Journal Alert Tables of contents 2017/2018 Nr. 1 - Week 49 t/m week 4 ____________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism AA files Agora AR – Architectural Review De Architect Architectuur NL Blauwe Kamer # 4 Blauwe Kamer nr. 8 Detail nr. 11 Detail inside Detail nr. 12 Domus Domus Contract Eigenbouwer Groen Karaat Mark Nul 20 Oase Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Rooilijn Ruimte + Wonen Topos Witte Raaf
Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
25-1-2018
2 4 6 8 10 14 16 20 22 24 26 28 30 32 34 38 40 44 46 48 50 52 54 56
Architecture and Urbanism 2017:12 No.567
Feature: Vann Molyvann 1926-2017
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Introduction Masaaki Iwamoto 3
Guest Editor: Masaaki Iwamoto Senior Editor: Kei Yokoyama Design Consultant: Massimo Vignelli
Biography
4
Paris, 1946-1955
6
Essay: Essay on Khmer Culture (Paris, France 1949)
8
Vann Molyvann Dojo in Cambodia - Diploma Project
16
Essay: Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
Vann Molyvann in Paris: Or, How a Mediator between the Modern and Tradition was Born 20
Masaaki Iwamoto
Works at Ministry of Public Works, 1956-1964 Chatomuk Conference Hall Independence Monument Parliament Project 42 State Reception Hall 46
28
30 38
Front du Bassac - Master Plan for Bassac Riverfront National Sports Complex 64
52
Essay: On the Rigid Compositional Disciplines
90
Masaaki Iwamoto Front & back cover: National Sports Complex. Photo by Shinkenchiku-stia. "'A+U Publishing Co., Ltd. 2017 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: http://www.japlusu.com A+U Publishing Pte. Ltd. National Design Centre lIJ Middle Road, #03-02, Singapore 188969, Singapore Tel: +65-6557-0537 Fax: +65-6557-0531 ISBN 978-4-9002-1215-2 a+u ~ Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chtyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-architect.co.JP Subscription rate lor 2017 outside Japan ¥42,000 (Airmail - Asia), ¥45,000 (Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), ¥49,000 (Airmail - South America & Africa) U.S.Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.
Works at Vann Molyvann's Office, 1965-1971 One Hundred Houses - Staff Housing for National Bank Vann Molyvann Residence 104 State Palace 112 Buildings for National Bank Sihanoukville Branch SKD Brewery 134 Teacher Training College
96
98
120
138
Essay: Contemporary Architecture in Cambodia: The Legacy ofVann Molyvann's Work
156
Lisa Ros
After the Civil War, 1991-2017
160
Parliament at Bassac Riverfront 162 Master Plan for Siem Reap 164 Plan for Greater Phnom Penh 165 Central Market Extension 166
Essay: Placing the Vann Molyvann Project in the Contemporary Context of Cambodia
Pen Sereypagna Project List
172
170
Thema Stedelijke Diversiteit 4 - Stedelijke diversiteit: een introductie INLEIDING
Myrte Hoekstra, Ilona van Breugel, Anouk Tersteeg
en Ympkje Albeda
8 - Aankomstwijken.
Meer dan aankomst alleen
CASUS Elise Schillebeeckx
Varia
12 - Diversiteit is niet alleen een witte middeklasse-ding ESSAY Anouk Tersteeg & Ympkje Albeda
31 - Weginfrastructuur als lens voor.het koloniale bouwproject
15 - De donkere kant van de creatieve klasse BOEKRECENSIE
Ympkje Albeda & Ilona van Breugel
CASUS Laurence Heindryckx
16 - Solidariteit in superdiversiteit
35 - Stadsuniversiteitt stadsacademie
ESSAY Nick Schuermans, Stijn Oosterlynck, Thomas Swerts, Joke Vandenabeele en Marc Jans
INTERVIEW Freke Caset en Dieter Bruggeman
20 - Wonen in een beruchte buurt CASUS
Marijn Ferier, Fenne Pinkster, Myrte Hoekstra en
38 - Veranderlijk stedelijk groen
Annefleur Noom
BOEKRECENSIE Demi van Weerdenburg
24 - Smaken verschillen? Van soja-latte tot hipster-halal ESSAY Ilona van Breugel & Warda Belabas
39 - Plannen was/is/wordt
leiden
VRUE RUIMTE Terry van Dijk
26 - (Super)diversiteit INTERVIEW
in stedelijk beleid
Myrte Hoekstra & Anouk Tersteeg
40 - Verborgen patronen - verhuisbewegi~gen in de regio Amsterdam ontcijferd CASUS Hester Booi, Gert Jan Dral, Klaske Grimmerink
Foto. Niels Struis
Contents December 2017/January2018 AR New into Old awards 2017 Winner Yap: Kredl Culture Centre, Istanbul, Turkey by Teget GeorgeKafka 10 Highly Commended. Malmö Saluhall, Sweden by Wingal'dhsEleanor Beaumont 20
Highly Commended Galleries and youth hostel, ill Town, Shenzhen, China by O-officeJuan Du 34
Oommetuled The Loom, Whitechapel, London, UK by Duggan Morris Architects Jay Merrick 44 Oommended De Ploeg factorv; Bergeijk. the Netherlands by diederelldirrixll1il1wn Mallard 54 Commended Port House headquarters, Antwerp, Belgium by ZIL-\ Ohristophe van Gerrewey 68 Shortlisted entries 78 Essay: reading the ruins a catastrophic history of architecture Oa£herine SleSSOT 80 Reputations: Cedric Price Douglas J..lfurphy 87 Melli Bank, University (j)fTehran Branch, Iran by Jern Utzon Philip Drew andAlireza Baqhchesaraei 91 Outrage: the creeping plague of ghastly faoadism The Gentle Author 98 Zeitz MOCAA, Cape Town, South Africa by Heatherwiek Studio Tomà Berlanda
100 Sala Beckett theatre in Barcelona, Spain by Flores & Prats Dougku; Murphy
108 Essay: old into new - the living, the dead and those yet to be born Jeremy 1-Ielvin 118 Seoullo 7017 skygarden, Seoul, South Korea by MYRDV Hattie Hartman 124 Soane Annual Medal lecture: building on history Rafael MOll,eo 130 Design: Voisin's machine-à-conduire - driving Corb and Foster Jonathan Glancey 136 AREA: Low Design Office Manon Mollard 138 Book of the Month: Carlo Bearpa and GastelveccMo Revisited by Richard Murphy Timothy Brittain-Catlin
144
EàitoTialDirector Paul Finch Deputy Editor Yanon ){oll.tud Eàitarial A".'i.~tamt Eleanor Beaumont Edüorial.J.dministrator Rupert Bickersteth Art Director Tom Carpenter ProductionEdüOT.,· Julia Dawson, Cecilia.Thorn History Editor Tom Wilkinson Oontribtding Editors Catherine Slessor, Jeremy Melvin Oriuc-at-Larçe Ellis Woodman Edif.oT in OhW Christine Yurray(on leave) ManagingDirector Richard Baker Commeroial Director James Priest ext. !2923 hüernationai AccouniDirector Caroline Londono ext. 2741 International AccountManager Steph Scanlon ext. 4324 Senior Key Account;t,fanag6r Hannah BlIckley e:d. 21)41 BW,TiMSC Develnpnu:nt ManagerIl Elizabeth Burke ext. 2863 Damien St George ext. 278{) Marketing Manager Jade Glover ext. 2061 Head of Production Pa.ulMoran Italian. Adoo·rtisinll Sales Carlo Fiorucci +39 0382 2322 10 carloefiorucci-interruüional.c
Oontacting the AR, email« are forma ji:rdname.lasf:nametiile'lnap.com 07 C +M (0) 20 3033 plus the extens .
