EEN VERNIEUWENDE WOONVORM VOOR DE GESLOTEN JEUGDZORG
IANTHE TANG
Van kwetsbaar tot weerbaar
Een vernieuwende woonvorm voor de gesloten jeugdzorg.
Ianthe Tang ianthe.tang@outlook.com
Master Architectuur
Academie van Bouwkunst te Amsterdam
Mei 2024
Commissie
Jan Peter Wingender (mentor)
Gus Tielens
Ira Koers
Examen commissie
Jolijn Valk
Geurt Holdijk
‘‘Kwetsbaren opsluiten onder het mom van zorg is één van de grootste denkfouten geweest die is gemaakt.‘’
Nando, ervaringsdeskundige, 20 jaar oud.
DE SOCIAAL BEWOGEN ARCHITECT
Een laatste thuis voor terminaal zieken, een tijdelijk verblijf voor jongeren met autisme en de revitalisering van een vergrijsde buurt om eenzaamheid onder alleenstaande ouderen terug te dringen. Zo vormt de mens voor mij het fundament binnen een ontwerpopgave. Opgaves met een sociaal-maatschappelijke relevantie die aan een ruimtelijk vraagstuk wordt opgehangen. De architectuur beschouw ik daarmee als het ruimtelijk middel om in te spelen op de kenmerkende behoeften van specifieke doelgroepen om vervolgens aangename(re) leefomgeving te realiseren. De weldoordachte ontworpen ruimtes krijgen zo des te meer betekenis. Een continue drijfveer en primaire relevantie voor mij als architect. Het afsluiten van mijn master opleiding met een dergelijk sociaal-maatschappelijk onderwerp was dan ook vanzelfsprekend.
Als kind groeide ik op in een comfortabele omgeving met vele buurtvriendjes. Onze achtertuinen grensden aan het, onder ons befaamde, blauwe plein. Zo had iedere speelplek in de buurt een toepasselijke naam gekregen. Een groot deel van mijn kindertijd is hier doorgebracht. Een periode waar we met wel tien kinderen van diverse leeftijden op een zorgeloze manier eindeloos veel plezier hebben beleefd. Ook in de jaren daarna heb ik vrijheid gekend en de mogelijkheden gehad om mijzelf te ontwikkelen. Maar wat voor mij vanzelfsprekend leek, geldt tot op de dag van vandaag niet voor ieder kind.
Om die reden richt mijn afstudeeropgave zich op de kwetsbare jongeren opgroeiende binnen de gesloten jeugdzorg die vanwege grootschalige problematieken een grote actuele maatschappelijke relevantie dragen.
Voor hen is een vernieuwende binnenstedelijke woonvorm geïntroduceerd waar jongeren in verbinding met de maatschappij op een zo alledaags mogelijke manier mogen opgroeien en zich kunnen ontwikkelen. Een plek ontworpen vanuit de belangen en behoeftes van de jongere. Van een kwetsbaar verleden naar een weerbare toekomst.
PROBLEEMSTELLING
De gesloten jeugdzorg
Feitelijke analyse
Interviews
Jongeren binnen jeugdzorg
Typologische analyse
Gesloten jeugdzorg instellingen
Definiërend programma Uitgangspunten
Locatie Het dorp Kadijken
HET ONTWERP
Het super-woonpalazzo Gebouwniveau
Ruimtelijke sequentie Gebouwniveau
Ruimtelijke sequentie Woningniveau
Overig
Vormstudies en maquettes
JEUGDZORG FEITELIJKE ANALYSE
Voor wie.
Voor (ernstig) kwetsbare jongeren tot 18 jaar die vanwege een onveilige of onhoudbare thuissituatie niet meer thuis kunnen wonen en/of te maken hebben met psychischeen/of gedragsproblematieken. Vaak komen daar tevens problematieken, zoals verslavingen, bij om de hoek kijken om bijvoorbeeld de scherpe randjes van gebeurtenissen uit hun jongere jeugd niet te hoeven voelen.
Deze jongeren hebben vaak geen netwerk waarop zij kunnen terugvallen. Ze zijn daardoor vanaf jonge leeftijd gewend te overleven en voor zichzelf te zorgen.
Uit recentelijk onderzoek is gebleken dat het tegenwoordig vaak om jongeren gaat die al lang in de hulpverlening verblijven voordat zij in de gesloten jeugdzorg terecht kwamen. Het is nergens gelukt om hen passende hulp te bieden, waardoor zij het vertrouwen in de hulpverlening kwijt zijn geraakt en denken vaak dat een plaatsing in de gesloten jeugdzorg hen niet helpt bij het oplossen van hun problemen.
DE GESLOTEN JEUGDZORG
HOE HET BEGON
< 2008
< 2008
Justitiële Jeugd Inrichtingen
2015
Zorgwet
2008
Ontstaan gesloten jeugdzorg
Decentralisatie
Gevolg
Vele gesloten jeugdzorg instellingen gingen zich vestigde in voormalige jeugd gevangenissen inclusief het personeel.
Doel
Efficiëntere, goedkopere én betere zorg met tegelijkertijd bezuinigingen.
2022 >
Opstapeling problematieken Vele overplaatsingen, het overmatige gebruik van de isoleercel, hospitalisatie, onvoldoende behandeling, te weinig aanbod aan passende alternatieven etc.
Jongeren uit de jeugdzorg in actie
Gevolg
Tekorten van zorgpersoneel, toename van werkdruk, ontstaan faillissementen en wachtlijsten voor de jongeren. Alles ten koste van de gewenste en onmisbare zorg voor de kwetsbare jongeren binnen de jeugdzorg instellingen.
