RenovatieTotaal april 2012 by Nederlandse HandelsUitgaven BV

Praktijkblad voor de renovatiesector Gratis t? n o ab nneme

Mail naar evati info@reno nl totaal.

Jaargang 2 # 2, April 2012

RENOVATIE

TOTAAL

14 Lingewijk Gorinchem gerenoveerd

18 Behoud pannendak 20 Dag van de Bouw 24 Herstel van

traditioneel stucwerk

LAN

PSTA O T E M T N I EREN BEG

E I T A U T I S E K L E VOOR G N I S S O L P O EEN

OV N E R N R E D MO

ande m het besta o r a a d e w ten de mogelijk la ldoen aan o n ? v ie S d te I In m . D o n E e AT GO ergiebesparend renover lechts een upgrade nodig renoveren niet als W N E R E D J WI R Wij zien lijk en en E ft deze s e t. e de d n V e n e h ie m r r M a v le a e u O m ie e R WAA veren is duurzaam, mil akopbouw nog steeds, van het juiste renovati odern jasje om te voldoen aan o estaande d toevoegen een extra m Modern ren b t g e e in h d n t r o e o o o w d ld e en d n wij Vaak vo ng. Wij gev rade biede li g il p dak intact. p u s r e e z v e jd D en ti se eisen. en afval, ge e G . n hedendaag e g e o v r? aar als toe jk, nietwaa li e afbreken, m k k a m e G se eisen. hedendaag WWW.OPSTALAN.NL

Bekijk RenovatieTotaal nu ook online! www.renovatietotaal.nl

ALTIJD DICHTBIJ!

DUURT DIT JOU OOK TE LANG?

NEDERLAND

Alkmaar Almelo Almere-Stad Amersfoort Amsterdam - Centrum - Noord - Westpoort - Zuid - Zuidoost Apeldoorn Barendrecht Barneveld Bergen op Zoom Bergschenhoek Breda Den Haag Doetinchem1 Dokkum Dordrecht Eindhoven Emmen Gouda Groningen Halfweg Heemskerk2 Heerenveen Heerlen Helmond Hengelo Hoofddorp Hoogeveen Houten Leeuwarden Leiderdorp Maastricht Meppel Middelburg Mijdrecht Moerdijk Nijmegen Noordwijkerhout Oosterhout Oss Rijssen Roermond Roosendaal ’s-Hertogenbosch Sittard Soesterberg Steenbergen Terneuzen Tiel Tilburg Uden Utrecht Veghel Venlo Venray Waalwijk Wassenaar Weert Wijchen Wijk bij Duurstede Zaandam - Ind.Terr. Zuiderhout - Ind.Terr. Westerspoor Zoetermeer Zoeterwoude Zwolle

BELGIË

Aalst Balen Diegem (Brussel) Kalmthout Mechelen Menen Oostende Oudenaarde Sint-Niklaas Tessenderlo Torhout Zele

DE OPLOSSING... IVANA FREESMALLEN

1 2

per 1 april 2012 per medio mei 2012

voor adressen en meer informatie kijk op www.ivana.com

In dit nummer 14

Redactioneel

Willie Wortels gevraagd

Project in beeld: Lingewijk Gorinchem gerenoveerd en geïsoleerd

Wie had dat een aantal jaren geleden gedacht: zonnepanelen zijn hotter dan ooit. 22 woningcorporaties zijn een onderzoek gestart naar de mogelijkheden van grootschalig gebruik van zonnepanelen op hun huurwoningen. Daarbij zou het gaan om circa 360.000 woningen. Terwijl jarenlang iedereen die met zonne-energie te maken had moord en brand schreeuwde vanwege het onduidelijke beleid ten aanzien van subsidies. Een tijdje wel subsidie, dan weer een poos niet, dan weer wél … Volgens velen waren subsidies écht noodzakelijk om grootschalige toepassing mogelijk te maken en daarmee de kostprijs te verlagen. En wat gebeurde er? De kostprijs is de afgelopen twee jaar ongeveer gehalveerd, onder meer door overproductie. Zo is bijvoorbeeld het aanbod van zonnepanelen uit China enorm gestegen. Er ontstaan nu allerlei initiatieven en er zijn acties van onder meer de Stichting Natuur en Milieu en de Vereniging Eigen Huis. Ook energiebedrijf E.O.N. wil zonnepanelen gaan verkopen aan particulieren en Nuon heeft plannen voor financiering van een eigen zonnestroominstallatie via de energienota. Met het verlagen van de kostprijs wordt door zonnepanelen opgewekte elektriciteit even duur als stroom uit het net, met toeslagen en belastingen – ongeveer 23 cent per kilowattuur. Dát lijkt voordelig, maar niet vergeten moet worden dat de terugverdientijd van zonnepanelen nog altijd tussen de acht tot twaalf jaar ligt. Dat is aanzienlijk langer dan het terugverdienen van welke vorm van schilisolatie dan ook! En er is nog een kanttekening te maken: door het goedkoper worden van de panelen zelf, zullen de kosten van het aanbrengen van de panelen relatief een steeds groter deel van de totale kosten vormen. Maar dat komt vast goed: de Willie Wortels van deze tijd hebben zich al lang gestort op nieuwe inventieve, slimme én snelle systemen om zonnepanelen op alle mogelijke bestaande hellende en platte daken én aan gevels te bevestigen.

18 Beurs Renovatie 2012

Restauratietechniek: Behoud pannendak

Carla Debets Hoofdredacteur RenovatieTotaal

Bouwkosten: Traditioneel stucwerk

Reageren? redactie@renovatietotaal.nl

COLOFON RenovatieTotaal is onderdeel van BouwTotaal en verschijnt 6 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, open aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken heeft.

Ontwerp en Opmaak De Opmaakredactie, Wehl www.deopmaakredactie.nl

Jaargang 2. Nummer 2, april 2012

Druk Dijkman, Diemen

Uitgever André Lardinois

Actueel

Column André Thomsen

Uitdaging: gevelversiering

Actueel: terugblik beurs Renovatie 2012

Hout: kozijnvervanging

Actueel: Dag van de Bouw

Techniek: kelderafdichting

Bouwkosten: renovatie en isolatie hellende daken

OudNieuw

Productoverzicht

Hoofdredactie Carla Debets Redactie Frank de Groot Medewerkers Ed de Rechteren van Hemert André Thomsen, Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten, Casa Data Advertenties André Lardinois Telefoon : 0570 – 654660 E-mail: a.lardinois@handelsuitgaven.nl Freddy Burgers Telefoon : 0570 – 623852 E-mail: freddy@handelsuitgaven.nl Hugo Arends Telefoon : 0570 – 654660 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl

Cover: project Gorinchem Foto: Hemubo, Almere

RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 654660 Fax. 0570 – 656580 E-mail: info@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd.

nr. 2 | april 2012

Actueel

VSK Award Projectenprijs 2012 Het renovatieproject Dolomietenlaan Tilburg was zowel genomineerd voor de PassiefBouwen Award 2011 als voor de VSK Award 2012. Uiteindelijk wonnen twee nieuwbouwprojecten de PassiefBouwen Award, maar de VSK Award Projectenprijs ging wél naar het Tilburgse renovatieproject. De jaarlijkse onderscheiding is een initiatief van de installatiebranche en werd voor de 13e keer uitgereikt. Naast de al bestaande categorieën Vuur, Water, Aarde en Lucht was er dit keer een nieuwe categorie: de VSK Projectenprijs. Hiervoor kwamen renovatiepro-

jecten in aanmerking waarbij de installateur deel uitmaakt van de keten, samenwerking plaatsvindt in een projectteam en de energetische waarde van het betreffende project met minimaal twee energielabels stijgt. De VSK-Award Projectenprijs 2012 werd gewonnen door Brink Climate Systems voor het renovatieproject Dolomietenlaan Tilburg. Het betreft een innovatief project waarbij jaren ’70 woningen zijn gerenoveerd naar Passiefhuisniveau. Met Brink Climate Systems als adviserend fabrikant en in zeer nauwe samenwerking met installateur Kempair Klimaatbeheersing en nog vijf betrokken

partijen (opdrachtgever TBV Wonen, Remmers Bouwgroep, Gumpp & Maier, Kuin & Kuin Architecten, adviseur Trecodome) is dit project succesvol opgeleverd. Bij het project is uitgegaan van de PHPP-berekening (PassiefHuisProject-

Pakket-regeling) omdat die strengere eisen heeft dan het Nederlandse Bouwbesluit. Hierdoor voldoen de woningen ruimschoots aan de toekomstige eisen van het Bouwbesluit per 2012.

IJsstadion Thialf wacht ingrijpende renovatie

Aanpak dak Van Schijndelhuis

Een meerderheid van Provinciale Staten van Friesland besloot geen compleet nieuw ijsstadion Thialf bij het Abe Lenstrastadion in Heerenveen te laten bouwen. De reden: een nieuw stadion kost veel te veel geld.

Het Van Schijndelhuis in Utrecht is in 1992 ontworpen door architect Mart van Schijndel. Het huis van de in 1999 overleden architect is inmiddels een monument en de Stichting die zich inzet voor behoud, bestaat in 2012 20 jaar en voert langzamerhand allerlei renovaties uit. Nu is het dak aan de beurt.

Zo’n drie jaar lang zijn er – naast verbouwingsplannen – ook diverse ideeën uitgewerkt voor nieuwbouw van het ijsstadion Thialf in Heerenveen. Daarbij zou het stadion compleet ‘verhuizen’

naar een nieuwe plek, namelijk naast het voetbalstadion Abe Lenstra. De gemeente en Gedeputeerde Staten van Friesland wilden wel een nieuw stadion, maar de Provinciale Staten waren het er niet mee eens en kozen voor een verbouwing van het huidige stadion. Een nieuw Thialf zou 100 miljoen euro gaan kosten, waarbij de provincie Friesland bijna de helft zou betalen. De provincie vindt het project niet alleen te duur, maar twijfelt ook of een nieuw stadion

van 100 miljoen euro wel rendabel is. Daarom geven ze de voorkeur aan een combinatie van nieuwbouw en renovatie van het huidige Thialf. De verbouwing zal rond de 50 miljoen euro gaan kosten en de provincie neemt in dit geval 20 miljoen euro voor haar rekening. Het huidige Thialf is verouderd. De verbouwing is nodig om in de toekomst nog verzekerd te zijn van internationale schaatstoernooien.

