DE VOLKSVIERSCHAAR de nieuwe manier van transparante rechtspraak
academie van bouwkunst amsterdam
08 maart 2016
master architectuur
project
afstudeerder
De volksvierschaar
de nieuwe manier van transparante rechtspraak
Pim van Tol
commissie
Machiel Spaan [mentor] Daan Petri Jana Crepon
tentaminatoren
Rik van Dolderen Jeroen van Mechelen
“In de beeldvorming is de rechtspraak in zichzelf gekeerd, onbereikbaar, ouderwets. misschien zelfs wereldvreemd.“ Aldus de voormalig minister van Veiligheid en Justitie [Ivo Willem Opstelten ] bij zijn kennismaking met de nieuwe presidenten van de gerechten in oktober 2012. En daarop volgend: “Wij weten allemaal dat de werkelijkheid anders is, maar we moeten wel iets aan dat imago doen.“
voorwoord
De volksvierschaar is een nieuwe typologie rechtbank waar de focus ligt op het waarnemen van de rechtspraak, net als men dit in de vroeger in de buitenlucht kon waarnemen. Een vierschaar is de benaming van de rechtbank in de vroege middeleeuwen, waar men door middel van vier stokken in de grond een ruimte afbakende en daartussen een touw spande. Aan de vier randen stonden banken [scharen] waarop de schepenen [rechters] plaatsnamen, en in het midden stond de beschuldigde. Binnen deze vier scharen werd het recht gesproken. Het begrip transparantie is binnen de hedendaagse rechtspraak een belangrijk thema en wordt al sinds eeuwen als een structuurbeginsel van de Rechtspraak beschouwd. Openbaarheid compenseert het gebrek aan democratische controle. Het geeft burgers de mogelijkheid om zich een oordeel te vormen over wat de rechter doet en daarop kritiek te hebben. Het is dan ook tegenstrijdig te noemen dat een groot deel van de hedendaagse samenleving niet meer op de hoogte is van het feit dat dat de rechtspraak in beginsel voor iedereen vrij toegankelijk is en de rechtbank hiermee een openbaar gebouw vormt.
inhoudsopgave
introductie
aanleiding | ambitie opgave
001. 003.
rechtspraak stromingen geschiedenis locatie uitgangspunten
007. 015. 025. 039. 065.
transparantie programma gebouw context randvoorwaarden
075. 091. 107. 117.
onderzoek | analyse
visie | thema
masterplan uitwerking
125. - 167.
visualisaties plattegronden circulatie doorsneden detaillering
rechtbank “de bunker“ [amsterdam, osdorp]
introductie aanleiding | ambitie
Het vertrekpunt van de opgave kwam voort uit mijn kritiek op de in mijn ogen ”amateuristische” vertoning van de rechtspraak bij de bunker in Osdorp, tijdens een proces of in gesloten situatie. Opvallend aan de bunker zijn de vele extra veiligheidsvoorzieningen om en aan het gebouw. Deze extra voorzieningen staan mijns inziens meer symbool voor angst, dan voor controle en autoriteit. De opgave is vervolgens breder georiënteerd doordat ik mij verder verdiept heb in het principe van de rechtspraak zelf, in de geschiedenis en in de huidige tijd. Met name voor wat betreft de rol van de rechtspraak in de huidige maatschappij en op welke wijze die rol tot uiting komt. Het thema transparantie van de rechtspraak is een actueel thema bij Justitie. Zo pleit Geert Corstens [President van de Hoge Raad] in het magazine van de raad voor de rechtspraak [september 2014 #03] voor het belang van openbaarheid in de rechtspraak.
001.
opgave
opgave [openbaar vs veiligheid]
introductie opgave
Voor mijn afstudeeropgave heb ik voorafgaand als doel gesteld om een realistische opgave te vormen als eindresultaat. De huidige rechtbank en gerechtshoven gelden hiervoor als basismodel. De opgave zelf ligt tussen twee contrasten, namelijk enerzijds de openbaarheid en anderzijds de complexiteit van verschillende routes en veiligheid. In dit spanningsveld ligt voor mij de opgave om dit met architectonische middelen vorm te geven.
003.
onderzoek | analyse
scheiding der machten
onderzoek | analyse rechtspraak
Nederland bestaat uit een rechtsstaat, waar men veel vrijheid heeft. Deze vrijheid staat in de huidige samenleving steeds vaker ter discussie, waar liggen nu de grenzen. De vrijheid moet worden beschermd, niet alleen tegen mensen die iets kwaads in de zin hebben, maar ook tegen de overheid en andere [grote] instanties. De rechtspraak heeft hier een belangrijke rol in. Om ook de rechterlijke macht te handhaven kent Nederland de scheiding der machten. Scheiding der machten Het is belangrijk dat de macht binnen een land niet in ĂŠĂŠn hand is. Anders bestaat de kans dat de overheid haar macht gaat misbruiken. In een rechtsstaat zijn de belangrijkste overheidstaken verdeeld over drie machten: - Wetgevende macht: regels maken - Uitvoerende macht: regels uitvoeren - Rechterlijke macht: conflicten beslechten als de regels niet duidelijk zijn of niet goed worden toegepast. [De scheiding der machten heet de trias politica, bedacht door de Franse filosoof en jurist Montesquieu.]
007.
gerechtshoven in nederland
onderzoek | analyse rechtspraak
De Rechtspraak is de verzamelnaam voor de organisaties waar recht wordt gesproken. De bekendste onderdelen van de Rechtspraak zijn de rechtbanken en de gerechtshoven. Als men verwikkeld raakt in een rechtszaak, is de rechtbank altijd de eerste instantie die de zaak behandelt. De rechtbank is verdeeld in vier afdelingen (‘sectoren’), die ieder een bepaald soort zaken behandelen: • • • •
Civielrecht Kantonrecht Bestuursrecht Strafrecht
Nederland heeft elf rechtbanken en telt vier gerechtshoven. Elk hof behandelt de beroepszaken van meerdere rechtbanken. Als men het niet eens is met de uitspraak van de rechtbank, kan men tegen die uitspraak in hoger beroep gaan. Ook de tegenpartij kan in beroep gaan. Dat beroep wordt dan behandeld door het gerechtshof.
009.
civielrechter De civiele rechter wordt ook wel burgerlijk rechter genoemd. Hij behandelt zaken tussen twee partijen. Dat kunnen natuurlijke personen zijn, maar ook rechtspersonen zoals stichtingen of bedrijven. De zittingen bij de civiele rechter zijn in principe openbaar, dus toegankelijk voor publiek en pers. Zittingen van de kinderrechter en de meeste andere familiezaken worden achter gesloten deuren behandeld. Mensen die een zaak aan de civiele rechter willen voorleggen, moeten daarvoor griffierechten betalen. Als een procedure begint bij een kamer voor andere zaken dan kantonzaken van de rechtbank [familie, handel, kort geding, insolventies en faillissementen] moet de eiser of verzoeker daarvoor griffierecht betalen. Deze dient ruim op tijd [4 weken voor aanvang] te worden betaald. Dit geldt ook voor de gedaagde of verweerder als deze in het geding verschijnt.
onderzoek | analyse rechtspraak
kantonrechter De kantonrechter behandelt zowel civiele zaken als strafzaken. Het is een alleensprekende rechter die zaken als overtredingen uit het strafrecht, arbeidszaken, huurzaken en civiele zaken onder de € 25.000 behandelt. Voorheen was het kantongerecht een apart gerecht naast de rechtbanken, gerechtshoven en de Hoge Raad. De kantongerechten zijn opgegaan in de rechtbanken. De term ‘kantonrechter’ is echter blijven bestaan. de eKantonrechter De eKantonrechter behandelt online geschillen tussen burgers en/ of bedrijven over ‘wonen, werken en winkelen’. Denk daarbij aan huurkwesties, burenruzies, arbeidsgeschillen en klachten over geleverde producten of diensten.De procedure verloopt geheel online, met uitzondering van de mondelinge behandeling door de rechter tijdens de zitting. U ontvangt de uitspraak binnen 8 weken na het indienen van uw verzoekschrift.
