Nederlandse landschap.
D E LTA A LTA S Stromende Kracht De Delta-atlas is een bundeling van het project Stromende Kracht -een onderzoek naar vormgeving met natuurlijke dynamiek-. De atlas bestaat uit een 6-delige serie waar onderzoek, experiment en ontwerpvoorstellen samen de visie illustreren.
Dit boekje betreft het eerste deel, de verhaallijn, waarin een samenvatting wordt gegeven van de aanleiding, problematiek en voorgestelde oplossingen. Daarnaast is voor elk van de 6 delen een korte overzicht in beeld en tekst opgenomen.
Verhaallijn
Ontwerp
Stroomexperimenten
Delta-inventarisatie
Locatie-analyse
Ontwerplagen
Verbeelding
Inhoud sop g ave
1 . Verhaa l l i jn Introductie: Ambities:
Thema’s en problematiek
Hypothese en strategie
Vormgeving met dynamiek: Toepassingen en effecten:
Stroomexperimenten en invloedfactoren
Demonstratie dynamische delta als bestemming
Transformatie van rivierengebied:
2 . Stro o mexp e r i m e n t e n 3 . D el ta - i nven t ar i s a t i e 4 . Lo cati e a nal y s e 5 . O ntw erp l ag e n 6 . Verb eel d i n g Bi j l a g e n - A 0 k a a r t m a t e r i aa l
Een toolbox van landschapsvormers
Historie Waterlopen door de tijd De voormalige rivierlopen van Rijn en Maas in de Nederlandse delta. Rivierlopen (zandbanen) over elkaar geprojecteerd uit de tijdperken laatglaciaal, holoceen en antropogeen. Vanaf ongeveer 17.000 jaar terug in de tijd tot nu.
Heden De jongste 1.000 jaar Ontginning, ontwatering en bedijking: De ontstaansgeschiedenis van de Rijn-Maasdelta is tot ongeveer 1000 jaar geleden. Weliswaar beĂŻnvloed door de mens, maar toch in hoofdzaak natuurlijk. Vanaf de Middeleeuwen begon de mens de delta zelf ingrijpend te veranderen.
N
verleden - heden dynamiek versus, maakbaar landschap
Introd uctie De Nederlandse rivierdelta speelt een grote
alleen
rol in onze nationale identiteit en onze
ook prachtig is om te bezoeken en de
economie. We hebben het vormgegeven
biodiversiteit verhoogt.
zodat we veilig kunnen leven, efficiënt onze schepen er doorheen kunnen varen, en erlangs kunnen fietsen wanneer we dat willen. Maar na decennia van bouwen, zijn we uit het oog verloren welk prachtig
veilig
Stromende ontwerp’
en
economisch
Kracht voor
is
de
is,
een
Dutch
maar
‘cultureel Delta,
dat
stakeholders wil laten ‘omdenken’ in hun benadering van opgaves in dit gebied.
natuurgebied recht door ons land trekt.
Stromende
Functionaliteit
de
niveau tot op object niveau hoe een heel
recreatieve
voert de
waarde
boventoon, niet
toont
van
delta
zijn
ander denkbeeld kan ontstaan van de
potentie, de natuurlijke dynamiek is laag,
Nederlandse rivierdelta, door specifieke
en de onderhoudsgevoelige waterwegen
ontwerpopgaven op een andere manier
krijgen
te benaderen en het landschap toch zijn
door
bereikt
kracht
klimaatverandering
alleen
maar meer uitdagingen.
huidige functies te laten behouden.
Wat als we de rivierdelta kunnen omvormen
Eén
naar een meer duurzaam, zelfvoorzienend
één sterk merk: een dynamisch nationaal
systeem waarin alle belangrijke functies
park dat zich uitstrekt van de Oost- tot
samenwerken?
Westgrens van Nederland, waar nieuwe
Een
systeem
waar
we
aaneengesloten
gebruik maken van de natuurlijke krachten
generaties
om het landschap opnieuw vorm te geven.
genieten
En waar we met behulp van stroming,
tegen
erosie en sedimentatie een dynamisch
fundamenteel
rivierensysteem kunnen creëren dat niet
mindset verandert.
natuurgebied,
Nederlanders en
wat
ons
hoogwater.
