Jessica Tjon Atsoi-Master of Urbanism-SUCCESsie

SUCCESsie!

model voor dynamische stadsontwikkeling

M.J. Tjon Asoi

SUCCESsie!

INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. OPGAVE 3. ANALYSE 4. UITGANGSPUNTEN 5. CONCEPT: SUCCESSIE 6. UITWERKING

INLEIDING

Amsterdam heeft de ambities het Westelijk Havengebied te transformeren naar een duurzaam en toekomstbestendig stedelijk gebied.

De ambities voor het gebied komen voort uit de kwaliteiten van het gebied en haar uitstekende ligging nabij de historische binnenstad, binnen de ring A10, met de ruimtelijke kwaliteiten van het IJ en de unieke identiteit van de haven. Deze ambities zijn in lijn met het compacte-stad-gedachtegoed en worden aangedreven door de steeds uitdijende en populaire binnenstad en IJ-oevers.

Dit project gaat uit van een stedenbouwkundige strategie die zich baseert op het principe van successie. Door de bestaande ambities voor het gebied te koppelen aan de ontwikkeling van afzonderlijke kavels, is een geleidelijke en adaptieve transformatie mogelijk, met particulier initiatief als voorwaarde.

Spelregels en regie begeleiden de transformatie van werklocatie naar een gemengd stedelijk gebied, zonder rigide op ĂŠĂŠn wenselijke uitkomst voor te sorteren. Zo kan flexibel worden ingespeeld op veranderende omstandigheden en wensen in de toekomst. Het gebied is hierdoor niet alleen toekomstbestendig en duurzaam, maar ook drager van een meervoudige en geleefde identiteit.

4

Coenhaven

Coen

en Vlo-

Vlothaven Mercuriushaven Neptuneshaven

Minervahaven

Houtveemkanaal Minervahaven Hempoint

Houthavens

westelijke havengebied, zuidelijke IJ-oevers Amsterdam

5

OPGAVE

Hoe kan het Westelijke Havengebied in een duurzaam toekomstbestendig stedeli De ruimte voor de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam is in belangrijke mate gevonden in de transformatie van de IJ-oevers van haven naar stedelijk gebied. Omdat de verwachting is dat Amsterdam zich de komende decennia als krachtig economische centrum zal blijven ontwikkelen en ook in omvang zal toenemen zal deze verschuiving van haven naar stad doorzetten.

Na de transformatie van de Houthavens lijken de resterende havens binnen de ring een logische volgende locatie. Met name het Westelijke havengebied tussen spoor, ring A10 en de Houthavens. Hier is de stad met haar kwalitatieve centrum nog relatief dichtbij. Het is een ontwikkeling binnen bebouwd gebied en sluit daarmee aan bij de compacte stad gedachte.

Daarbij is het een gebied dat door zijn ligging aan het water en door de schaal een eigen kwaliteit en gevoel heeft.

De gemeente spreekt in haar structuurplan 2040 de ambitie uit een concurrerende, aantrekkelijke, toekomstbestendige stad te willen zijn. De stad groeit en er ligt een grote woningbouwopgave om de voorspelde bevolkingstoename van ca. 70.000 mensen tot 2040 te huisvesten. De behoefte aan centrumstedelijke milieus groeit daarbij snel.

Ook het havenbedrijf heeft de ambitie de havenactiviteiten te verduurzamen, compacter te maken en meer bij te laten dragen aan de stad zelf. Dit zijn twee elkaar ondersteunende bewegingen die de ontwikkeling van dit gebied plausibel maken.

Plausibel maar niet eenvoudig. Niet langer gaat het hier om een perifere rand van de havens die toch al richting IJmuiden waren weggetrokken, dit is nog voor een groot deel ‘the real thing’. Daarbij is de maat (270 hectare, waarvan meer dan 30% water) van een andere orde als de afzonderlijke gebiedsontwikkelingen van de houthavens, Java, KNSM of Borneo Sporenburg. Ook is de verbondenheid van dit gebied met de stad zelf nog duidelijk zwakker dan bij de voorgaande locaties. Daar komt bij dat sinds een aantal jaren de opvattingen en condities van stedelijke ontwikkeling sterk aan het verschuiven zijn: van sturen naar condities scheppen, met nieuwe verhouding tussen publieke en private rollen en verantwoordelijkheden.

De huidige economische crisis en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen bij overheden en marktpartijen hebben tot een vastlopende planontwikkeling geleid. De grote investeerders nemen een pas op de plaats en een veelvoud aan kleinere minder slagkrachtige partijen als CPO’s moeten nieuwe ontwikkelingen dragen.

De stedenbouwkundige professie kan een plan niet meer uit ontwerpen, maar moet rekening houden met onzekerheden, veranderlijkheid en de evolutie van verwachtingen en omstandigheden. Hoe en met welke middelen kan je als stedenbouwkundige in zo’n omgeving bijdragen aan de ambities van stad en haven?

De uitdaging is duidelijk: Hoe kan het Westelijke havengebied in dit tijdsgewricht transformeren naar een duurzaam toekomstbestendig stuk stad?

6

dit tijdsgewricht transformeren naar ijk gebied?

plangebied beschermd stadgezicht getransformeerde gebieden gebieden in transformatie havengebied in transformatie gebieden a.h. IJ - Zaanstad in tranformatie ontwikkeling van groen recreatie gebied gebied in planvorming/ontwikkeling fase dijk - waterkering recreatieve verbinding hoofdontsluiting-stadstraat -radialen winkelstraat bestaand hoofdontsluiting plangebied (groen) stedelijke plekken bestaand

7

ANALYSE

Beeldverhaal ..vele contrasten maken het gebied uniek en aantrekkelijk

8

9

> wijds >> grote waterbekkens vs smalle slootjes >>> rustige ligplaatsen vs druk bevaren IJ

> dynamisch gebruik op het water >> economische en recreatieve waarde

22

IJ 10

> de druk op de ruimte in de omgeving is groot: de buurt domestiseerd hetm gebied. >> de ruimtedruk in de stad is groot: nieuwe functies vinden hier een plek: creatieve bedrjvigheid, gynasium, studentenhuisvesting >>> het gebied is dynamisch >>>> maar ontwikkeling stagneerd

> oud vs nieuww >> klein vs groot >>> utilitair vs gecultiveerd

11

ANALYSE

Historische ontwikkeling De haven van Amsterdams en de stad Amsterdam zijn vanaf het ontstaan in de 13e eeuw nauw met elkaar verbonden.