Petitie
Februari 2022 hebben ruim 133.000 mensen de petitie ondertekend om de gesloten jeugdzorg te stoppen. Sindsdien is er tot de dag van vandaag veel aandacht voor het onderwerp om te streven naar een beter klimaat in de jeugdzorg instellingen.
DE JEUGDZORG
DIVERSITEIT WOONVORMEN
Gesloten groep
Ook wel JeugdzorgPlus. Hier is een machtiging van de rechter nodig. Het is voor jongeren tot 18 jaar met ernstige gedragsproblemen, zoals psychische klachten of verslaving.
De jongere kan niet alleen naar buiten en andere mensen kunnen niet naar binnen.
Behandelgroep
De jongeren krijgen individuele behandeling en ondersteuning. Ouders worden actief betrokken bij de behandeling.
Open groep
De jongere kan zelf het terrein van de instelling verlaten.
Bijvoorbeeld om naar school te gaan. Of voor sport en hobby’s. Er is wel 24 uur per dag begeleiding aanwezig.
Crisisopvang
Tijdelijke noodopvang wanneer iemand uit huis wordt geplaatst met een maximaal verblijf van drie maanden. In de praktijk is dit niet altijd het geval.
Besloten groep
De jongere mag alleen met toestemming het terrein van de instelling af. Of de jongere mag alleen onder begeleiding naar buiten.
Leefgroep
Een vaste groep jongeren die er anderhalf jaar tot 2 jaar blijven wonen met een perspectiefplan, waarbij wordt gericht op het opgroeien en opvoeden.
Gezinshuis
De jongeren hebben een grotere hulpvraag die niet past binnen een pleeggezin. De gezinshuis-ouders zorgen 24 uur per dag, 7 dagen per week voor opvoeding, verzorging en begeleiding van de kinderen. Kleinschalig met maximaal 6 kinderen.
Kamertraining
Een intensieve training in zelfstandigheid waar ze praktische en sociale vaardigheden leren. Voor jongeren vanaf 15 jaar. De jongere woont met anderen in een huis van een organisatie of woont zelfstandig met hulp van een begeleider en gaat overdag naar school of werk.
Woongroep
Voor jongeren vanaf 12 jaar die vanwege persoonlijke of gezinsproblemen tijdelijk niet thuis kunnen wonen. Je woont samen met anderen in een huis onder begeleiding van jeugdzorgwerkers.
Fasehuis
Voor jongeren vanaf 15 jaar. In een fasehuis leert de jongere in fasen zelfstandig te wonen. Er zijn daarbij twee soorten: Een fasehuis met begeleiding van pedagogisch medewerkers of met begeleiding die in of naast het fasehuis woont.
Pleeggezin
Pleegzorg houdt in dat kinderen tot 21 jaar - tijdelijk - in een pleeggezin wonen. Een pleeggezin verzorgt het kind 7 dagen per week. Vaak zijn de pleegouders bekenden van het gezin.
Zelfstandigheidstraining
Voor jongeren vanaf 16 jaar waar men leert zelfstandig te wonen. Afhankelijk van de organisatie woont de jongere met anderen en wordt de woonkamer en keuken gedeeld. Of je woont alleen. Ze beschikken minimaal over hun eigen slaapkamer met soms een eigen keukenblok en/of badkamer.
DE GESLOTEN JEUGDZORG
FEITELIJKE CIJFERS
Kreeg niet de noodzakelijke behandeling
Bracht tijd door in de isoleercel
94 % leeftijd ≥ 12 jaar
62 % geslacht meisjes
76 %
meer psychische klachten door de gesloten jeugdzorg
76 %
vertraagd schooltraject of loopbaan
INTERVIEWS JONGEREN BINNEN JEUGDZORG
Een alledaagse dag in geslotenheid.
‘‘ 07.30u. Gewekt door de rinkelende bos sleutels van één van de begeleiders die langs mijn kamer loopt. Ik was altijd de eerste die werd gewekt van de groep van tien meiden. Op dat moment wist ik al dat ik mijn badjas en badslippers moest aantrekken. Zodra mijn deur van buitenaf van het slot werd gehaald rende ik meteen naar het einde van de lange gang waar zich de doucheruimte bevond. Buiten de doucheruimte zat er altijd een medewerker aan een tafeltje en was er iemand om mijn persoonlijke kluisje te openen waar ik enkele douche artikelen uit mocht halen. Vervolgens had ik drie minuten de tijd te douchen. Daarna liep ik onder begeleiding terug naar mijn kamer welke weer op slot werd gedraaid. Zodra alle jongeren van de groep zich gedoucht hadden, werden we opgehaald en gingen we naar de leefruimte op de begane grond. Dit was een grote ruimte met een zithoek, bank, televisie en eettafel. Ook hier hadden we een eigen kluis. Iedereen had zijn eigen vaste zitplek aan de eettafel en startten met een hartige boterham, gevolgd door een zoete. Wanneer je niets wilde eten werd je terug naar je kamer gestuurd. Alles was gestructureerd en werd voor je bepaald.
Na het eten was er kort de mogelijkheid naar buiten te gaan. Deze was toegankelijk via een sluis aan de leefruimte. Het was een met hoge hekken afgesloten grote buitenruimte met slechts één picknick tafel. Dat ene korte moment dat je even buiten mocht zijn gaf mij dan zo’n fijn gevoel.
Na het ontbijt hadden we doordeweeks les op een interne school in het gebouw. Met de gehele groep inclusief begeleider liepen we vanaf de leefruimte via meerdere sluizen naar het schoolgebouw. Het was een kleinschalig speciaal onderwijs met één vaste docent op iedere groep met in de ochtend theorie lessen en in de middag praktijk uren. Ook in het schoolgebouw had iedereen weer zijn eigen kluis voor de zijn of haar spullen. Ik had de ambitie om de Havo te gaan doen, maar op deze locatie werd alleen kader niveau aangeboden. De onderwijsmogelijkheden waren toen al zeer beperkt en dat is jammer genoeg tot op heden vrijwel onveranderd.