Woningen in kantoor Nieuwegein In gemeente Nieuwegein staat 32 procent van de kantoren leeg. Om deze leegstand aan te pakken, wordt het bestaande kantoorgebouw aan de Veenwal in Nieuwegein getransformeerd naar starterswoningen. Het kantoorpand ligt aan een drukke weg, een zwaar geluidbelaste locatie. Uit de eerste berekeningen van

nr. 2 | april 2012

LBP|SIGHT bleek dat de woningen niet zondermeer voldeden aan de gemeentelijke regelgeving. De gemeente werd daarom al in een vroeg stadium betrokken bij de ideeën en het ontwerp voor geluidwering. Op deze manier kon LBP|SIGHT actief meedenken over geschikte oplossingen voor de gemeentelijke regelgeving omtrent geluid en transformatie. Voor het gebouw ont-

wierp Loosbroek Architecten uit Tiel kleine ‘serre-achtige’ uitbouwen van Metagla, waardoor de achterliggende gevel stiller wordt. Daarnaast zijn geluidwerende gevel- en ventilatievoorzieningen bepaald om het geluid te reduceren. Door de maatregelen voldoet het getransformeerde kantoorpand straks aan alle belangrijke eisen die de Wet geluidhinder aan woningen stelt.

Afgelopen zomer werden de patio’s al grondig gerenoveerd, deze zomer gaat de Stichting Roof Update het dak van het Van Schijndelhuis verduurzamen. Roof Update is een kennisplatform voor innovaties op daken en gevels; een netwerk van onafhankelijke specialisten die door actieve kennisdeling hoogwaardige en daarmee duurzame resultaten bieden voor energie-, groen- en leefoplossingen op daken en gevels. Door het dak van het Van Schijndelhuis beter te isoleren en zonnecollectoren aan te brengen wordt het energieverbruik verminderd. Roof Update doet dit niet alleen vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid maar ook en misschien wel vooral vanwege de complexiteit van het vraagstuk van verduurzaming van een monument. ‘Monumenten kosten meestal meer geld dan ze opleveren, maar door het energieverbruik naar beneden te brengen en de voorzieningen op het niveau van de duurzaamheid van de toekomst te brengen kunnen ze nog heel lang mee, en dat moet. Want monumenten zijn mooi en spreken tot de verbeelding. Ze brengen het verleden dichtbij en straks, als onze missie slaagt, leren ze ons zelfs over de toekomst,’ aldus Joost Becking, één van de initiatiefnemers en bestuurslid van Stichting Roof Update. Informatie: www.vanschijndelhuis.nl; www.stichtingroofupdate.nl

Kansen voor leegstaande kantoren Hoe kunnen leegstaande kantoren worden omgebouwd tot woningen? Lenen de leegstaande kantoren zich wel voor woningbouw? Het Rijk (ministe-

rie van BZK) zoekt voor een pilot kantoorgebouwen, of ze nou monumentaal of karakteristiek zijn.

Het Agentschap NL meldt dat het afgelopen jaar al voor een tiental kantoren is onderzocht hoe deze zijn om te bouwen voor woningen. Samen met de VNG en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wil het Agentschap een expertteam inzetten om gemeenten te helpen bij het herbestemmen van kantoren tot woningen. Daarvoor is men op zoek naar lege kantoren. Deelname aan de pilot houdt in dat een team van deskundigen op het gebied van transformatie de kansen, knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen in beeld brengen, in overleg met de eigenaar, belanghebbende of marktpartij. Dit kan mogelijk leiden tot een concreet plan voor herbestemming, een Bouwbesluittoets en/of onderzoek naar de financiële haalbaarheid. Informatie: Agentschap.NL: www.agentschapnl.nl

Corporaties kiezen cv-ketel op prijs De aanschafprijs van een cv-ketel blijkt nog vaak de doorslag te geven bij de keuze van corporaties voor nieuwe ketels. Hoewel ze de energieprestatie en de totale onderhoudskosten gedurende de gehele levensduur van de ketel ook zeer belangrijk vinden. Nefit liet USP Marketing Consultancy een onderzoek uitvoeren onder 100 woningbouwcorporaties. Een grote meerderheid van de corporaties (89 procent) vindt duurzaam bouwen belangrijk; gemiddeld is 94 procent van de corporatiewoningen in 2011 voorzien van een energielabel. Bijna de helft van de corporaties ziet het vervangen door zuinigere cv-ketels als beste methode om dit energielabel te verbeteren. Ondanks dat de meeste corporaties de vervanging en het onderhoud van cv-

ketels uitbesteden aan een installateur, kiest de corporatie wel vaak zelf voor merk en type cv-ketel. Duurzaamheidaspecten als energiezuinigheid, terugdringen van CO2-uitstoot, verbeteren van het leefmilieu van de huurders en verbeteren luchtkwaliteit worden als (zeer) belangrijk gezien. Bij de uiteindelijke keuze voor een cv-ketel is echter de aanschafprijs (43 procent) het belangrijkste keuzecriterium, belangrijker dan de uiteindelijke onderhoudskosten (24 procent). Om de aanschaf- en onderhoudskosten voor de corporatie te optimaliseren en te beheersen, biedt Nefit met het Safe & Sure concept een oplossing. In dit concept wordt afgestapt van de oude opdrachtgever-installateur relatie. Het concept staat voor een lange termijn partnerschap tussen corporatie, fabrikant én installateur, waarbij het onder-

houd gedurende de levensduur van de cv-ketel uit handen wordt genomen van de corporatie.

Boek: Duurzaam Erfgoed Kun je ook in een monument duurzaam leven? Als je het zelf nog niet kunt bedenken, dan helpt het om ideeën op te doen, bijvoorbeeld met het nieuwe boek Duurzaam Erfgoed. In maar liefst 264 pagina’s volgen tips na tips om zowel op de energierekening te besparen als zorgvuldig met het erfgoed om te gaan. Want die combinatie maakt het soms extra moeilijk. Veel traditioneel toegepaste materialen zijn steeds opnieuw te gebruiken, zoals hout, kalk, klei, riet, stro, enzovoort. Een massieve houten deur van voor 1900 kan wel honderd jaar meegaan. Dit in tegenstelling tot toegepaste kunststof kozijnen die na zo’n 20 tot 25 jaar echt wel aan hun einde zijn en vervangen moeten worden. In het boek bieden diverse auteurs vanuit hun eigen gezichtspunt en deskundigheid talloze tips voor energiebesparing in bestaande monumenten. Daarbij komen onder meer bouwmaterialen, installaties, isolatie en gezondheid aan de orde. Het boek Duurzaam Erfgoed is verkrijgbaar bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort en Terra Lannoo, Houten. 264 pagina’s, ISBN 978 90 8989 486 1, 39,95 euro. www.cultureelerfgoed.nl

Woningen boven winkels Hoewel de initiatieven in veel steden of gemeentes talrijk zijn, komt de daadwerkelijke realisatie maar langzaam tot stand: woningen boven winkels. Achter het Damrak in Amsterdam is net weer een klein project opgeleverd van tien woningen in acht panden. Rappange & Partners ontwierp daarvoor een stelsel van trappen en galerijen. Bij het realiseren van woningen boven winkels spelen vaak twee grote problemen een rol die zeer verschillend van aard zijn. Enerzijds gaat het om de verschillende eigenaren en gebruikers van de gebouwen en hun belangen en daarnaast om de bouwkundige mogelijkheden. Zoals Rappange voor het project Damrak aangeeft: ‘Om tot een goed project te komen tot tevredenheid van alle opdrachtgevers en gebruikers was

een langdurig proces waarin wij als architect een belangrijke rol hebben gespeeld. Dit resulteerde in een oplossing die voor alle betrokkenen een verbetering betekent.’ Al in 2001 werd een onderzoek gestart om te kijken waar de beste kansen lagen om de bestaande woningen boven de winkels te ontsluiten. Daarbij gaat het ook om bijvoorbeeld vluchtwegen voor huurders. Het totale project omvatte een gemeenschappelijke toegang, een loopbrug en zes woningen. Opmerkelijk is dat de toegang zodanig is ontworpen dat ook particulieren verderop in het blok er eenvoudig op aan kunnen sluiten. Er zijn dan ook al diverse kleinere vervolgprojecten opgestart en in een tweede fase worden nog eens zes woningen gerealiseerd.

nr. 2 | april 2012

Actueel

Regeling funderingsherstel in Fryslân Problemen als scheefstand van de woning, scheve vloeren, ramen en deuren die vervormen en klemmen, scheuren in bouwmuren en in niet-dragende muren en verzakking van de grond rond het pand duiden op funderingsproblemen. De provincie Friesland heeft hiervoor een regeling getroffen. De regeling funderingsherstel is bedoeld voor eigenaren/bewoners van particuliere woningen in Friesland met funderingsproblemen als gevolg van paalrot. Daarbij geldt: de woning moet vóór

1992 uw eigendom geworden zijn, én de WOZ-waarde van de woning mag niet hoger zijn dan € 236.607,-. Via de belangenorganisatie Stichting Platform Fundering Nederland is een lijst met deskundigen op te vragen. Een deskundige voert in opdracht van de eigenaar onderzoek uit door metingen te verrichten en eventueel putten te slaan. Voor het uitvoeren van een inspectie aan houten paalfunderingen is door F3O (ministerie van VROM, een aantal gemeenten en funderingsdeskundigen), een protocol opgesteld. Het

onderzoek moet volgens de richtlijnen van dit protocol worden uitgevoerd. Hierbij moet men niet vergeten dat de onderzoekskosten al snel kunnen oplopen. Wanneer er een lening wordt verstrekt, kunnen de onderzoekskosten ondergebracht worden in de lening.

Op de provinciale website www.fryslan.nl/funderingsherstel vindt u onder ‘Wonen Ruimte’ meer informatie over de stimuleringslening en de aanvraagprocedure. Ook het aanvraagformulier is op deze website te downloaden.

Nieuwe versie BREEAM-NL BBG Onlangs verscheen de nieuwe en verbeterde versie van BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik (BREEAM_ NL BBG). De tekst van de nieuwe versie is met inbreng van de markt verbeterd.

