Liquid life afstudeerproject Luuc Sonke
T4 - Academie van Bouwkunst Amsterdam Laurens Jan ten Kate Jarrik Ouburg Herman Zeinstra
(mentor) (commissie lid) (commissie lid)
Leven in een ordeloze wereld
We leven in een tijd waar de wereld om ons heen constant en steeds sneller veranderd, wennen aan deze verandering is onderdeel van ons leven geworden. Onder invloed van digitale ontwikkelingen zijn onderwerpen als onderwijs, politiek, liefde, gemeenschap of werk in beweging. Het internet heeft de het leven en maatschappelijke ontwikkelingen in een stroomversnelling gebracht waarin bestaande, traditionele instituten als de buurt, de vereniging, de kerk, school of trouwen eroderen of verdwijnen. Emancipatiebewegingen surfen op de golf van deze stroomversnelling waardoor de maatschappij sterk induvidualiseerd. In plaats van het conformeren aan een bepaald verwachtingspatroon over hoe je het leven moet leiden willen we autonoom zijn en zelf bepalen hoe we ons leven inrichten. Zelfontplooiing is van grotere waarde voor het ontdekken van deze individuele vrijheid. Door het toenemende individualisme maar ook toenemende migratiestromen wordt de stad steeds diverser en rijker in gebruikers en gebruik. Dankzij de eerder genoemde technologische ontwikkeling zijn we ook steeds minder gebonden aan een plek, we kunnen overal werken en in contact komen met anderen waarbij afstand en plek een andere betekenis hebben gekregen. De stad wordt een dynamisch veld waarin overal gewerkt en gespeeld kan worden en kent een anarchie aan gebruiken en kwaliteiten. Er kan gezegd worden dat ons leven steeds vrijer maar ook onzekerder wordt, ons zijn en ons gebruik is vloeibaar geworden. Hoe kan een architectuur gemaakt worden die past bij deze ontwikkeling en welke plek neemt architectuur als langzaam medium in een de steeds sneller veranderende wereld? Binnen mijn project heb ik gespeculeerd over een architectuur die past bij de het vrije maar ook onzekere bestaan en een leefgebouw ontworpen die diversiteit in gebruik en diversiteit in bewoners omarmt. Een heterogeen gebouw voor een heterogene en dynamische maatschappij. Liquid life is een titel geleend van Poolse socioloog Zygmunt Baumann die in 2005 het gelijknamige boek uitbracht. Liquid of vloeibaar is de metafoor die hij gebruikt om de constante verandering in ons leven te duiden. In zijn boek verdeelt hij het onderwerp in vijf delen; emancipatie, individualiteit, tijd/ruimte, werk en gemeenschap. Aan de hand van deze vijf onderwerpen zet ik nu mijn idee over een passende architectuur uit.
Emancipatie en individualiteit Lang was het voor een groot deel van de bevolking duidelijk hoe het leven ging lopen. Er was de verzuiling zo was het vanaf je geboorte bepaald naar welke school je ging, op wie je ging stemmen en bij welke vereniging je aangesloten was. Er werd verwacht dat je ging trouwen en dat je kinderen kreeg. Maar sinds de jaren 60 is de Nederlandse maatschappij gaan geëmancipeerd, zo vochten vrouwen voor hun rechten en werd er gevochten voor de rechten van homoseksuelen. De individualisering gedijde goed in deze ontwikkelingen en de mens kreeg steeds meer vrijheden. De komst van het internet heeft deze ontwikkeling kracht bij gezet, informatie verspreid met hoog tempo op mondiaal niveau. We komen snel en meer in contact met veel verschillende levenswijzen en ideeën. We worden mondiger en kunnen zelf bepalen hoe we ons leven inrichten en welke idealen bij jou passen. Niet langer volgt ons leven een vooraf bepaalde pad. We kunnen kiezen met wie en hoe we willen wonen, hoe we werken en of we lid willen zijn van verenigingen of een kerkgenootschap. Zelfontplooiing is een intrinsiek deel van het opgroeien, het is een taak geworden en de vraag wat je later wordt gaan doen wordt steeds vaker gesteld een jongeren. Door het groeiende individualisme en daar door verschillende levenswijzen wordt de stad steeds diverser aan mensen, culturen en levensvormen die in toenemende mate dynamische zijn. ‘De gebruiker’ bestaat niet meer in een wereld met een onmetelijk aantal aan levenswijzen. We wisselen steeds vaker van huis, wonen vaker samen als vrienden en scheiden meer waardoor het aantal bewoners van een huishouden van dag op dag kan veranderen. Omdat we verschillende en steeds veranderende levensstijlen hebben, hebben we een ander soort ruimtebehoeften. Met mijn ontwerp wil ik mensen met verschillende levenswijzen en idealen omarmen en bij elkaar brengen door een ruimtelijk heterogeen gebouw te ontwerpen.