Omdat alles van binnenuit het gebouw was georganiseerd en je als jongere niet het gebouw mocht verlaten, was er na schooltijd eens in de zoveel tijd de mogelijkheid voor bijvoorbeeld een therapie sessie of kapperafspraak in de jeugdzorg instelling.
Rond vier uur is de groep weer terug op de afdeling en drinken we wat in de leefruimte terwijl we het nieuws kijken. Daarna moesten we tot het avondeten op onze kamers verblijven met de deur op slot. Gelukkig was ik gezegend met een vriendelijke mentor die mij af en toe mee liet helpen met koken. Dat deed ik graag. Na het eten was er minder structuur en kon je bijvoorbeeld knutselen of gamen. Vanaf half tien zat iedereen weer in zijn kamer.
De weekenden zagen er echter anders uit. Jongeren verder in het traject gingen dan met verlof. Daarnaast konden we
in de weekenden voor slechts een uurtje bezoek ontvangen. Hier was een aparte bezoekersruimte voor op de afdeling. Meestal was de zaterdag een rustdag of werden er activiteiten georganiseerd. Ondanks het minimale budget hiervoor waardeerde ik dat soort momenten, omdat ze afweken van de strenge structuur. De zondagen waren de schoonmaak dagen van de gehele afdeling in ruil voor wat zakgeld. Zo kon je sparen of, zoals de meesten van ons deden, er wat lekkers van kopen.
Tweemaal per week was er een bel moment. Het was alleen toegestaan om te bellen naar de personen waar de voogd toestemming voor gaf. In mijn geval was dat mijn moeder. Brieven schrijven mocht niet.
Dat is hoe een wekelijkse structuur eruit zag.’’ Janet.
‘’ Het meest belangrijke is dat een jongere kan stabiliseren en zich comfortabel voelt in de omgeving waar hij of zij zich in begeeft. ’’
‘’ Wanneer er een incident binnen de groep was werd je terug naar je kamer gestuurd. De persoon in kwestie werd dan naar de isoleercel gebracht waar hij of zij soms uren tot dagen in verbleef. Je wilt niet zien hoe dat eruit ziet. Het is een hufter-proof ruimte met enkel een ijzeren toilet pot en een matras. Alles is afgesloten en er is geen daglicht. Bovendien kreeg je ook een scheurjurk aan. ‘’
‘’ Omdat de gehele organisatie van binnenuit gebeurde en je als jongere het gebouw niet mocht verlaten, was er na schooltijd van tijd tot tijd de mogelijkheid voor bijvoorbeeld een therapie sessie of kwam de kapper langs. ‘’
‘’In de gesloten jeugdzorg instellingen waar ik verbleef waren de kamers zodanig gepositioneerd dat je niet met andere jongeren de mogelijkheid had om te communiceren via het luikje in de deur. ‘’
‘’ Ik probeerde mij niet teveel te hechten aan een plek, omdat ik nooit wist wanneer ik weer overgeplaatst zou worden. ‘’
‘’ In iedere hal of tussen iedere ruimte in het gebouw bevond zich wel een sluis. Deze konden alleen door de zorgmedewerkers worden geopend. Alles werd door hen begeleidt. ‘’
Periode jeugdzorg
5 tot 18 jaar
Type jeugdzorg
Crisisopvang, leefgroep, pleeggezin, gezinshuis, open groep, besloten groep, gesloten jeugdzorg.
Overplaatsingen
26 overplaatsingen
Ervaring isoleercel
Meermaals
Nazorg Ja Nando, 20 jaar
‘’ Om kinderen in een hospitaliserende omgeving te plaatsen met een groot hek eromheen én begeleiders die ieder zijn eigen regels volgt werkt niet. Dat hebben we de afgelopen jaren maar al te goed gezien.‘’
‘’ Als je de jongere veel meer integreert met de samenleving krijgen de omwonenden ook een beter beeld over wie bij hen in de buurt woont. Namelijk jongeren die onder begeleiding wonen en de nodige zorg krijgen. Neem weeskinderen. Vroeger waren weeskinderen een enorm taboe en werden ze zo ver mogelijk verwijdert van de maatschappij. Veel jeugdinstellingen komen voort uit ditzelfde principe. ‘’
‘’De gesloten instelling waar ik verbleef was een voormalige jeugdgevangenis. Alles straalde dat ook uit. Denk aan stalen celdeuren met een luikje en tralies voor de ramen. De deur van je slaapvertrek werd iedere nacht afgesloten. Ook tijdens de dagelijks verplichte kamer uren werd de deur op slot gedaan. Dat zijn geen normale situaties voor een kind. ‘’
‘’ De inzet van een isoleercel wisselt per situatie en instelling. Bij sommige instellingen halen ze de jongere eruit, zodra hij of zij gekalmeert is. Maar de meeste worden juist helemaal niet kalm in een isoleercel. Vaak ontstaat er juist nog meer agressie en angst in deze ruimte. Dat is geheel menselijk. Zeker voor jongeren die al te maken hebben met mentale problemen. ‘’
‘’ Mijn plaatsing in de gesloten jeugdzorg is nooit nodig geweest. De origine van mijn gesloten plaatsing was omdat het thuis echt niet meer ging, maar er geen plek was binnen de open jeugdzorg. Het grootte tekort aan geschikte plekken, heeft de afgelopen jaren ervoor gezorgd dat vele jongeren in de gesloten jeugdzorg zijn belandt die daar eigenlijk niet horen. ‘’
‘’ Mijn naam is Peer van der Helm. Ik ben psycholoog en bijzonder hoogleraar residentiële jeugdzorg. In de afgelopen jaren heb ik vele onderzoeken verricht naar de jeugdzorg en zijn problematieken. ‘’
‘’ De gebouwen die we nu vaak zien zijn vaak hermetisch afgesloten en ontworpen voor totale controle. ‘’
‘’ Jongeren gedragen zich niet beter door beloning. Ze gedragen zich beter door een goed klimaat waar ze wonen. Incorporeer tevens de zorgethiek in het gebouw. ‘’
‘’ Een fasesysteem is niet de oplossing. Een herstel proces is een heel hobbelig traject. ‘’
‘’ Probeer zo min mogelijk vanuit gebouwen en systemen te beheersen wat je niet kan beheersen. ‘’
Voor jongeren met ernstige gedragsproblemen, in combinatie met psychiatrische klachten, (licht) verstandelijke beperking en (beginnende) verslaving.