De monding van de Amstel, tussen de Dam en het IJ, was de oudste haven van Amsterdam. Langs het Damrak en de Warmoesstraat verrezen de huizen van kooplieden die een belangrijke rol speelden in de ontwikkeling van de haven en de handel in Amsterdam.

In de 16e eeuw breidde de haven zich uit naar de Lastage, een buurt aan de oostkant van de oude Binnenstad, waar ook scheepsbouw plaatsvond. In de 17e eeuw werden eilanden in het IJ aangeplempt die tevens een plaats boden voor uitbreiding van de havenactiviteiten, dit werden de Westelijke Eilanden en de Oostelijke Eilanden.

De haven van Amsterdam was met de Noordzee verbonden via de Zuiderzee. Deze verzandde steeds meer, zodat een betere verbinding nodig werd. Het Noord-Hollands Kanaal, gegraven op initiatief van Koning Willem I, van Amsterdam naar Den Helder, werd voltooid in 1825. Dit kanaal voldeed al snel niet meer aan de eisen van het scheepvaartverkeer. Pas met de opening van het Noordzeekanaal van Amsterdam naar IJmuiden in 1876 heeft de Amsterdamse haven een goede, rechtstreekse verbinding met de Noordzee. Langs het kanaal werden de IJpolders gerealiseerd.

De groeiende welvaart ten gevolge van de industriële revolutie na 1870 betekende een “tweede Gouden Eeuw” en een nieuwe groei- en bloeiperiode voor de Amsterdamse haven. Het oostelijke havengebied werd aangelegd om de nieuwe groei aan havenactiviteiten op te vangen. Ook langs het Noordzeekanaal en in Amsterdam-Noord werden aansluitend nieuwe havens gegraven. De bevolking nam explosief toe van 225.000 in 1850 naar 408.000 in 1890. De behoefte aan nieuwe woningen werd met de bouw van uitbreidingswijken zoals de Pijp, de Dapperbuurt, de Kinkerbuurt en de Staatsliedenbuurt vervult. De stad treed hierbij voor het eerste buiten de 17de eeuwse stadsgrenzen van de Singelgracht. De oorspronkelijke (oostelijke) haven ter hoogte van de Amstel monding verloor zijn functie met de aanleg van het Centraal Station, in 1889 voltooid, op drie aangeplempte eilanden in het IJ, die de stad van het IJ scheidde.

In 1877 werd ten westen van de Haarlemmerpoort een deel van de gemeente Sloten geannexeerd. Hier wordt later de Staatsliedenbuurt gebouwd. In 1921 werd het grondgebied van Amsterdam verder uitgebreid: aan de westkant werd nu de gehele gemeente Sloten (NH) opgeheven en bij Amsterdam gevoegd. Waar later de wijken van Plan West, Bos en Lommer, de Westelijke Tuinsteden en Westpoort worden gerealiseerd.

De aanleg van het westelijk havengebied begint met de uitbreiding van de houthaven. Tussen 1878 en 1883 werd de Minervahaven aangelegd als westelijke uitbreiding van de oude Houthaven aan het IJ. Met een grootte van 90 ha wateroppervlak en 36 ha opslagterrein kwam deze haven grotendeels in het IJ te liggen. De goed uitgeruste Minervahaven lokte de naar

12

1856

1876

1916

1936

1950

1961

1984

1994

13

ANALYSE

Historische ontwikkeling Purmerend uitgeweken houthandel weer terug naar Amsterdam.

In 1889 besloot de gemeenteraad om de houthavens aan te sluiten op het spoorwegennet. Deze havens boden plaats aan open overslag van bomen uit verschillende delen van de wereld.

Het liep niet direct storm met het westelijke havengebied. De rederijen richtten zich nog traditioneel op de oostkant van de stad. Desondanks sprak de gemeenteraad in 1913 haar voorkeur uit om de havens juist aan de westzijde te ontwikkelen.

Het Amsterdams Uitbreidingsplan uit 1935, die de ruimtelijke ordening voor jaren zou dirigeren sloot aan op deze visie.

In het kader van het Algemeen Uitbreidingsplan werd vanaf de jaren vijftig het Westelijk Havengebied sterk uitgebreid. Het Oostelijk Havengebied verloor meer en meer zijn functie en werd vanaf de jaren negentig ingericht tot woonwijk.

Door de jaren heen bleven de schepen groeien en nam ook het transport over het land steeds verder toe. De vracht van de schepen werd vaker al in het Westelijk Havengebied overgeladen op kleinere vaartuigen en de treinen en vrachtwagens gingen steeds vaker hout vervoeren. De spoorverbinding werd verlegd naar het westelijk havengebied en de binnenvaarthaven in de Oude Houthaven kreeg een andere inrichting.

De Houthavens Met de komst van betonnen heipalen nam de vraag naar houten heipalen af, de houthaven met haar boomstammen in het water verloor hierdoor haar functie. De waterlopen tussen de pieren in de Houthaven werden vervolgens gedempt en er vestigden zich nieuwe bedrijven. Veel bedrijven die in het gebied gevestigd waren, verloren de relatie met het water en verlieten het gebied, zonder dat daarvoor nieuwe bedrijven in de plaats kwamen. Langzaam zijn de meeste bedrijven uit de houthavens vertrokken, om ruimte te maken voor de transformatie van de Houthaven tot een nieuwe stadswijk.