Nieuwe website over lijmen Bison Professional heeft een nieuwe website: www.bisonprof. Naast de overzichtelijke nieuwe vormgeving biedt de website uitgebreide informatie voor de vakman. De vakman kan op de nieuwe website terecht voor actuele productinformatie, nieuwsberichten, productwijzers, werkinstructies, safety datasheets, achtergrondverhalen, veelgestelde vragen en

alle op het gebied van kwaliteit, zoals duurzaamheid, keuren en normeringen. De site verwijst tevens naar alle vakbeurzen waaraan deelgenomen wordt en biedt de mogelijkheid diverse informatieve folders in te kijken. De onderwerpen zijn bovendien handig gestructureerd, zodat alle informatie eenvoudig te vinden is. Zie www.bisonprof.nl

BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik(BBG) is een monitoringsinstrument waarmee u de duurzaamheidprestatie van bestaande bouwwerken kunt monitoren. Het keurmerk beoordeelt de gebouweigenschappen én het beheer en gebruik ervan. In de nieuwe versie zijn toelichtingen waar nodig uitgebreid, antwoordopties toegevoegd of puntentellingen gewijzigd. Met BREEAM-NL Bestaande Bouw & Gebruik kan de huidige duurzaamheidprestatie van een bestaand gebouw

worden vastgesteld. Omdat de eigenaar van het pand vaak een andere partij is dan de beheerder of gebruiker, kunnen er drie scores behaald worden: voor het gebouw (Asset), het beheer en het gebruik. Een jaarlijkse invulling van BREEAM-NL BBG kan leiden tot een waardevol gebouwdossier dat partijen kan ondersteunen bij het verbeteren van de prestaties van het gebouw en bij het vaststellen van de langjarige onderhoudsplanning. Een door de DGBC opgeleide onafhankelijke Assessor kan het dossier beoordelen, en zo de score objectief vaststellen. De nieuwe versie 2.1 is te downloaden op www.breeam.nl, net als het wijzigingendocument ten opzichte van de vorige versie 2011-v2.03.

Nieuwe directeur Gary Lawrence is onlangs de nieuwe directeur geworden bij Systabo Turn Key Bouw uit Enschede. Het bedrijf zet onder meer in op de revitalisering van leegstaande bedrijventerreinen.

Lawrence werkte voorheen onder meer bij Hebel Cellenbeton en Xella waar hij meerdere jaren als commercieel directeur Nederland was.

Bestaande flat draagt nieuw dienstencentrum Wauben Architects kreeg de opdracht om de flat Molenwei in Heerlen te voorzien van een nieuwe entree én een multifunctioneel dienstencentrum te ontwerpen. Omdat het budget beperkt was, bedacht het architectenbureau een creatieve oplossing: een uitbreiding zonder fundering! Voor de ontwikkeling van het dienstencentrum was niet veel geld beschikbaar. Om kosten te besparen en het gebouw toch de gewenste transparantie te geven, bedacht Wauben Architects een oplossing waarbij het gebouw in de onderdoorgang is gesitueerd en is opgehangen aan de hoofddraagconstructie

nr. 2 | april 2012

van de bestaande flat. Zo was geen fundering nodig. Zowel de voor- als achtergevel zijn volledig in glas uitgevoerd. De multifunctionele ruimten grenzen aan deze gevels en hebben dus veel daglicht. Het hangende gebouw kreeg afgeschuinde kaders rondom het glas; deze kaders zijn bekleed met grijze geëmailleerde beglazing. Aan de andere zijde (dan op de foto) zorgt een loopbrug voor de ontsluiting van het gebouw. De 300 m2 vloeroppervlak bevat onder andere ruimten voor dagverzorging en ontmoetingsruimte, een grootkeuken met open bar, toiletten, een zorgloket en een huismeesterkantoor.

Column

Animo voor energieneutrale kantoorrenovatie Begin februari opende de inschrijving van de subsidieregeling Kantoren vernieuwen naar energieneutraal. Al op de eerste dag is er een overintekening voor de Technische Onderbouwing. Dat betekent dat er animo in de markt is om kantoren te renoveren naar energieneutrale kantoren. Het programma Kantoren vernieuwen naar energieneutraal bestaat uit twee onderdelen: 1. Technische Onderbouwing. Dit betreft haalbaarheidstudies voor renovatieprojecten waarbij een energiereductie van minimaal 60 procent de inzet is. Ook het onderzoeken van een alternatief plan voor een al bestaand scenario of initiatief valt onder dit programmaonderdeel. De bijdrage bedraagt maximaal 15.000 euro per project. De inschrijving voor dit onderdeel is inmiddels gesloten. 2. Uitvoering van Duurzame Renovatieprojecten. Dit betreft de daadwerkelijke uitvoering van renovatieprojecten die een energiereductie van 60

procent beogen. Op 6 mei a.s. opent de inschrijving voor dit onderdeel en staat open voor alle geschikte consortia, onafhankelijk of ze een subsidie hebben ontvangen in de eerste fase. Het totale subsidiebudget voor de Duurzame Renovatieprojecten is €1.500.000. De uiteindelijke vaststelling van de hoogte van het subsidiebedrag per project wordt overigens bepaald aan de hand van de werkelijk geleverde energieprestaties bij oplevering, met een plafond van € 250.000,per project. Energiesprong is een programma van de SEV (Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting), dat van 2010 tot 2014 wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties/WWI. Doel is een marktinnovatie op gang te brengen ten gunste van een andere energieaanpak in de gebouwde omgeving. Meer informatie/ aanmelden: www.energiesprong.nl

De renovatiemarkt Discussies over de aanpak van de bestaande stad gaan steevast over de sociale huursector. Of het nu gaat over energiebesparing, herstructurering, ketensamenwerking, prestatiegericht vastgoedonderhoud of de prijs voor de beste renovatie, het zijn altijd de woningcorporaties of vergelijkbare grote vastgoed-partijen die direct of indirect worden aangesproken. Dat is op zich wel te begrijpen. Woningcorporaties zijn traditioneel de motor van de bouw-, renovatie- en onderhoudsopgave, het zijn goed benaderbare en aanspreekbare professionals met een continue beheer-verantwoordelijkheid die het belang van een goede technische conditie kennen en over goedgevulde reserves beschikken. Bovendien zijn het er maar zo’n 400. Dus richten alle ogen zich op de Vestia’s. Het is in meer dan één opzicht de vraag of dat zo verstandig is. Woningcorporaties zijn en blijven weliswaar een aantrekkelijke partij, maar bevinden zich in toenemend zwaar weer. Hun bomen groeien al lang niet meer tot in de hemel, hun reserves worden zwaar op de proef gesteld en ze maken moeilijke tijden door. Hun marktaandeel is bovendien beperkt en dalend, op dit moment minder dan een derde van de woningvoorraad en veel minder dan een kwart van het in de gebouwenvoorraad geïnvesteerde vermogen. De eigenwoningsector omvat daarentegen zo’n 60 procent van de woningvoorraad en een kleine helft van het in de gebouwenvoorraad geïnvesteerde vermogen en neemt gestadig toe. Omdat de woningmarkt op slot en verhuizen er niet in zit, is investeren in het eigen huis een goed alternatief met weinig risico. Daarom rijden er steeds meer busjes van klusbedrijven door het land. De bouwmaterialenhandel kent deze verschuiving al veel langer en speelt er steeds meer op in. Maar ja, hoe bereik je als bouwondernemer 4,2 miljoen huishoudens met een eigen woning? Toch verschuift de bouwmarkt onontkoombaar steeds meer naar een consumentenmarkt, zelfs in de sociale huursector. Misschien doen grote en kleine bouwbazen er daarom verstandig aan om af en toe stage bij een marktkoopman te gaan lopen. André Thomsen

In elk nummer van RenovatieTotaal geeft prof. ing. André Thomsen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. André Thomsen is als emeritus hoogleraar Woningverbetering en Woningbeheer verbonden aan het Onderzoeksinstituut OTB van de TU Delft en onder meer voormalig voorzitter jury Nationale Renovatie Prijs, thans Gulden Feniks.

Handboek verfspuitapparatuur en pompen Met het Kompas 2012 brengt WSB Finishing Equipment de nieuwste versie van het bekende Wagner handboek voor oppervlaktetechnieken. In het handboek is het complete productenprogramma spuitapparatuur, pompen en accessoires voor de verwerking van onder meer lakken, muurverven en pleisters, overzichtelijk samengebracht. Het boekwerk - ook dit jaar op A4-formaat - is onderverdeeld in producten en systemen voor de schilder en stukadoor en is nu uitgebreid met

producten voor de houten metaalbewerkende bedrijven. Er wordt onderscheid gemaakt naar de verschillende applicatietechnieken, zoals: Airless, FineFinish, verwarmd spuiten, pleisterspuiten en markeren. Voor iedere productgroep worden alle bijbehorende producten én toebehoren gepresenteerd. Het handboek bevat ook tips en adviezen hoe men het beste resultaat en rendement kan bereiken met de apparatuur. Voor een gratis exemplaar: WSB Finishing Equipment B.V., Utrecht (030) 241 41 55 of Wolvertem (+32) 2 269 46 75.

nr. 2 | april 2012

BRICKS & BRICK SOLUTIONS

Esthetisch

Economisch

Efficiënt

Ecologisch

Energiebesparend

GEVEL RENOVEREN & METEEN ISOLEREN! e-brick & e-board, de slimme 2-in-1 oplossing. Esthetisch, Ecologisch, Efficiënt, … Deze combinatie van isolatiepanelen en baksteen van Vandersanden biedt niets dan voordelen. • Isoleren en afwerken in één handeling • Geen nieuwe funderingen nodig • Een gelden tijdbesparende oplossing • Isolatiedikte in functie van de gewenste isolatiewaarde • 2 varianten: ideaal voor elke behoefte en elk budget!

Meer weten? www.e-brick.nl www.e-board.nl +31 416 36 96 96 Wĳ komen u graag persoonlĳk informeren.

Kĳk nu al via onze websites hoe uw eigen project er zal uitzien. Handig, zo’n Exterior Makeover!