011.
bestuursrecht Het bestuursrecht gaat over de rechten en plichten van burgers tegenover de overheid. Maar het bestuursrecht regelt ook op welke manier de overheid beslissingen moet nemen en wat u kunt doen als u het met zo’n beslissing niet eens bent. Wanneer men het niet eens is met een beslissing van een overheidsinstantie, zoals de gemeente of de Belastingdienst. Kan er tegen die beslissing een bezwaar worden gemaakt. De overheidsinstantie moet dan binnen een aantal weken een beslissing nemen op het bezwaarschrift. De bestuursrechter behandelt zaken over onder andere: • uitkeringen • belastingen • vreemdelingen • vergunningen • arbeidszaken voor ambtenaren Bezwaar maken bij een overheidinstantie tegen een beslissing kost geen geld.
onderzoek | analyse rechtspraak
strafrecht De strafrechter beoordeelt of iemand een strafbaar feit heeft gepleegd en daarvoor gestraft moet worden. Als het om relatief lichte feiten gaat waarvoor de officier van justitie voornemens is niet meer dan één jaar gevangenisstraf te vragen, behandelt één rechter de zaak, de politierechter. Zwaardere zaken worden behandeld door drie rechters. Er zijn verschillende redenen om naar een zitting van een strafrechter te gaan waaronder: • • •
Men moet terechtstaan Men is een getuige in een strafproces Men is een slachtoffer
De meeste strafzaken zijn openbaar en kunnen worden bijgewoond door publiek. Nadat is vastgesteld dat aan alle vormvereisten is voldaan, moet de strafrechter drie vragen beantwoorden: is het feit ‘wettig en overtuigend’ bewezen? is het feit strafbaar? is de dader strafbaar? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, leest hij eerst het dossier. Daarin zitten alle belangrijke stukken die tijdens de opsporing zijn verzameld.
013.
rechter
officier L
M N
C
A
E
B
D
F
G
gehechten
I
H
K J
publiek
opstelling rechtzaal
onderzoek | analyse stromingen
De rechtzaal in een traditionele rechtbank kent al lange tijd een vaste opstelling met de daarbij behorende tradities. Zo hangt er bijvoorbeeld [vaak] een potret van de koning, voorheen koningin, achter de rechter[s]. De scheiding tussen de rechter, griffier en de officier van justitie met de rest van de zaal is vaak zichtbaar in de vorm van een verhoging. Dit versterkt het gevoel van macht en zeggenschap. Wanneer de rechters in beraad gaan over het oordeel en zich terugtrekken in de raadkamer is het gebruikelijk als bezoeker, verdachte[n] en advocaat te gaan staan, dit geldt ook wanneer de rechters de zaal betreden. Het schema hiernaast geeft een weergave van een standaard rechtzaal opstelling met de volgende elementen. A. B. C. D. E. F. G.
Rechter[s] Griffier Officier van justitie Verdachte [Getuige] Advocaat Journalisten [pers]
H. Publiek I. Parketpolitie J. Bode K. Entree gehechten L. Entree officier van justitie M. Entree Rechter[s] + Griffier N. Portret van Koning
015.
ten
rec
ca
hte
vo
rs
ad
rechtbank
titi
lac ,s ek
jus
bli
n va e
pu
ier
stromingen [extern]
personeel
c offi
hto ffe rs
verdachten
onderzoek | analyse stromingen
rechter[s] Standaard is er 1 rechter, bij ernstige strafzaken beoordelen er altijd 3 rechters. Tijdens de strafzitting stellen de rechters vragen aan de verdachte. Ze luisteren naar het verhaal en de eis van de officier van justitie, naar het pleidooi van de advocaat, naar het verhaal van het slachtoffer en naar de verdachte. griffier De griffier zit - voor het publiek - rechts van de rechter(s). Hij maakt het verslag van de zitting. Zo’n verslag heet een procesverbaal. Vaak schrijft de griffier ook het vonnis van de rechter uit, maar niet altijd. officier van justitie De officier van justitie beslist of een verdachte voor de rechter moet komen en bereidt de strafzaak voor. Hij zorgt voor een strafdossier waarin alle stukken zitten. In de rechtszaal zien we de officier van justitie in zijn rol van openbaar aanklager. Aan het begin van de zitting vertelt hij waarvoor de verdachte terecht staat. Na het vragen stellen aan de verdachte vertelt de officier van justitie aan de rechter wat hij van de zaak vindt en welke straf hij eist. Als de officier van justitie in de rechtszaal het woord voert, staat hij altijd. De rechters blijven altijd zitten.
017.
rechter[s] griffier bode parketpolitie
verdachte
officier justitie advocaat
getuige[n] slachtoffer[s][ pers - publiek
clusters
onderzoek | analyse stromingen
verdachte De verdachte zit tijdens een strafzaak tegenover de rechter. De rechter, de officier van justitie en de advocaat kunnen vragen aan hem stellen. De verdachte heeft een aantal rechten, waaronder: - Een advocaat - Zwijgrecht: als de rechter tijdens de strafzitting vragen stelt, hoeft hij geen antwoord te geven - Het laatste woord: hij kan bijvoorbeeld zeggen waarom hij het heeft gedaan, of spijt betuigen. Een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. getuige De getuige heeft iets gezien of gehoord dat belangrijk is voor de zaak. Hij komt tijdens de rechtszitting zijn verhaal doen. Eerst legt de getuige de eed of belofte af dat hij alleen de waarheid zal spreken. Liegt een getuige in de rechtszaal, dan is hij strafbaar. De rechter kan bij moeilijke zaken ook deskundigen vragen om tijdens de zitting hun verhaal te doen.
019.
parketpolitie verdachte[n]
rechter[s] advocaat
griffier
getuige[n] slachtoffer[s] RECHTSZITTING
pers - publiek
officier van justitie bode
stromingen [privĂŠ - openbaar]
onderzoek | analyse stromingen
advocaat Iedereen in Nederland heeft recht op een eerlijk proces. De advocaat heeft in een strafzaak maar ĂŠĂŠn doel: de belangen van de verdachte zo goed mogelijk verdedigen. Hij kan bijvoorbeeld: - Aan de rechter vragen om meer getuigen te horen - Proberen aan te tonen dat de officier van justitie of de politie fouten heeft gemaakt - Wijzen op omstandigheden die maken dat de verdachte een lagere straf verdient, of zelfs vrijspaak De advocaat heeft vaak een pleitnota gemaakt. Daarin staat zijn verdediging op papier. Na afloop van zijn pleidooi geeft hij deze aan de rechter(s) en de officier van justitie. journalisten Strafzittingen zijn openbaar. Dat betekent dat er journalisten in de rechtszaal kunnen zitten die een verslag maken voor een krant, een website, radio of televisie. Cameraploegen mogen in principe niet filmen tijdens de zitting. Soms filmen ze het binnenkomen van de rechters of het betoog van de officier van justitie, maar dan hebben ze toestemming van de rechter nodig.
021.
• voorstanders
1e rang 2e rang 3e rang
• tegenstanders
1e rang 2e rang 3e rang
publiek
• 1e rang [betrokkenen] • 2e rang [familie en vrienden] • 3e rang [belangstellende]
publiek
- slachttoffers - mede verdachte
onderzoek | analyse stromingen
bode De bode zorgt ervoor dat de zittingen ordelijk verlopen. Aan het begin van een zitting roept hij de naam van de verdachte. Hij zorgt er ook voor dat getuigen en deskundigen op het goede moment de zaal worden binnengebracht. Buiten de rechtszaal is de bode degene aan wie men allerlei praktische vragen kan stellen, bijvoorbeeld waar u moet zijn en of een zitting op tijd begint. parketpolitie De parketpolitie is een onderdeel van de gewone politie, maar heeft dienst in het gerechtsgebouw. Zij zorgt voor de veiligheid in het gebouw. De parketpolitie brengt de verdachte vanuit de cel in het gerechtsgebouw naar de rechtszaal. Tijdens de zitting blijven de agenten aanwezig publiek Strafzittingen zijn openbaar. Dat betekent dat men op de publieke tribune kan kijken hoe het er in de rechtszaal aan toe gaat. Voor mensen jonger dan 18 jaar en voor groepen gelden regels om een zitting bij te mogen wonen. Een heel enkele keer kan een rechter besluiten dat publiek niet welkom is bij een strafzitting. De zaak wordt dan achter gesloten deuren behandeld.