In het voorjaar en de zomer van 2004 zijn in de Houthaven 1.100 tijdelijke studenteneenheden gebouwd en 72 wisselwoningen voor bewoners uit de Spaarndammerbuurt. Er komt een woonschip “de Rochdale One� met ruimte voor 194 studenten. In 2012 besluitt de gemeente een nieuw asielzoekerscentrum te bouwen die anno 2014 is ingevuld als studentenwooncomplex.

Direct na WOI werden er enkele uitbreidingen uitgevoerd aan de Westelijke havens. Er werd een nieuwe vlothaven in de Amsterdammer Polder aangelegd ten westen van en via een verbindingskanaal bereikbaar vanuit de Minervahaven.

Ook werden gedurende het Interbellum de Westhaven (met de Fordhaven, nabij de Hembrug) en de Coenhaven aangelegd. De Coenhaven diende toen voornamelijk als stukgoedhaven (opslag of overslag voor goederen verpakt in balen, zakken, kisten of vaten).

Coen- en Vlothaven De Coenhaven was verbonden aan de Houthaven. Rond 1960 worden de Houthaven en de Coen- en Vlothaven van elkaar

14

gescheiden. De weg- en heeft plaats gemaakt railverbinding. Tussen tot een stukgoedhaven als vlothaven.

railverbinding tussen de twee gebieden voor een voetpontverbinding en een 1960-1970 werd de Vlothaven ontwikkeld en functioneerde het niet langer meer

In de jaren zestig van de vorige eeuw kreeg de haven te maken met weer een schaalvergroting in de scheepvaart. Ook was er een toenemende belang van de overslag van massagoed zoals olie, granen en kolen, zodat die daarna over land verder vervoerd konden worden. Dit betekende de opkomst van de haven van Rotterdam. Amsterdam was in die tijd meer een eindhaven voor stukgoed (hout, papier, staal en dergelijke). In de tachtiger jaren begon een nieuwe groei voor Haven Amsterdam. Vooral de overslag van ‘droog massagoed’ (kolen, granen, ertsen) nam sterk toe, maar ook het containervervoer. De bedrijvigheid in het Amsterdamse havengebied had vanzelfsprekend last van de oliecrisis in de jaren zeventig.

“Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw raakte het leven met water echter volledig op de achtergrond. Het water verloor zijn transportfunctie ten gunste van het landverkeer, tientallen grachten werden gedempt en problemen met de waterhuishouding werden langs civieltechnische weg opgelost. Water verdween uit het stedenbouwkundig ontwerp.”

(Amsterdam waterbestendig, 2010) Minervahaven Tot de jaren zestig en zeventig waren de bedrijfsactivitei- ten in de Minervahaven voor 100% op de houtoverslag en houthandel gericht. De veranderingen in het gebied waren vooral fysiek en civieltechnisch van aard. Het functionele karakter van het gebied veranderde in de jaren zeventig en tachtig van grootschalige op het water gerichte activiteiten naar meer kleinschalige, op het land gerichte bedrijfsactiviteiten.

Houtbedrijven in het gebied vervoerden hun grondstoffen en producten steeds minder over het water en steeds vaker over de weg.

Vanaf de jaren zeventig trekken ook andere soorten bedrijfsactiviteiten het gebied binnen.

Groothandels, machinefabriekjes, bouwmarkten vestigen zich in het gebied.

In de jaren zeventig wordt aan de Archangelkade het eerste bedrijfsverzamelgebouw gerealiseerd. Halverwege de jaren tachtig wordt een tweede bedrijfsverzamelcomplex gebouwd bij de Nieuwe Hemweg.

Inmiddels kent Stadhaven Minerva een grote verscheidenheid aan bedrijven, zoals metaalconstructiebedrijven, foto- en filmstudio’s, groothandelsbedrijven, schoonmaakbedrijven, drukkerijen en administratiekantoren. Opvallend is het grote aantal kleine bedrijven. In het gebied is op enkele locaties sprake van leegstand.

Veel havengerelateerde bedrijvigheid is vervangen door op de stad gerichte bedrijvigheid, waarbij de nieuwe gebruikers andere eisen stellen aan de omgeving en bereikbaarheid. Het is daarom noodzakelijk de ruimtelijke en functionele structuur van Minervahaven aan te passen aan de eisen en wensen van de nieuwe gebruikers van het gebied. Naast veroudering is verandering van het gebruik dus een belangrijke aanleiding voor de huidige transformatie.

15

ANALYSE

Conditie factoren

verbindingen barrierres: spoor, dijk, drukke wegen en havenbekkens.

Dicht bij de stad, maar door vele barrieres een enclave

Zaandam

Havens en IJmuiden

Haarlem

Centrumring

Het gebied is nauwelijke bereikbaar met OV.

Schiphol

100 m 0m

A10 oost

500 m

Sloterdijk

Veel braakliggend gebied in in eigendom van de gemeente en kan direct ingezet kan worden. totaal braak: 31 ha.; 26.4 ha niet uitgegeven grond kan ingezet worden om de dynamiek op korte termijn te vergroten.

16

CS

100 m 0m

500 m

Als utilitair landschap nog niet ingericht op verblijfskwaliteit; Weinig verblijfskwaliteit, kwalitaief groene structuren

1.2m

-10.5 +1.7m +1.7m

-13.75

+1.7m +1.1m

+1.5m

+1.7m

-10.5 -0.4m

1.2m +1.1m -15.5

+0.9m

-15.5 1.2m 1.2m

-5.5 +0.9m -5.5

+1.4m -15.5

+1.4m

+0.7m

+0.9m

-3.5

+0.9m

-5.5 -2.5

-0.7m +2.9m-1.4m

+1.7m 2.0m +1.5m

+0.5m -0.7m

+0.8m

-10.5

-3.5 -5

2.0m -1.9m

Kavel & korrelgrootte Schaal verkleining en verdichting vindt plaats in de minervahaven en de houthavens. In de grote loodsen van Hempoint Zuid zitten veel kleinen bedrijven. hier vindt ook schaalverkleining in gebruikers plaats. Dit is ook van toepassing op de nieuwe gebouwen in de Minervahaven waar elk gebouw meerder gebruikers kent.