AteUers Jean Nouvel
Louvre Abu Dhabt
JAARGANG NOVEMBER
48 2017
I
de Architect
I
INHOUD
~ ARCI7 AWARDS 79 ARCI7 DETAIL AWARD Juryrapport
WINNAAR BEZOEKERSPAVILJOEN PARK VIJVERSBURG IN TlETJERK DOOR JUNYA ISHIGAMI+ASSOCIATES s STUDIO MAKS
78
99 ARCI71NNOVATIE AWARD Juryrapport
WINNAAR BLUE CITY IN ROTTERDAM DOOR SUPERUSE STUDIOS
III ARCI7 JONG TALENT AWARD Juryrapport
WINNAAR GERT KWEKKEBOOM
123 ARCI7 OEUVRE AWARD Juryrapport
WINNAAR KEES CHRISTIAANSE
III
88 123
I
JAARGANG NOVEMBER
48 2017
I
de Architect
I
INHOUD
~ ARGI7 AWARDS 42 INLEIDING ARCI7 AWARDS Van Expressie tot omgeving Harm Tilman
45 ARCI7 ARCHITECTUUR AWARD Juryrapport
WINNAAR RIJNSTRAAT 8 IN DEN HAAG DOOR OMA
58 ARCI71NTERIEUR AWARD Juryrapport
WINNAAR SONY MUSIC ENTERTAINMENT IN AMSTERDAM DOOR SPACE ENCOUNTERS
71 ARCI7 MEUBEL AWARD Juryrapport
WINNAAR HUBB DOOR MECANOO EN GISPEN
45
59
INHOUD
12
4
JAARGANG 48 NOVEMBER 2017
de Architect
REDACTIONEEL
16
FOTO-ESSAY
WONEN AAN DE KUST Almere Duin Fotografie Rob 't Hart
22
PROJECT
LOUVRE ABU DHABI DOOR ATELIERS JEAN NOUVEL Regen van licht
Jean Nouvelliet zich inspireren door de essenties van de Arabische cultuur en plaatst een kashba van museumzalen onder een enorme geometrische koepel. Onder de woestijnzon vormen acht lagen met sterren hier een constant bewegend lichtspel.
89
ESSAY
Nederlandse woningbouw op kruispunt Hans van der Heijden
INTERIEUR
ACHTERHUIS IN ANTWERPEN [BE) In het huis van galeriehoudster Veerle Wenes versmelten kunst en architectuur.
SCOPE
Besprekingen, columns, gebouwen en gebeurtenissen in het vak
154
VAKMANSCHAP EN VAARDIGHEID
178
135
WONINGBOUW
THE SILO IN KOPENHAGEN [DK) DOOR CO BE Unieke transformatie in vorm en functie
Door de nieuwe gevel is The Silo nadrukkelijk aanwezig in de silhouet van het havengebied Nordhaven in Kopenhagen. COSE maakte gebruik van de bestaande ruimten in de silo's om 38 woningen te realiseren en voegde tevens een openbare plint en kroon toe.
166
WONINGBOUW
WOONCOMPLEX PASTEURSTRASSE IN BERLIJN [DE) DOOR ZANDERROTH ARCHITEKTEN Slimme combinatie van woningbouwen supermarkt midden in de stad
Zanderroth Architekten droeg veel bij aan het vullen van gaten in de bouwblokken en leverde recent een nieuw complex op met een diversiteit aan woningen rond een gemeenschappelijke binnentuin.
189 197
PRODUCT
LANDMARK
Openbare Leeszaal Kanaleneiland Jan van Grunsven
I 98
SERVICEPAGINA
in Utrecl
••••• EDITORIAL
ec
tuur Cirkels In een cirkeltje blijven ronddraaien, heeft doorgaans een negatieve betekenis. Toch zullen architecten en andere actoren uit de bouwsector cirkels moeten sluiten om de vicieuze cirkel van hoe men gewend is te werken te doorbreken. Waar ik op doel, is een streep zetten onder de bouw zien als een lineair proces. Dat kan door een gebouw zo te ontwerpen en te assembleren dat al de toegepaste materialen op termijn herbruikbaar zUn in een ander gebouw. Een mooi voorbeeld op dit vlak is het tijdeliike People's Pavilion op de DDW dat in zijn geheel werd opgetrokken uit 'geleende' materialen. Verderop in dit blad leest u meer over dit bouwwerk. In de praktijk zullen er evenwel niet vaak gebouwen gemaakt worden van geleende spullen, maar het paviljoen laat zien datje met een beetje fantasie en creativiteit een heel eind komt als het om circulariteit gaat. Dat geldt ook voor het gebouwpaspoort dat kan helpen het lineaire denken om te buigen in circulair handelen. Vergeet vooralook niet het artikel 'Een hippe plek van oude meuk' te lezen dat voorbeelden beschrijft van ultraduurzame paviljoens die de weg willen wijzen in de transitie van een lineaire naar een circulaire economie. En voor de goede orde: een circulaire economie nastreven, is geen exclusieve hobby van een groepje bevlogen idealisten die zich zorgen maken over het voortbestaan van de aardbol. De overheid wil dat de Nederlandse economie in 2050 voor 100 procent circulair is. In 2030 moet dat cijfer rond de 50 procent liggen. Wet- en regelgeving op dit vlak is in de maak. De bouwals grootverbruiker van grondstoffen en energie en veroorzaker van een enorme berg afval heeft dus geen keuze. Het roer moet om en dat geldt ook voor architecten. Ontwerpen zal fundamenteel anders moeten. We kunnen dus maar beter vaart maken met circulair denken en doen.
Peter de Winter p.dewinter@eisma.nl
OndernemenNL
3
ProjectenNL
KennisNL
TalentNL
InspiratieNL ArchitectuurNL
TIJDSCHRIFT VOOR LANDSCHAPSARCHITECTUUR
EN STEDENBOUW
BLAUWE KAMER JAARBOEK
OECEMBER
#4
~D17
~27,5D
De opbrengst van 2017
19 buitengewone projecten De heruitvinding van het ruimtelijk ontwerp
Alarm! Waar en hoe bouwen we een miljoen woningen?