LEEFT IJDSCATEGORIE
12 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• gesloten groepen
• hybride groepen
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Jeugzorgwerkers
• Gedragswetenschappers
• Psychiater
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sportveld
• Speelvoorzieningen
• Zwembad
• Fitnesszaal
• Sporthal
GEZAMENLIJKE RUIMTES PER GROEP
• Muziekkamer
• Gameroom
• Bibliotheek
• Sportkamer
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Bergse Bos, Rotterdam
TYPE ZORG
Specialistische hulp.
LEEFT IJDSCATEGORIE
6 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• 2 gesloten groepen tot 12 jaar
• 8 studio’s voor jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
• (Vak) therapeuten
• Teamcoach
• Opvoedpoli
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Zwembad
• Speelvoorzieningen
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
‘t Anker, Harreveld
TYPE ZORG
Specialistische hulp
LEEF TIJDSCATEGORIE
12 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• 9 gesloten groepen
• 3 open groepen
• 14 gezinsbehandelplekken
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
• (Vak) therapeuten
• Psychiaters
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sportvoorzieningen
• Creatieve voorzieningen
• Fotografie
• Verzorging
• Muziek activiteiten
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Elker, Groningen
TYPE ZORG
Specialistische hulp
LEEFT IJDSCATEGORIE
12 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• Gesloten residentiële jeugdhulp
• Groepen met ambulante ondersteuning
• Open residentiele jeugdhulp
• Beschermd wonen
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• 3 jeugdzorgmedewerkers per 2 geschakelde groepen
• Gedragswetenschappers
• Therapeuten
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sportvoorzieningen
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Antonius, Castricum
TYPE ZORG
Voor jongeren met ernstige en complexe problematiek.
LEEFT IJDSCATEGORIE
10 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• 2 gesloten groepen
• 1 open groep
• 4 studio’s voor jongeren met individuele begeleiding
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
• Therapeuten
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sportvoorzieningen
• Binnenplein met voetbalkooi
• Tuin met grasveld
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Pluryn, Eefde
TYPE ZORG
Voor jongeren met ernstige en complexe problematiek.
LEEFT IJDSCATEGORIE
10 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GROEPEN
• 6 gesloten groepen
• 1 open groep
• 2 hybride groepen
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
• Teamleiders
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sporthal
• Sportveld
• Kookclub
• Muziekclub
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Schakenbosch, Leidschendam
TYPE ZORG
Voor jongeren met ernstige gedragsproblemen, in combinatie met psychiatrische klachten of een licht verstandelijke beperking.
LEEFT IJDSCATEGORIE
12 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOT TE
TYPE GROEPEN
• 9 gesloten groepen
• 2 open groepen
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
• Therapeuten
• Integraal ambulant team
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Sportvoorzieningen
• Spelvoorzieningen
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Almata, Ossendrecht
TYPE ZORG
Voor jongeren met gedragsproblemen, psychiatrische problematiek, een (licht) verstandelijke beperking of (beginnende) verslavingsproblematiek
LEEF TIJDSCATEGORIE
12 - 18 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOT TE
TYPE GESLOTEN GROEPEN
• 2 gemengde groepen
• 1 meisjesgroep
• 1 jongensgroep
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Pedagogisch medewerkers
• Gedragswetenschappers
ONDERWIJS Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Fitnessruimte
• Spelvoorzieningen
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
TYPE ZORG
Voor gezinnen en jongeren, uiteenlopend van lichte ambulante hulp tot intensieve specialistische hulp.
LEEFT IJDSCATEGORIE tot 27 jaar
MAXIMALE OMVANG
AANTAL GROEPEN
MAXIMALE GROEPSGROOTT E
TYPE GESLOTEN GROEPEN
• 2 open jeugdhulp groepen
• 1 ZIKOS groep
• 2 instroom groepen
• 5 gesloten groepen Pactum, Zetten
AANWEZIGHEID BEHANDELAARS
• Jeugdzorgwerkers
• Gedragswetenschappers
ONDERWIJS
Intern
RECREATIEVE VOORZIENINGEN
• Activiteitencentrum
• Zorgboerderij
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Lindenhorst, Zeist
GESLOTEN
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
GESLOTEN
Midgaard, Den Haag
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Krabbebossen, Rijsbergen
GESLOTEN
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
De Koppeling, Amsterdam
GESLOTEN
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
Transferium, Heerhugowaard
GESLOTEN
Ligging
Buitenruimte
Typologie
Begrenzing
LIGGING
CONCLUSIE
Perifere zone
Gekeken naar de bestaande locaties van de (gesloten) jeugdzorg instellingen bevinden ze zich vrijwel allemaal in de perifere zone.