Veel restkavels aanwezig in de Coen en Vlothaven met name vanwege gebrek aan functionele maten en toegang tot het water (droge terrein) t.b.v. havenactiviteiten.

Totaal uitgeefbaargebied: 121.8 ha; waarvan nu als natte kavels uitgegeven: 52.5 ha;

+2.9m

-4.5

-10.5

100 m 0m

500 m

In de Minervahaven en de Houthaven is veel grond in eigendom van de gemeente en niet uitgegeven.

In de Coen- en Vlothaven zijn veel langdurige contracten t.b.v havenactiviteiten.

17

De meeste milieucondities vormen nauwelijks een belemmering voor een groot deel van het plangebied.

Voor het milieuaspect geluid gelden wel harde grenswaarden die beperkend zijn voor de mogelijke ontwikkelingen in het gebied.

Geur is een beperkende factor voor stedelijke gevoelige functies. dmv bronmaatregelen kan hier wat aangedaan worden; Haven amsterdam stimuleerd bedrijven hierin; kwestie van tijd en innovatie

100 m 0m

500 m

20

10 5 3

Onder invloed van veranderingen rondom het gebied zullen de contouren verschuiven.vraag om strategie op termijn: mileubeperkingen verruimen (tijdelijk); uitplaatsen van bedrijven; stimuleren van bedrijven om te vertrekken

100 m 0m

500 m

Externe veiligheid heeft met name voor de Coen en Vlothaven effect.

55 dB 1.0 10-9 /jr.

amfert ammoniak opslag

1.0 10-6 /jr

100 m 0m

18

50 dB

500 m

1.0 10-8 /jr

De vervuilden gebieden kunnen makkelijk kavelgewijs gesaneerd worden; bodem vormt hierdoor nauwelijks een belemmering voor gevoelige functies.

Wtaerbekkens voornamelijk in gebruik tbv havenactiviteiten. In de Houthaven liggen wat woon en horeca schepen.

-15,5

-15,5

100 m 0m

500 m

-10,5

-10,5

-15,5 -10,5

-15,5

-10,5

-15,5 -15,5 -9 -5,5

-15,5 -4 -10,5

-3,5

-2,5

-5,5

-10,5

-3,5

Sectoraal verdeelde ruimte, weinig menging; veranderingen treden op in de loodsen van de hemponit en in de minervahaven. opgave is om meerwaarde te creeren door uitwisseling: delen van voorzieningen, aangaan van samenwerkingsverbanden, koppelen van energievragen etc.

Weinig waardevolle gebouwen, meeste bebouwing zijn loodsen: deze loodsen faciliteren nieuw programma: kleine units worden verhuurd aan kleine ondernemingen.

Er wordt veel meer geinvesteerd in de nieuwe gebouwen in de Minervahaven; tijdelijke bebouwing bevindt zich buiten de hindercontouren en direct aan de stad.

De silos van cargill en igma kunnen als cultuurhistorisch waardevol aangemerkt worden voor de herkenbaarheid van de havenindustrie in het gebied.

mineralen op en overslag industrie agribulk, biomassa op en overslag agribulk, mineralen, biomassa opslag agribulk, minerale bulk recycling op en overslag bedrijfverzamelgebouw: creatieve industrie, stedelijke-, facilitaire dienstverlening creatieve industrie: mode, marketing, media, architectuur bouw gerelateerd horeca geplande horeca havens plangebied NDSM-werf

2

Westergasfabriek

100 m 0m

500 m

19

UITGANGSPUNTEN

Ambities voor het gebied Als de kwaliteiten van de locatie worden ontwikkeld en de uitdagingen weg worden genomen heeft het gebied de potentie een uniek en onderscheidend stedelijk milieu aan de IJ-oevers te worden.

20

attractief amsterdams

ontmoetingsplek

CONTRASTRIJK, COMPACT,

WATERRIJK,

AFWISSELENDE GEMENGD natuurlijk

STEDELIJKE OMGEVING

recreatief

dicht op het water

intiem

cultuurhistorie

verbonden

deel van de stad

spektakel

haven Amsterdam

compact 21

CONCEPT

Successie

Van successie in de ecologische zin is sprake wanneer een levensgemeenschap dankzij natuurlijke processen wordt opgevolgd door een volgende.

Kenmerken - de ene ontwikkelfase is voedingsbodem voor de volgende fasen, - geleidelijke transformatie, uitgaan van een dynamische situatie die in de tijd ruimtelijk en functioneel evolueert - van een arm en dynamisch systeem naar een stabiel, rijk en complex systeem met grote diversiteit - cyclisch proces

22

tijd

PIONIER-FASE • • • •

extreme, armoedige, dynamische omstandigheden weinig soorten, open kringloop; eenvoudig voedselweb; grote tolerantiegrenzen bij dominante soorten

CLIMAX-FASE • • • • • •

rijke, stabiele conditie grote (bio)diversiteit gesloten kringlopen compexe voedselweb veel specialismen of niches smalle tolerantiegrenzen

23

CONCEPT

Successie Waarom successie als analogie voor het stedelijke ontwikkelings proces: - Successie is adaptief en te beinvloeden - Successie is geleidelijk en daarmee een betaalbaar ontwikkelmodel - in de tijd ontstaat grotere meerwaarde, diversiteit en een gelaagd systeem: - De gelaagdheid maakt het gebied intrinsiek duurzaam