slapen
werk
werk
24.00
eten en gezin
12.00
slapen
0.00
tijdsbesteding verdeeld
12.00
24.00
sp or t
slapen
afsp raak
n kin do ph ale
kin we der gb en ren ge n
tijdsbesteding door elkaar
n
slapen
we rk
0.00
ete nd avo
Tijd / ruimte Voor velen heeft het leven maar ook de dag steeds minder structuur. Scheiding tussen werk, privé en ons sociaal leven zijn steeds minder goed te duiden. Dit komt grotendeels door de snelheid waarmee informatie gewisseld kan worden tussen personen. Een collega, vriend of familielid kan in enkele seconden bereikt worden, behoefte aan contact of antwoord op een vraag is zo verkregen. Met de telefoon in de broekzak kunnen we overal iedereen bereiken en bereikt worden. Deze ontwikkeling heeft radicale gevolgen voor hoe we ruimte gebruiken. Vooral voor hoe we werken heeft het enorme gevolgen gehad. Het sluipt naar plekken die we al volstrekt privé beschouwden als het toilet of het bed maar we doen ook privézaken in publieke ruimtes als het voeren van intieme gesprekken in de bus
of in de winkel. Geen moment hoeven we ons te vervelen, dit maakt dat wachten nog amper bestaat, er is geen reistijd meer, deze kan benut worden. ‘Functie’ (als in het modernisme wordt gebruikt) van een ruimte verandert van het moment dat je naar de televisie kijkt tot het moment dat je de telefoon oppakt om een mail te beantwoorden, we springen binnen seconden van de ene in de andere sfeer. En dit geld niet alleen voor de woning maar als stad in zijn geheel, de stad verandert in een groot heterogeen, dynamisch en anarchistisch landschap waarin werk en spel door elkaar heen lopen. De dagen van ‘de functie’ zijn niet meer in een leven en ruimtegebruik dat niet te kwantificeren is en waar niet op te anticiperen is. Het ontwerp van mijn gebouw is een verlengde van de stad, een gebouw zonder hiërarchie, en zonder eenduidige functionele kwaliteten maar is juist polyvalent. Het is obscuur en ambivalent in zijn ruimtelijke definities als een weerspiegeling van de veranderende verhoudingen tussen wat publiek is en wat privé is. Werk Wat werk voor de mens betekend is radicaal verandert, industrialisatie en automatisering lijken het einde te zijn voor veel van de niet creatieve beroepsgroepen. Men werkt nog amper in fabrieken en een beroep als typiste is gewoonweg verdwenen. Steeds vaker hebben we consulterende en dienstverlenende, creatieve beroepen. We zijn steeds meer aan het werk maar werk is ook leuker geworden. We worden langzamerhand Constants de spelende mens. Werken kan overal, we werken meer thuis, cafétafels staan vol opengeklapte laptops en het kantoor heeft creatieve werkplekken die steeds meer op een huis lijken. Banen van 9 tot 5 bestaan steeds minder en het aantal mensen dat freelance werkt stijgt, men springt van de ene naar de andere klus steeds opzoek naar een nieuwe uitdaging en soms een andere werkplek. Ik noem mijn gebouw een leefgebouw en geen woongebouw, er is geen ruimtelijk onderscheid meer tussen werk en privé, verschillende gebruiken kunnen en gelijke ruimten plaatsvinden, de functie van een ruimte kan uur op uur wisselen. Het gebouw is geen 7 (in de avond) tot 9 gebouw, maar een plek die altijd leeft. Gemeenschap Wat betekend gemeenschap in de eenentwintigste eeuw? Vijftig jaar geleden was het mogelijk deze term te plakken op de buurt, het gezin of de kerk maar vooral in grotere steden bestaan dit type gemeenschappen minder. Door hoe mensen met elkaar in contact komen maar vooral ook de veranderende gemeenschapszin is van enorme invloed op welke manier we bij elkaar komen. Het individu heeft een diversiteit aan interesses en is multidimensionaal geworden. Hij is onderdeel van een diversiteit aan gemeenschap-
pen en komt steeds in contact met andere werelden die ieder overlap hebben elkaar. Naast het fysieke contact met je buren zijn er ook Whatsapp groepen met je huisgenoten of mensen uit je straat. Maar deze online netwerken strekken veel verder dan de eigen buurt, via sociale netwerksites ontmoeten we gelijk gestemden. Met deze gelijkgestemden spreken we af in de publieke ruimte en ontstaat er een tijdelijke gemeenschappen waarna deze weer verdampt om ruimte te maken voor een nieuwe. Mijn gebouw huist naast een diversiteit aan individuen ook een diversiteit aan gemeenschappen die constant op een verschillende manier met elkaar in contact kunnen komen. Contact tussen gebruikers wordt gestimuleerd door een hoge mate van en een diversiteit aan ruimtelijke relaties. Een even belangrijk aspect hierin is de afzondering en de ontsnapping aan anderen. Een diversiteit aan manieren om door de structuur te bewegen geeft de mogelijkheid om steeds met iemand anders in contact te komen maar ook de mogelijkheid om anderen te ontlopen.