023.
onderzoek | analyse geschiedenis
025.
1300 In deze tijd werd zowel de straf als de berechting op een openbaar plein gehouden. Vaak een belangrijk stadsplein voor een herkenbaar gebouw als het stadshuis.
onderzoek | analyse geschiedenis
027.
1418 Aan het stadshuis van Amsterdam bevond zicht de vierschaar [rechtbank]. De vierschaar was goed zichtbaar vanaf het plein en men kon de straffen en uitspraken horen.
onderzoek | analyse geschiedenis
029.
1665 In 1665 werd de vierschaar naar binnengeplaats in het huidige paleis op de dam. Het was nog wel zichtbaar vanaf het plein. De vierschaar is opgenomen in het gebouwvolume, en heeft drie open bogen die zijn verbonden met de dam.
vierschaar [paleis op de dam]
onderzoek | analyse geschiedenis
Paleis op de Dam, vroeger Stadhuis op de Dam (1648-1665) De Vierschaar neemt in de plattegrond van het stadhuis een prominente plaats in. Vanouds was een vierschaar een gerechtshof, vaak in de openlucht, waar schout en schepenen het doodvonnis uitspraken. Het halsrecht [het recht een doodvonnis te mogen uitspreken] was een belangrijk stedelijk privilege, dat rechtvaardigt de plaatsing van de Vierschaar aan de Dam, waar de handelingen [vaak vooral een ceremoniĂŤle bevestiging van het vonnis] in het openbaar voor het toegestroomde publiek waren te volgen. Met als gevolg dat de dam niet echt een monumentale ingang heeft gekregen. Ook voor het oude stadhuis lag een Vierschaar die voor iedereen toegankelijk was. De ondiepe, hoge ruimte werd door Artus Quellinus gedeeltelijk met marmer bekleed. Beeldhouwwerk en architectuur zijn er met elkaar versmolten. Tegen de achterwand staan banken waarop de schout en schepenen plaatsnamen wanneer de stadssecretaris vanaf zijn zetel terzijde het vonnis voorlas. De burgemeesters konden vanuit hun kamer op de eerste verdieping rechtstreeks in de Vierschaar kijken.
031.
onderzoek | analyse geschiedenis
033.
1825 In 1825 kwam de rechtbank los van het publieke pleinen kwam het terecht op de prinsengracht. In 1825 werd het voormalige Aalmoezeniersweeshuis verbouwd tot rechtbank.
onderzoek | analyse geschiedenis
035.
1979 In 1979 vond er een uitbreiding plaats naar de Parnassusweg in Amsterdam Zuid door architect Ben Loerakker. Naarmate de tijd vorderde hebben er meerdere uitbreidingen plaatsgevonden tot op heden.
bunker
parnassusweg
justitieel complex Schiphol
onderzoek | analyse geschiedenis
De rechtspraak is door de jaren heen steeds verder van de samenleving komen te staan.Vroeger werd er veelal in de open, frisse lucht recht gesproken. De ruimte waarbinnen dit gebeurde werd afgebakend met vier banken, ook wel scharen genoemd. Vandaar de naam “Vierschaar�, voor deze ruimte binnen het Paleis op de Dam. Volgens de traditie moest de bevolking de berechting van een doodvonnis kunnen bijwonen. Het volk stond buiten op de Dam en kon door de ramen, waar tralies in zaten in plaats van glas, de berechting zien en horen. Terugkijkend naar de ontwikkeling is te zien dat door de jaren heen het Recht steeds verder uit het dagelijks leven van de gewone burger is verdwenen. Op de kaart is de verschuiving naar de stadsranden zichtbaar. De verschillende schema’s tonen de verschuiving van de zitting zelf, steeds verder naar binnen [achter gesloten deuren]. Openbaarheid compenseert het gebrek aan democratische controle. Het geeft burgers de mogelijkheid zich een oordeel te vormen over wat de rechter doet en daarop kritiek te hebben.
037.
onderzoek | analyse locatie
De volksvierschaar brengt de rechtspraak weer terug in het hart van de samenleving en verlangt daarom naar een zichtbare, publieke en herkenbare locatie centraal gelegen in de stad en dient goed bereikbaar te zijn voor publiek. Door de rechtspraak weer centraal te stellen in het dagelijks leven van de burger vergroot de volksvierschaar het collectieve gevoel van rechtsbescherming, wat leidt tot meer vertrouwen in de rechtspraak zelf. De stad ontwikkelt zich de laatste jaren steeds verder richting Amsterdam Noord. De noordelijke IJ-oever is de afgelopen jaren veranderd in een aantrekkelijk stedelijk waterfront van de stad met een goede verbinding van de Noord-Zuidlijn in het verschiet. Lijnrecht tegenover het Centraal Station, aan de overkant van het water, bevindt zich de Sixhaven. Een klein introvert haventje voor het tijdelijk aanmeren van prive boten. De straat loopt dood aan de kop van de haven, met een weids uitzicht over het IJ en naar de andere kant van de stad. Hier bevindt zich de locatie voor de volksvierschaar, die samen met het Muziekgebouw, het Centraal Station, het Eye en de vernieuwde Shelltoren een stedelijk waterfront van Amsterdam vormt.
039.
SHELLTOREN
PALEIS VAN JUSTITIE
AMST
ERDA
EYE
M CE
NTAA
L
Shelltoren
Paleis van justitie
Centraal station
Muziekgebouw
onderzoek | analyse locatie
1400 ontstaan locatie
onderzoek | analyse locatie
locatie morfologie Vanaf de 14de eeuw is de Volewijk een drassig stuk buitendijks land dat slechts voorzien was van een zomerdijk en alleen gebruikt werd voor veeteelt. Voor Amsterdam had het echter ook nog een andere belangrijke waarde: de landtong zorgde voor stroomgeleiding die de uitschuring van het IJ dankzij de getijdenwerking bevorderde en daarmee het dichtslibben van het IJ tegenging. Om grip te houden op het afkalvingsproces van de zomerkaden, kocht de stad er vanaf 1617 grond op. 043. Daarnaast werd er in 1600 een trekvaart gegraven vanwege de gunstige, beschutte doorvaarmogelijkheid die het de scheepvaart van en naar Noord-Holland bood. Deze verbindingsroute werd in 1662 geformaliseerd toen het officieel eigendom van de gemeente Amsterdam werd. Naar aanleiding daarvan bouwde de stad er een tolhuis waar de tolgaarder woonde en het geld inde. Vanaf dat moment intensiveerde het gebruik van de landtong.
Tolhuis 1700
onderzoek | analyse locatie
tolhuis Het Tolhuis, tot de 19de eeuw het enige gebouw in de Volewijk, trok extra activiteiten. Zo werd het als herberg gebruikt voor reizigers die de laatste verbinding gemist hadden, maar was het ook een uitspanning voor veel dagjesmensen die een uitstapje maakten. Al voor 1700 werd het gebouw uitgebreid met een extra verdieping en later kwamen er ook nog een theekoepel, een herberg en een park met een muziektent bij. Het huidige Tolhuis naar een ontwerp van de stadsarchitect W. Springer dateert van 1859 en werd naast het oude (in 1912 gesloopte) exemplaar gebouwd. Samen met het op de meest zuidwestelijke hoek van de landtong gelegen Galgenveld, waar ter dood gebrachte opgehangen werden als afschrikwekkend voorbeeld, vormde de Volewijk een belangrijke recreatieplaats. Sinds de 17de eeuw zijn er weliswaar verschillende ingrepen in het gebied geweest maar die versterkten in het algemeen de twee functies van verbindingsroute en plek om te recreĂŤren.