24

1300

t

1500

1700

1900

locatie: grootandel laagwaardige bedrijven en havenindustrie

GAMMA

2000

shop

shop

shop

shop

shop

shop

shop

pioniersfase - verbinden laagwaardig wordt hoogwaardig werklocatie

GAMMA

opvolgfase - verrijken werkgebied wordt woonwerkomgeving

shop

climaxfase - gelaagd woonwerkomgeving wordt stedelijk geactiveerd gebied

shop

ruimte en dynamiek: actoren hebben direct invloed op hun omgeving

shop

tijd en ontwikkeling: meerdere uitkomenste mogelijk

t 5a

3a 4a

2a 1a

3b 2b

t

0

1

1b

5b 4b

3c 3d

5c 4c

2c 3e

5d

t

25

CONCEPT

Ecosysteem

ecosysteem/leefgebied/successie fase

economie

actoren & conditie factoren = schaal afhankelijk

context (omgeving)

externe factoren

ecologie

conditie’s (fysieke en nonfysieke) deze factoren zijn in wet- en regelgeving vaak vastgelegd; hiermee is wet- en regelgeving onderdeel van (bijna) elke conditie-factor.

gebiedklimaat

interne factoren grondpositie

grondwaarde

programma

(interne)structuur

leefgebied (stad/ stedelijk gebied)

lokaal boven lokaal

overheden

nationaal soort 1 soort 2

maatschappelijke instellingen

actoren

soort 3 kunstsectoren

culturele instellingen

erfgoedsector media bibliotheken

burgers

bewoners bezoekers werkenden

ondernemingen sector a sector b sector c sector d

categorie

26

groep

SUCCESSIEGRAAD

VARIABELEN

WAARDE

economisch klimaat

hoog - laag conjunctuur

investeringsruimte verbindingen

inbedding (schaalniveau’s)

programma-profiel milieu-type(n) levensgemeenschap groenstructuur

continuiteit

flora en fauna

kwaliteit

watersysteem

kringlopen

geluid, geur, externe veiligheid

beperkend - niet beperkend

bodemkwalitiet luchtkwaliteit publiek privaat opstal

publiek-privaat uitgegeven %

laag - hoog

functie wonen

wonen

mix: %

werken

werken

voorzieningen

voorzieningen morfologie infrastuctuur

bereikbaarheid

verkavelingsstructuur

fijnmazigheid

bebouwingsstructuur

korrelgrootte, fsi, osr, gsi

historische structuur

aanwezig/leesbaarheid

bebouwingstypologie

flexibiliteit, diversiteit

ruimte typen

diversiteit

k&l

dichtheid, duurzaamheid

dienst x

afdeling 1

dienst y

afdeling 2 mutualisme/ commensalisme / parasitisme

niveau 1 instelling 1

niveau 2

instelling 2 architectuur, beeldende kunst, dans, film, literatuur, muziek, muziektheater, theater, vormgeving

organisatie 1 organisatie 2

archieven, archeologie, monumenten, musea, immaterieel erfgoed

organisatie 3

omroepen rijks-,stad-, wijkbibliotheken

individu p individu q

groep a

individu r

groep b

competitie/ cooperatie

individu s

groep c

bedrijf x

branche a

bedrijf y

branche b

bedrijf z

sub-groep

interacties

individu/lid

effect successie proces

interacties tussen en binnen groepen/ individuen: coĂśperatie

tegen of meewerken

symbiose

mutualisme (beide groepen hebben voordeel),

effecten van de verschillende vormen van interactie adaptatie specialisatie (niche ontwikkeling) verdringing

commensalisme (een heeft voordeel en de ander geen voor/nadeel), parasitisme (een voordeel de ander nadeel). competitie

27

UITWERKING Strategie

1. Elke ontwikkeling is mogelijk 2. Uitgaan van dynamische situatie die in de tijd ruimtelijk en functioneel

3. Elk ontwikkeling draagt iets bij aan het gebied 4. Samen ontstaat meerwaarde 1+1 = 3

28

10jr 50 jr

kavel

1jr 20 jr

= gebouw + groen + weg (+ water)

29

UITWERKING Spelregels

aansluiten op bestaande water en wegen, kabels en leiding 1) aansluiten op bestaande water en wegen 1) aansluiten op bestaande water en wegen 1) aansluiten op bestaande water en wegen

spiegelen of verlengen aanwezig water en/of weg

2) spiegelen of verlengen aanwezig water of weg 2) spiegelen of verlengen aanwezig water of weg 2) spiegelen of verlengen aanwezig water of weg

3) inpassing in overleg met stedenbouwkundige. Interventies om netwerken te creeren 3) inpassing in overleg met stedenbouwkundige. Interventies om netwerken te creeren 3) inpassing in overleg met stedenbouwkundige. Interventies om netwerken te creeren

30

inpassing in overleg met stedenbouwkundige/ regisseur: Interventies om continuiteit en netwerken te creeren

60-180 m tussen dwarsstraten 60-180 m

8-12m

≼ 12m

60-180 m tussen dwarsstraten

60-180 m

8-24 m ≼ 6m

60-180 m tussen dwarsstraten 8-24 m

≼ 12m

> 50 % rooilijn bebouwd

60-180 m

kavelinrichting vs ruimtestructuur uitwerking kleinste korrel: 1. mogelijke schakelingen van kavelonderdelen 2. spiegelen t.o.v. de Y-as 3. speigelen t.o.v de X-as 4. profielen relatie openbaar-prive

31

UITWERKING

Strategie & spelregels Een waterrijke, compacte, afwisselende en gemengd stedelijke omgeving - Compact - Stedelijkheid.