Uitdaging

Gevelversiering De flat Geldershoofd in de Bijlmer is een enorm flatgebouw met zo’n 500 woningen. Nadat de afgelopen twintig jaar nagenoeg alle flatgebouwen waren aangepakt, besloot Delta Forte in samenwerking met Rochdale ook Geldershoofd aan te pakken. Respect voor het bestaande was daarbij een belangrijk uitgangspunt. En zo kwam het dat de bestaande versiering op de kopgevel, die werd ontworpen door de Russische kunstenaarsgroep Archeopterix een flinke opknapbeurt kreeg. Het kunstwerk bestaat uit verf en staal. De tekst Handle with care slaat op de bedoeling van de kunstenaarsgroep: ze zien de mensen die in de grote ‘woondozen’ van de moderne stad wonen als breekbare wezens die voorzichtig behandeld moeten worden. In de 400 meter lange galerijgevel zijn ter plaatse van de vier entrees naar buiten geknikte luifels aangebracht. Doordat het knikpunt per verdieping op een andere plaats ligt, ontstond een diagonale lijn die de lengte van de flat doorbreekt en de entree accentueert. Heeft u meegewerkt aan een bijzondere gevelversiering en is dit kunstwerk niet ouder dan van 2010? Stuur ons een foto met een korte toelichting, en wie weet staat u de volgende keer in RenovatieTotaal! Reacties naar: info@handelsuitgaven.nl

nr. 2 | april 2012

Actueel Nederlandse winnaars Aluminium Award 2011 Op de Renovatiebeurs werden de winnaars bekend gemaakt van de Benelux Aluminium Award 2011. Dit is een tweejaarlijkse prijs voor duurzaam renoveren die gezamenlijk is uitgeschreven door het Aluminium Centrum, de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG) in Nederland, het Aluminium Center Belgium en de Federatie van Aluminium Constructeurs (FAC) in België.

Eerste editie vakbeurs R De eerste vakbeurs Renovatie in de Brabanthallen is positief ontvangen, zowel door de exposanten als door de bezoekers. Ook het hoge niveau van de bezoekers viel op: 80 procent was eind- of medebeslisser of adviseur in het aankoopproces. Behalve het vele productnieuws, was vooral ook de positieve sfeer opvallend. Iedereen had zin om liever vandaag dan morgen met een interessante renovatieklus te beginnen! In de aanloop naar de beurs bleek het animo zó groot dat de organisatie op het laatst diverse exposanten moest teleurstellen. Bij de volgende editie – van 8 tot en met 10 april 2014 – zal dan ook de halcapaciteit worden vergroot. In het vorige nummer van RenovatieTotaal hebben we al uitgebreid aandacht besteed aan de beurs. Toch zijn ook bijgaande nieuwsfeiten van de beurs nog een vermelding waard.

Amicitia, Leeuwarden

tuin of op het terras terechtkomt. De universele hemelwateraansluitbocht is ontwikkeld als antwoord op vragen uit de markt. Vooral bij renovatiewerkzaamheden zijn er veel verschillende bochten en hulpstukken nodig voor aansluiting van de goot op de standleiding. Polytech maakte één aansluitbocht waarmee diverse bochten te maken zijn. In stappen van 22,5 graden is een bocht op te bouwen tot 180 graden; bovendien is de bocht wentelbaar voor diverse richtingen.

DHV kantoor, Amersfoort

Het traditionele kantoor- annex winkelgebouw in Leeuwarden stond lange tijd bekend als lelijkste gebouw van de stad. Met een grondige renovatie veranderde het gebouw in een opvallend woon-/winkelcomplex. Door toepassing van veel glas en aluminium kreeg het gebouw een transparant uiterlijk, waarbij de glazen balustrades, afgewerkt met aluminium regels, het open karakter onderstrepen. In de categorie Bedrijfsgebouwen viel het DHV hoofdkantoor in Amersfoort in de prijzen. Ook dit gebouw kreeg een veel transparantere gevel door aluminium profielen en plaatwerk, en glas. Met een bijzondere spouwconstructie leidde dit bovendien tot een veel energiezuiniger gevel: het energielabel ging van G naar A. Meer informatie (o.a. over de Belgische winnaars en het juryrapport); www.aluminium-award.eu/2011/

Lichtgewicht isolatieglas voor monumenten Stolker Glas brengt het lichtste isolatieglas op de markt: met een gewichtsbesparing van maar liefst 50 procent. Door een speciale behandeling is het dunne glas koud buigbaar en geschikt voor renovatie- en restauratieprojecten. Slechts 7 mm dik is het nieuwste glas dat Stolker op de markt brengt. Naast het al leverbare 8, 9 en 10 mm dunne isolerende dubbelglas. Door de geringe dikte is het product in nagenoeg elke situatie toepasbaar. Het Stolker Monuglas wordt uitgevoerd in getrokken glas, waardoor men de zachte, onregelmatige spiegeling behoudt die zo karakteristiek is voor gevels in historische gebouwen. Ondanks het dunne glas kunnen toch isolatiewaarden behaald worden van 3,1 W/m2K luchtgevuld tot een

nr. 2 | april 2012

Polytech Kunststoffen, Musselkanaal, (0599) 41 74 44, www.polytech.nl

Vloeibare dakbedekking U-waarde van 1,6 W/m2K, gevuld met Xenon. Naast deze producten is ook nog MonuSafe en MonuTempered leverbaar, respectievelijk glas in een gelaagde samenstelling van 8 mm dik en glas in een geharde 4 mm dunne ruit. Beide glassoorten zijn voorzien van een warmtereflecterende coating én hebben de spiegeling van oud getrokken glas. Stolker Glas, Nieuwegein, (030) 285 54 00, www.stolkerglas.nl; www.monumentenglas.nl

Hulpstukken voor de hemelwaterafvoer Polytech introduceerde op de Renovatiebeurs een aantal praktische oplossingen voor de hemelwaterafvoer. Het bladafscheidersysteem voorkomt verstopping van de hemelwaterafvoer en met de universele hemelwateraansluitbocht volstaat slechts één onderdeel voor alle bochten. Het bladafscheidersysteem wordt in de hemelwaterafvoer geplaatst en voorkomt verstopping van de hemelwateruitloop door bladeren in de dakgoot. Het scheidingsysteem voert hemelwater en blad door de regenpijp en scheidt ze vervolgens van elkaar. Een roostertje in het systeem en een uitloop zorgen ervoor dat het blad in de

Hypertectum is een vloeibare dakbedekking die geschikt is voor renovatie van bestaande daken. Het aanbrengen van de elastische lagen kan zowel met een kwast, een roller als met een spuitsysteem. Het Hypertectum dakbedekkingsysteem wordt geleverd door Coating Products en kan zowel op horizontale als verticale vlakken worden aangebracht. Aansluitingen op doorvoeren, dakkapellen, opstaande randen en andere doorbrekingen van het dak kunnen eveneens met het systeem worden behandeld. Het ééncomponentsysteem heeft een verwachte levensduur van meer dan 25 jaar; het bevat geen vlies of versterkende matten die in het product moeten worden verwerkt.

s Renovatie succes

krijgt naast de melding (opdracht) ook alle informatie over de gebouwen, de eigenaar, de beheerder en eventueel de bewoners. Kraan Bouwcomputing B.V., Rotterdam, (010) 28 66 642, www.kraan.com

Om het materiaal te kunnen verwerken – op bitumen, EPDM, beton, hout, metaal, glas, natuursteen of kunststoffen – moet de ondergrond eerste worden gereinigd en scheuren en kieren gedicht worden. Vervolgens wordt het systeem in twee lagen opgebracht: eerst een laag Hypertectum AR en vervolgens een laag Hypertectum AF. De eerste laag is circa 0,6 tot 0,8 kg/ m2 dik. Bij het aanbrengen – met kwast, roller of airless – worden bij beide lagen eerst alle opstaande kanten van het dak en doorbrekingen aangepakt en vervolgens de rest van het dak. Het materiaal heeft een hoge elasticiteit: circa 400 tot 600 procent en is dampopen.

Tijdelijke personenlift uitkomst bij renovatie Bij grote (hoge) verbouwings- en renovatieprojecten waarbij de bewoners in hun woningen blijven, moeten de liften wél gewoon doordraaien. Als ook de liften een grote onderhoudsbeurt moeten ondergaan, is een tijdelijke lift een oplossing. Reco Special Products is specialist op het gebied van tijdelijke liftoplossingen.

Coating Products, Doetinchem, (0314) 20 01 25, www.coatingproducts.nl

Snelle renovatie van vloerbedekking worden. Dit bijvoorbeeld ter vervanging van de houten bakgoot met een zinken binnengoot.

Sigan is een polyethyleenfolie die aan beide kanten is voorzien van een dispersielijm. Deze lijm is tijdens het productieproces gedroogd, vandaar het ‘drooglijmsysteem’. Met de folie kan nieuwe vloerbedekking eenvoudig over bestaande worden aangebracht. Doordat de polyethyleenfolie is voorzien van het drooglijmsysteem kan de folie later weer probleemloos verwijderd worden, zonder lijmresten achter te laten. Uit technisch oogpunt is het systeem dus een alternatief voor het traditionele lijmen. De Sigan folie kan worden aangebracht op diverse soorten ondervloeren, vloerbedekkingen of egalisatielagen: bijvoorbeeld op anhydrietvloeren, vloeren van spaanplaat, bestaande vloerbedekking van PVC of linoleum, op parket, laminaat, vloertegels en terrazzowerk. Daarvoor zijn er drie types Sigan folie met verschillende kleefkrachten. Het materiaal wordt geleverd in rollen van 75 cm breed. Deze manier van vloerbedekking renoveren is vooral een oplossing in gebouwen die tijdens de renovatie door moeten blijven draaien: winkels, ziekenhuizen, scholen, restaurants, enzovoort. De nieuwe vloerbedekking op de folie kan namelijk direct weer worden belast. Unipro bv, Haaksbergen, (053) 573 73 73, www.unipro.nl

Naadloos aluminium gootsysteem Er is volgens N.A.G. steeds meer vraag in de markt naar een dubbelwandige dakgoot waarbij de binnengoot, de beugel en de buitenbak in één geheel gemonteerd

N.A.G. koos er bewust voor om de dubbelwandige goot niet van isolatie (meestal PUR) te voorzien: bij montage van een geïsoleerde goot tegen de muurplaat of gevel loopt men het risico, bij het niet geheel afdekken van de muurplaat, op het creëren van een koudebrug boven en/of onder de goot. Bij de dubbelwandige dakgoot van N.A.G. is zowel de binnengoot als de buitengoot minimaal 1,5 of 2 mm dik (op aanvraag) zodat mechanische beschadigingen zoveel mogelijk voorkomen worden. Er zijn enkele standaard gootmodellen leverbaar maar ook afwijkende modellen zijn in overleg mogelijk. Als er toch gebruik wordt gemaakt van isolatie, dan gaat het om losse elementen die bij recycling eenvoudig verwijderd kunnen worden. De goten worden bevestigd met behulp van inwendige binnenbeugels die geheel uit het zicht blijven. De goten zijn ook leverbaar met doorlopende windveren. N.A.G. B.V., Westknollendam, (075) 68 77 034, www.nag.nl