Edzo Bindels van West 8: 'De stedenbouw is machteloos'
Binnenstedelijk bouwen in Zwolle, Utrecht en Amsterdam
Poëzie en wetenschap beschermen de kust
De stille verkrotting van het Brabantse platteland
INHOUD
112/ HET BRABANTSE PLATTELAND VERKROT
20/ SAlVIEN BOUWEN AAN 'GEWORTELD WONEN'
46! SPELEN MET MIJNHISTORIE
68! RECREËREN LANGS 66 MILJOEN JAAR GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS
JAARBOEK 2017
Beeldcolumn van Ronald van der Heide
o8! INLEIDING De selectiecommissie en de heruitvinding van het ruimtelijk ontwerp Mark Hendriks
Postbus BK
36/ REPORTAGE
Columns van Marinke Steenhuis en Madeliefter Braak
Steden op zoek naar eigen invulling woningbouwopgave Vincent Kompier Achterin: BNSP - Experimenteren met de Omgevingswet NVTL - Tuinarchitect Carien van Boxtel Plattegrond - Arcadisch Amsterdam Column van Christiaan Weijts: De Afsluitdijk als pr-droom
74/ INTERVIEW Stedenbouwkundige Edzo Bindels van West 8: 'De stedenbouw is machteloos' Mark Hendriks 112/FOTOREPORTAGE Stille verkrotting op het platteland Rubén Deiio Kleimeer
HOE WE WONEN
20/ Geworteld wonen, Rijswijk 28/ Sluisbuurt, Amsterdam 32/ Verdichtingsspel, Leiden en Katwijk
#4/2017
90/ HARDERWIJKS AANGENAME
STATIONSPLEIN
nO/BOTANISCHE WANDELING IN SEOUL
134/ POËTISCHE OPLOSSINGEN VOOR DE ZEESPIEGELSTIJGING
ONBETWIST VAKMANSCHAP
GASTVRIJE STAD
SPELEN MET KLIMAAT
46/ Speellandschap, Beringen, België
84/ Stadshart, Den Helder
122/ Hart van Holland, regio Leiden
52/ Vestingpark Sint Bernardus, Bredevoort
90/ Stationsgebied, Harderwijk
126/ Smart Thermal Grid, Nederland
96/ Aldenhofpark, Hoensbroek
130/ Skygarden, Seoul, Zuid-Korea
100/ Laurenskwartier, Rotterdam
134/ Drie keer kustversterking, Vlieland en Terschelling
56/ Olifantenbrug Artis, Amsterdam 62/ De Centrale As, Friesland 108/ Willem II -passage, Tilburg 68/ ENCI -groeve, Maastricht
Beste Blauwe Kamer-lezer
Bekijk hier het decembernummer van het BLAUWE KAMER e-zine
Gelders Provinciehuis in Arnhem hoort weer bij de stad Karres en Brands; Team V
Foto Jannes Linders
Ondertussen in ‌ Dadizele (B) De feeÍrieke universiteitstuin in
De jonge ontwerper Kenji Masson
Edmonton is een ode aan culturele
initieerde samen met de buurt de
diversiteit Nelson Byrd Woltz Landscape
herinrichting van een pretparkterrein
Architects
Column Kris Oosting
Een boekenlijstje voor de
Google City: de natte droom van
kerstvakantie
iedere smart city-adept
Abonnees van Blauwe Kamer ontvangen het digitale magazine acht keer per jaar naast het papieren blad. Het e-zine is ook bereikbaar via onze website www.blauwekamer.nl.
.Interview mit Eduardo Souto de Moura • Heatherwick: MOCAA in Kapstadt • Snehetta; SFMOMA in San Francisco
Zeitschrift für Architektur + Baudetail . Review of Architecture + Construction Details Material und Oberfläche . Materials and Finishes . Ausgabe . Issue . 11 . 2017
Editorial Frank Kaltenbach 14 114
Impressum, Abbildungsnachweis Contributors
Berichte • reports 4
Victoria & Albert Museum in London: Erweiterung und neuer Zugang Giovanna Dunmail
8
MOCAA - Museum für zeitgenössische Kunst Afrika in Kapstadt Phumzile Konile, Jan Schabert
10
Temporäre Stadtstrukturen Sulafa Isa
Diskussion • discussion 16
"Die Leute in Portugal lieben Naturstein wie man seinen Hund liebt« im Gespräch mit Eduardo Souto de Moura Frank Kaltenbach
Dokumentation • documentation 24
Parlamentsgebäude in Valletta (MT) Renzo Piano Building Workshop, Genua/Paris
32
Justizgebäude in Balaguer (ES) Camps Felip/ Arquitecturia, Girona
38
Erweiterung Bündner Kunstmuseum in Chur (CH) Barozzi Veiga, Barcelona
44
Gemeindezentrum in Ribe (OK) Lundgaard & Tranberg architects, Kopenhagen
50
Konservatorium und Tanzakademie in Belfort (FR) Dominique Coulon & associés, StraBburg
56
Einfamilienhaus in Fully (CH) Bonnard Woeffray Architects, Monthey
60
Wohnhaus in Münchenstein (CH) Buchner Bründler Architekten, Basel
Technik • technology 68
Erweiterungsbau des SFMOMA - die Kunststofffassade Snehetta, Oslo/New York
Produkte • products 78 82 90 96 100
DETAIL research Natürliche Materialien - Technische Oberflächen Fliesen Putze, Anstriche, Beschichtungen Innenausbau
107 112
Serviceteil Projek1beteiligte / Hersteller / Ausführende Firmen
Oenkräume von Holzer Kobler Architekturen Interview mit Gonzalez Haase
Zeitschrift für Innenraumgestaltung und Architektur Review of Interior Design and Architecture
............................... .................... »>:
............................... .
.