- Waterrijk - Goed ontsloten en verbonden - Variabel gebruiksrecht voor een snelle ontwikkeling van het gebied - Bouwregels garanderen goede bezonning - Groene oevers versterkt de ecologie - Publieke plinten versterkt stedelijk karakter

32

33

UITWERKING

Strategie & spelregels in de bestaande situatie wordenzones gereserveerd voor hoofdstructuren

in de bestaande situatue worden zones gereserveerd voor hoofdstructuren

door waardestijging wordt pioniersontwikkeling vervangen door hoogwaardiger ontwikkelingen

en bestaande bebouwing wordt hoogwaardiger geprogrammeerd

bezonningsregels bepalen het maximale bouwvolume en garanderen voldoende lichtinval

bezonningsregels bepalen het maximale bouwvolume en garanderen voldoende lichtinval

beeldkwaliteitsregels garanderen een gevarieerd geveldbeeld

REDUCTIE VAN EEN FILM WAARIN DE SPELREGELS WORDEN UUITGELEGD

34

beeldkwaliteitsregels garanderen een gevarieerd gevelbeeld

nieuwe ontwikkelingen maken ook weg en water. Zo ontstaat geleidelijk een verbonden netwerkstructuur

nieuwe ontwikkelingen spiegelen bestaande ontwikkelingen

Bestaande gebouwen worden herontwikkeld met nieuwe functies, waarmee het karakter van het gebied verandert functies met een kortlopend gebruiksrecht hebben minder ontwikkeleisen en activeren snel het gebied

nieuwe ontwikkelingen sluiten aan op bestaand weg en watersysteem, spiegelen bestaande ontwikkelingen, maken ook weg en water. zo ontstaat geleidelijk een verbonden

functies met een kortlopend gebruiksrecht hebben minder ontwikkeleisen en activeren snel het gebied

door waardestijging wordt pioniersontwikkeling vervangen door hoogwaardiger ontwikkelingen

de vrije ruimte kan worden ingezet voor evenementen om de wijk op de kaart te zetten

... maar ook grote percelen kunnen in een keer ontwikkeld worden

een afstand van minimaal 60 en maximaal 180 meter tussen twee wegen zorgt voor een gebalanseerde permeabiliteit

In het gebied zijn kleinschalige ontwikkelingen mogelijk

de vrije ruimte kan worden ingezet voor evenementen om de wijk op de kaart te zetten

door waardestijging wordt pioniersontwikkeling vervangen door hoogwaardige ontwikkelingen

Ook ontwikkelingen op het water zijn mogelijk maar altijd drijvend en op voldoende afstand van de kade zodat het water ervaarbaar blijft De gemeente investeert in de hoofdstructuur, openbare ruimte, bruggen en verbindingen

de gemeente investeerd gaande weg in de hoofdstructuur, openbare ruimte, bruggen etc.

ook ontwikkelingen op het water worden mogelijk maar altijd drijvend.

35

UITWERKING

Strategie & spelregels

36

37

ONTWIKKELING Houthaven f.1

38

39

ONTWIKKELING Houthaven f.2

40

41

ONTWIKKELING Houthaven f.3

42

43

UITWERKING

Proces: Successiefasen

fase 1 netwerkvorming: grote dynamiek in de structuur en bebouwing fase 2 verdichting: minder dynamiek in de structuur maar meer in de bebouwing fase 3 verstedelijking: meer dynamiek in gebruikers (actoren) en programma; fase 4 stabilisatie: van zowel structuur, bebouwing als actoren.

44

dynamiek

netwerkvorming

verdichting

verstedelijking

bebouwing:bvo weg&water

programma

tijd

45

UITWERKING Regie

Het Proces wordt vormgegeven met behulp van drie instrumenten.

46

1

2

STEDENBOUWKUNDIGE UITGANGSPUNTEN VASTGELEGD IN EEN REGIEKAART

Kaveltypen & gronduitgifte beleid gekoppeld in kavelpaspoorten

ROL VAN REGISSEUR: CONDITIE’S SCHEPPEN EN FACILITEREN

RESERVEREN HOOFDSTRUCTUUR • wegen • water • openbare ruimte • programma

• ontwikkelingen van verschillende investeringsniveau’s mogelijk

STUREN • inpassen van ontwikkelingen • ruimtes reserveren • zoneren

• ruimtelijke dna: waterrijk, duurzaam, confrontatie van schalen, compact, verbonden, divers en gemengd

3

STIMULEREN • activeren met tijdelijk programma • investeren in openbare ruimte en netwerken • aanpassen milieucondities FACILITEREN • kabels en leidingen tracé • verharding en wegen • water

47

UITWERKING

Regie Stad&IJ-oevers

48

plangebied beschermd stadgezicht getransformeerde gebieden gebieden in transformatie havengebied in transformatie gebieden a.h. IJ - Zaanstad in tranformatie ontwikkeling van groen recreatie gebied gebied in planvorming/ontwikkeling fase dijk - waterkering recreatieve verbinding stadstraat -radialen winkelstraat bestaand winkelstraat-nieuw hoofdontsluiting stad -oost-west hoofdontsluiting plangebied hoofdontsluiting Noord oevers (groen) stedelijke plekken bestaand (groen) stedelijke plekken nieuw jachthaven bestaaand jachthaven nieuw

49

Coentunnel

UITWERKING Regiekaart

Co

en

ha

ve

n

A10 Vl

ot

ha

ve

n

II c

er

M

Distributiecentrum

Ne

Alfadriehoek

pt

un

es

ha

ve

n

Isolatorweg

A5 Sloterdijk I

*

*

Westerpark

A10 Station Sloterdijk

Telepoort

50

ouddorp Sloterdijk

volkstuinen complex

en

av

sh

iu ur

Legenda Bestaand: Veerpont verbinding-halte hoofdvaarweg/open water cultuurhistorisch waardevolle object openbare oever stedelijk plek - programma hoogte accent / icoon haven uitgeefbaargebied water uitgeefbaargebied hoofd fietsverbinding hoofdwegen Reserveringen: nu al bepaald Hoofdstructuur wegen Openbare kade reservering Park- openbaar groen reservering te dempen\ reservering hoofdonsluiting (infra) reservering stedelijke plek-programma reservering toegankelijke oevers (10m-20m) reservering metro reservering water (compensatie gebied) reservering waterverbinding reservering tunnel tasmanstraat-spaarndammerdijk Uitzichtpunt