Het gebouw Als genoemd is een belangrijk gevolg van de liquificering van de maatschappij en onze gebruiken is dat er een heterogeniteit aan individuen en gebruiken ontstaat. Maar is het mogelijk te ontwerpen voor een samenstelling van mensen die constant verandert, behoeften die constant veranderen en gebruiken die constant veranderen? Functie, de mens en het leven zijn niet meer eenduidig maar polyvalent en dit moet beantwoord worden met ruimtes die polyvalent zijn. Het doel is een gebouw te ontwerpen met heterogene ruimtelijke kwaliteiten voor een heterogene bewonersgroep. Door te denken in traditionele functies als de woonkamer of de keuken zit het ontwerpproces op slot, er is niet meer te anticiperen op gedragspatronen. Dit moet binnen dit gebouw omarmd worden, ontwerpen voor het onverwachte en het onbekende. Maar hoe doe je dit? Voor onbekend gedrag kan geen vorm aangewezen worden, er kan niet meer ontworpen worden met specifieke intentie. Hoe geef je vorm aan de veranderende en obscure relaties tussen privé en publiek werk, en plezier, rust en commotie afstand en nabijheid. Hiervoor gebruik ik de metafoor van de coulissen en het scherm.
Flavio de Marco - Paesaggio con veduta (Bologna I) landschap series
Jaques Tati - Mon oncle / Playtime (heterogeniteit vs homogeniteit)
Italiaanse schilder Flavio de Marco speelt met het idee van het scherm en schildert wat hij noemt landschappen waarin voor een idyllische achtergrond een aantal schermen staan die gelijkenis hebben met de schermen op onze computer. Verschillende ‘ramen’ staan open in zijn schilderijen die toegang geven naar verschillende werelden met verschillende gebruiken. Deze ramen overlappen elkaar, schermen elkaar gedeeltelijk af waardoor er doorkijkjes naar deze andere werelden ontstaan. Een kunstenaar die dit ruimtelijk verbeeld is David Hockney, hij weet in een beeld verschillende sferen naast elkaar te plaatsen. Door middel van wanden gordijnen en kleden schermt hij ruimtes gedeeltelijk van elkaar af en worden verschillende condities gesuggereerd zonder dat de activiteiten in een geheel andere ruimte van elkaar plaats vinden. Wat binnen zijn schilderijen voor mij belangrijk is is dat het ook de gevoeligheid en sensualiteit van het menselijk leven getoond wordt, iets wat in de ‘digitale’ wereld nog weleens gepasseerd wordt. Zo wil ik in mijn ontwerp het coulisseneffect gebruiken om doorkijkjes te maken, ruimtes af te scheiden maar ook gebruik te faciliteren, als het maken van een zitje. Om te ontwerpen voor het onbekende en onverwachte heb ik een ontwerpmethode geadopteerd met onbekende uitkomsten. Mijn gebouw is vorm gegeven op basis van het in elkaar
David Hockney - (unfinished sefportrait)
drukken van traditionele, homogene ruimtevolumes. Langs de nieuwe grenzen die ontstaan door het in elkaar drukken van de volumes introduceer ik twee elementen de continue wand en verspringende vloervelden. De ruimtes hier tussen zijn soms groot, soms klein, hangen soms dicht op elkaar en staan soms ver van elkaar af. Aan deze wanden koppel ik sferen door ze een materiaal te geven en geef deze een dikte door ze functioneel te maken. Vervolgens val ik de structuur aan en schiet ik gaten in de wanden, hier kom ik later op terug.