045.
galgenveld volewijk
onderzoek | analyse locatie
galgenveld In 1409 - nu precies zes eeuwen geleden - kreeg Amsterdam het ‘hoog gerecht’ over de Volewijk, de landtong aan de overkant van het IJ waar toen nog amper een mens woonde. De schout van de stad Amsterdam nam de leiding over de rechtspraak in dit gebied over van de baljuw van de graaf van Holland. Daarmee kwam ook het beheer van het daar liggende galgenveld in handen van de stad. Galgenvelden lagen altijd bij de belangrijkste invalswegen van een stad om zo aan de reizigers aanschouwelijk onderricht te geven over de strenge orde die in de stad heerste. In Amsterdam was de Volewijk een niet te missen punt voor de schepen die over het IJ naar de stad voeren. Ook vanuit de stad waren de bungelende lijken goed te zien. Het galgenveld Volewijk heeft eeuwenlang bezoekers en inwoners van Amsterdam doen huiveren. Afschrikwekkend werd getoond hoe het af kon lopen als het verkeerde pad werd gekozen. De plek waar in de middeleeuwen de ter dood veroordeelden bungelden op het bekende galgenveldje is tegenwoordig hip en trendy en vol in ontwikkeling.
047.
Willemsluizen
onderzoek | analyse locatie
willemsluizen Een van de belangrijkste ontwikkelingen in het gebied is de uitbreiding van de trekvaart tot Noordhollandsch Kanaal onder het bewind van de ‘Kanalenkoning’ Willem I tussen 1819 en 1824. Dit kanaal van Amsterdam naar Den Helder moest de Nederlandse economie nieuwe impulsen geven en de bereikbaarheid van de Amsterdamse haven verbeteren. In Noord omvatte dit project de indrukwekkende en civieltechnisch hoogstaande Willemssluizen met bijbehorende bebouwing van sluismeesters, -wachters en knechtswoningen 049. Al in 1860 volgde aan de oostzijde uitbreiding van het sluiscomplex met de bouw van de grotere Willem III sluis naar ontwerp van J.F.W. Conrad. Het sluiscomplex en de overstap voor personenvervoer van de Buiksloterveerhaven naar het veerhaventje in het Noordhollandsch Kanaal (om zo de sluistijden te omzeilen en de handelsschepen niet te hinderen) brachten opnieuw activiteiten met zich mee en als gevolg daarvan verrees hier in de loop van de 19de en het begin van de 20ste eeuw het kleinschalige bebouwingslint aan de Buiksloterweg.
IJ-tunnel traject 1968
onderzoek | analyse locatie
IJ-tunnel De volgende belangrijke ontwikkeling voor de landtong betreft de dempingen en inpolderingen van de direct aangrenzende Nieuwendammer- en Buiksloterham. Hierdoor is de Volewijk niet langer herkenbaar als landtong omdat aan weerszijden geen sprake meer is van het open IJ, maar van land dat gaandeweg bebouwd raakte met woningbouw en industrie. Het groene karakter langs de randen van het Noordhollandsch Kanaal bleef grotendeels intact en is ook tegenwoordig nog beeldbepalend voor deze bijzondere groenblauwe ader in het stadsdeel.
Tot slot is de aanleg van de IJ-tunnel in 1968 van invloed geweest op het karakter van het zuidelijke rak van het Noordhollandsch Kanaal. De tunnel en de Nieuwe Leeuwarderweg doorkruisen de Willem III sluis en hebben een ingrijpende aantasting van het groene karakter van een deel van de oostelijke kanaaloever tot gevolg gehad.
051.
technische tekeing perron sixhaven noordzuidlijn
onderzoek | analyse locatie
Noord-Zuidlijn station Sixhaven Sinds bekend is dat er een groot congreshotel en een woontoren komen bij Overhoeks wordt er volop gespeculeerd over metrostation Sixhaven. Bewoners, maar ook ontwikkelaars zien het als een oplossing voor de drukte op de pont. Aangezien er ruimte overgelaten is voor een perron lijkt het erop dat de ombouw niet ingewikkeld hoeft te zijn. VVD-wethouder Pieter Litjens wil eerst de Noord-Zuidlijn opleveren. D66 zou daarna wel graag onderzoek willen doen naar metrostation Sixhaven. De kans is groot dat dit station in de toekomst in gebruik wordt genomen. In de huidige tunnel is ter plaatsen van de Sixhaven hiervoor al rekening gehouden.
053.
LOCATIE DE STRIP RESIDENTIEEL KWARTIER
toekomstplan overhoeks + de strip
onderzoek | analyse locatie
overhoeks [de strip] Overhoeks wordt een complete en gevarieerde stadswijk aan het IJ. Een wijk om te wonen, te werken, uit te gaan, te winkelen, en op adem te komen. Overhoeks ligt tegenover het centrum, slechts gescheiden door het machtige IJ. En biedt het beste van twee werelden. Want op de ene oever ligt het eigenzinnige en rustgevende noorden; op de andere het bruisende centrum van Amsterdam. Winkels, restaurants, het Oeverpark, de nieuwe ondernemers en de aantrekkingskracht van de Tolhuistuin en EYE zullen zorgen voor een stadse ‘buzz’ in Overhoeks. Op den duur zullen de Van der Pekstraat en het Mosveld belangrijke winkelgebieden worden voor Overhoeks. De kade transformeert steeds verder naar een stads waterfront met een boulevard route langs het water. Deze kade zal ook worden voortgezet in de context van de volksvierschaar.
055.
IJ - boulevard
onderzoek | analyse locatie
voetgangers fiets
auto
verbind
halte taxi
057.
vrachtauto bevoorrading
halte taxi en touringcar
halte touringcar voetgangers fiets
route langs het IJ
locatie ten opzichte van Amsterdam
onderzoek | analyse locatie
059.
ntr
autowegen
aa
l ij-tunne
ce
l st
ati
on
nt
po
pont po
nt
vaarroutes
binnenvaart
pont
Willem 3 sluis [max lengte 64m]
algemene vaarwegen
onderzoek | analyse locatie
061.
ce
ntr
aa
l st
ati
on
trein
metro [ondergronds]
tram
metrostation perron [ondergronds]
rail verkeer
1. centraal station 2. eye filmmuseum 3. shell-toren
2.
4. THT complex
12. 3.
5. cafe-restaurant de Pont
7. 4.
11. 6.
8. 9.
5.
6. tolhuis 7. tolhuistuin
10.
8. ventielatie gebouw IJtunnel 9. dockzz jongerenproductiehuis 10. sixhaven 11. willem 3 sluis
1. 12. A-LAB 13. Muziekgebouw
gebouw functies
13.
onderzoek | analyse locatie
063.
w
o z
bezonning
residentieel kwartier schegpark de strip
noordzuidlijn perron oeverpark
nieuwe kade, amsterdam centraal
ontwikkelingen
onderzoek | analyse locatie
065.
zicht-assen
13e eeuw, Dam
1418, Stadshuis Dam
1825, gerechtshof
1979, parnassusweg [zuid]
1665, Nieuwe Stadshuis
onderzoek | analyse uitgangspunten
Rechtspraak is openbaar en is dit altijd geweest. Door de jaren heen is te zien dat het steeds verder van de samenleving is komen te staan. De volksvierschaar brengt de rechtspraak weer terug in het hart van de samenleving door een podium te bieden voor actuele maatschappelijke onderwerpen en debatten, als aanvulling op de hedendaagse discussie over de transparantie van de rechtspraak. Openbaarheid compenseert het gebrek aan democratische controle. Het geeft burgers de mogelijkheid zich een oordeel te vormen over wat de rechter doet en daarop kritiek te hebben.