Cornelis Douwesterrein

II

**

*

Coen en Vlothaven veiligheidscategorie I -> II Minervahaven veiligheidscategorie II-> III Opgaven: n.t.b. in het proces opgave hoofdstuctuur opgave groter Westerpark pgave park opgave weg opheffen opgave verbinding - brug opgave verbinding - pont verbinding opgave waternetwerk opgave OR - pocketparks (S-spelen; V-verblijven) opgave OR - stedelijke plek/stedelijk programma -voorzieningen opgave OR - verplaatsen rangeerterrein, jeugdgevangenis opgave hoogteaccent - icoon opgave metrohalte

n

ve

ha

ut

ho

aven

rvah

mine

NDSM

ho ve

ha

ut n

Buiksloterham

* * *

Spaarndammerbuurt

zeeheldenbuurt

Westergasfabriek

Overhoek

Westerdokseiland

51

UITWERKING

deelkaart: Hoofdstructuur wegen

Co e

nh

av en

Vlo t

ha ve n

riu

en av h s

M

Ne

pt

52

un

es

ha ve n

cu er

Legenda Bestaand: Veerpont verbinding-halte hoofdvaarweg/open water cultuurhistorisch waardevolle object openbare oever stedelijk plek - programma hoogte accent / icoon haven uitgeefbaargebied water uitgeefbaargebied hoofd fietsverbinding hoofdwegen Reserveringen: nu al bepaald Hoofdstructuur wegen Openbare kade reservering Park- openbaar groen reservering te dempen\ reservering hoofdonsluiting (infra) reservering stedelijke plek-programma reservering toegankelijke oevers (10m-20m) reservering metro reservering water (compensatie gebied) reservering waterverbinding reservering tunnel tasmanstraat-spaarndammerdijk Uitzichtpunt

II

**

*

Coen en Vlothaven veiligheidscategorie I -> II Minervahaven veiligheidscategorie II-> III Opgaven: n.t.b. in het proces opgave hoofdstuctuur opgave groter Westerpark pgave park opgave weg opheffen opgave verbinding - brug opgave verbinding - pont verbinding opgave waternetwerk opgave OR - pocketparks (S-spelen; V-verblijven) opgave OR - stedelijke plek/stedelijk programma -voorzieningen opgave OR - verplaatsen rangeerterrein, jeugdgevangenis opgave hoogteaccent - icoon opgave metrohalte

n ve ha

ut

ho

ven rvaha

mine

n ve ha

ut ho 53

UITWERKING

deelkaart: Waterkaart

54

Legenda Bestaand: Veerpont verbinding-halte hoofdvaarweg/open water cultuurhistorisch waardevolle object openbare oever stedelijk plek - programma hoogte accent / icoon haven uitgeefbaargebied water uitgeefbaargebied hoofd fietsverbinding hoofdwegen Reserveringen: nu al bepaald Hoofdstructuur wegen Openbare kade reservering Park- openbaar groen reservering te dempen\ reservering hoofdonsluiting (infra) reservering stedelijke plek-programma reservering toegankelijke oevers (10m-20m) reservering metro reservering water (compensatie gebied) reservering waterverbinding reservering tunnel tasmanstraat-spaarndammerdijk Uitzichtpunt

II

**

*

Coen en Vlothaven veiligheidscategorie I -> II Minervahaven veiligheidscategorie II-> III Opgaven: n.t.b. in het proces opgave hoofdstuctuur opgave groter Westerpark pgave park opgave weg opheffen opgave verbinding - brug opgave verbinding - pont verbinding opgave waternetwerk opgave OR - pocketparks (S-spelen; V-verblijven) opgave OR - stedelijke plek/stedelijk programma -voorzieningen opgave OR - verplaatsen rangeerterrein, jeugdgevangenis opgave hoogteaccent - icoon opgave metrohalte

55

UITWERKING

deelkaart: Openbare ruimte Co e

nh

av en

Vlo t

ha ve n

M

Ne

pt

56

un

es

ha ve n

e

r rcu

ius

n ve a h

Legenda Bestaand: Veerpont verbinding-halte hoofdvaarweg/open water cultuurhistorisch waardevolle object openbare oever stedelijk plek - programma hoogte accent / icoon haven uitgeefbaargebied water uitgeefbaargebied hoofd fietsverbinding hoofdwegen Reserveringen: nu al bepaald Hoofdstructuur wegen Openbare kade reservering Park- openbaar groen reservering te dempen\ reservering hoofdonsluiting (infra) reservering stedelijke plek-programma reservering toegankelijke oevers (10m-20m) reservering metro reservering water (compensatie gebied) reservering waterverbinding reservering tunnel tasmanstraat-spaarndammerdijk Uitzichtpunt

II

**

*

Coen en Vlothaven veiligheidscategorie I -> II Minervahaven veiligheidscategorie II-> III Opgaven: n.t.b. in het proces opgave hoofdstuctuur opgave groter Westerpark pgave park opgave weg opheffen opgave verbinding - brug opgave verbinding - pont verbinding opgave waternetwerk opgave OR - pocketparks (S-spelen; V-verblijven) opgave OR - stedelijke plek/stedelijk programma -voorzieningen opgave OR - verplaatsen rangeerterrein, jeugdgevangenis opgave hoogteaccent - icoon opgave metrohalte

n ve ha

ut

ho

ven rvaha

mine

n ve ha

ut ho 57

UITWERKING

Kaveltypen & gronduitgifte beleid -Eisen aan een ontwikkeling worden gekoppeld aan een bepaalde gebruikstijd; -Voorwaarden per kaveltype zijn schaalonafhankelijke; -Bonussen mogelijk bij extra kwaliteit