Op regionaal niveau het rurale gebied
Op lokaal niveau buitenwijken
TYPOLOGIE CONCLUSIE
Superstructuur
Ensemble
BUITENRUIMTES (EN BEGRENZING)
CONCLUSIE
Superstructuur
Sterke binnenwereld en buitenwereld waar het gebouw de splitsing vormt.
Ensemble Binnen het grote geheel een kleiner gesloten onderdeel.
DEFINIËREND PROGRAMMA UITGANGSPUNTEN
De zorgeconomie voor beschermd begeleid wonen
Voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar die begeleid wonen is er een model ontworpen die aansluit op de urgente vraag om de groepsgrootte te transformeren tot meer kleinschaligheid. Vanuit onder andere jeugdzorg streven ze daarbij naar een 1 op 4 model; 1 zorgbegeleider met 4 jongeren. De woontypologieën spelen hierop in. Zo vormen twee aan elkaar geschakelde woningen een cluster, zodat er een wisselwerking tussen de zorgbegeleiders mogelijk is wanneer noodzakelijk. Een bijkomende kwaliteit is dat sociale contacten tussen de jongeren op deze manier niet alleen binnen de eigen woning gestimuleerd wordt, maar ook met de aaneengeschakelde woning.
Nazorg
Bij 18 jaar vervalt wettelijk gezien de jeugdzorg. In de huidige praktijk blijkt dat de jongere in de meeste gevallen nog niet goed voorbereid is voor de maatschappij. Kortom, de overgang is vaak nog te groot. Dit door tekortkoming van de juiste ondersteuning. Door het faciliteren van zelfstandig wonen in groepsvorm voor jongeren tussen de 18 tot 27 jaar binnen hetzelfde gebouw, bied je een lange termijn perspectief binnen een beschermde omgeving en netwerk die al bekend is. Een woonoplossing zonder permanente zorg, maar waar bij behoefte de mogelijkheid tot zorg dichtbij is.
Zo kunnen ze zich blijven ontwikkelen en kan de overgang tot de maatschappij geleidelijker plaatsvinden.
Kwestie I
Jongeren worden in huidige én voormalige gesloten jeugdzorg instellingen letterlijk gedistantieerd van de samenleving. Dit wordt onder andere bepaald door de geografische ligging van de instelling.
Uitgangspunt I
Plaats een jeugdzorg instelling zodanig dat het onderdeel van de omgeving en maatschappij wordt en realiseer inclusiviteit op lokaal niveau.
De ligging van een instelling is bepalend voor de bereikbaarheid van bezoekers en zorgmedewerkers. Het openbaar vervoer bij huidige instellingen ligt vaak te ver om te zorgen voor een goede, efficiënte bereikbaarheid.
Kwestie II
Uitgangspunt II
De jeugdzorg instelling moet daarom in de nabije omgeving van openbaar vervoer liggen en goed bereikbaar zijn met de auto.
Kwestie III
Te grote groepen ten opzichte van het aantal begeleiders maakt dat individuele aandacht en zorg onmogelijk wordt gemaakt, terwijl juist datgene is wat de jongeren nodig hebben.
Uitgangspunt III
Focus op kleinschaligheid per groep. Daarbij streven ze naar een 1 op 4 situatie. Oftewel, 1 begeleider op 4 jongeren.
Kwestie IV Teveel overplaatsingen door heel Nederland maakt dat jongeren zich moeilijk kunnen hechten aan de omgeving en mensen, waardoor ze vaak sociale hinder ondervinden.
Uitgangspunt IV
Het introduceren van een gebouwtypologie, waarbij de jongeren binnen eenzelfde gebouw de mogelijkheid hebben om door te kunnen stromen biedt hen een vast woonperspectief voor langere termijn binnen een omgeving en netwerk die ze bekend is. Van beschermd begeleid wonen tot 18 jaar naar zelfstandig wonen in groepsvorm voor jongvolwassenen in de leeftijd van 18 tot 27 jaar.
Kwestie V Metershoge hekken zijn geïntroduceerd om te voorkomen dat de jongeren weglopen van het terrein. Maar krijgt daarmee het karakter van een jeugdgevangenis en niet van een woongebouw voor jongeren met een urgente zorgvraag.
het
omheining. Dit ter (visuele) vermindering van vrijheidsbeperkende maatregelen en het ondersteunen van een sterkere verbinding met zijn omgeving alsmede de maatschappij.
een merendeel van door de jongeren als
UITGANGSPUNT VI
Inzetten op de buitenruimte als verbindingsmechanisme op zowel woningniveau, gebouwniveau alsmede buurtniveau. Maak de route die de jongeren bewandelen door het gebouw tevens onderdeel van deze buitenruimte. Dit zorgt voor een gevoelsmatige vergroting van de leefomgeving voor deze kwetsbare doelgroep.
Uitgangspunt V
Ruimtelijke alternatieven introduceren voor de metershoge omheining. Dit ter (visuele) vermindering van vrijheidsbeperkende maatregelen en het ondersteunen van een sterkere verbinding met zijn omgeving alsmede de maatschappij.
de instellingen zijn zeer beperkt, maar wordt door de jongeren als een grote meerwaarde gezien. zowel woningniveau, Maak de route tevens onderdeel gevoelsmatige kwetsbare
Kwestie VI
De mogelijkheden om naar buiten te gaan in een merendeel van de instellingen zijn zeer beperkt, maar wordt door de jongeren als een grote meerwaarde gezien.