inhalt content
projekte projects
22
fokus ausstellen und inszenieren
Installation »The Water« in den Zisternen von Frederiksberg Installation "The Water" in the Cisterns of Frederiksberg Sambuichi Architects, Hiroshima
focus on scenography and exhibition design
28
magazin reports 1 Editorial Peter Popp 4 Büros einer IT-Agentur in Paris Offices of an IT Agency in Paris Jakob Schoof
6 Zuhause bei Freunden: Hotel Altstadt Vienna At Home with Friends: Hotel Altstadt Vienna Sandra Hofmeister
14 Gonzalez Haase befreien den Raum Gonzalez Haase: Liberating Space Peter Popp
Kaufhaus Au Pont Rouge in Sankt Petersburg Au Pont Rouge Department Store in Saint Petersburg Cheungvogl, Hongkong
32
produkte products
44 Aufsteller im Museu de Arte in Säo Paulo Exhibition Display Panels in Sao Paulo's Museu de Arte Metro Arquitetos Associados, Säo Paulo
48 Selbsttragende Faitwand mit Präsentationsflächen Self-supporting Folding Wall with Presentation Displays stacklab, Toronto
Parfümerie in Paris Parisian Perfumery Jakob + MacFarlane, Paris
practice
36
52
Balenciaga Flagshipstore in Paris Balenciaga Flagship Store in Paris Gonzalez Haase AAS, Berlin
Denkräume: Ausstellen als letzte Disziplin des Co-Design Spaces of Reflection: Exhibiting as the Last Discipline in Codesign Barbara Holzer
40
praxis
62 DETAIL research Raumakustik mit Notebook und Tablet-PC selbst messen
64 Beleuchtung Dekorative Leuchten
68 Böden Teppiche, Stein und Keramik, Holz und Kork, Elastische Beläge 72 Akustik Wände, Decken, Raumelemente 76 Textilien
77 Abbildungsnachweis, Impressum Copyright, imprint
Zwei Messestände auf dem Salone del Mobile in Mailand Two Booths at the Salone del Mobile in Milan Maio, Barcelona
2 Inhalt
DETAIL inside 02/17
• Snehetta: Landschaft und sozialer Raum • Varianten der Fassadenbegrünung • Dorte Mandrup: Wattenmeerzentrum in Ribe
Zeitschrift für Architektur + Baudetail . Review of Architecture + Construction Details Architektur und Landschaft . Architecture and Landscape· Ausgabe ·Issue ·12 . 2017
Editorial Sandra Hofmeister 12 116
Impressum, Abbildungsnachweis Contributors
Berichte • reports 4
Einheit aus Architektur, Natur und Kultur: Zaryadye Park in Moskau Roland Pawlitschko
8
Frau Architekt: Über die Situation eines Berufsstands Karin Leydecker
10
Japan-ness in Metz: Ein Kaleidoskop individueller Architektur Claudia Fuchs
Diskussion • discussion 16
Landschaft, Freiheit und sozialer Raum: Kjetil Thorsen über die Philosophie von Snehetta Sabine Drey
Dokumentation • documentation 28
Wattenmeerzentrum in Ribe (DK) Dorte Mandrup, Kopenhagen
34
Königspfad in der Gaitanes-Schlucht (ES) Luis Machuca & Asociados, Málaga
40
Bergrestaurant in Obereggen (IT) Peter Pichler Architecture, Mailand & Architekt Pavol Mikolajcak, Bozen
44
Rockview-Teehaus in Weihai (CN) Trace Architecture Office, Beijing
50
Bergsportzentrum in Andalsnes (NO) Reiulf Ramstad Arkitekter, Oslo
54
Berghütten in den Rocky Mountains (US) Colorado Building Workshop, University of Colorado Denver
60
Museum Lascaux IV in Montignac (FR) Snehetta, Oslo
Technik • technology 66
Lebendige Vielfait - Anwendungstechniken Nicole Pfoser
der Fassadenbegrünung
Produkte • products 78 82 88 92 100 108
DETAIL research AuBenanlagen Beleuchtung ErschlieBung Dächer Architektur im Dialog
109 114
Serviceteil Projektbeteiligte/
Hersteller / Ausführende Firmen
novembrel 2017
november
10.00
euro Italy only period leo menslIe d. usc. 02/1 1/17
AF %.00 I B €:! 1 ,00 {eH CHF 20,00 eH Canton Tlclno CHF '20.00 lOf' 26.00 E€ Hl.95 (FE 16.00/1 e 10,00 I h3.100 Nl€ 16.50/ P€ 19,001 UK •. 18,201 USA$ 33,95
Posteltallane Sp.A Spedizlone In Abbcnarnento Postale DL 35312003 (corw.ln Legge 27/02/2004 n. 46). Arliçoln I, Comma I, DCB-Mllano
9
il~ijl ~l ~~lrJI1~lJl~ 1IIIIrlllllrlir
SOMMARIO/CONTENTS
Autore I Author
Progettista I Designer
Nicola Di Ballista
Jolanthe Kugler, Tanja Cunz
Title
Titolo X Editenale Ora SI puó
Charles & Ray Eames
Wilfried Wang
Editorial Now We Can
Coriandoli
Confetti
II rneraviqlioso laboratono deqh Eames
The Eameses' wonder-filled workshop
6 La torrnanone dell'architello neqh Stan Umti. e non solo
The education of an architect in the U nited States and beyond
Michael Jakob
12 La rrua Taranto: una passeqqrata
Stefania Gruosso, Lejla Odobaèi
17 Ars Aevi: la cultura come arma
Ars Aevi: the weapon of culture
Nicola Coropulis
22 Voleva fare 10 stonco
I wanted to be a historian
Giuseppe Zampieri
28 Una mamera di lavorare
A way of working
34 Una casa per 10 spinto
A house for the mind
Gianfranco Dioguardi
39 RIapre II Teatro l.rrico a Milano
Milan's Teatra Lirico reopens
Antonio Pizza
44 Charles Baudelarre e la rnoderruta pang Ina
Charles Baudelaire and modernity in Paris
Caroline Voet
Dom Hans van der Laan
critica
Progetti
Louvre Abu Dhabi
64 Louvre Abu Dhabi
Louvre Abu Dhabi
Baukontor Architekten
66 Editicro cornrnercialeeper uffic: In Schiffbauptatz,Zungo
Office and shop building on Schiffbauplatz, Zurich
junya.ishigami+associates, Studio Maks
76 Vijversburg Park, Paesi BaSSI
Vijversburg Park, The Netherlands
Jean Nouvel
SI "ngrazlano I With thanks to Ellen Denk Matthias Meier Mi~am Schmidt Joanna Stauch In copertina: e!aborazione grafica della p!animetria generale del Louvre Abu Dhabi, progetto di Ateliers Jean Nouvel. Oui accanto, i due e!ementi costitutivi della cupola edei padiglioni sot!ostanti. fJlean Nouvel Architecte • Cover: graphic interpretation oJlhe overall plan of the Louvre Abu Dhabi designed by Ateliers Jean Nouvel. Right: the project's !wo constitutive elements, a dome with underlying pavilions. @JeanNouvel Architecte
Projects
47 Louvre Abu Dhabi
Ateliers Jean Nouvel
Andrea Bosio Alessio D'Aniello Richard Davies frans de la Cousins Alessandro Digaetano Giovanni Emilio Galanello Giovanni Gastel urian Ghinitoiu ~Jgen Hans lewis Khan Oy Lehtikuva Marcello Mannoni Maurizio Montagna Mberto Muciaccia Ben Murphy Francesco Nazardo Ma~ Niedermann Pao!a Pansini Go"n Potkonjak James Smith Mohamed Somji AI.. Strassle Soici Sunami Andreas Sutterlin Coen van der Heiden Dejan Vekic Jeroen Verrecht Seraina Wirz Tarik Zahirovic AlminZrno
My Taranto: a critical walk
Danilo Parisio
86 Cas a a Osturu, Puglia
House in Ostuni, Puglia
Michael Anastassiades
94 Progettare è una ncerca cost ante
Designing is a kind of constant search
Feedback
Feedback
Christoph Mäckler
104 La Francoforte dl Christoph Mäckler
Giuseppe Lupo
111 Casa e radici
Centro Studi Domus
114 Esterru
Outdoor
128 Auton
Contributors
Elzeviro
Rassegna
Christoph Mäckler's Frankfurt
Elzeviro Home and roots
Rassegna
I:
Supplemento a DomlIS n, 1018 Novembre 20V7/Periodlt::o Mensile Peste IlaUane S.p,A. Spedilione In Abbonamento Postale ĂŞ.L 35312003 (con .... In Legge 27/0212004 n. 46), Aftleolo I, Comma 1, DCB-Milano
uv," .... ~
sommano table of contents
Kettal Esterni spagnoli / Spanish exteriors
II
Cooper Hewitt, New York II laboratorio di Laarman / Laarman's lab
ill
Agape La famiglia Lariana / The Lariana family
ill
Barth Akris in Cina / Akris in China
ill
Cattelani&Smith Acconciatura con vista / Hair with a view
IV Cairni Brevetti Due in uno / Two in one V
Hi-Macs® Panchine intelligenti / Smart seating
V
MoMA Carte del computer / The art of the computer
V
Bross I!ufficio mobile / Mobile office
VI Architekturzentrum Wien Form Follows Rule VI
Andreu World Mangiate ben seduti / Eat Well Seated
VI Sistemi RasoParete® Spazi su misura / Customised spaces
.......