0-2 jaar pioniers milieu

58

2-5 jaar early adapters milieu

5-10 jaar investerings milieu

10-20 jaar doorgroei milieu

>20 jaar gevestigd milieu

dynamisch water milieu

59

UITWERKING Kaveltypen

0-2

60

0-2 jaar gebruiksrecht

min 65% terrein max 15% bebouwing 20% straat

bouwregels bestrating en leidingen beeldkwaliteit demontabel

kavelbestemming

20% straat 15% maximale bebouwing 65% onbebouwd terrein

volume

- bebouwing 1 laag - maximaal bouwhoogte 13m

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume

61

UITWERKING Kaveltypen

2-5

62

2-5 jaar gebruiksrecht

bouwhoogte

plintlaag > 4m

10% terrein 70% terrein/ bebouwing 20% straat

bouwregels

gevellijn >50% bebouwd bestrating en leidingen beeldkwaliteit

demontabel herbruikbaar

kavelbestemming

10% oppervlaktewater 20% straat 70% gemengd stedelijk programma

volume

- sky-exposure-plane bepaalt: 1. max. volume 2. basishoogte (bh ≥ 13m ≤ 24m)

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume - bruto fsi ≥ 1,4

63

UITWERKING Kaveltypen

5-10

64

5-10 jaar gebruiksrecht

max.bebouwingslijn basishoogte min. 13 m plintlaag > 4m

70% terrein/ bebouwing 20% straat 10% water

bouwregels

gevellijn >50% bebouwd bestrating en leidingen beeldkwaliteit

demontabel herbruikbaar

kavelbestemming

10% oppervlaktewater 20% straat 70% gemengd stedelijk programma en/of terrein

volume

- sky-exposure-plane bepaalt: 1. max. volume 2. basishoogte (bh ≥ 13m ≤ 24m)

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume - bruto fsi ≥ 1,4

65

UITWERKING Kaveltypen

10-20

66

10-20 jaar gebruiksrecht opbouw bonus

basis

basis min. 13m

plintlaag > 4m

basis bouwhoogte

massa opbouw

25% terrein

maximale volume

35% bebouwing 20% straat 20% water kavelverdeling

bouwregels

overdekt parkeren energieneutraal gevellijn >50% bebouwd bestrating en leidingen beeldkwaliteit

herbruikbaar

kavelbestemming

20% water 20% straat 35% bebouwing-gemengd programma 25% terrein

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume - bruto fsi ≥ 1,4 - met bonusregels: ~50% extra bvo /

volume

- sky-exposure-plane bepaalt: 1. max. volume 2. basishoogte (bh ≥ 13m) - Opbouw volgt sky-exposureplane of - opbouw ≤ 50% gevellengte tot snijpunt sky-exposure-plane

bonus B.NL EXC.

milieulabel excellent publieke kade ecologische oevers publieke oevers publieke functie plint

67

UITWERKING Kaveltypen

68

> 20 jaar gebruiksrecht skyline (bonus) skyline opbouw V2 opbouw

basis

opbouwhoogte

basis hoogte min. 13m plintlaag > 4m

basishoogte

massa opbouw

maximale volume

25% terrein

kavelverdeling

bouwregels

overdekt parkeren energieneutraal gevellijn >50% bebouwd bestrating en leidingen beeldkwaliteit

herbruikbaar

kavelbestemming

20% water 20% straat 35% bebouwing-gemengd programma 25% terrein-overdekt tot max.4m

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume - bruto fsi ≥ 2.1 - met bonusregels: ~50% extra bvo /

35% bebouwing 20% straat 20% water

volume

- sky-exposure-plane bepaalt: 1. max. volume 2. basishoogte (bh ≥ 13m) - Opbouw volgt sky-exposureplane of - opbouw ≤ 50% gevellengte tot snijpunt sky-exposure-plane - skyline < 30% gevellengte

bonus B.NL EXC.

milieulabel excellent publieke kade ecologische oevers publieke oevers publieke functie plint

69

UITWERKING Kaveltypen

Waterkavels

70

>10m

<6m kade >10m 1 kavel - 1 steiger buiten vaarroutes

meerdere kavels - 1 steiger

kavelbestemming

bouwregels

steiger gemengd stedelijk programma inpandige buitenruimte

steiger kabels & leidingen

volume

- hoogte maximaal 6 meter - inpandige buitenruimte

bonus B.NL EXC.

publieke steiger

ontwikkelrecht

beeldkwaliteit

publieke functie

Waterkavel 0-5 jaar gebruiksrecht - bvo binnen maximale volume

drijvend

milieulabel excellent

herbruikbaar

5m-10m

kade

buiten vaarroutes

>5m

vaarroute

1 steiger - 2 boten

bouwregels steiger

kavelbestemming

gemengd stedelijk programma

volume

- hoogte maximaal 5 meter - maximale lengte - maximale breedte

bonus B.NL EXC.

milieulabel excellent

beeldkwaliteit drijvend

ontwikkelrecht

- bvo binnen maximale volume

71

UITWERKING

Principe straatprofiel Hergebruik van de vele verschillende type bestrating in het gebied.

1a. verschillende materialen in het gebied: kleur, maat en textuur

2a. verzamelen en verwerken

+

3a. nieuwe bestratingselementen van granulaat (= natuurlijke filter) en elementen

72

2b. beschilderen, delen verwijderen....

materiaal uit het gebied verwerkt tot halfverharding: infiltratie regenwater platen markeren encrochmentzone afwatering op kavelgrens

73

UITWERKING

Principe waterprofiel

1. kavel

2. grondverzet waterloop graven

mv +1.0 NAP

mv +1.0 NAP waterpeil: -0.40 NAP 1:2 bodem ca. -1. 90 NAP ca. 3 m

mv +1.5 NAP 3. kavel ophogen

waterpeil: -0.40 NAP bodem ca. -1.90 NAP ca. 6 m

4. natuurvriendelijke oever

mv +1.5 NAP 1:3 ca. 8 m

74

fase 1 / 2

75

ONTWIKKELING

Westelijke Havengebied Mogelijke ontwikkeling

2025

76

2030

2035

2040

2045

77

ONTWIKKELING Minervahaven

0

1 78

2

3 79

ONTWIKKELING Hempoint 0

80

81

ONTWIKKELING Hempoint

1

2 82

3

4 83

84