Een
verandert,
van ook
met
kunnen
beschermt
landschap doordat
dat onze
Er wordt hard gewerkt in de onderhoudsintensieve rivierdelta.
Stand van zake n Er wordt hard gewerkt aan het rivierengebied.
Daarnaast
De laatste 15 jaar is de visie van Plan Ooievaar
landschapsvormende karakteristiek van de
-dat pleitte voor het omvormen van buitendijks
rivieren nooit als één van de hoofddoelstellingen
agrarisch gebied naar natuur, waarin water en
geformuleerd. De Nederlandse ontwerpcultuur
wildernis samen de biodiversiteit en veiligheid
blijft voortkomen uit de maakbaarheid van het
zouden verhogen- in de praktijk vertaald in het
landschap.
programma Ruimte voor de Rivier. Het maakte op verschillende plekken meer ruimte vrij voor wateropvang tijdens hoge rivierstanden. ‘Veilig én aantrekkelijk’, zo luidde de doelstelling van
dit
programma,
waarbij
er
naast
waterveiligheid en biodiversiteit ook werd nagedacht over de esthetische en recreatieve waarde van het landschap. De
komende
jaren
Deltaprogramma
staan
werd
vanuit
verschillende
het
opgaven
vergroting
van
de
Door de jaren heen hebben we de delta naar onze behoeftes gevormd. Hoewel er hierbij tot nu toe nog weinig werd gekeken naar de aanwezige landschapsvormende kracht, vindt er wel een omslag plaats. Er wordt meer ruimte gemaakt voor water en natuur. De geleidelijke verschuiving van onze watermanagement
er
de
traditie
naar
meebewegen
met landschapsvormende processen is een boeiende
ontwikkeling.
Een
ontwikkeling
centraal rondom waterveiligheid, versterking
waarbinnen ruimte ontstaat meerdere doelen
van dijken, het waarborgen van voldoende
met elkaar te verenigen en waarbinnen nieuwe
zoetwater
kansen ontstaan voor dynamiek, biodiversiteit
en
een
klimaatrobuuste
landschappelijke inrichting. De verhoging van ruimtelijke kwaliteit is echter niet langer door het Rijk als vereiste opgenomen.
en landschapsbeleving. Stromende Kracht neemt deze ontwikkelingen als vertrekpunt voor de invulling van één de rivierdelta als aaneengesloten natuurgebied.
een duurzame, dynamische delta
2000
dynamisch 2050
Dynamische delta Stromende Kracht
Concept
watterbufferend
genormaliseerd
Natuurambitie grote wateren
1800
voortzetting Deltaprogramma
begeleid meanderend
Ruimte voor de Rivier
1000
Plan Ooievaar
meanderend
A mb i ti es Vergroten van dynamiek en beleving De doelstelling van Stromende Kracht is tweeledig: Het benaderen van de gestelde opgaven vanuit de natuurlijke karakteristiek van de rivierdelta en daarnaast het verhogen van landschappelijke kwaliteit. Dit is geen nieuw concept, maar wel een nieuwe stap in de benadering van waterveiligheidsopgaven.
Verzilveren van aanwezige kwaliteiten Wat tijdens verschillende bezoeken aan het rivierenlandschap opvalt zijn de kansen op het gebied van beleving en ontsluiting. De gebieden zijn moeilijk te bereiken met de auto,
Ook zijn stopgelegenheden dun bezaaid voor mensen die niet op zondag het rivierengebied willen bezoeken voor recreatie, maar toch dagelijks de Nederlandse Delta oversteken. Bruggen
bieden
de
automobilist
slechts
beperkt zicht op het weidse landschap en afslagen die naar uitkijkpunten over de rivier leiden zijn zeer schaars.