".
è
IV Very Wood Isole funzionali / Functional islands
IV
."
In un mondo nel quale tutto è frammentano e interpretabile e Ie verità sana relative, quanta pub incidere I'operato di un artista7 Oual è il suo potenzi di manipolazione7 È la dam and a di fonda che muove la mostra "Manipulate the world-Connecting Öyvind Fahlström" al Moderna Museet di Stoccolma (dal 26.10.2017 al 21.1.2018), ultima tappa di un proge avviato tre anni fa sullavoro di questa artista innova' e versatile - stato pittore, poeta, regista, giornalista e critica d'arte, ideatore di happening e compositore per radio. Indagava temi sociali, politici ed economici grazie ai linguaggi artistici che rite neva piu congeniali, con I'intento di spingere a non accettare passivament ogni forma di autoritarisme. II titolo riprende I'invito espresso da Fahlström In un testa del 1964, che viene rivalto a un gruppo di artisti contemporanei che si sono ispirati alle sue idee sulla manipolazione e la teatralità L'ambito d'azione della mostra viene definito da quattro opere di Fahlström, distribuite in tre zone del museo, in dialogo con 28 lavori di artisti svedesi e internazionali.
WallPepper" Non solo estetica / Aesthetics and more
IV Lema Hotel chiavi in mano / Turnkey hotel
..... , .... ,
-------
Koleksiyon International Spazi sinergici / Synergistic workspace
II
I~VYO",
Manipolate il mondo
Moderna Museet, Stockholm Manipolate il mondo / Manipulate the world II
.V . . .
In basso: Öyvind Fahlström, Dr. Schweitzer's Last Mission, 1964-66. Fa
parte di una grande installazione che include frammenti di informazioni e immagini composti in una scenografia • Below: Dr. Schweitzer's Last Mission by Öyvind Fahlström, 1964-66. Part of a large installation made up of bits of information and pictures composed as a tableau
MANIPULATE THE WORLD In our era of alternative facts, relative truths and fragmented narratives, how much influence can the work of an artist have? What manipulative potential does art have today? This question is asked at the Moderna Museet in Stockholm, where the exhibition "Manipulate the World" (until 21.1.2018) forms the last instalment of a three-year project based on the work of the innovative and eclectic artist Öyvind Fahlström (1928-1976), painter, poet, film director, journalist, art critic, creator of happenings and radio composer. Using whichever expressive medium he found most suitable, he poked at social, political and economic issues with the aim of convincing people to not passively accept authoritarianism. The show's title is from an article he wrote in 1964, used here as an invite to 28 contemporary artists from Sweden and abroad to interpret his ideas on manipulation and theatricality. The show is divided into three areas and includes four pieces by Fahlström. www.modernamuseet.se
DECEMBER 10·2017
JAARGANG
73
Inhoudsopgave
Vakblad Groen #102017 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TAAmersfoort 033-8700 100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: m.zuithof@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Redactieraad Harry Boeschoten (Staatsbosbeheer), Dinand Ekkel (CAH Vilentum), Karin van Essen (ESscapes), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie BDUprint, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Martin Zuithof, Roei van Dijk, Jeroen Bruinenberg en Hans Bouwman (eindredacteur)
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezitte zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Foto cover Provincie Gelderland
§
VAKBLAD GROEN
De populier stond tot voor kort vrijweloveral in Nederland: in de rivierendelta, het boerenland, in de nieuwe bossen. Intussen brengt de boom steeds minder op, vinden gemeenten het onderhoud lastig en lijkt hij bij landschapsarchitecten uit de gratie. Wim Huijser schreef een weemoedig boek over deze typisch Nederlandse boom.
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-22652 63 € 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Beëindigen abonnement: Redactie
Wim Huijser: 'De populier voegt een enorme schoonheid toe'
Het Witte Lint: scheve bomen kweken voor kunstproject Het zit niet in de aard van laanboomkwekers om scheve bomen te kweken. Toch heeft Boomkwekerij Udenhout dat in 2012 op grote schaal gedaan. Het Witte Lint bestaat in totaal uit 1177 bomen die geplant zijn langs de N348 tussen Zutphen en Eefde.
Duurzaamste kantoor heeft prairiebeplanting In het Limburgse Haelen staat het duurzaamste kantoor ter wereld. Circulaire bouwmaterialen, energieneutraal en natuurlijk een tuin waar natuurbeleving en biodiversiteit vooropstaan. Vitale Groene Stad spreekt met de betrokkenen: de tuinontwerpster, de wethouder en de trotse directeur.
'1 +-1 .+-
Een lus in het landschapspark
-+-+-
-+--\--\-
--\--\-
-e-
--\-
-s-
-+
+-
Met drie landschapsparken wil Tilburg de groene verbinding versterken tussen de stad en het natuurrijke buitengebied. Onder de noemer 'Vorstelijk Landschap' investeert de gemeente in plannen die het nog makkelijker maken om te komen genieten van natuur en cultuur in landschapspark MoerenburgKoningshoeven.
Nut en noodzaak van bomenposters In de digitalisering van de maatschappij zijn een hoop oude vertrouwde elementen vervangen door een elektronische/digitale variant. Een poster houdt echter zijn waarde. De bomenposters zijn een hit en hangen in heel Nederland op ingenieursbureaus, gemeentehuizen, werven en kantines van bedrijven.
Daktuin succesvol door CPO
I
Op het opgetilde deel van een bouwblok in de Utrechtse wijk Veemarkt ontwierp Marseille Buiten een daktuin. Met een bamboevloer, kleine hoogteverschillen en slingerende plantvakken lukte het om op een klein oppervlak een tuin te realiseren met verschillende hoekjes en sferen.
I
Ecologische zone in Schuytgraaf Voor de ontwikkeling van de droge ecologische zone in de wijk Schuytgraaf in Arnhem was oorspronkelijk uitgegaan van een natuurlijke ontwikkeling. Deze gewenste natuurlijke ontwikkeling verliep echter veel trager dan de ontwikkeling van de woningbouw. Daarom is in 2014 besloten om de aantrekkelijkheid van het gebied versneld te vergroten met Integrale Beplantingsmethode Ruyten.
Bijenrubriek #20 - Slot Als afrondingvan de bijenrubriek en diverse artikelen over wilde bijen, bliktArie Koster, lector Bijenbeheer en bijenvriendelijke tuinen terug. Met de rubriek wilde hij de verscheidenheid aan wilde bijen onder de aandacht brengen van .~~,_~",....-....... groenbeheerders en beleidsmakers.