Renovatiesoftware gebaseerd op het Lean principe Processen in de renovatie lijken op die in de nieuwbouw. Kraan Bouwcomputing meent echter: wil men vanaf het begin goed kunnen berekenen en tijdens het proces alle informatie veiligstellen, dan vraagt dit om specifieke ondersteuning op het gebied van calculatie, administratie en procesaansturing in het bijzonder. Kraan introduceerde daarvoor een nieuw product: Kraan Renovatie. Daarbij is vooral gekeken naar de processen die tussen hoofdaannemer, onderaannemers en de opdrachtgever spelen. Door deze processen goed in kaart te brengen en zo eenvoudig mogelijk te verpakken in een goed geautomatiseerd deelproces (van calculatie via opname tot en met de facturatie) is een bijzonder stuk gereedschap ontstaan. Kraan heeft deze oplossing zoveel mogelijk binnen haar bestaande programmatuur gemaakt zodat het voor de gebruiker eenvoudig schakelen is. In het product is Kraan bovendien uitgegaan van het Lean principe: ofwel het volgen van het meest optimale proces, waardoor zo efficiënt mogelijk kan worden gewerkt. Hierdoor kan een optimaal rendement worden gegenereerd door het laag houden van de administratieve lasten. Ook de module Kraan Intake is nieuw: deze software verbindt op een snelle, slimme en gebruiksvriendelijke manier de binnengekomen klachten of meldingen voor het onderhoudsteam met de werkvoorbereiding. Deze

Ook een tijdelijke personenlift moet voldoen aan alle eisen (bijvoorbeeld aan de wet geboden toegang) en de huidige normering. Daarnaast zijn er eigenlijk geen standaardoplossingen: iedere tijdelijke personenliftopstelling is uniek en moet worden aangepast aan de afzonderlijke situatie. Dat geldt niet alleen voor het product – de tijdelijke lift – zelf, maar ook voor het traject daarna, met onder andere de plaatsing van de lift en het onderhoud. Reco Special Products hanteert voor het gehele traject een plan in vijf stappen, ofwel een totaaloplossing: inventarisatie van de situatie, waarbij de wensen van de opdrachtgever op tafel komen; berekening, rapportage en begeleiding van het projectplan; plaatsing van de lift (soms zelfs binnen twee dagen); keuring, door een onafhankelijke keuringsinstantie, en een plan voor onderhoud en storingen. En het tijdelijke karakter kan soms wel uitlopen tot vijf jaar; Reco heeft veel voorbeelden van geslaagde oplossingen voorhanden. Reco Special Products B.V., Waddinxveen, (0182) 74 40 50, www.recosp.eu; www.tijdelijkelift.nl

nr. 2 | april 2012

Project in beeld

Isolatie binnen voor behoud fraai uiterlijk In de Gorinchemse Lingewijk staan sociale huurwoningen van rond de jaren twintig van de vorige eeuw die zo rijk gedetailleerd zijn als maar zelden voorkomt. Dat maakte de woningen dus ook alleszins waard om te renoveren en restaureren. Vanwege de zeer karakteristieke gevels moest isolatie aan de binnenzijde gebeuren. Er werd gekozen voor een meerlaagse isolatiefolie van aluminium folies afgewisseld met luchtkussens. Door de geringe dikte blijft er zoveel mogelijk vloeroppervlak over. Tekst: Carla Debets Bouwtekst; Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Isobooster, Carla Debets

e totale wijk Lingewijk-zuid in Gorinchem omvat 493 huurwoningen, die eigendom zijn van woningcorporatie Poort6. De woningen zijn destijds gebouwd door staalfabrikant De Vries RobbĂŠ, voor de eigen werknemers. De architect mocht zich uitleven en vatte die taak serieus op: gevelvariaties met vakwerken, bakstenen trapgevels en stucwerk wisselen elkaar af, evenals straatbeelden en hoekoplossingen. Geen wonder dat iedereen een dergelij-

ke wijk wil behouden. Poort6 zette daarom in op Hoog Niveau Renovatie, niet alleen voor zo goed mogelijk behoud en herstel van de buitenzijde van de woningen, maar de woningen kregen ook nieuwe indelingen om aan hedendaagse eisen te voldoen.

Houtrotproblemen De woningen waren al eerder (in 1992) gerenoveerd, vooral om beter te isoleren. Dit bleek echter slecht gebeurd: dakkapellen waren vervangen door

kunststof exemplaren, ramen verwijderd en de oude houten kozijnen voorzien van kunststof kozijnen met dubbelglas, en isolatie aan de binnenzijde. Houtrot en condens waren het gevolg. Dus ook deze problemen moesten worden opgelost. De wijk wordt nu in fasen aangepakt: de eerste fase van 52 woningen â&#x20AC;&#x201C; het meest karakteristieke deel van het project - is afgerond, de tweede fase van 53 woningen startte in november 2011 en voor de derde fase (40 woningen) zijn de opnames gestart.

Foto 4. Hellende daken met dakkapellen, hoek- en kilkeperdetails zijn waar mogelijk met authentieke materialen hersteld. Foto 5. De isolatie is aan de binnenzijde aangebracht, zowel in de daken, als in de gevels. Foto 6 en 7. Elke vierkante centimeter telt in de kleine woningen. Met de meerlaagse isolatiefolie (Isobooster) is een voorzetwand van 80 mm mogelijk en wordt toch een Rc-waarde van 3,5 m2K/W gehaald. 4.

nr. 2 | april 2012

Behoud en herstel Bij de renovatie is de zorgvuldige aanpak van de oorspronkelijke architectuur tot in de details een belangrijk uitgangspunt geweest. Daarbij moest het gevelmetselwerk worden hersteld en lelijke reparaties worden verbeterd, maar ook de eerdere renovatiewerkzaamheden grotendeels worden teruggedraaid: de kunststof dakkapellen en kozijnen zijn weer vervangen door houten bouwdelen met de oorspronkelijke detaillering.

3. Foto 1. De rijk gedetailleerde woningen in de Gorinchemse wijk Lingewijk zien er na renovatie weer prachtig uit. Foto 2. De eerste renovatiefase van 52 woningen kent veel verschillende woningtypes, allemaal met bijzondere kenmerken. Foto 3. Karakteristieke details werden weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht.

Daarbij werd fors ingezet op energiebesparing. Maatregelen op energiegebied vormen dan ook een belangrijk onderdeel van de renovatie: vervanging van de isolatie aan de binnenzijde van gevels, nieuwe houten kozijnen, deuren en ramen met HR++ glas, isolatie van daken en begane grondvloeren, en een nieuwe MV-installatie.

Isolatie bij behoud architectuur Vanwege de bijzondere gevelarchitectuur moest isolatie aan de binnenzijde plaatsvinden. Daarbij varieerden de oorspronkelijke gevels van halfsteens tot steens en spouwmuren. Ook de kappen zijn aan de binnenzijde geïsoleerd om de oorspronkelijke buitenkant te behouden. Alle gevels en daken zijn voorzien van hoogwaardige meerlaagse isolatiefolie, dat bestaat uit verschillende lagen aluminium folie, afgewisseld met luchtkussens (Isobooster). In vergelijking met andere isolatiematerialen is de werking van deze isolatiefolie vooral gebaseerd op thermische reflectie in plaats van absorptie. Dit geldt zowel voor warmte als koude. Projectleider Patrick Luschen van aannemer Hemubo vertelt: ‘MAT Afbouw, die wij hadden ingeschakeld voor de afbouw, kwam met dit voorstel. De woningen moesten namelijk van een energielabel G naar een label B, eigen-

lijk nog liever een A-label. Met deze isolatiefolie konden we een hoge Rcwaarde halen, terwijl het toch een dun materiaal is.’ Zowel in de gevels als in de daken is isolatiefolie van 40 mm dik toegepast: bij deze kleine arbeiderswoningen is elke centimeter verlies van oppervlakte er één teveel. De folie is isolatie en dampremmende laag ineen en het flexibele materiaal laat zich gemakkelijk aanbrengen. ‘Bovendien’, zo licht Arthur Horeman van Isobooster toe, ‘hoeft de isolatie niet in de metal-stud opgenomen te worden, wat meer vrijheid biedt bij het leidingwerk, zoals voor elektra en water.’ De nieuwe opbouw bestaat van buiten naar binnen uit: metselwerk, luchtspouw, 40 mm Isobooster, metal stud (is eveneens lucht), dampdichte folie en 12,5 mm gipsplaten. Ventileren is daarbij belangrijk, zowel voor de reflectiewerking als ter voorkoming van condensatie in de constructie. De totale dikte van de voorzetwand is 80 mm en de nieuwe R-waarde is 3,5 m2K/W. Voor de daken is hetzelfde principe toegepast: het dakbeschot is waar nodig vervangen en aan de binnenzijde voorzien van de meerlaagse isolatiefolie van 40 mm dik, dat met behulp van staalprofielen tussen de gordingen is gelegd, en gipsplaten van 12,5 mm als afwerking.

Ook voor de geïsoleerde daken geldt een R-waarde van 3,5 m2K/W. Horeman: ‘Opvallend is dat de R-waardes van 3,5 zijn gebaseerd op de berekende waarde van het isolatiemateriaal van 3,4 m2K/W, maar dat in de praktijk gemeten waarden substantieel beter zijn dan de waarden die we volgens de norm mogen communiceren. Op basis daarvan was een verbetering van het energielabel van F naar A mogelijk geweest. Echter: op basis van de theoretische gegevens én het feit dat niet op iedere plaats in de woning met de (theoretische) waardes als van Isobooster gewerkt kon worden, is label B aangehouden.’ Uiteraard ook een goede score.

Eerste project Voor aannemer Hemubo was dit het eerste project waarin meerlaagse isolatiefolie werd toegepast. Luschen: Het materiaal is redelijk eenvoudig te verwerken. Het vergt een iets andere werkwijze vergeleken met bij steenwol of glaswol, waarbij de vezels bij de plaatranden in elkaar grijpen. Hier moeten de naden goed worden afgeplakt. Bovendien moet je ervoor zorgen dat het materiaal goed loshangend verwerkt wordt en niet teveel wordt samengedrukt. Voor de plafonds hebben we de folie geniet op de houten balklagen; in de gevels is het materiaal

met tape bevestigd op de metalstud profielen.’