Recreatieve strategie Door meer aandacht te besteden aan ontvangst van bezoekers en maximalisering van de landschapsbeleving
kan
meer
waardering
ontstaan voor de natuurlijke krachten die ons land oorspronkelijk gevormd hebben.
de wandelaar. De faciliteiten bedienen met
Door niet te starten bij oplossingen voor
name het middensegment van de recreatieve
waterveiligheid
markt.
kwaliteitsverhoging als startpunt te nemen
Er
zijn
geen
goed
toegankelijke
maar
uiteenlopende
de
ambitie
opgaven
voor
hotspots waar mensen van buiten het gebied
zouden
gemakkelijker kunnen kennismaken met het
gebied kunnen worden verenigd. Dit zou de
in
het
rivierenlandschap.
rivierdelta in haar geheel als aaneengesloten natuurgebied en sterk merk op de kaart zetten, met meerwaarde op verschillende niveaus. ‘Van ruimte voor water naar ruimte voor dynamiek’, zo luidt de ambitie van Stromende Kracht.
+
+ Meekoppeldoelstelling: Verruiming van (recreatief) pallet met publiekstrekkers en kleinschalige voorzieningen
Stroomexp eri ment en Hoe
kunnen
we
de
landchapsvormende
krachten inzetten om de rivier het werk voor ons te laten doen? Welke karakteristieken van
het
rivierensysteem
kunnen
worden
ingezet om het principe van building with
nature een stap verder te brengen, zodat het
built by nature wordt. Met behulp van
drie verschillende stroomexperimenten is de invloed van stroming, erosie en sedimentatie op
landschapsvorming landschapsvormende
naar voren zijn gekomen.
Benedenrivier - invloed van getijde •
krachten
en
implementaties in het landschap van belang. Dit is getest in drie type stroomexperimenten.
Hoge stroomsnelheden in diepe geulen bepalen vorming en positie van kreken
•
Toename stroomsnelheid bij vernauwing van waterpassage.
•
Op
stromingsluwe
plekken
ontstaan
zandplaten, slikken en schorren
inzichtelijk
gemaakt. Hierbij is met name de relatie tussen
met dynamiek die uit de stroomexperimenten
Middenrivier - nevengeulen en rivierduinen •
Erosie in buitenbocht, sedimentatie in binnenbocht
•
Overstroming met zandafzetting, moet
Het experiment in maquette heeft geleid tot een
gevolgd
overzicht aan invloedsfactoren die gebruikt zijn
laagwater met blootliggend zand.
om een toolbox van 15 ‘landschapsvormers’
•
vorm te geven. De experimenten vragen nog
worden
door
periode
van
Activeren van embryonale duinvorming door kleine obstakels in de ondergrond.
om opschaling naar de maat en kracht van het werkelijke rivierenlandschap. In samenwerking
Bovenrivier - meanders en moeras
met experts zouden de eerste aannames in
•
praktijk kunnen worden vertaald en de toolbox worden getoetst aan werkelijke processen. Hiernaast
volgt
een
overzicht
van
belangrijkste invloedfactoren voor vormgeving
Stroomexperiment | invloed van erosie vorming van kreken, slikken en schorren
in ondergrond bepalen waterverdeling •
de
Hoogteverschillen en sortering van sediment Ruimtebeslag van meanderbochten is ca. 7 x breedte van rivierbedding
•
Verschuivende positie van wateraanvoer bepaalt consistentie van meandervorming
Stroomexperiment | invloed van sedimentatie vorming van nevengeulen, oeverwallen & rivierduinen
Stroomexperiment | invloed van stroming vorming van meanders en moeras
De l t a - i nve n t a r i s a t i e Waar zou het beste begonnen kunnen worden
van opslibbende uiterwaarden, uitbaggeren
met
van
deze
nieuwe
aanpak?
Verschillende
verlandende
watergangen,
uitdiepen
kennisinstellingen hebben hier naar gekeken.
van vaargeulen, verharden van oevers tegen
Het
afkalving en opspuiten van zandplaten ter
kennisplatform
Smart
Rivers
pleit
bijvoorbeeld voor het gebruiken van het natuurlijk DNA als uitgangspunt bij ruimtelijke ontwerpen binnen het rivierengebied. Door te kijken naar de oorspronkelijke karakteristiek van
verschillende
riviertrajecten
kan
een
nieuwe stap gezet worden met betrekking tot gebiedseigen ontwikkeling van riviernatuur. Ook
zou
het
ons
kunnen
helpen
met
terugkerend onderhoud zoals het afgraven
bevordering van de biodiversiteit. Rijn in Beeld stelde in 2012 dat met name de natuurlijke dynamiek nog niet overal voldoende is om een robuust netwerk van natuurgebieden te vormen langs de rivieren. We hebben nog te weinig ‘actief zand’, stromende geulen en voedselrijke moerassen, aldus het rapport.