typische gebouwsnede
Door en continue wand langs vloervelden te laten lopen die verspringen krijg je half hoge wanden, wanden die net niet het plafond raken en soms zitjes. Maar je krijgt ook hangende wanden die gedeeltelijk ruimtes afscheiden of soms alleen een balk zijn. Zo krijg je de eerder genoemde obscure ruimte relaties. Als eerder genoemd koppel ik functionaliteiten en sferen aan de wanden, hierin maak ik onderscheid tussen 4 typen wand. De houten wand (15 centimeter dik) is warm en scheidend, de stenen wand (21 centimeter dik) refereert naar de stad en is dragend, de betonnen wand (30 centimeter dik) verzorgt stabiliteit en de betegelde wand (40 centimeter dik) is refereert naar de natte ruimte en vervoert leidingwerk. Iedere wand komt voor in vier verschillende kleuren, om zo de diversiteit maar ook de herkenbaarheid van de wanden door het gebouw heen te vergroten. Zo worden bewoners van het gebouw niet alleen buurman maar ook muurman.
in elkaar schuiven ruimtes
differentiatie in wanden
De vloervelden zijn geplaatst binnen een volume van 30 bij 30 bij meter. De wanden meanderen van beneden naar boven door het volume heen langs en over de gemaakte vloervelden. De continuïteit van de wand is een representatie van de continuïteit van het stedelijk veld. Zo ontstaat een sculptuur of ‘objet trouve’ (gevonden voorwerp) waarin een diversiteit aan ruimtelijke kwaliteiten in verborgen ligt. De regels die dit object genereren leveren een complexiteit op die maar moeilijk te bevatten is, het is een ontwerpproces waarin je maar gedeeltelijk in controle bent over de uitkomst, zo ontstaan onverwachte en bijzondere ruimtes.
de wanden krijgen diktes en functies
‘aanvallen’ van de structuur
schematisering gebouw plattegrond
schematisering gebouw doorsnede
Dan verander ik van rol, ik ben niet meer de bedenker van de voorwaarden waaronder dit gebouw is ontstaan. Ik beschouw het ontstane object als architect en gebruiker en ga ik opzoek naar zijn ruimtelijke kwaliteiten, ik val het object aan door gaten te schieten in de gemaakte wanden en vloeren om zo de ruimtelijke relaties in het gebouw te vergroten en licht het gebouw binnen te laten. Ik tunnel routes in door de structuur waardoor gebruikers door het gebouw heen kunnen bewegen. Ik vind ruimtes en fantaseer over hun mogelijke gebruiken, ik vind enorme badkamers, kleine slaapnissen zitplekken, podia, doorkijkjes, donkere kamers en ommuurde tuinen. Ik vind ruimtes die ogenschijnlijk onlogisch en onaf zijn zo is het een gebouw dat op verschillende manieren geĂŻnterpreteerd kan worden, zowel door mij als door de gebruiker. Naast de eerder genoemde materialisatie van de wanden heeft het gebouw een aantal andere elementen die geen onderdeel zijn van de uitkomst van het spel tussen vloeren en wanden. Zo heeft het gebouw additionele constructie die verschillende wanden aan elkaar rijgen en staan op plekken waar deze nodig zijn, centraal geplaatst staat een lift. En heeft het gebouw een huid die om het gebouw heen is getrokken en het volume tot een geheel maakt, deze elementen zijn neutraal en wit gematerialiseerd.
constructie
routes
vloeren
huid
Mijn ‘gevonden’ structuur heb ik onderverdeeld in 54 woningen van diverse formaten en kwaliteiten deze zijn met de rode stippellijn omlijnd, de pijlen zijn de verschillende routes die door het gebouw heen lopen. Op de begane grond bevind zich een appartement maar voornamelijk gemeenschappelijke en commerciële ruimte, te exploiteren door bewoners van het gebouw. Naarmate je op de hogere verdiepingen komt zijn er meer appartementen te vinden, met vaak centraal gelegen de gemeenschappelijke ruimte die kan krimpen en groter kan worden wanneer een huishouden groeit of krimpt. Boven op het gebouw bevind zich een dak landschap waarvan over de stad uitgekeken kan worden. Binnen het gebouw ordt in eerste instanie geen onderscheid gemaakt tussen gemeesnchappelijke en private ruimte. Wanden lopen kris kras door het gebouw en maken kleine en grote ruimtes. Er zijn geen corridors of hallen, er wordt gewoond in een veld waarin de scheiding tussen wat privé en publiek obscuur is en de grenzen daartussen verlegd kunnen worden. In de plattegronden zijn verschillende kwaliteiten van de woningen te zien, sommige zijn groot andere klein. Er zijn woningen met grote badkamers, woningen met veel kleine slaapkamers of woningen met grote open ruimtes.