Lean woningrenovatie De vele verschillende woningtypes in het project maakte het werk er voor de aannemer niet eenvoudiger op. Poort6 had dit al in een vroeg stadium voorzien en besloot een bouwteam te vormen. Hemubo mocht als aannemer aanschuiven op basis van een eerder renovatieproject waar het bedrijf werkte volgens de lean-methodiek: daarbij worden de werkzaamheden van alle partijen zodanig op elkaar afgestemd dat iedereen op het juiste moment zijn bijdrage levert. Alle handelingen die het proces verstoren worden achterwege gelaten. Hiermee worden fouten en dus ook faalkosten vermeden. In renovatieprojecten is dit nog geen gebruikelijke werkwijze. Goede onderlinge communicatie blijkt daarbij essentieel te zijn. Hemubo besloot daarom tot een werkwijze waarbij alle partijen - opdrachtgever, aannemer en onderaannemers – consequent dagelijks samen naar de voortgang keken, om eventuele knelpunten vóór te zijn en snel op te lossen. Hiermee kon onder andere ook de doorlooptijd van de renovatie beperkt worden: de 52 woningen uit de eerste fase zijn in acht maanden tijd gerenoveerd.

Bouwgegevens

Opdrachtgever: Poort6 Gorinchem Architect: Hulshof architecten, Rotterdam Aannemer: Hemubo, Almere Leverancier isolatie: Isobooster, Heerlen Afbouw (wanden): MAT afbouw, Zaltbommel Start renovatie: februari 2011 Oplevering: 1e fase november 2011

nr. 2 | april 2012

m e n te n a p p a rt e b u rg m e t lu xe om t D n , ra n u R e s ta p a v il jo e H et B a d

OUDE LIEFDE... Het restaureren en renoveren van daken van historische panden vraagt om specifieke oplossingen. En om liefde voor het vak. MONIER levert niet alleen de grootste keuze in authentieke dakpanmodellen, maar ook integrale oplossingen om het dak aan de eisen van het Bouwbesluit te laten voldoen. Bijvoorbeeld als het gaat om isolatie. Daarom blijven we investeren in ons assortiment speciale, historische modellen met bijpassende componenten. Zoals de Grote Romaanse, de Kruispan en de Tuile du Nord. Omdat wij net zoveel houden van ons historisch erfgoed als u.

Grote Romaanse

Kruispan

Tuile du Nord JJ A AA AR R

PRODUCT PRODUCT GARANTIE GARANTIE

Kijk voor het grootste assortiment authentieke, historische dakpanmodellen op www.monier.nl. MONIER adviseert graag bij restauratie en renovatie: bel voor meer informatie onze afdeling verkoop op 0348 - 47 65 00.

JJ A AA AR R

DAKSYSTEEM DAKSYSTEEM GARANTIE GARANTIE

Hout

Mooi, authentiek, met oog voor historie Kunststof kozijnen in een jaren dertig huis. Moderne draaikiepramen waar eens schuiframen zaten, het zijn voorbeelden van liefdeloos renoveren. Het resultaat is zoveel beter met inschakeling van een ervaren kozijnproducent die zich verdiept in de historie en de culturele waarde van de gevel. Tekst en beeld: Kees de Vries

▲ Woningen in het Oude Noorden in Rotterdam kregen een facelift met houten kozijnen. Straat en gebouw stralen weer.

an Entzinger, hoogleraar migratie- en integratiestudies aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit pleitte onlangs in het rapport ‘De Staat van Integratie’ voor het grootschalig opknappen van de oude stadswijken. Gebeurt dat niet, dan zullen verpaupering en criminaliteit er de vrije hand krijgen. ‘Als men deze wijken niet aan hun lot wil overlaten, is er alle reden fors te investeren in de kwaliteit van woningen en woonomgeving.’

Verbeterboek Hopelijk nemen de betrokken gemeenten, woningbouwcorporaties, architecten en aannemers ter inspiratie vooraf Het Beste Verbeterboek van Marloes van Haaren ter hand (ISBN 978 90 6868 463 6). Deze architect en voormalig supervisor voor de Gordel 20-40 in Amsterdam toont 25 van de beste proeven uit 5316 verbeterde woningen uit 1999-2007. Ze toont de ellende en verrommeling van het gevelbeeld door in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw geplaatste kunststof kozijnen. En hoe dat met veel liefde, historisch besef, vakmanschap en de originele detaillering van houten kozijnen is aangepakt en gerestaureerd. Daarbij stelt de auteur: ‘Het belang van goed

timmerwerk en meelevende fabrikanten is niet te onderschatten.’

Authentieke uitstraling De leden van de Bond van Timmerfabrikanten in Bussum hebben lange ervaring in zowel nieuwbouw als renovatie. Op het gebied van wind- en waterdichtheid, inbraakwerendheid, bedienbaarheid en isolatie is een kozijn een hightech product. Zeker als er een koppeling gemaakt moet worden tussen moderne eisen en authenticiteit. Directeur John Postma van Wesselink Kozijnen in Doetinchem: ‘De opdrachtgever heeft er baat bij zo vroeg mogelijk naar de timmerfabrikant te gaan. Adviseurs weten in grote lijnen hoe de vork in de steel zit, de timmerfabrikant weet het tot op detailniveau. Ik word dan ook liever niet gezien als een toeleverancier die bezig is met het genereren van omzet, maar als bedrijf met een toegevoegde waarde van informatie en kennis om het eindproduct zo goed mogelijk neer te zetten. Dat voorkomt in de uitvoering veel problemen. Wij hebben onze discipline, en dat is kozijnen.’ Muurhuizen Houtindustrie Amersfoort bewees zich de afgelopen jaren in grote renovatie-

▲ Renovatie met liefde, vakmanschap en oog voor detail: Muurhuizen 80-82 in Amersfoort.

projecten in de randstad. Directeur Ruud Kamminga zegt: ‘Bij het plaatsen van nieuwe ramen en kozijnen in een monumentaal pand kun je niet zomaar even iets doen. Je moet nadenken over de intenties van de architect, over de historie van een pand en dat vertalen naar nieuwe producten met een authentieke uitstraling. Bij de renovatie van historische panden moet niet alleen aan alle eisen voor comfort en veiligheid worden voldaan. Het is net zo belangrijk dat het oorspronkelijk gevelbeeld van een project bewaard blijft.’ Hij wijst op Muurhuizen, de op de oude stadsmuur gebouwde historische straat in het centrum van Amersfoort. De panden die met liefde en vakmanschap zijn gerenoveerd, zoals het door de onderneming aangepakte oude pakhuis Muurhuizen 80-82, springen er uit. Ook voorzag Houtindustrie Amersfoort 33 jaren twintig woningen in het Oude Noorden in Rotterdam van nieuwe houten ramen waar in de jaren tachtig kunststof werd geplaatst. Echter, vormgeving en detaillering van de nieuwe draaikiepramen komen exact overeen met het oorspronkelijke model van de verticale schuiframen, terwijl ze technisch veel beter presteren. De uitstraling van de woningen is ermee hersteld.

Uitstraling John Postma (Wesselink Kozijnen): ‘Ik spreek graag over ‘hoogwaardig’ renoveren. Elk kozijn wordt door ons opgemeten en ingemeten, zowel in de oude als de nieuwe situatie. Ook wordt gekeken hoe de detaillering is. Wij werken dat uit, maken de detaillering en leggen dat voor aan welstand. Amsterdam is een van de eerste steden waar goed is nagedacht het gevelbeeld zijn oorspronkelijke allure terug te geven. Die houding waaiert gelukkig inmiddels ook over naar de andere steden. Doe je het niet goed, dan blijft het toch jammer en in mijn ogen een gemiste kans.’

Op welke manieren kan hout worden toegepast in renovatieprojecten? Hoe kan hout worden behouden en worden onderhouden? De NBvT (Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten) geeft tips in elk nummer van RenovatieTotaal.

nr. 2 | april 2012

Restauratietechniek Zó kan het ook: creatief hergebruik van oude pannen zorgt voor een levendige uitstraling.

Behoud van het traditionele pannendak Niet alleen het vervangen van dakpannen vormt een bedreiging voor het historische pannendak, maar ook loodconstructies, dakramen, dakkapellen, daktuinen, dakterrassen en allerlei doorvoeren. Het historische pannendak vormt echter een kenmerkend onderdeel van een monument. Pannen maken deel uit van de architectuur – zeker in de 19e en 20e eeuw – doordat bewust gekozen is voor een vorm of kleur. Hoe kan de authenticiteit en de historische waarde van pannendaken behouden blijven?

Restauratietechniek

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (voorheen RACM) in Amersfoort stelde vele technische brochures samen over diverse aspecten van restauratie. RenovatieTotaal besteedt aandacht aan diverse restauratietechnieken, waarvoor medewerking van de Rijksdienst werd verkregen. Meer informatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Postbus 1600, 3800 BP Amersfoort, tel. 033 – 4217421, Info@cultureelerfgoed.nl en www.cultureelerfgoed.nl

Tekst: Carla Debets Bouwtekst Foto’s: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Carla Debets

Nog iets te vaak verdwijnen oude dakpannen in de afvalcontainer. Dan worden bijvoorbeeld holle pannen tijdens een restauratie vervangen door opnieuw verbeterde Hollandse pannen of door nieuwe ‘oude’ pannen. Geen gelukkige ontwikkeling want het eenvormige strakke uiterlijk van die pannen past totaal niet op het historische dak. Ook hier geldt weer: behoud gaat voor vernieuwing.

Monniken en nonnen Een van de eerste ontwikkelingen op het gebied van dakpannen ontstond rond 1466 en bestond uit een combinatie van onder- en bovenpannen – officieel de Zwolse quackpannen – ook wel monniken en nonnen genoemd. Tot dan toe werden daken gedekt met natuurlijke materialen, die echter ook erg brandbaar waren. De dakpannen van gebakken klei waren een uitkomst. Daken met onder- en bovenpannen, ofwel holle pannen, zijn inmiddels zeldzaam in Nederland. Rond 1500 ontwikkelde men de Hollandse pan, met als belangrijk voordeel dat er minder overlap was tussen de pannen, zodat het gewicht lager was. Tot de 18e eeuw lagen holle pannen op een zogenoemde onbeschoten kap: de pannen hingen met hun nok aan de horizontale panlatten die op de sporen waren gespijkerd. Openingen tussen de pannen werden – nog tot de jaren vijftig van de vorige eeuw – dichtgemaakt met bosjes roggestro of met kalkmortel. In de 18e eeuw werd ook steeds vaker dakbeschot toegepast. Historische daken kenmerken zich mede door het gesloten karakter; de zolder werd immers vooral benut als bergen bewaarruimte en daarvoor waren lichtopeningen niet nodig. Wat vorm en kleur betreft zijn de oude holle pannen niet identiek; dit komt met name door het met de hand mengen

nr. 2 | april 2012

van de klei. De grote variëteit in vormen kleurnuances is echter ook juist de specifieke waarde van een historisch pannendak. Het industriële productieproces zorgde weliswaar voor pannen die gelijkmatiger waren en beter op elkaar aansloten, én voor een veel grotere variëteit in vormen, kleuren en versieringen, maar het lijkt allemaal niet op een historisch pannendak.