DNA van de Rijn-Maastakken, elk stroomgebied heeft haar eigen karakteristiek
Om de hypothese in onderzoek en ontwerp te
De bundeling van deze thema’s - in het 3e deel
kunnen omzetten is een start gemaakt bij de
van de delta-altas- toont een aantal duidelijke
inventarisatie op het delta-schaalniveau van
‘hotspots’, schakelpunten waar verschillende
een achttal thema’s, te weten:
opgaven samenkomen én waar er de komende
1. Historische waterlopen door de tijd 2. Huidige, bedijkte waterlopen 3. Het DNA van de Maas- Rijntakken 4. Ontbrekende schakels mbt hydromorfologie 5. Opgaven binnen het natuurnetwerk 6. Waterveiligheid en klimaatopgaven 7. Routenetwerk en ontsluiting 8. De delta als bestemming
jaren plannen liggen vanuit waterveiligheid. In het 4e deel van de atlas worden de problemen nader geanalyseerd Het 5e deel doet ontwerpvoorstellen voor deze locaties, om zo een meer dynamische rivierdelta te demonstreren. Op de volgende pagina’s is hier de samenvatting van opgenomen.
Afkalvende oevers
Aanzandende geulen
Verlanding
Oeververdediging
Strek- en langsdammen
Landbouw
Afhankelijkheid zoetwater groeit
Hoogwaterveiligheid
Splitsing Pannerden
noodzakelijke bescherming tegen golfslag
ontbreken vegetatieve gradiĂŤnten land - water
maatregelen zoutindringen Haringvliet/drinkwater/ landbouw als gevolg van kierbesluit
onderhoudsgevoelige vaarwegen
verlies van zand tussen kribvakken
waterstandverlaging; hoogwatergeul Varik-Heeselt
geringe doorstroming, achterstallig (maai)beheer
Natura 2000 doelstelling rietmoeras vs agrarisch peilbeheer
benedenstroomse waterverdeling en buffercapaciteit afhankelijk van splitsing. Openen Rijnstrangen beĂŻnvloedt afvoer/verdeling
Locatieanalyse Door in te zoomen op drie locaties komen een
of er naast de Waal een bypass kan worden
viertal thema’s aan bod die Stromende Kracht
aangelegd, om zo extra water af te voeren bij
binnen één ontwerp wil integreren.
hoogwater.
De drie locaties hebben een verschillend DNA
*
maar schetsen gezamenlijk een overkoepelend
Bij de Ventjagersplaten wordt gekeken hoe het
beeld van vier typen opgaves die er spelen in
onderwaterleven en de zoetwatervoorziening
de rivierdelta:
voor de landbouw kan veranderen wanneer in
•
De
onderhoudsgevoeligheid
dijken,
dammen
van
uiterwaarden
de en
waterwegen. en faunasoorten zijn, kent het gebied nog steeds achterstand in biodiversiteit •
Opgaves op het gebied van klimaatadaptatie.
•
Beperkte
bereikbaarheid
en
beleefbaarheid van het landschap.
bestudeerd welke ingrepen nodig zijn om de
de dichtgeslibte, voormalige rivierarm weer opnieuw zou kunnen meestromen tijdens en
zodoende
toekomst. Een zuiver technische benadering van deze opgaven zal echter niet leiden tot gebieden waar dynamiek, duurzaamheid, biodiversiteit en landschappelijke kwaliteit toenemen.
Bij de Rijnstrangen bestudeert het Rijk of
waterstanden
gezet. Er wordt door verschillende partijen kwaliteit in dit gebied te waarborgen voor de
•
hoge
2018 de Haringvlietsluizen op een kier worden
naast
Wat is er nodig om –binnen de begrenzing van dijken- een onderhoudsvriendelijk, biodivers en
klimaatadaptief
waar
ruimtelijke
landschap kwaliteit
en
te
vormen,
recreatieve
agrarisch gebruik ook als waterverdeler, en
mogelijkheden bijkomende voordelen zijn?
waterbufferend natuurgebied kan functioneren.