067.
onderzoek | analyse uitgangspunten
De volksvierschaar is gesitueerd op een zichtbare, publieke en herkenbare locatie, centraal gelegen in de stad en is goed bereikbaar voor publiek. Een transparante rechtspraak draagt bij aan de instandhouding van de rechtstaat, omdat deze transparante houding het collectieve gevoel van rechtsbescherming vergroot. De rechtbank verlangt daarom naar een zichtbare plek in het hart van de samenleving. Het gebouw vormt een belangrijk beeldmerk voor de rechtspraak: het is zowel het gezicht van de rechtspraak in de stad, als letterlijk het achtergronddecor bij verslaglegging in de media. De volksvierschaar moet een balans vinden tussen enerzijds een open en uitnodigend karakter hebben, maar anderzijds ook de rechtspraak vertegenwoordigen. Gezagwekkend zonder te imponeren of af te doen aan het uitnodigende karakter.
069.
boulevard IJ-kade
onderzoek | analyse uitgangspunten
IJ-kade Naast Overhoeks en de Strip wordt er in Amsterdam Noord veel nieuwbouw gebouwd. Met opkomende wijken als Buiksloterham heeft Amsterdam de stap over het IJ gemaakt. Over de letterlijke stap[pen] over het IJ wordt al jaren druk gespeculeerd. Er zijn een aantal verschillende voorstellen gemaakt van mogelijke bruggen die Noord verbindt met de stadskade. Vanuit de gemeente van Amsterdam zijn er actuele plannen om dit daadwerkelijk door te voeren. Een eventuele brug vanuit de kop van Java-eiland zal de kade aan de Noordzijde een nieuw karakter geven. Deze nieuwe kade is opgenomen in de projectlocatie van de volksvierschaar. De boulevard langs het water geeft de mogelijkheid om rond het water van het IJ te recreĂŤren, wat goed aansluit bij de publieke functies van [ver]nieuw[d]e gebouwen als het Eye en de Adam Toren [Shelltoren].
071.
rechtszaal
rechtszaal
wachtruimte
controle
controle
wachtruimte
entree|receptie
bezoeker
entree|receptie voorplein
bezoeker
onderzoek | analyse uitgangspunten
Er wordt in veel bestaande rechtbanken een erg grote nadruk gelegd op de veiligheid, wat ten koste gaat van het openbare karakter van de rechtbank. De veiligheid bestaat niet alleen uit veiligheidsvoorzieningen, het is ook een (ruimtelijke) beleving die voelbaar moet zijn door rust en controle uit te stralen. De grens tussen de openbare ruimte en de beveiligde zones van de volksvierschaar wordt verzacht en minder prominent zichtbaar gemaakt bij het betreden van het gebouw, om hiermee het uitnodigende karakter te vergroten. 073. Het voorplein fungeert als het visitekaartje van de volksvierschaar. Hier vinden de ontmoetingen tussen bezoekers plaats, kan men napraten over de zaak, doen journalisten hun verslaglegging en vinden manifestaties plaats.
visie | thema
Cesare Beccaria
visie | thema transparantie
openbaarheid In vroegere tijden waren procesen per definitie openbaar. Verwacht werd dat burgers [althans, de welgestelde onder hen] aan de rechtspraak deelnemen. Ten tijde van de Inquisitie1 [15de en 16de eeuw] verdween echter de openbaarheid langzamerhand. Naarmate de macht van de koning zich begon te ontwikkelen werd de openbaarheid van terechtzittingen steeds verder teruggedrongen,en in de loop van de 15de eeuw werd het gehele proces geheim [Van de Pol 1986]. Nederland volgde in grote lijnen deze algemene ontwikkeling. De executie van schavotstraffen was wel openbaar. Aan het eind van de 18de eeuw, in de tijd van de verlichting, was Beccaria een van de sterkste pleitbezorgers van het openbare strafproces. Openbaarheid dient volgens Cesare Beccaria om onrechtmatigheden te bestrijden.
1. Inquisitie: Een rechtbank van de Rooms-katholieke Kerk, belast met de opsporing, het onderzoek en het opleggen van straffen van ketters [afwijkende van het “officiele“ geloof].
077.
In 1789 werd in Frankrijk voor het eerst sinds eeuwen weer een strafproces in het openbaar gehouden. Inherent aan het18de-eeuwseverlichtingsdenken was tevens een pleidooi voor een wetgeving die voor iedereen toegankelijk moet zijn. De wetten zouden in de taal van het volk verwoord moeten worden. Begrijpelijke taal is een belangrijk aspect van de openbaarheid, dat door filosofen van die tijd van groot belang werd gevonden. In de nasleep van de Franse Revolutie en de Verlichting2 werd in Nederland in 1798 de staatsregeling afgekondigd. Hiermee werd de standenmaatschappij afgeschaft en ook de pijnbank werd afgeschaft. Toen in 1810 de inlijving bij het Franse keizerrijk volgde werden er voor ernstig strafbare feiten rechtjury’s geinstalleerd. Dit werd twee jaar later afgeschaft toen Nederland in 1813 zelfstandig werd.
2. de verlichting: stroming die wordt gezien als een van de pijlers onder de westerse beschaving en zette grote wijzigingen in gang in het denken over religie, filosofie, kunst, wetenschap en politiek.
visie | thema transparantie
In 1838 is de openbaarheid van de zitting en de uitspraak weer hersteld, niet alleen in Nederland maar ook in andere landen, maar de jury is in Nederland nooit teruggekeerd. Hiermee werd de lekenrechtspraak sinsdien vrijwel afgewezen. In Nederland worden getuigen en deskundigen veelal voor de zitting gehoord en verschijnen ze niet op de zitting zelf om daar hun verhaal te doen. Op dit punt wijkt het Nederlandse strafsysteem nog het meeste af van andere landen. Deze “papieren“ zitting verkleint de transparantie naar de buitenwereld. 079. Door de grote schriftelijkheid van het proces, gecombineerd met, in juridische stukken, vaak formeel juridisch taalgebruik, ervaren “gewone burgers“ veelal belemmeringen bij hun toegang tot het proces. Zij zijn daarbij meestal afhankelijk van de advocaat en kunnen daarom meestal niet zelfstandig deelnemen aan het proces.
transparantie als begrip Er is tegenwoordig in de Nederlandse samenleving veel discussie over het onderwerp ‘transparantie’. Het begrip is ook binnen de rechtspraak een belangrijk thema, dat al sinds eeuwen als een structuurbeginsel van het recht wordt beschouwd. “In de beeldvorming is de rechtspraak in zichzelf gekeerd, onbereikbaar, ouderwets. misschien zelfs wereldvreemd.“, aldus de minister van Veiligheid en Justitie [Ivo Willem Opstelten] bij zijn kennismaking met de nieuwe presidenten van de gerechten in oktober 2012, en daarop volgend: “Wij weten allemaal dat de werkelijkheid anders is, maar we moeten wel iets aan dat imago doen.“. Transparantie kan op diverse aspecten van de rechtspraak betrekking hebben; het bijwonen van zittingen door publiek en pers, de begrijpelijkheid van het juridisch taalgebruik en de verspreiding van de rechterlijke uitspraken vormen hierin belangrijke thema’s.
visie | thema transparantie
Om meer grip te krijgen op de term transparantie met betrekking tot de rechtspraak, zijn deze onderverdeeld in de volgende drie aspecten:
• openbaarheid de openbaarheid van processen, verbonden met de waarneming achter de schermen
• begrijpelijkheid 081. de communicatie naar de “gewone burger“ en de wijze waarop dit overgebracht wordt
• bekritiseerbaarheid het bespreekbaar maken van de overwegingen, afwegingen die achter het oordeel schuilgaan De bovenstaande drie aspecten zullen in de volgende alinea’s nader worden omschreven.
openbaarheid Volgens het EHRM [Europees Hof voor de Rechten van de Mens] vormt de aanwezigheid van publiek bij een zitting een stimulans voor de rechter om zijn taak van waarheidsvinding zorgvuldig uit te voeren. Daarnaast dient de openbaarheid ook om de verdachte ervan te overtuigen dat hij wordt berecht door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht. Rechtspraak moet zichtbaar zijn en de rechtspleging moet worden aangepast aan degenen die haar waarnemen. Dat zijn in de eerste plaats de procespartijen, maar daarnaast ook het publiek en de samenleving.