Uitgangspunt VI
Inzetten op de buitenruimte als verbindingsmechanisme op zowel woningniveau, gebouwniveau alsmede buurtniveau. Maak de route die de jongeren bewandelen door het gebouw tevens onderdeel van deze buitenruimte. Dit zorgt voor een gevoelsmatige vergroting van de leefomgeving voor deze kwetsbare doelgroep.
LOCATIE HET DORP KADIJKEN
LOCATIE RANDVOORWAARDEN I
Bereikbaarheid
Regulier middelbaar onderwijs
Speciaal middelbaar onderwijs
De Kadijken zijn ontstaan tijdens de vierde uitleg, de vierde stadsuitbreiding, halverwege de zeventiende eeuw. De Hoogte Kadijk kwam daarbij direct ten noorden van de al bestaande Laagte Kadijk te liggen. Dit was een zomerkade in het oorspronkelijk buitendijks gebied die in 1401 was aangelegd om lage waterstanden tegen te houden.
Aan de noordkant van de Hoogte Kadijk grenzend aan de Nieuwe Vaart ontstonden voornamelijk scheepswerven en arbeiderswoningen, ten opzichte van voornamelijk pakhuizen en woningen aan de zuidkant.
Aan het begin van de twintigste eeuw begon de industrie langs de Nieuwe Vaart langzaam te verdwijnen en plaats te maken voor steeds meer woningbouw in zowel voormalige pakhuizen als nieuwbouw.
Water- en wegenstructuur
Gebouwstructuur
Bouwperiode 1985 - 2001
Bouwperiode 1970 - 1985
Bouwperiode 1940 - 1969
Bouwperiode 1920 - 1939
Bouwperiode 1860 - 1919
< 1860
Bouwperiode
Centrale as als hoofdontsluiting
De centrale as, de Hoogte Kadijk, maakt van oorsprong deel uit van de oude IJdijk en heeft nog steeds een waterkerende functie.
Splitsing Hoogte- en Laagte Kadijk
Als gevolg van de centrale as is de hoogte en laagte Kadijk ontstaan. In oost - westelijke richting wordt het eiland tevens in tweeën gesplitst door de aanleg van de Entrepotdoksluis aan het begin van de twintigste eeuw.
Oriëntatie op het water
Parallele opzet van het eiland ten opzichte van het water met daarlangs de gebouwen die een oriëntatie op het water kennen.
HOOGTEKADIJK
LAAGTEKADIJK
DORP KADIJKEN
IDENTITEIT
DORP KADIJKEN
ROBUUSTE ARCHITECTUUR
DORP KADIJKEN PASSAGES
DORP KADIJKEN
RANDVOORWAARDEN II
Eén van de randvoorwaarden voor de locatiekeuze is dat het een directe en indirecte maatschappelijke verbinding mogelijk moet kunnen maken voor de jongeren. Deze locatie biedt die mogelijkheid. Enerzijds vanwege zijn stedenbouwkundige ligging als entree aan de oostzijde van het Dorp Kadijken. Anderzijds gekeken naar de diversiteit aan faciliteiten. Zo is te concluderen dat de grotere diversiteit aan programma zich voornamelijk aan de westzijde van de Kadijken bevindt. Verder naar de oostzijde is er overwegend bedrijvigheid aanwezig. Dit geeft voor de gekozen locatie kansen om, naast wonen, een divers publiek maatschappelijk programma te integreren binnen het gebouw van de ontwerpopgave.
Zo ontstaat op schaalniveau van het dorp Kadijken de eerste opeenvolging naar een dorp op gebouwniveau. De aanleiding tot het gebouwconcept.
JONGEREN JEUGDZORG
ZORG
BEWONERS
DORP KADIJKEN
JONGEREN JEUGDZORG
ONDERWIJS
JONGEREN UIT OMGEVING
JONGEREN JEUGDZORG
VRIJE TIJD
BEWONERS DORP KADIJKEN
KAVEL BESTAAND GEBOUW
KAVEL
BEHOUD BETONNEN CASCO
Vanuit duurzaamheid en flexibiliteit is er gekozen voor het behoud van het betonnen casco. Ook is ervoor gekozen dit casco bewust zichtbaar te maken in de gevel. Binnen deze 4-laagse structuur wordt een groot deel van het publiek maatschappelijk programma in opgelost.
HET ONTWERP
DROSTE-EFFECT
Het droste-effect is een allesomvattende benaming voor het gebouwconcept. Het droste-effect is, in dit geval, een opeenvolging van ruimtelijke elementen en sociale ordes, waarbij ieder onderdeel een verkleing vormt van het voorgaande. Dit principe is binnen dit ontwerp onder te verdelen in:
Stedenbouwkundig niveau:
- Dorp in een dorp
Van het dorp Kadijken naar het dorp binnen het palazzo.
Gebouwniveau:
- Gebouwtypologie
Een palazzo (gebouwniveau) in een palazzo (woningniveau)
- Gebouwstructuur; Maatverhouding bestaand en nieuw
Sociaal niveau:
- Orde van groepsgroottes Van uiterst gedeeld tot uiterst privé
GEBOUWSTRUCTUUR
BESTAAND EN NIEUW
Nieuwe houtstructuur
3300 x 4400 mm
Bestaande betonstructuur
6600 x 8800 mm
De bestaande betonstructuur vormt de basis voor de nieuwe houten structuur in maat en verhouding. Zo is vanuit het droste-effect, de nieuwe structuur een verkleining van het bestaande.
De nieuwe houten structuur staat symbool voor de nieuwe weerbaarheid voor de jeugd, waar het bestaande betonnen casco kan worden gezien als metafoor voor de oude kwetsbaarheid. Dit wordt niet alleen zichtbaar gemaakt door de verandering in materiaal, maar ook in de positionering ten opzichte van het bestaande. Door deze in één richting niet in dezelfde stramienlijn te leggen als het bestaande casco, wordt het verschil tussen nieuw en oud des te meer versterkt. De tussenruimte die daardoor ontstaat zal worden ingezet voor het trappenspel.