Deze
In de Bocht van Sint Andries wordt nagedacht over een hoogwatergeul (ook wel bekent als Varik-Heesselt). Op deze plek wordt bekeken
demonstraties
zijn
opgenomen
als
A0 kaartbijlagen en in samenvatting op de volgende pagina. * Tegen de komst van de hoogwatergeul wordt door bewoners gedemonstreerd. van Infrastructuur en Waterstaat, waarna de minister een besluit neemt.
Rijnstrangen; van een afgesloten rivierarm met agrarisch peilbeheer naar meestromende strangen met meanderbochten en moeras.
Bocht van Sint Andries; van een aanzandende hoofdgeul naar een hoogwatergeul met scheepsvaart en laagwatergeul met rivierduinen.
Ventjagersplaten; van oeverobstakels naar geleidelijke land-water overgangen met getijdegradiĂŤnten.
Ventjagersplaten
1
2
Drie typen ontwerpingrepen: 1. landschapsvormers, 2. systeemingrepen, 3. ontsluiting
3
Bocht St. Andries
1
Dr i e d e m o n s t ra t i e s De drie voorbeeldlocaties waar deze visie
onderhoudsgevoelige waterweg in te richten
het ‘omdenken’ illustreert tonen verschil in
als laagwatergeul; een natuurgebied waar
karakteristiek maar vergelijkbare kansen in
de rivier het landschap vormt en bewoners
hun
en bezoekers van stromende kracht kunnen
benadering van de gestelde opgaven
en toegevoegde waarde voor beleving en biodiversiteit.
Een onderzoek naar landschapsontwerp met
De ingrediënten voor een rijke en dynamische
behulp van natuurlijke processen leidde tot
delta bestaat uit drie componenten te weten;
een toolbox van 15 ‘landschapsvormers’ die
systeemingrepen,
uitgaan van het principe van building with
en
een
‘landschapsvormers’
strategische
verbetering
van
de
gebiedsentrees.
nature. Deze tools vormen niet alleen het landschap, maar leveren ook een meerwaarde
en
voor biodiversiteit en recreatie. Denk aan
stroomgeulen zijn ingrepen op systeemniveau.
stuifduinen aangelegd door de wind, die
Deze grootschalige ingrepen zijn van invloed
geschikt zijn als mountainbikeparcour.
De
aanleg
van
dijken,
dammen
op de vormingskracht van stromend water op het landschap, en zijn in te zetten bij projecten bedoeld voor klimaatadaptatie. Een
voorbeeld
is
de
hoogwatergeul
Naast systeemingrepen en landschapsvormers is als laatste nagedacht over de ontsluiting van het landschap. Het gebied is vandaag
bij
moeilijk te bereiken met de auto, eenvormig
Varik, oorspronkelijk ontworpen om alleen bij hoogwater veel water af te voeren. Door
wandelaar. Door een paar hotspots goed te
deze stroomgeul permanent in te zetten
ontsluiten, kunnen mensen van buiten het
voor zowel waterafvoer als scheepsvaart, komt er ruimte om de nu aanzandende en
2
3
Rijnstrangen
1
gebied makkelijker kennismaken met het rivierenlandschap zonder de rust te verstoren.
2
3
Zeegras (Zostera)
Zilte schijnspurrie (Spergularia salina)
kwelder Zilte rus (Juncus gerardii)
Kraakwilg (Salix fragilis)
id volgroe Zwarte populier (Populus nigra)
Boomvormige Schietwilg (Salix alba)
zone Bittere wilg (Salix purpurea)
pionier Amandelwilg (Salix triandra)
Katwilg (Salix viminalis)
kwelder Schietwilg (Salix alba)
brakke Riet (Phragmites australis)
kwelder Zeekweek (Elytrigia atherica)
hoge Rood zwenkgras (Festuca rubra)
Gewoon kweldergras (Puccinellia maritima)
Zeealsem (Artemisia maritima)
Gewone zoutmelde (Atriplex portulacoides)
zone Zulte, Zeeaaster (Aster tripolium)
Lamsoor (Limonium vulgare)
pionier
Engels slijkgras (Spartina anglica)
Schorrekruid (Suaeda maritima0
Kortarige zeekraal (Salicornia europaea)
Langarig zeekraal (Salicornia dolichostachya)
Wad lage
vloedbo s
Toolbox van landschapsvormers De toolbox van landschapsvormers is een
De tools beĂŻnvloeden de fysische processen, de
serie kleine ingrepen die door strategische
biologische processen en landschapsbeleving.