Enverder: p. 03 Hoofdredactioneel p. 06 Groene Golf p. 13 Kunst in de openbare ruimte: Beelden aan de Maschsee p. 24 Groen in beeld: Routekaart Groen, Blauw & Natuur Oss p. 30 De 15 meest bijzondere bomen van Gelderland p. 33 Opinie Harry Boeschoten, 'Groen is gezond'
JAARGANG 73'
DECEMBER 2017'
NUMMER 10
@
Index Quercus S u b er 6 FICTIE Kurkeik 8 REPORTAGE Studio Niruk 10 COLUMN De A ngstgegner 18 REPORTAGE Alentejo 20 KREATIEF MET KURK Techniek 26 FICTIE Kurk 28 Colofon 30 FElTEN
5
002
Plan 006
Notice Board
018
Cross Section
020 022 024 025 026 028 030 031 032 034 036 038 040
Brooks --Scarpa Cedar City Wild Bär Heule Winterthur Büro Ole Scheeren / HLS Bangkok Martin Emborg Jakob + MacFarlane Paris Ludloff Ludloff Berlin Kogonada / Elisha Christian Maison Édouard François Grenoble TNATokyo Infographic Buchner Bründler Münchenstein OMASaclay Coop Himmelb(l)au Asten
042
Perspective Shenzhen
044
Harry den Hartog sees how Shenzhen embodies China's longing for renewal. Maki and Associates adds an important cultural space to Shenzhens waterfront. Wang Weijen's university library completes a Jeffersonian campus green. Open Architecture offers an alternative to the low-density Chinese university campus. Urbanus combines housing and shopping in unexpected ways.
048
056
064
072
December 2017 - January 2018
Mark71
031
Maison Édouard François Housing in Grenoble PlnJta Renaud Chaiqnet
064
Open Architecture University building in Shenzhen Photo Wade Zimmerman
Mark71
December 2017 - January 2018
080
Long Section
082
Heatherwiek Studio converted a decommissioned grain silo in Cape Town into an art gallery with a hotel. COBE transforms a former grain silo in Copenhagen into 38 unique apartments. BIG applied the language of toy bricks to a full-scale building. Mad's Chaoyang Park Plaza in Beijing is inspired by traditional Chinese landscape paintings. Takasaki Masaharu infuses a house with mythology and religion. David Connor and Kate Darby preserved a ruined cottage by encapsulating it within their new studio. Yazdani Studio designed an innovative research building in South Korea. Three projects in Frankfurt's city centre show three ways of dealing with history. Equipo Mazzanti's playful hospital extension in Bogotรก offers an antidote to lethargy and apathy. Alexander Rieck thinks the printed word is obsolete in the digitized world.
094
106 114
122 132
140 148 162 172
003
172
Alexander Rieck Pnoto Maks Richter
094
COBE Housing in Copenhagen Photo Rasmus Hjortsh0j / Coast
Coverfoto: Gemeente Amsterdam/Your
Captain Luchtfotografie
Huisvesting kwetsbare huurders
Uitstroom uit de opvong komt op gong
Wel motching, geen buddy's
. flinke toenome von complexe overlosklochten
Poelenburg 'meer sturen op toewijzing'
De metamorfose van de noordelijke IJ-oever
Homerkwortier (toren)hoge ambities Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. De nummers zijn bovendien in pdf -formaat te downloaden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl of via mail abo@nul20.nl HOOFDREDACTEUR Fred van der Molen (fred@nuI20.nl) TEL. 020-693.7004 MAil redactie@nuI20.nl ADRES. Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam REDACT:E Bert Pots loco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zonneveld REDACTiER.~AD AndrĂŠ Buvs (Riga) Laura Uittenboogoord (RVE Grand en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdam) Ingrid Houtepen (!WOON) Joop de Haan ( PMB, Amsterdam) Lisan Wilkens (MRA) Berthilde Lammertink (AFWC) FOTOGRAFIE Nico Boink VORNlGEVlf'IG: Pieter Lesage AOVERTE~JTtc:S. zie info op www.nuI20.nl DRUK BDU, Barneveld
NULPIII DECEMBER 2017
El
DOSSIER HUISVESTING KWETSBARE HUURDERS 4 Uitstroom uit de opvang komt op gang 7 Anita woont eindelijk zelfstandig 8 Starters Up! Wel matching, maar geen buddy-project 10 Interview met Bente London van Beterburen 12 Hester van Buren wil meer sturen op woningtoewijzing DOSSIER DE METAMORFOSE VAN DE NOORDELIJKE IJ-OEVER 14 Nieuwe stad aan het IJ 16 Projectenoverzicht 19 NDSM: de stad rukt op 22 Hamerkwartier: (toren)hoge ambities 24 26 28
31 32 34 37
38 40 42 43 44 38 46 48
BOUW - Update van het belongrjkste bouwnieuws Vooral hoger opgeleide gezinnen vertrekken uit Amsterdam Interview met Bob van der Zonde en Lex Brons Verkiezingsprogramma's: lange verlanglijstjes voor corporaties Bouwen in de MRA wethouder Hendrik Boland Bouwen in de MRA wethouder Nicolien van Vroonhoven Winnaars Zuiderkerkprijs en Geurt Brinkgreve Bokaal Buy-to-Iet grijpt om zich heen Lopende Zaken Amsterdam investeert miljoenen in 'Ontwikkelbuurten' NUL20-foto's naar Stadsarchief De Kwestie Woningbouwonder aanvliegroutes kan best Zelfbouw op tweede plan Leeskamer Barometer Woningverkopen woningcorporaties
NULPIIl NUL20 is een platform voor informatie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jaar), een digitale nieuwsbrief (maandelijks), een website met actuele nieuwsverslaggeving en het debatprogramma PakhuisNUL20 (4x per jaar). NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties(AFWC), de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en IWOON. Het tijdschrift wordt kosteloostoegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.
-
10.
o ca e10. ::::J
-,o
3
Sergio M. Figueiredo
and Hüsnü Yegenoglu
Beyond the Architecture Museum Meer dan een architectuurmuseum 13 Michael Andrés Forero Parra Learning Space: The Leopoldo Rother Museum of Architecture in Colombia Ruimte leren kennen: Het Leopoldo Rother Museum of Architecture in Colombia 22 Ömer Kanipak A Virtual Architecture Centre in Turkey Een virtueel architectuurcentrum in Turkije 35 Triin Ojari Between Arena and Archive: The Museum of Estonian Architecture Tussen arena en archief: Het Museum van Estse Architectuur 46 Thordis Arrhenius and Christina Pech The Swedish Museum of Architecture 1962-1978: The Making of a National Museum of Architecture Het Zweedse Architectuurmuseum 1962-1978: De vorming van een nationaal architectuurmuseum 56 Martin Hartung Collection Building: Making Architecture Public in the Art Market Collectie-opbouw: De introductie van architectuur op de kunstmarkt 66 Emmanuelle Chiappone-Piriou FRAC Centre, Plateau of Architectural Experimentation: A FRAC is not an Architecture Museum FRAC Centre, platform voor architectectonisch experiment: Een FRAC is geen architectuurmuseum 77 Marianna Charitonidou Archives of Architecture Museums: The Effects of Digitisation Archieven van architectuurmusea: De effecten van digitalisering 85 Mirko Zardini The Search for a Plan Never Ends: Questions for Architecture Institutions Today Het zoeken naar een plan eindigt nooit: Hedendaagse vragen voor architectuurinstellingen 97 Pedro Gadanho Architecture in the Mix: Interdisciplinary Curating at the Museum of Art, Architecture and Technology Architectuur 'in the Mix': Interdisciplinair curatorschap in het Museum of Art, Architecture and Technology 108 Bernard Colenbrander Inside the Black Box Binnenin de zwarte doos 119 122 125
Abstracts/ Samenvattingen Biographies / Biografieën Credits / Colofon
CD -....J (Xl
CD
~
0) I\)
o co www.nai010.com
~~~~~
v
Rijksdienst voor het ..Cultureel Erfgoed Ministerie van OnderwIJs, Cultuur en Wetenschap
INHOUD 2
41
Tewapen!