Het historisch pannendak behouden Tijdens een restauratie ook de zolder geschikt maken voor gebruik (bijvoorbeeld als woon-, slaap- of werkruimte) komt regelmatig voor. Gevolg daarvan is dat er dakbeschot en isolatie wordt aangebracht, maar ook dakdoorbrekingen zoals dakramen en ventilatie- en rookgasafvoerkanalen. Dat is ook vaak het moment dat besloten wordt wat er met de dakpannen moet gebeuren: hergebruiken of in de container.

▲ Nog te vaak worden historische pannen weggegooid (foto Okko Kloosterman).

Om aantasting van het pannendak tegen te gaan, kunnen een aantal preventieve maatregelen genomen worden. Allereerst is regelmatige controle belangrijk, bijvoorbeeld na een storm. Daarbij kunnen pannen rechtgelegd worden, worden uitgewisseld of aangevuld óf exemplaren die in slechte staat zijn, worden vervangen. Het verdient daarom aanbeveling om een kleine voorraad van de juiste pannen aan te leggen, vaak verkrijgbaar via handelaren in tweedehands bouwmaterialen. Afwaaien kan worden voorkomen. Bijvoorbeeld door de juiste ligging van de pannen: de ene pan past soms beter dan de andere. Ook kunnen pannen aangestreken worden met kalkspecie, kan een houten roosterwerk aan de buitenzijde worden aangebracht of kunnen pan- en vorsthaken worden aangebracht.

▲ Duidelijk verschil tussen oude en nieuwe pannen.

Restauratie historisch pannendak Bij restauratie zijn de volgende aandachtspunten van belang: - Behoud van het aanwezige pantype. Daarbij gaat het meestal om met de hand vervaardigde, holle pannen. Bij jongere monumenten liggen echter vrijwel altijd industrieel gefabriceerde pannen op het dak; - Inboeten. Net als bij metselwerk geldt: inboeten met tweedehands pannen; - Vervangen. Soms is het technisch noodzakelijk het pannendak volledig te vervangen. Het gebruik van gelijksoortige tweedehands pannen is dan vrijwel altijd mogelijk. Nieuwe pannen zijn ook mogelijk, mits van gelijk model; - Hergebruik is uitgangspunt bij restauratie. Daarvoor gelden de volgende richtlijnen: * afgeschilferde en gebarsten pannen – zogenoemde rammelaars – uitsluiten;

▲ De Hollandse pan is een handgevormde pan en daardoor niet regelmatig van vorm. Voor de waterdichting werden strodokken toegepast.

SHR, uw steun bij renoveren

SHR voor technisch en wetenschappelijk onderzoek en advies voor de houtverwerkende industrie, toeleveranciers, aannemers en gebouwbeheerders.

▲ Dak met in Nederland zeldzame onder- en bovenpannen, ook wel monniken en nonnen genoemd (foto Albert Reinstra).

craquelé of slijtageplekken vormen geen probleem; * kalkmortel verwijderen; * kwaliteitscontrole: bijvoorbeeld verborgen barsten opsporen door op de pan te kloppen; een dof geluid betekent dat de pan niet goed (meer) is; * op grootte sorteren en onderscheid maken in kromme en vlakke pannen; * ontbrekende pannen aanvullen met oude exemplaren uit restvoorraad; * tip: gebruik bij veel materiaalverlies de nog goede pannen voor één dakschild en gelijksoortige tweedehands pannen voor het andere dakschild. - Historische aansluittechnieken. Het gebruik van kalkspecie bijvoorbeeld is onderdeel van het historisch beeld. Vermijd daarom zoveel mogelijk zichtbaar gebruik van lood. Gebruik kalkspecie bij de nok en bij aansluitingen met de schoorsteen en opgaand metselwerk. Ook verholen goten kunnen een oplossing bieden; - Behoud van het gesloten karakter. Dakdoorvoeren beperken, mogelijk alleen in het binnenschild of achterdakvlak. Als dat onmogelijk is: de afmetingen van dakramen of –kapellen beperken: liever twee kleine dan één

grote. Afvoerpijpen en dergelijke in het bestaande rookkanaal opnemen (behalve als dit nog voor de rookgasafvoer dient). Afvoeren zo min mogelijk laten opvallen, bijvoorbeeld door een omtimmering of schilderwerk. Meer informatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Techniekbrochure 12. Het pannendak (2008)

Vergunning en subsidie Voor het verwijderen van historische dakpannen van een rijksmonument is – volgens de Monumentenwet 1988 – een aanvraag om vergunning noodzakelijk. Dit geldt zowel bij een algehele restauratie als bij de uitvoering van isolatiewerkzaamheden.

U kunt ons inschakelen voor: •ontwerpadvies, bestekbeoordeling, bouwplaatsinspectie •advies bouwfysica, houtconstructie, coatings, •testen in het laboratorium, •inspecties en schadebeoordelingen

Tel: 0317 – 467 366 Fax: 0317 – 467 399 E-mail: info@shr.nl Website: www.shr.nl

Vakmanschap Gegarandeerd Een dakdekker mag zich pas een Dakmeester noemen als hij is aangesloten

Volgens het Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten is het conserveren en repareren van historische pannendaken in beginsel subsidiabel.

bij de Stichting Dakmeester: een netwerk van deskundigheid als het om daken gaat. Een Dakmeester staat garant voor advies, goede service en perfecte oplossingen voor een probleemloos kwaliteitsdak. U kunt rekenen op: • De zekerheid dat het dak voldoet aan de prestatie-eisen volgens het bouwbesluit • |Optimale verwerking van hoogwaardige producten • Garantie op product én arbeid

www.dakmeester.nl ▲ Het historisch pannendak vormt een wezenlijk onderdeel van het monument.

nr. 2 | april 2012

Actueel / Dag van de Bouw Herbestemming De Fabriek van Delfshaven

Restauratie Muiderkerktoren

Locatie: Mathenesserdijk t.o. 485A, Rotterdam Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: BAM Woningbouw Rotterdam Geschatte opleveringsdatum: oktober 2012 Website: www.defabriekvandelfshaven.nl

Locatie: Lineausstraat 35, Amsterdam Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V. Geschatte opleveringsdatum: juni 2012 Website: www.mjdenijs.nl

Eén van de meest markante fabriekspanden van Rotterdam wordt op dit moment verbouwd tot verzamelgebouw voor kleine bedrijven, zelfstandig ondernemers en freelancers. In het najaar van 2012 opent De Fabriek zijn nieuwe deuren. Met 36 innovatieve units, bestemd voor ondernemers. De Fabriek is zo’n pand waarvan je zou willen dat de muren konden spreken, zo rijk is z’n geschiedenis. In 120 jaar tijd transformeerde het van ‘uitstoominrichting’ (wasserij en ververij) tot kraakpand en culturele broedplaats. Op dit moment neemt het projectteam van BAM Woningbouw Rotterdam het gebouw flink onder handen.

Het ontwerp voor de renovatie en herontwikkeling van de toren is van Architectenbureau J. van Stigt. De Nijs heeft de Muiderkerktoren ingezet als opleidingskans voor leerlingbouwvakkers. Zo wordt er samengewerkt met opleidingscentra zoals SSP Amsterdam, Bouwtalent en ROC Amsterdam. Het plan bestaat uit het realiseren van drie tussenverdiepingen van ieder ca. 25 m2 vloeroppervlak. Uiteindelijk ontstaan er 7 verdiepingen in de toren. Er ontstaat extra ruimte die ontsloten wordt door een nieuw te plaatsen glazenpanorama lift aan de achterzijde van de toren.

Verbouw Mobilis – NSP Rotterdam Centraal Locatie: Stationssingel, Rotterdam Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Mobilis B.V Geschatte opleveringsdatum: december 2012 Website: www.mobilis.nl

Rotterdam krijgt een aantrekkelijk, dynamisch, goed functionerende openbaarvervoerterminal. Het nieuwe Rotterdam Centraal wordt een vervoersknooppunt van regionale en internationale betekenis. Rotterdam Centraal is een belangrijk vervoersknooppunt. Met 110.000 reizigers per dag verwerkt het stationsgebied evenveel reizigers als luchthaven Schiphol. Naast de aansluiting op het Europese net van hogesnelheidstreinen (HSL-Zuid) krijgt Rotterdam Centraal ook een aansluiting op de lightrailverbinding RandstadRail. Door de komst van de HSL-Zuid en RandstadRail is de verwachting dat het aantal reizigers op Rotterdam Centraal in 2025 zal zijn toegenomen tot zo’n 323.000 per dag.

Herontwikkeling Nedinsco-complex Venlo Locatie: Molensingel 17, Venlo Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: BAM Utiliteitsbouw regio Eindhoven Geschatte opleveringsdatum: 2012 Rijksmonument Nedinsco, op een toplocatie in plangebied Maaswaard, wordt herontwikkeld. Het is een waardevol pand in Bauhaus-architectuur en behoort tot ons culturele erfgoed. Een heleboel partijen hadden ideeën over herbestemming, maar een passende exploitatie vinden bleek moeilijk. In Nedinsco komen nu 27 starterswoningen in het sociale huursegment voor jonge potentials. Enkele mediapartijen gaan een groot deel van de beschikbare 2500 vierkante meter commerciële ruimte huren. De gemeente neemt de hele plint af.

zaterdag 2 juni 2012 Dag van de Bouw In heel Nederland stellen leden van Bouwend Nederland op zaterdag 2 juni a.s. – de Dag van de Bouw - hun mooiste en meest bijzondere bouwlocaties open voor het publiek. Iedereen is welkom om te zien wat er in de buurt verrijst, om kennis te maken met de nieuwste technologieën en technieken en om te ontdekken dat de bouw een hele goede omgeving is om te werken. Deze dag is een initiatief van Bouwend Nederland en haar leden.

ouwplaatsen zijn normaal niet toegankelijk voor publiek, maar op de Dag van de Bouw wordt op deze regel een uitzondering gemaakt. Jong en oud kunnen kennis maken met de bouwen infrasector in al haar facetten. In 2011 bezochten meer dan 100.000 mensen de Dag van de Bouw op 230 verschillende locaties.