Als rechtspraak zichtbaar is voor het grote publiek, kan deze eerder legitiem worden genoemd. Een zichtbare rechtspraak kan het vertrouwen van het publiek bevorderen.
visie | thema transparantie
Het openbaarheidsbeginsel is van toepassing op alle burgers. Het is niet goed denkbaar dat de rechtspraak alleen openbaar en transparant zou hoeven te zijn voor juristen en hoger opgeleiden. Met name ook leken zouden de rechtspraak grotendeels moeten kunnen volgen en niet te veel belemmeringen ervaren als zij een naar een zitting gaan of kennis willen nemen van rechterlijke uitspraken. De sterkste betrokkenheid hebben verdachten, slachtoffers, getuigen en partijen. Het ‘grote publiek‘ is vanuit zijn omvang het meest relevant vanuit de optiek van openbaarheid. Het grote publiek heeft over het algemeen zelf geen ervaring met de [straf]rechtspraak en laat zich in zijn percepties en oordeelsvorming dus veelal leiden door de berichtgeving in de media.
083.
proces
betrokkenheid tot proces
visie | thema transparantie
Een belangrijke vraag bij de openbaarheid is in hoeverre burgers ook daadwerkelijk zittingen bezoeken, rechterlijke uitspraken lezen en op basis daarvan de rechter ‘controleren‘. Het slechts openen van deuren leidt er niet toe dat de openbaarheid ook op grote schaal wordt ‘geconsumeerd’ door de burger en de media; dit gebeurt slechts bij geruchtmakende zaken. Een groot deel van de burgers komt in aanraking met de rechtspraak via de media en door uitspraken van politici. Dat kan hun beeld van de rechtspraak sterk vertekenen, zeker nu de rechtspraak niet altijd op een positieve wijze in beeld wordt gebracht. De rechtspraak zou hier iets tegenover kunnen stellen, waarbij burgers op adequatere wijze en vollediger worden geinformeerd en eventueel ook meer betrokken worden bij de rechtspraak. Het publiek wordt onvoldoende gestimuleerd om naar zittingen te gaan en uitspraken tot zich te nemen.
085.
begrijpelijkheid De begrijpelijkheid van de rechtspraak is een voorwaarde voor transparantie van zittingen. Kunnen bezoekers vanaf de publieke tribune de behandeling van zaken volgen? Dit heeft met name te maken met hoe juridisch het taalgebruik van de -professioneleprocesdeelnemers is. Tevens is de motivering van de rechtelijke uitspraken een belangrijk aspect van de transparantie. Motiveringen maken het mogelijk dat publiek en pers controleren waarom de rechter een bepaalde beslissing heeft genomen. In een aantal buitenlandse rechtsystemen is het gebruik van begrijpelijkere taal tijdens zittingen en in rechterlijke uitspraken gebruikelijk en soms zelfs verplicht, zoals bijvoorbeeld in Engeland. Duitse vonnissen zijn uitvoerig, goed gemotiveerd en zijn in begrijpelijke taal gesteld.
visie | thema transparantie
Ook in Nederland is het mogelijk om begrijpelijkere taal te hanteren. Met de introductie van het PROMIS heeft het Nederlandse systeem hier een begin mee gemaakt. Echter wordt er gesteld dat veroordeelden en het slachtoffer worden geinformeerd door hun advocaat en te rade kunnen gaan bij een persrechter/persvoorlichter. Hiermee implicerend dat dus meer uitleg in begrijpelijke taal niet nodig zou zijn. 087. Het informeren van burgers vergroot de transparantie van de rechtspraak. Onderzoek van de Britse Home Office [Chapman et al. 2002] laat zien dat, als aan burgers feitelijke en eenvoudig te begrijpen informatie wordt verschaft over de rechtspraak, hun attitudes ten opzichte van en vertrouwen in het strafrechtsysteem in positieve zin veranderen.
bekritiseerbaarheid Hierbij gaat het om discursief openbreken van het rechterlijk werk; het verkrijgen van inzicht in, en vooral het bespreekbaar maken van, de overwegingen en afwegingen die achter het stellige oordeel van de rechter schuilgaan. De vraag naar de mogelijkheid tot kritiek staat echter op gespannen voet met het traditionele zelfbegrip van de rechtspraak, en ook met het systeem van het recht zelf, dat diverse grenzen stelt aan de mate waarin de rechtspraak kan worden bevraagd. Een essentiele en nogal basale reden dat bekritiseerbaarheid niet zonder meer past in het [zelf]beeld van de rechters, is dat de onafhankelijke en onpartijdige rechter als neutrale derde juist de taak heeft om discussies en slepende onenigheden tot een afronding te brengen. De rechter is ook in die positie gesteld om dit te doen.
visie | thema transparantie
In Engeland geven magistrates [lekenrechters die over langere periodes deelnemen in de rechtspraak] regelmatig lezingen aan het lekenpubliek. Dit vergroot de kennis van de rechtspraak bij de bevolking. Bovendien geeft dit de rechters de gelegenheid om in contact te komen met het publiek en zo kennis te nemen van het breder gedragen gedachtegoed door de samenleving. 089. Daarnaast heeft het schriftelijke dossier in de Nederlandse strafzaken een centrale rol, vergeleken met andere landen, waarmee de efficentie van het proces sterk wordt vergroot. Echter neemt hiermee de aantrekkelijkheid van zittingen voor het publiek en pers wel af en hiermee ook de bekritiseerbaarheid.
gezamenlijkheid te midden van alle verscheidenheid vs
veilige “eigen“ zone
visie | thema transparantie
debat Discussies op internet zijn altijd net iets harder, argumenten net iets scherper en reacties net iets meer persoonlijk, of misschien daardoor juist minder persoonlijk dan discussies face to face. Op het internet zoeken gelijkgestemden elkaar gemakkelijk en snel op; er zijn gemeenschappen te over voor allerhande overtuigingen, van orthodox christelijk tot extreemrechts, en van seksuele geaardheid tot gedeelde passies. 091. Achter de schermen blijft ieder individu hangen in de eigen individualiteit, in de eigen, puur persoonlijke ervaring, zonder dat datgene waarover men discussieert en wat men meemaakt tot een gezamenlijke ervaring kan worden omgevormd.
Wat een concrete ruimte dus bijdraagt aan de samenleving is de ervaring van de gezamenlijkheid te midden van alle verscheidenheid.
+
programma verrijken
visie | thema programma
programma Als basis van de volksvierschaar ben ik in hoofdlijnen uitgegaan van het traditionele programma van de huidige rechtbanken. De manier van ordenen en de schakeling van de ruimtes zijn in de volksvierschaar op een eigen wijze geĂŻnterpreteerd. De volksvierschaar onderscheidt zich door het toevoegen van een kennis | debat centrum. Het extra programma moet de bekritiseerbaarheid van de rechtspraak en hiermee ook de begrijpelijkheid vergroten. Daarnaast zorgt het programma voor een extra stimulans om deel te nemen aan de rechtspraak. Met het kenniscentrum geeft de volksvierschaar ook een signaal af van openbaarheid en gebruikt het zijn kennis als macht. Aan het kenniscentrum is een auditorium gekoppeld; hier kunnen lezingen worden gegeven maar er kan ook gedebatteerd worden over de uitspraken van de rechter, wat bijdraagt aan de begrijpelijkheid.