Verscholen in de bossen bij Oirschot liggen de resten van een militair
kamp
uit 1832. Vanwege de afscheiding van BelgiĂŤ van het Koninkrijk der Nederlanden.
12 1 Stadhuis bleef stadhuis Maastricht sluit trots een grootscheepse renovatie van het stadhuis af. Het 350 jaar oude rijksmonument blijft in functie. Hoe is dat gelukt?
16 1 Wonen in het verleden Een art nouveau-buffetkast
zorgt in
de zwierige villa Rams Woerthe voor de juiste sfeer. Dit is het eerste 'rnuseurnhuis' dat Vereniging Hendrick de Keyser openstelt.
22
1
De bastei van Nijmegen
Nijmegen bezit een unieke bastei. Terwijl de bouwvakkers al druk in de verdedigingstoren gingen archeologen
bezig waren, op zoek naar
resten van oude muren.
VERDER 3 8 10 11 15
I I I I I
IN DIT NUMMER
In Kort Bestek De vergeten Johan de Vries
25 26
Kunst Zoekt Plek: boekenkast
28
Verroest!
31
Aangenaam Kennis Te Maken: 2
I I I I
Drie Dingen Scheurende kabinetten Het geheim van het portaal Het Monster: kindervingers met gekkengoud
specialisten historische stedenbouw
32
18
Kijk! Samenspel
34
Publicaties
20
Pas opl Straling!
36
Voor& Na
Belasting betalen met kunst
Beeld voorzijde Een marketentster biedt een soldaat een glos jenever aan ten tijde van de Belgische Opstond Zie pagina 4. TFKFNING RIJKSMUSEUM
Rooilijn
Jg. 50/ Nr. 5-6/2017
Lustrumnummer
50 Jaar Rooilijn
www.rooilijn.nl
P.313
Rooilijn
Jg. 50 / Nr. 5-6/2017
Lustrumnummer
50 jaar Rooilijn
P.428
04/2017
Vakblad over de leefomgeving voor ruimtelijke professionals en woonexperts
THEMA ENERGIETRANSITIE
De grootse vergezichten en de kleine praktijken
Inhoud
THEMA ENERGIETRANSITIE
.i:I~~r!lf.i 6
Meters maken in de
98 Momentum voor het
34 Interview Annelies
warmtenet
Huygen
wonen
RenĂŠe Heller en Frank
Hoogleraar UvA
Anne- Jo Visser en
Suurenbroek
energietransitie van het
92 Interview Hans
Anouk Corel
Mommaas
120 Watercyclus katalyseert
directeur Planbureau
Rob Ververs
16 Wat betekent de
voor de Leefomgeving
energietransitie voor woningen?
132 Duurzaam Ameland, groot worden door klein
Nico Hogervorst
EN YERDER
te blijven 40
David van Zelm van Eldik
Parkstad Limburg:
2
plannen volgens het
Paul Gerretsen
boekje; zo zou het overal moeten kunnen!
I.) ~ :.lel.1 f!!e1 ~i
Martijn Eskinasie Annemiek Rijckenberg
Ralph van der Straten en Volmar Verheij
Hoofdredactioneel
24
Dromen over
Evamarije Smit
duurzaamheid Eric Harms
50 Rotterdamse VvE's Kans
Guido van Loenen
voordeStad Corine Erades
60
'Wat wil de bewoner?' Tony Jacobs
Maya van der Steenhoven
70 Column Monique Esselbrugge
72 We gaan VanGaslos! Maar hoe dan?
59 Column
108
'Zet de ambitie voorop' Tony Jacobs
118 Hoe woont Nederland? 142 Boekenrecensies
82 Zo gaat de Leidse regio van het gas af Fred Goedbloed
Gesponsord ongeluk? In de vorige editie is per ongeluk het artikel "Geef leefomgeving actief vorm" geplaatst. Hoewel het onderwerp past bij het thema, voldoet de inhoud niet aan onze redactioneleeisen. Verschillende lezers hebben ons gevraagd of dit een gesponsorde bijdrage was. Nee, dat was het niet. Wij zijn een onafhankelijkvakblad en plaatsen geen gesponsorde kopij. Onze excusesvoor dit artikel. Evamarije Smit, ook namens de hoofredactie.
1
~ ...
';'1-
-'
.'
-...._r-u··:- . . 10
~.
.,
.
'I,
..'
- ~
" ""
0,::
.
.,:
r..
..~~~~~
. _.
'-
-
.~¥~.
~
...
•
--.,.;
to o s. no 101
2018
" MAKING ROOM FOR LIFE - How biophilic cities change the way we interact with urban animals
• TIMBER TALK - Social network: Communicating trees leave humans speechless
.ANIMAL ARCHITECTS - Under construction: Architectural design made by nature
Contents
•
ct
CURATED PRODUCTS
THE BIG PICTURE
Page !O2
Page8 OPINION
REFERENCE
Page 10 TALENT
VS.
Page 106
MASTERMIND
EDITOR'S
Page 12 METROPOLIS
PICK
Page 108
EXPLAINED
Page 14 FUZZY NEIGHBOURS
Page 18
• FUZZY
NEIGHBOURS
Photographer Sam Hobson tracks creatures in the city Page 18
• BACKFLIP
Page 110 ESCAPE BEIE)ING
ON TOP
PLAN
Page 112
Urban space as dining room for bees
Page 58
FROM
THE EDGES
Page 114 MAKING
ROOM FOR LIFE
The Biophilic Cities Network Page 28 TIMBER TALKS Are trees social creatures
or even human?
Page 34 TAMING THE SHREW
Animal Aided Design: How to plan with the beasts Page 42
COMPANION SPECIES WANTED How to promote animal life in urban cores
IMPRINT
Page 66
Page 113
ANIMAL
ARCHITECTS
The constructed world of fauna Page 72 NATURE
AS SPECTACLE
Wilderness among us: Is there an expiry date on the institution
of the zoo?
Page 80 BERLlN"S
DAKTARI
An interview with Berlin's former wildlife consultant Derk Ehlert Page 46
THE WILD CONTINUUM
How to create cityscapes that celebrate humans' kinship with other species Page 86
WAR OF THE GAZES
How Hollywood and its media mechanisms influence our view on animals Page 50 CREATURES:
NATURE
NEEDS NUTURING
Woolly beasts - The loss of landscape by overgrazing Page 92
FACTS AND FIGURES
Page 56
CONTRIBUTORS
Page 100
WAR OF THE GAZES
Page 50
006 - topos ISSUE.] 0 I
DE WITTE 1 Editoriaal
13 Dirk Lauwaert
2-; Dirk Lauwaer!