implementatie grootschalig effect hebben op
Ze zorgen dat recreatie en natuur elkaar niet
landschapsvormende processen.
tegenwerken maar juist gelijktijdig kunnen
Met deze ‘landschapsvormers’ kan optimaal krachten van de rivier. Deze simpele ingrepen gaan uit van het principe van building with nature. Het zijn kortweg stokjes, ingeprikt in
van recreatie, zoals paard en mountainbike routes, wandelaars en uitzichtgenieters op wijdse rivierstranden en zelfs kitesurf- en duikbestemmingen langs de rivier.
het landschap die natuurlijke processen helpen
Met deze verandering van de manier waarop
versnellen en daarnaast ook nieuwe vormen
we
van recreatie faciliteren. Afhankelijk van de
rivierengebied
maat en vormgeving groeien deze ingrepen uit
nu een snelweg is voor scheepverkeer, zou
tot gebruiksobjecten die naar verloop van tijd
een pallet aan hoog- en laagdynamische
steeds meer met het landschap versmelten.
natuurgebieden kunnen worden met paai-
Denk bijvoorbeeld aan een mountainbike trail
en rustplekken voor verwachte terugkerende
waarbij de hindernissen dienen als zandvanger
vissoorten,
en zo duinvorming versnellen, een loopbrug
Atlantische Zalm en Europese Steur weer
die ook dient als water- of sedimentverdeler,
kunnen verschijnen, als bekroning van een
of een waterrif dat onderwaterleven herbergt
geslaagde rijke en dynamische rivierdelta.
en
tevens
functioneert.
als
duik-
en
visbestemming
het
landschap
vormgeven
compleet
waarbij
kan
het
veranderen.
Wat
mogelijk
zelfs
de
10
rijk en dynamisch
20
30
40
50 km
10
20
groots en meeslepend
30
40
50 km
Één sterk merk
De rivierdelta als één aaneengesloten natuurgebied, als een Grand Canyon van Oost naar West-Nederland. Niet door uitvoeringsgerichte ontwerpvoorstellen maar door een geleidelijke verandering van de mindset waarmee we het Nederlandse landschap vormgeven. Met meer ruimte voor natuurlijke processen, waarbinnen mens en natuur elkaar niet tegenwerken maar juist samengaan.
Ik ben ervan overtuigd dat door op een andere
Eén aaneengesloten natuurgebied, met één sterk merk: een dynamisch nationaal park
te kijken er uiteindelijk een heel ander denkbeeld
dat zich uitstrekt van de oost- tot westgrens
van de Nederlandse rivierdelta kan ontstaan;
van
één die vergelijkbaar is met de grootsheid en
Nederlanders van kunnen genieten en wat ons
natuurlijke kracht van nationale parken als de
ook beschermt tegen hoogwater. Een landschap
Grand Canyon, terwijl het landschap toch zijn
dat fundamenteel verandert, doordat onze
huidige functies behoudt. De Nederlandse Delta
mindset verandert. Waar water het landschap
kan daarbij uitblinken in haar eigen stromende
schildert en waar mens en natuur samen in
kracht en een rijk en dynamisch landschap als
kunnen bestaan.
bestemming op de kaart zetten.
Nederland,
waar
nieuwe
generaties
Met behulp van landschapsvormende maatregelen en het principe van building with nature als alternatief voor het maakbare landschap worden op belangrijke schakelpunten de ooit vrij stromende rivieren opnieuw tot leven gewekt.
A 3 * D E LTA A LTA S
50% versie