093.
hechtenis
rechtzaal
publiek
kennis personeel
schematische weergave basis programma
& debat
visie | thema programma
publieke zone PUBLIEKE ZONE
rechtzaal RECHTSZAAL
kennis | debat zone KENNIS | DEBAT ZONE
• • • • • •
• • • • • • •
•
auditorium - persconferenties - lezingen - debat
• • •
bibliotheek rechtspraak werkplekken vergaderplekken
diverse wachtplekken sanitaire ruimte kiosk | kantine | restaurant info balie kluisjes | garderobe veiligheidscontrole
beveiliging publiek rechters officier van Justitie raadkamer verdachte[n] advocaten
095. PERSONEEL ZONE • • • • • •
flexibele werkplekken archief | documentatie vergaderruimte kantine | pantry sanitaire ruimte ruimte voor advocaten - kleedruimte - sanitair
hechtenis zone HECHTENIS ZONE • • • • •
spreekkamer sanitaire ruimte parketpolitie cellen overdracht zone
VOORPLEIN
visie | thema programma
publieke zone De publieke zone vormt de eerste indruk van de volksvierschaar; het openbare karakter dient hier sterk aanwezig te zijn. De bezoekers moeten zich welkom en alles behalve bezwaard voelen om het gebouw binnen te treden. Bij binnenkomst is er een overzichtelijk geheel met een duidelijke orientatie. De ondersteunende functies, zoals de infodesk, dienen duidelijk zichtbaar te zijn, zodat de bezoeker deze eenvoudig kan benaderen. Om ongewenste confrontaties te vermijden, moet de wachtruimte voldoende ruimtelijke differentiatie bieden. Een te grote nadruk op veiligheid kan ten koste gaan van het openbare karakter. In de volksvierschaar vinden de veiligheidscontroles uit het directe zicht van de ontvangstruimtes plaats. De veiligheid moet ingepast worden in het gewenste transparante karakter van de rechtspraak. Het gebouw moet geen gesloten bolwerk worden, maar een veilige open ruimte. Een logisch ontworpen gebouw met duidelijke zichtlijnen geeft overzicht en rust.
097.
visie | thema programma
personeel zone In deze zone kan al het personeel van de volksvierschaar zich terugtrekken voor een pauze, maar het is ook een plek waar mensen elkaar ontmoeten, waar informeel wordt overlegd en waar veilig gewerkt kan worden. Gedurende de hele dag kunnen medewerkers hier terecht voor een kopje koffie, lunch maar eventueel ook een avondmaaltijd. Dit betekent dat aan deze ruimte ook een keuken[pantry] is gekoppeld; maaltijden worden aangeleverd vanuit de restaurant-keuken in de publieke zone. De personeel zone heeft een ontspannen en ongedwongen sfeer. De ruimte wordt visueel verkleind door een inrichting in verschillende zones. De werkomgeving bestaat uit een ruimte van open en gesloten werkplekken, waar men zich kan voorbereiden op de zaak of zaken nog even kan nabespreken. De advocaten en officieren van justitie werken niet voor de rechtbank zelf, maar zijn extern personeel. Het is belangrijk om ook het externe personeel te voorzien van een eigen ruimte om zich voor te bereiden op het proces.
099.
visie | thema programma
rechtszaal De vorm en de openbaarheid van de rechtszaal is gebaseerd op de oude vierschaar, waar men in de middeleeuwen het recht sprak. Anders dan de traditionele zalen is de volksvierschaar [net als de oude vierschaar] aan vier zijdes georienteerd en daarmee alzijdig voor het publiek. Door het publiek geheel rond de zitting te plaatsen, benadrukt de volksvierschaar de ontpartijdigheid van de rechtspraak. Het zichtbaar maken van de rechtspraak voor het grote publiek bevordert het vertrouwen in de rechtspraak. Daarnaast dient de openbaarheid ook om de verdachte ervan te overtuigen dat hij wordt berecht door een onafhankelijke en onpartijdig partij. Het aanwezige publiek heeft zelf geen actieve rol tijdens het proces. De mogelijkheid tot kritiek staat echter op gespannen voet met het traditionele zelfbegrip van rechtspraak, en met het systeem van het recht zelf, dat diverse grenzen stelt aan de mate waarin de rechtspraak kan worden bevraagd.
101.
visie | thema programma
hechtenis zone Gehechten worden aan- en afgevoerd door de daartoe bevoegde dienst vervoer en ondersteuning en de parketpolitie. Voor de aanvoer zijn rond het complex twee verschillende routes beschikbaar, zodat de aanrijroute onvoorspelbaar blijft. De gedetineerdenauto moet ongehinderd het terrein op kunnen rijden om vervolgens in een beveiligde zone [niet zichtbaar voor derden] overgedragen te worden aan de volksvierschaar. Na de vereiste controles door de parketpolitie worden de gedetineerden naar een extra beveiligde kamer gebracht, om vervolgens te wachten op de zitting. Vanuit de extra beveiligde ruimte is er een zo kort mogelijke beveiligde route naar de zaal. De hechtenis zone moet overzichtelijk en makkelijk te controleren zijn. Een heldere opzet met duidelijke routes en schakelingen van ruimtes. In deze zone bevinden zich tevens de werkplekken van de parketpolitie, verhoorkamer[s] en de benodigde sanitaire ruimtes.
103.
visie | thema programma
voorplein Het voorplein is een buitenruimte waar bezoekers elkaar ontmoeten, over de zaken napraten, waar journalisten verslaglegging doen en waar manifestaties kunnen plaatsvinden. Deze zone tussen openbare ruimte en de volksvierschaar is een belangrijk overgangsgebied, waar het publieke karakter van de rechtspraak tot uitdrukking kan komen. Hierbij is ook de overgang tussen het gebouw en het plein van sterke invloed. Het plein loopt door in het gebouw en vanuit het plein is er goed ruim zicht naar de voorruimte binnen en vice versa. De plint is transparant en heeft een ruime entree. Het plein is een publieke verblijfsplek, die in zijn vormtaal duidelijk behoort tot de volksvierschaar en biedt voldoende zitruimtes voor groepen en/of enkele personen. Stedenbouwkundig passeren er een aantal routes langs het plein; passanten moeten niet geforceerd worden het plein te betreden maar een keuze hebben.
105.
PUBLIEK
MAATSCHAPPIJ
MEDIATOR
DEBAT
RECHTER[S]
RECHTSPRAAK
visie | thema programma
kennis | debat zone Om het “grote“ publiek te stimuleren in de rechtspraak en het bezoeken van processen, heeft de volksvierschaar als extra programma een kennis- en debatcentrum. Dit programma biedt de mogelijkheid om door middel van een debat voorafgaand aan een proces kennis te nemen van het breder gedragen gedachtengoed in de samenleving, maar ook om na het proces vragen te beantwoorden of uitspraken nader te verklaren. Het debat wordt door een mediator geleid en niet door de rechter zelf. De rechter is een onafhankelijke en onpartijdige neutrale derde, die juist de taak heeft om discussies en slepende onenigheden tot afronding te brengen. De mediator vormt de schakel tussen het publiek en de rechter. Verder biedt het kenniscentrum ook de mogelijkheid om de stukken omtrent een proces in te lezen en worden er lezingen gehouden om de kennis van de rechtspraak bij de bevolking te vergroten. Op deze manier wordt de kennis ook deels ingezet als een vorm van macht.
107.
+
visie | thema gebouw context
stedenbouwkundige ingrepen Waar Overhoeks, het Eye en de Shelltoren grote transformaties ondergaan, ligt de Sixhaven er nog verlaten bij. De Sixhaven is dan ook in zijn huidige vorm bijna letterlijk een eiland op zichzelf. Het terrein is openbaar toegankelijk langs de kade; de haven zelf wordt echter omringd door een hekwerk. Met de komst van de volksvierschaar wordt de Sixhaven ook getransformeerd tot een meer openbare haven, waar passanten ook kunnen verblijven en recreĂŤren. De volksvierschaar verrijkt samen met Overhoeks, het Eye, en de vernieuwde Shelltoren het stedelijk waterfront aan de Noordelijke IJoever. De boulevard die wordt onderbroken door de Sixhaven wordt in de nieuwe context doorgetrokken, om zo een stadse waterboulevard aan het IJ te vormen die in de toekomst aansluit op de mogelijke brug ter hoogte van de kop van Java.