De zekerheden van het massieve
De methode van het subjectieve (vier lezingen)
1; Steven HumbIet
7 Bart Meuleman Kroniek van een afgeladen leven, na de val uit het paradijs
' ... een catastrofe, een revolutie; een omwenteling'. Dirk Lauwaert over fotografie
1;-18 Dirk Lauwaert
nr.191 januari-februari jaargang 32
intrede doet in de Vlaamse hniskamer 24 Michael White Een heden met stijl, een toekomst zonder 'Stijl'?
27 Mieke Rijnders
7-13 Dirk Lauwaert
teksten overfotografie 1982-1986
De niet amuseerbare dame. Fragmenten over televisie
19 Dirk Lauwaert
Kunst ont-kunst. De nieuwe coUectiepresentatie van het Van Abbemuseum
Round Midnight
31 Koen Brams
10 Bart Meuleman Het vanzelfsprekende meubel. Dirk Lauwaert over televisie
'Wat hij waardeerde, verdedigde 21 Godart Bakkers De Andere Film en Kort Geknipt, hij met vuur en vlam'. Interview of hoe de marginale film zijn met Denise Winteroy over het
vroege leven en werk van Karel Geirlandt (1919-1989)
2018 P706236
www.dewitteraaf.be
33 Koen Brams Interview met Hilda Ide, dochter van René Ide (1905-1969), eerste ondervoorzitter van de Vereniging voor het Museum van Hedendaagse Kunst
Ondertussen 1-28
redactie & administratie: DWRlTWR,jzw Postbus 1428 - 1000 Brussel I t.: 32(0)2 223.14.50 - email info@dewltteraaf.be tweeëndertigstejaargang -ISSN 0774·8523 verschijnttweemaandelijks-14.000 ex. afgiftekantoorBrussel X toegelaten gesloten verpakking Brussel X 3/187
Graaf Olympe Aguado Bewondering.1860
'Het beeld heeft geen plek meer'. Dirk Lauwaert na 1970 Vijf jaar na het overlijden van Dirk Lauwaert (1944-2013) wijdtDe Witte Raaf opnieuween nummer aan hem. We vertrekken waar we in de vorige aHevering (september 2014) eindigden. in 1970, met bijzondere aandacht voor zijn televisiekrltiek en zijn vroege teksten over fotografie. Het nummer opent met vier lezingen (voor de Koninklijke Musea voor Schone van België in juni 1994) waarin Dirk Lauwaert niet alleen zijn methode en strategieën uiteenzet. maar ook radicaal positie kiest: 'Degene die hier spreekt is een amateur en staat erop die plaats te behouden.' Wezenlijk aan die positie is het primaat van de ervaring - 'uitsluitend ervaring is in staat aan het denken te zetten' - en het besef van de principiële onvoltooidheid van het gesprek met het kunstwerk. De amateur moet Imroers 'met aandacht naar de intieme reacties luisteren van wathem getoond en gezegd wordt', hij reageertsteeds 'op de verrassende repliek. vanuit het werk zelf'. Het is duldelijk: schrijven (over kunst, over beelden) is voor Lauwaert een levensproject. . Bart Meuleman belicht het leven en werk van Dirk Lauwaert vanaf de herfst van 19~8. als hij terugkeert uit Rome. Meuleman schetst de spectaculaire verbreding en verdieping die Lauwaerts praktijk in de jaren zeventig ondergaat - zowat alle kunstvormen en talloze culturele onderwerpen komen bij hem aan bod - maar laat ook specifieke verschuivingen zien. Zo schrijft Lauwaert
minder over actuele (mainstream)film, en meer over de klassieke HoUywoodfilm, en hij vat ook belangstelling op voor twee andere media uit het tijdperk van de 'moderne reproduceerbaarheid': televisie en fotografie. Waarom die plotse belangstelling voor tviin een tweede bijdrage, over Lauwaerts tv-kritieken. doet Meuleman een suggestie: 'film in dejaren 1970 zegthem nog heel weinig'. We mogen televisie echter in geen geval Lauwaerts nieuwe liefde noemen, getuige de fragmenten uit zijn kritieken voor Spectator (1972-1976). Genadeloos fileert hij het wekelijkse aanbod, in het bijzonder dat van onze nationale zender, de BRT. Maar het gaat hem niet om de BRTop zich, het is het wezen van het medium dat hem de gordijnen injaagt.1n het essay De zekerheden van het massieve (FUm & Tdevisie, mei 1976) rekent Lauwaert er op een briljante wijze mee af. Televisie is het medium van de 'massiviteit', schrijft hij, en massiviteit is 'de verharding van de aïbenkelijkheid van ieder individu van zoveel anderen, mensen en instanties [ ... ]. Massiviteitis de 'cultuur' der collaboratie.' Een half jaar later stampt hij zijn toestel de deur ult. Het tweede deel van het nummer is gewijd aan de vroege geschriften van Dirk Lauwaert over fotografie. Steven Humbiet bespreekt de teksten die hij tussen 1977 en 1986 publiceerde in de kranten De Nieuwe Gids, De Nieuwe Gazet en het tljdschriftKultuurJeven. Lauwaert is ontegensprekelijk gefascineerd door fotografie - de vier stukken gepubliceerd in de marge van Humbiets essay laten daar geen twijfelover bestaan - maar Humbiet laat zien dat die fascinatie dubbelzinnig is. Geregeld thematiseert Lauwaert zijn twijfelomtrent de fotografie. Een andere rode draad in Humbiets relaas is de zoektocht naar het juiste evenwicht
tussen betrokkenheid en afstandelijkheid in het kijken naar foto's. We eindigen het dossier over Dirk Lauwaert met Round Midnight. een mooie lezing over het verschil tussen het nachtleven en het 'nachtdenkeo' . Aansluitend doet Godart Bakkers de geschiedeniS uit de doeken van de BRT-programma'. Kort Geknipt (gerealiseerd door Eric de Kuyper en Dirk Lauwaert) en De Andere FUm (Eric de Kuyper t.s.m. Emile Poppe), die de 'marginale film' tussen 1969 en 1976 in de Vlaamse huiskamer brachten. Tot slot zijn in dit nummer drie 'losse' bijdragen opgenomen. Michael White kijkt terug op het afgelopen 'Stijl' -jaar in Nederland en reHecteert over de verwevenheid van de receptie van De Stijl met de recuperatie van. de beweging door mode en design. Mieke Rijnders bezocht de nieuwe collectieopstelling van het Van Abbemnseum (Eindhoven) en hekelt de desinteresse van bet museum voor de eigen collectie en voor de specificiteit van het individuele kunstwerk. Koen Brams sprak met Denise Geirlandt- Winteroy (1919-2017) over bet leven van haar man Karel Geirlandt (1919-1989) tot 1957, toen hij de eerste voorzitter werd van de Vereniging voor het Museum van Hedendaagse Kunst, en met Hilda Ide over haar vader René Ide (19051969), de eerste ondervoorzitter van dezelfde Vereniging. Het beeld heeft geenplek meer- Dirk Lauwaert vanaf 1970 werd gerealiseerd door Bart Meuleman & Dirk Pültau. Met dank aan Eric de Kuyper. Hans Bmpereur (STUK), Christine Gruwez. Emile Poppe. Michel Van Beirendonck, Luc Van Poecke, Reinhilde Weyns. en Leen Van Dijck en Jan Robert van het Letterenhuis in Antwerpen. _j