GEBOUWNIVEAU
Het palazzo is een binnenstedelijk gebouwtypologie en fungeert als dragende typologie voor de kwetsbare jongeren die in bescherming opgroeien in de binnenstad van Amsterdam. Deze typologie is binnen deze ontwerpopgave een moderne vertaling op het klassieke palazzo.
Vanuit de doelgroep bekeken is het een uiterst geschikte vormentaal die aansluit op de behoeften. Het gaat namelijk om kwetsbare jongeren die midden in de maatschappij opgroeien op een zo normaal mogelijke manier binnen een veilige, beschermde omgeving. Dat beschermde karakter heeft het palazzo in zich. Het gebouw is daarbij gecentraliseerd. Met andere woorden, het is van buiten naar binnen georiënteerd. In die zin schermt het zich af van zijn omgeving, waardoor het beschermde karakter gewaarborgd wordt en er binnen het super-woonpalazzo weer een op zichzelf staand dorp bevindt.
Ook qua stedenbouwkundige inpassing ontleent het goed gezien zijn schaal. De grootschalige, robuuste bouwblokken op de Kadijken vraagt om een grootschalig antwoord voor deze kavel.
SUPER WOONPALAZZO GEBOUWTYPOLOGIE
Superstructuur
Grootschalig karakter van gebouwtypologie om in te bedden binnen zijn stedenbouwkundige context.
Openbare dorps-passage
Het openbreken van het volume door middel van een as te leggen die de straat en waterzijde met elkaar verbindt als onderdeel van de openbare ruimte.
Het hof Eigenwijze asymmetrische positionering van het hof ten opzichte van een doorgaans klassiek palazzo.
Centrum georiënteerd
Het gebouw is, vanwege zijn gebouwtypologie, van buiten naar binnen georiënteerd. De zwaarte, van in dit geval de gedeelde ruimte, komt daarmee in de kern van het gebouw te liggen. Zo wordt het karakter van een dorpse binnenwereld des te meer versterkt.
Typologie
Buitenruimte en begrenzing
SUPER WOONPALAZZO
WOON
PROGRAMMA
Beschermd begeleid wonen (Jeugdzorg).
• Vierde en vijfde verdieping
• Voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar die begeleid wonen.
Zelfstandig wonen in groepsvorm aan de collectieve buitengang.
• Tweede en derde verdieping
• Voor jongvolwassenen tussen de 18 en 27
Zelfstandig wonen in groepsvorm aan de straat.
• Begane grond en eerste verdieping
• Voor jongvolwassenen tussen de 18 en 27
SUPER WOONPALAZZO
PUBLIEK MAATSCHAPPELIJK PROGRAMMA
Sporthal
• Souterrain
Sociaal educatief zorgcentrum
• Begane grond t/m derde verdieping
• Hoofdentree jeugdzorg
• Speciaal middelbaar onderwijs
• Zorgfaciliteiten
• Apotheek
• Entree naar sporthal
Open keuken
• Begane grond en eerste verdieping
Huiskamer Kadijken
• Begane grond en eerste verdieping
RUIMTELIJKE SEQUENTIE GEBOUWNIVEAU
Portone (poort) en androne (voorhal)
De portone is de toegang van het woonpalazzo vanaf de straat. De entrees hebben een imposante uitstraling door onder meer de grote hoogte welke passend is bij het robuuste karakter van het gebouw.
De route wordt vervolgd via de androne naar de passage. De androne fungeert als schakelruimte tussen de straat en de binnenwereld van het woonpalazzo. De androne, ook wel voorhal genoemd, is in verhouding lager waardoor de bewustwording van de ruimtelijke beleving en de verschillende ruimtelijke sequenties die je doorloopt wordt versterkt. Aan de androne liggen de ontsluitingen voor de zelfstandige woongroepen en de toegang naar de stalling in het souterrain.
Passage en scala aperta (buitentrappen)
Aan de passage ligt de hoofdentree naar het sociaal educatieve zorgcentrum. Tevens ligt hier de hoofdtrap naar de zelfstandige woongroepen op de tweede verdieping. De overmaat van de passage maakt het mogelijk (visuele) verbindingen te maken tussen bewoners en bezoekers over alle verdiepingslagen. Van de eerste naar de vierde verdieping bevindt zich de buitentrap toegekend voor de jongeren die begeleid wonen. Een gesepareerde route, maar sterk betrokken met zijn omgeving.
SOCIAAL EDUCATIEVE ZORGCENTRUM SPORTHAL
Colonnato (buitengang)
Rondom het hof ligt de buitengang welke door een kolommenraster van elkaar wordt gescheiden. De buitengangen met extra breedte en een dubbele hoogte geeft mogelijkheden voor divers gebruik en intensievere sociale interactie.
Cortile (hof)
Het woonpalazzo omsluit de eigen buitenruimte, het hof.
De eigenwijze plaatsing van het hof, namelijk seperaat van de openbare passage, maakt dat het hof meer toegekend wordt aan het wonen, zónder een harde scheiding te creëren tussen privé en openbaar. Het raster van de kolommen versterkt deze subtiele filter.