109.
bestaande situatie
visie | thema gebouw context
111.
nieuwe situatie
contexuele stromingen
visie | thema gebouw context
locatie vanuit shelltoren
A
B
C
D
visie | thema gebouw context
positionering volksvierschaar Met de aanpassing van context is de haven uitgebreid naar de oostkade, waardoor hij goed zichtbaar wordt aan de huidige pontroute en ruimte vrijspeelt aan de kop. Op de kop bevindt zich de gebouwcontext van de volksvierschaar, welke is losgekoppeld van de haven om hem hiervan te onderscheiden en een gecontroleerde waterzone te vormen voor de tweede aanvoerroute. 115. Bij de positionering van de volksvierschaar zelf en het bijbehorende voorplein zijn een aantal scenario’s weergegeven. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is de publieke route, waarbij de passant als het ware [anders dan in de huidige rechtbank] een blik in de zaal moet kunnen werpen bij het passeren hiervan. Vanuit verschillende criteria bezien is positie D de meest geschikte plek voor de volksvierschaar.
januari 07:00
januari 09:00
januari 11:00
januari 13:00
januari 15:00
januari 17:00
bezonning januari
visie | thema gebouw context
juli
07:00
juli 13:00
bezonning juli
juli 09:00
juli 11:00
juli 15:00
juli 17:00
visie | thema randvoorwaarden
oriëntatie Door de volksvierschaar aan de zuidzijde van de context te positioneren worden er twee zijdes geïntroduceerd. De hoek aan het water is georiënteerd op de “stadzijde” van het IJ; de andere twee zijdes sluiten aan op de toestroom van zijn bezoekers en het voorplein. Stedenbouwkundig ligt de volkvierschaar in lijn met het Eye museum en is hierdoor goed zichtbaar vanuit verschillende hoeken rond het IJ. Passanten [neutraal publiek] kunnen via de, langs de waterkade doorgetrokken, publieke boulevard de volksvierschaar passeren. Betrokken publiek kan afdalen naar het publieke plein ten noorden van het gebouw. Het plein zelf is verdiept. Het geeft hiermee een heldere overgang aan naar de volksvierschaar en ligt hierdoor verscholen uit de wind aan het water. Daarnaast is het contextuele hoogteverschil ingezet om de stapeling en de routes van de verschillende zones te versterken in de beleving.
119.
OPENBARE KARAKTER
ALZIJDIGE ORIENTATIE
visie | thema randvoorwaarden
vierschaar In de vroege Middeleeuwen was de vierschaar niet in een gebouw, maar een plek buiten waar stokken in de grond werden gezet en daartussen werd een touw gespannen. Het zag er ongeveer uit als een boksring. Aan de vier randen stonden banken in een vierkant (scharen) om op te zitten. Daarbinnen werd recht gesproken. Op de banken zelf namen de schepenen [rechters] plaats en in het midden stond dan de beschuldigde. De vorm en de openbaarheid van de rechtzaal is gebaseerd op de oude vierschaar waar men in de middeleeuwen het recht sprak. Anders dan de traditionele zalen is de volksvierschaar [net als de oude vierschaar] aan vier zijdes georienteerd en daarmee alzijdig voor het publiek. Door het publiek geheel rond de zitting te plaatsen benadrukt de volksvierschaar de ontpartijdigheid van de rechtspraak.Het zichtbaar maken van de rechtspraak voor het grote publiek bevordert het vertouwen in de rechtspraak. Daarnaast dient de openbaarheid ook om de verdachte ervan te overtuigen dat hij wordt berecht door een onafhankelijke en onpartijdig partij.
121.
PROGRAMMA OM KERN
KERN ZICHTBAAR
visie | thema randvoorwaarden
architectuur In contrast met het algemeen gesloten en naar binnen gekeerde karakter van de rechtbank, is de volksvierschaar zeer transparant en hiermee wordt het openbare karakter van de rechtspraak benadrukt. Zo is de publieke omloop op de omgeving georiĂŤnteerd en daarmee onderdeel van de stad. Naast het transparante karakter representeert het gebouw het gezag van de Nederlandse rechtstaat. De volksvierschaar dient naast openbaarheid ook gezag en rust uit te stralen; een statig gebouw zonder teveel spektakel. De kern van de volksvierschaar is de rechtszaal met zijn publieke tribune. Om deze ruimte heen bevindt zich het ondersteunende programma. De primaire ruimte dient zowel in exterieur als in interieur te worden benadrukt: het is het hart van het gebouw.
123.
masterplan
installaties
LIFT
LIFTPUT
2500x2100
LIFTPUT
installaties
parket politie
parkeerkelder 20 vakken
controle kamer
hechtenis 04
hechtenis 03
hechtenis 02
hechtenis 01
LIFT 1800x1100
- 2 verdieping
schaal 1:300
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
2500x1800
2500x1800
info | receptie
controle
LIFT
kiosk
keuken
verdachten [hechtenis]
rechters
advocaten
controle kamer
raadkamer
advocaten
officier van justitie
info | receptie
LIFT
officier van justitie
1800x1100
controle
- 1 verdieping
schaal 1:300
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
2500x1800
2500x1800
pantry
LIFT
archief
repro
LIFT 1800x1100
begane grond
schaal 1:300
fragment 01
1e verdieping
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
2500x1800
2500x1800
schaal 1:300
fragment 01
[logistiek lift kern] schaal 1:200
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
2500x1800
2500x1800
biblotheek
auditorium
2e verdieping
schaal 1:300
3e verdieping
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
LIFT
2500x1800
2500x1800
2500x2100
2500x1800
2500x1800
schaal 1:300
traditionele opsteling
hoek opsteling
meervoudige opsteling
hiĂŤrarchische opsteling
opstellingen proces
masterplan
145.
openbaar circulatie schema
privĂŠ -1 verdieping
masterplan
147.
openbaar circulatie schema
privĂŠ begane grond
openbaar circulatie schema
privĂŠ 1e verdieping
masterplan
149.
openbaar circulatie schema
privĂŠ 1e verdieping optioneel
masterplan
151.
openbaar circulatie schema
privĂŠ 2e verdieping
masterplan
153.
openbaar circulatie schema
privĂŠ 3e verdieping
detail 03
detail 02
detail 01
2
5
10
1:200
masterplan
doorsnede 01
fragment
2
5
10
1:200
masterplan
doorsnede 02
fragment schaal 1:50
masterplan
161.
01
verticaal detail
schaal 1:10
masterplan
163.
02
verticaal detail
schaal 1:10
masterplan
165.
03
horizontaal detail
schaal 1:10
publiek
tribune
proces
tribune
personeel
masterplan
travertin natuursteen [gezoet] gevelmateriaal
grijs beton [gepolijst] plein | openbare ruimten
straatsteen algemeen boulervard
beton vzv toeslag [gepolijst] personeelszone interieur
grijs beton [gestort] proces zone | constructie
eikenhout [blank gelakt] tribune | meubels
167.
masterplan
169.
masterplan
171.
masterplan
173.
bronnen
Literatuur : De rechtspraak, (2014 #03). Magazine van de Raad voor de rechtspraak. Amsterdam: De rechtspraak Nederland. De rechtspraak (2014). Jaarplan van de Rechtspraak. Amsterdam: De rechtspraak Nederland. De rechtspraak, (juni 2011). Rechtspraak in Nederland. Nederland: De rechtspraak. Koehler, M. (2011). Ruimte voor democratie. Amsterdam: ProDemos. Poll v/d F, Bakker S, (1992). Schreden naar Parnas Amsterdam: Stadsuitgeverij Amsterdam. ProDemos, (februari 2014). Wat is een rechtsstaat?. Amsterdam: Ten Brink. Rijksgebouwendienst Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, (14-04-2014). Gerechtsgebouw van Amsterdam. Amsterdam: Rijksgebouwendienst Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, (2013). Speelruimte voor transparante rechtspraak. Den haag/Amsterdam: Amsterdam University Press.
Š 2016, Pim van Tol. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Pim van Tol.