150mm
210mm
Het gebouw kan door de gebruiker geinterpeteerd worden. Aan de betegelde wand kan een badkamer of keuken zitten maar een ander gebruik van de ruimte kan natuurlijk ook. Het gebouw wordt omhult door een witte huid die wit gestuct is en zowel binnen als buiten het gebouw ervarend wordt. Soms zijn de sparingen in de zestien meanderende wanden groter gemaakt dan in de gevel waardoor de gestucte huid ook binnen te zien is. Ter plaatse van de plint is het gebouw aangezeg met een donker antraciet sucwerk, dit geeft het gebouw een steviger karakter. De hoogte van de plint loopt rond het gebouw als een rechte lijn door waardoor ramen er doorheen zakken en deze over de diepte verschillen loopt.
300mm
Met de verlaagde kade aan de westkant van het gebouw. De gevel van het gebouw is gestuct in wit stucwerk met vermalen marmer die het gebouw een glinstering geeft. De plint van het gebouw is geaccentueerd, met donker grijs stucwerk dik aangezet stucwerk , de plint loopt als een rechte lijn rond het gebouw en beweegt zich over de ramen, en diepteverschillen. Hier kijk je vanaf de brug over de Stadhouderskade naar het noorden en zie je het gebouw op het groene plein. Ik hoop jullie met mijn verhaal maar vooral met mijn ontwerp te hebben overtuigd van de mogelijkheid van
400mm
Het was het idee een prototypisch gebouw te ontwerpen en deze een plek te geven in de stad. Ik heb mijn gebouw geplaatst tussen de Marnixstraat en de Stadhouderskade op de Appeltjesmarkt naast het Europark gebouw. Het gebied tussen de Marnixstraat en Stadhouderskade is een aaneenschakeling van gebouwen die afwijken van hun omgeving in architectuur en schaal. Hun afwijkende architectuur is een uiting van het gedachtegoed dat in hun bouwtijd leefde. Zo past ook dit gebouw in dit excentrieke rijtje. De Appeltjesmarkt is recentelijk vrij gekomen na het verkleinen van het busstation Elandsgracht. Dit heeft een lege plek achter gelaten dat als plein bestempeld is. De kade langs de Singelgracht ligt lager dan het plein, in het ontwerp van de openbare ruimte rond mijn gebouw wil ik het aantal niveauverschillen versterken als een introductie van de niveauverschillen in het gebouw. Het gebouw is parallel aan de kade van de Singelgracht geplaatst. Aan de zuidkant van het gebouw is nog steeds een klein plein, hier bevind zich de hoofdentree van het gebouw, hoewel het gebouw ook vanaf de verlaagde kade te betreden is.
lift
begane grond
lift
niveau 1
lift
niveau 2
lift
niveau 4
lift
niveau 5
lift
niveau 6
lift
niveau 7
lift
niveau 8
dak
lift
niveau 4
dakrand 30500+p
peil = 0
doorsnede
vloerhoogte 35100+p
vloerhoogte 30450+p vloerhoogte 29900+p
vloerhoogte 26950+p vloerhoogte 26600+p
vloerhoogte 23100+p
vloerhoogte 20650+p
vloerhoogte 18550+p
vloerhoogte 17500+p
vloerhoogte 15050+p
vloerhoogte 13300+p
vloerhoogte 11200+p
vloerhoogte 8750+p
vloerhoogte 8050+p
vloerhoogte 4450+p vloerhoogte 4100+p
peil 0+p
vloerhoogte 35100+p
vloerhoogte 30450+p vloerhoogte 29900+p
vloerhoogte 26950+p
200
vloerhoogte 18550+p
210
201
vloerhoogte 20650+p
300
200
vloerhoogte 23100+p
400
vloerhoogte 26600+p
200
150
vloerhoogte 17500+p
vloerhoogte 15050+p
vloerhoogte 13300+p
vloerhoogte 11200+p
vloerhoogte 8750+p
vloerhoogte 8050+p
vloerhoogte 4450+p vloerhoogte 4100+p
peil 0+p
Academie van Bouwkunst Amsterdam Luuc Sonke 06 422 441 98