RUIMTELIJKE SEQUENTIE WONINGNIVEAU
Het palazzo als gebouwtypologie gaat over ruimtelijke overgangen die de beleving van de gebruiker versterken. Ook wel de ruimtelijke sequentie van het plan. Eerder werd al aangegeven dat het palazzo van buiten naar binnen is gericht. De ruimtelijke organisatie speelt hierop in, waarbij alle gedeelde en/of publieke ruimtes zich in of aan de kern van het gebouw bevinden. In de kern ligt het gewicht van de gedeelde ruimte die, naarmate geleidelijk overgaat naar een steeds kleinere eenheid tot uiteindelijk het individuele privévertrek van de jongere in de buitenste zone. In ruimtelijke sequentie, als ook in orde van groepsgrootte. Dit maakt onderdeel uit van het droste-effect.
Beschermd begeleid wonen
De jongeren die beschermd begeleidt wonen bewandelen een uitgebreidere route naar hun woning. Een kwetsbare doelgroep die in verbinding wilt staan met de maatschappij, maar ook de mogelijkheid wil hebben zich terug te kunnen trekken. Voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar oud.
Sequentie 1
De buitengang ligt op afstand van de woning, welke je betreedt via een zogenaamde brug. De ruimtelijke sequentie zit hier niet alleen in de overgangen van de typologische ruimte, maar ook in de beleving door de jongere. Zo bewandel je je route van een hoge ruimte, naar een lage ruimte en volgt er weer een hoge ruimte, de patio. Deze plek deel je met acht jongeren.
Sequentie 2
De open leefkeuken met zicht op de patio is de plek waar de dag gezamenlijk wordt gestart als tevens wordt afgesloten.
Sequentie 3
Tussen de gedeelde ruimtes en het indidivuele slaapvertrek bevindt zich een tussenruimte die dient als facilitaire zone. In deze zone zijn de sanitaire voorzieningen, technische ruimtes en bergingen opgelost.
Sequentie 4
De ruimtelijke sequentie van de woning wordt afgesloten met het individuele slaapvertrek met het zicht op de stad. Daar hebben ze de sterkste visuele verbinding tot de maatschappij.
Je privé domein in verbinding met de stad
De jongeren starten en sluiten hun dag af in hun eigen kamer met het uitzicht over de stad. Hun toekomst. De plek voor de jongere zelf waar hij of zij zich bij behoefte kan terugtrekken.
PLATTEGROND BESCHERMD BEGELEID WONEN, 12 - 17 JAAR
Vierde verdieping
Vijfde verdieping
VIJFDE VERDIEPING
Zelfstandig wonen in groepsvorm aan de buitengang Twee woningen liggen omsloten rondom een gedeelde binnen en buitenruimte aan de galerij. De verkleining van het palazzo op gebouwniveau. Deze woontypologie is voor de leeftijd van 18 tot 27 jaar als onderdeel van de nazorg.
Sequentie 1
De 18+ jongeren betreden hun woning via een collectieve binnen en buitenruimte welke gedeeld wordt met in totaal 8 personen. Dit om sociale ontmoetingen en netwerken te versterken.
Sequentie 2
Tussen de gedeelde ruimtes en het indidivuele slaapvertrek bevindt zich een tussenruimte die dient als facilitaire zone.
In deze zone zijn de sanitaire voorzieningen, technische ruimtes en bergingen opgelost.
Sequentie 3
De ruimtelijke sequentie van de woning wordt afgesloten met het individuele slaapvertrek. Deze ruimtes hebben de oriëntatie naar buiten gericht. Jouw eigen plek met uitzich op de stedelijke omgeving. Hier heb je de sterkste visuele relatie tot de maatschappij. Jouw toekomst.
PLATTEGROND
WONEN IN GROEPSVORM AAN DE BUITENGANG
Tweede verdieping
TWEEDE VERDIEPING
DERDE VERDIEPING
Derde verdieping
DERDE VERDIEPING
Zelfstandig wonen in groepsvorm aan de straat
Twee woningen liggen omsloten rondom een gedeelde binnen en buitenruimte aan de galerij. De verkleining van het palazzo op gebouwniveau. Deze woontypologie is voor de leeftijd van 18 tot 27 jaar als onderdeel van de nazorg.
Sequentie 1
De 18+ jongeren betreden hun woning via een collectieve binnen en buitenruimte welke gedeeld wordt met in totaal 8 personen. Dit om sociale ontmoetingen en netwerken te versterken.
Sequentie 2
Aan de straatzijde van iedere woning bevindt zich de leefkeuken welke wordt gedeeld met de vier bewoners.
Sequentie 3
Tussen de gedeelde ruimtes en het indidivuele slaapvertrek bevindt zich een tussenruimte die dient als facilitaire zone.
In deze zone zijn de sanitaire voorzieningen, technische ruimtes en bergingen opgelost.
Sequentie 4
De ruimtelijke sequentie van de woning wordt afgesloten met het individuele slaapvertrek. Voor de maisonnette op maaiveld betekent dit voor deze ruimtes zowel de oriëntatie naar buiten, de stedelijke omgeving, alsmede naar binnen, namelijk het zicht op het hof.
PLATTEGROND
WONEN IN GROEPSVORM AAN DE STRAAT
Begane grond
BEGANE
EERSTE VERDIEPING
SOUTERRAIN Eerste verdieping
Souterrain
OPEN KEUKEN
Onder begeleiding wordt de lunch dagelijks door jongeren voorbereidt als onderdeel van het speciaal onderwijs programma. Ze leren koken, samenwerken, communiceren en verantwoordelijkheid te dragen. De aula, de ruimte waar geluncht wordt, is niet alleen voor scholieren, maar ook voor andere jongeren en buurtbewoners.
DE
Therapie sessie
Eén van de faciliteiten binnen het super woonpalazzo is de mogelijkheid tot zorg voor de jongeren. Ontkoppelt van het wonen, maar in de nabijheid beschikbaar. Bij behoefte kunnen ze zo werken aan hun persoonlijke groei.