RenovatieTotaal prikte er een aantal interessante renovatie- en restauratieprojecten uit. Leden van Bouwend Nederland kunnen hun projecten (renovatie én nieuwbouw) nog aanmelden: doe dat zo snel mogelijk, maar uiterlijk 30 april a.s.! Voor meer informatie (ook aanmelden én ‘open’ nieuw bouwprojecten): www.dagvandebouw.nl.

Herbestemming 7 kluswoningen De Nieuwe Stappen Locatie: Theresiastraat 15, Tilburg Openingstijden: 11.00 - 15.00 uur Uitvoerende partij: Van der Weegen Bouwgroep Geschatte opleveringsdatum: 2012 Website: www.hierwonen.nl/project/Stappen-Tilburg

In de Tilburgse buurt Theresia aan de Sasse van Ysseltstraat ligt de voormalige basisschool De Stappen. Het plan bestaat uit een 11-tal grondgebonden woningen, voor diverse doelgroepen, en een buurtgerelateerde functie. De 11 woningen zijn onderverdeeld in 4 nieuwbouwwoningen aan de Van Sasse Van Ysseltstraat en 7 woningen in de bestaande school. Inmiddels is de verbouwing van de voormalige school tot cascowoningen in volle gang. De lokalen worden verbouwd tot 7 woningen. De authenticiteit van het gebouw zal zoveel mogelijk bewaard blijven, inclusief de vrije hoogte van 3,50 meter. Het idee bij deze 7 woningen is dat de kopers zelf de woningen gaan afbouwen; vandaar de benaming kluswoningen.

nr. 2 | april 2012

Restauratie Verzetsmuseum Locatie: Plantage Kerklaan 81, Amsterdam Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Witkamp Bouwgroep b.v. Geschatte opleveringsdatum: Augustus 2012 Website: www.verzetsmuseum.org/

Bouwbedrijf Staartjes & La Grouw b.v. verbouwt de garage van het Verzetsmuseum te Amsterdam tot een museum voor kinderen tussen de 9 en 14 jaar. De verwachte oplevering is eind augustus 2012.

Herbestemming boerderij Dataheerd Locatie: Meedenerweg 3, Feerwerd Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwbedrijf de Boer Geschatte opleveringsdatum: 2012 Website: www.bouwbedrijf-deboer.nl

De Dataheerd: Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). Deze boerderij is sinds generaties in dezelfde familie, maar aan de agrarische bestemming onttrokken. De laatste eigenaar wilde graag in de Dataheerd blijven wonen, maar om een pand van een dergelijk volume (3000 m3) te kunnen onderhouden is een grotere financiĂŤle draagkracht nodig. Er worden vijf duurzaam gebouwde woningen gerealiseerd. Binnen een jaar zijn vier kopers gevonden waarvoor woonhuizen van circa 600 ĂĄ 700 m3 in de boerderij worden gebouwd via een CPO constructie.

Verbouw Voormalig Postkantoor Hillegom

Herbestemming Helenahoeve, Tiengemeten

Locatie: Hoofdstraat 36, Hillegom Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Veenman & Vink Hillegom BV Geschatte opleveringsdatum: 2012 Website: www.hetoudepostkantoorhillegom.nl

Verbouw voormalig postkantoor, monumentaal pand, in de gemeente Hillegom. Het bouwplan bevat 7 appartementen in het voorhuis, 9 in het achterhuis, dus in totaal 16 appartementen. Op de begane grond van het voorhuis zal een pannenkoekenrestaurant worden gerealiseerd

Locatie: Grevensweg 19, natuureiland Tiengemeten Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Aannemers- en Timmerbedrijf Braspenning Geschatte opleveringsdatum: 2012

Het restaureren/renoveren van een bestaande boerderij tot horecagelegenheid waarbij de buitenzijde van de boerderij in oorspronkelijke staat wordt teruggebracht. Het realiseren van een multifunctionele ruimte ten behoeve van de speel-leertuin die de bij de boerderij behorende werktuigenloods moet benaderen.

Verbouw en verhoging Daams Molen in Vaassen Verbouw Gerardus Majellakerk Locatie: Obiplein 4, Amsterdam Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V. Geschatte opleveringsdatum: 2012 Website: www.mjdenijs.nl De Gerardus Majellakerk is in 1925- 1927 gebouwd in 1992 dreigde de sloop van de voormalige kerk, dat tegenwoordig een monument is. De bestaande kantoorruimtes aan de westzijde in het gebouw zullen middels een geluidswand van 11 x 15 meter beschermd worden tegen de oefenklanken van het orkest. Tevens zal er voor het orkest een podium worden gemaakt en een verdiept gedeelte dat plaats biedt aan ongeveer 200 personen. De grote ruimte zal akoestisch worden aangepast. Tevens zullen de installaties worden verbeterd. Aan de buitenkant van de kerk worden los van klein onderhoud geen werkzaamheden verricht. Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V. opent de bouwhekken.

Locatie: Jan Mulderstraat 18, Vaassen Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwbedrijf van Laar b.v. Geschatte opleveringsdatum: juli 2012 Website: www.daamsmolen.nl Om verzekerd te zijn van voldoende wind, wordt Daams Molen in Vaassen 4,50 m1 verhoogd door de hele molen (inclusief stenen onderbouw) op te vijzelen en er een extra onderbouw onder te plaatsen. Vooraf wordt de molen tijdelijk naar de overkant van de straat gereden om een nieuwe kelder en fundering te kunnen bouwen.

nr. 2 | april 2012

AXA Remote 2.0

de op afstand bedienbare raamopener voor klep-, uitzet- en valramen Met de AXA Remote 2.0TM heeft men de ventilatie van een woning letterlijk zelf in de hand. De raamopener heeft een slanke, moderne vormgeving en is leverbaar in stijlvol wit of grijs.

15 min.

Draairichting naar buiten (klepraam)

Comfort • natuurlijke ventilatie voor een gezond binnenmilieu • één afstandsbediening voor meerdere ramen • snelle, eenvoudige montage en uitstekende nastelbaarheid • boormal en universele schroeven bijgeleverd Kwaliteit en veiligheid • hoge sluitkracht van maar liefst 400 N • uitstekend te combineren met een hor of vitrage • geen ontsierende bedrading • voldoet aan Politie Keurmerk Veilig Wonen en SKG** • meer dan 4 miljard verschillende codes

Montagetijd

Draairichting naar binnen (valraam) Draadloze bediening Inclusief bevestigingsmateriaal

auto

Automatische vergrendeling

Kijk voor meer informatie op www.axa-stenman.com of www.axa-remote.nl

Ventilatiemogelijkheden voor een gezond binnenmilieu

Minimale raamafmeting 30 x 38 cm (H x B)

Batterijgevoed

Scan voor demonstratie en montagevideo

Schindler Graphic Walls Het moment van mobiliteit benutten om liftgebruikers een moment van beleving te geven.

www.schindler.nl

Bouwkosten

Herstellen traditioneel stucwerk op massieve wand Bij oudere of monumentale panden past men voor het herstel van traditioneel pleisterwerk op massieve wanden meestal een gemodificeerd systeem toe, of een systeem op basis van kalk of traskalk. De voor- en nadelen van elk systeem verschillen per situatie. De kosten hangen sterk af van de laagdikte en het al of niet moeten uitvlakken van de ondergrond. Door: www.casadata.nl

oor het herstel van pleisterwerk op massieve gevels past men meestal een systeem toe op basis van traskalk, een gemodificeerd systeem of een systeem op basis van natuurlijke hydraulische kalk. De systemen kunnen verschillen per situatie. De kostenverschillen hangen sterk af van de minimaal vereiste laagdikte of van de gemiddelde laagdikte, die als uitgangspunt geldt voor de calculatie. Een gemodificeerd systeem vereist bovendien een vlakke ondergrond, wat extra kosten betekent voor het uitvlakken.

Pleisterwerk met gemodificeerd systeem herstellen Bij een gemodificeerd pleistersysteem heeft men maar één soort pleistermortel nodig voor de totale pleisteropbouw. De te repareren plekken moeten recht worden ingezaagd voor een strakke aansluiting tussen oud en nieuw pleisterwerk. Het achterliggend metselwerk waar nodig aanhelen en de ondergrond vrijmaken van alle verontreinigingen. Is ondergrond behandeld met een impregneermiddel, win dan advies is van de desbetreffende fabrikant. De ondergrond goed vochtig maken, zonder dat er een waterfilm ontstaat. Eventuele bouwkundige werkzaamheden dienen minimaal 10 dagen voor het aanbrengen van de

nr. 2 | april 2012

mortel te worden uitgevoerd. Omdat voor de gemodificeerde pleistermortel een vlakke ondergrond nodig is, moet de ondergrond eerst met een cementmortel worden uitgevlakt. Het type pleistermortel is afhankelijk van de zoutbelasting van de ondergrond. De mortel wordt in twee lagen aangebracht: eerst een laag van enkele millimeters en dan een laag van minimaal 10 mm dik. Zorg voor een goede aanhechting bijvoorbeeld met behulp van een grove kam. Het duurt twee a drie dagen voor de eerste laag droog is. Nadat de tweede laag licht is aangetrokken, met een droge spons wrijven om het bindmiddelhuidje te verwijderen en craquelévorming te voorkomen. Craquelévorming kan men verder tegengaan door de pleistermortel te schilderen. De pleisterlagen moet men met folie tegen weersinvloeden beschermen.

Herstel met een systeem op basis van hydraulische kalk Bij pleisterwerk op basis van hydraulische kalk past men meerdere soorten pleistermortel toe voor de totale pleisteropbouw. Eerst het loszittend pleisterwerk afbikken tot op de vaste kern en de te repareren plekken recht inzagen voor een strakke aansluiting tus-

sen oud en nieuw. Beschadigd of aangetast metselwerk verwijderen en/of vervangen, ondergrond schoonmaken en opnieuw aanhelen. Als impregneermiddel aanwezig is, informeer hiervoor bij de leverancier. Wacht na het schoonmaken van de wand één week zodat vocht en zouten kunnen uittreden. Uitbloeiende zouten droog afborstelen en de ondergrond schoonspuiten of voorbevochtigen. Pas bij zoutbelast pleisterwerk een waterwerend en dampopen systeem toe. Een raaplaag aanbrengen in een dikte van minimaal 10 mm en maximaal 20 mm, deze laag afreien en ruw laten staan. Voor de raaplaag moet men een grondmortel toepassen, of bij zout belast metselwerk een saneringsmortel. Hierdoor wordt het vocht uit de ondergrond gezogen, waarbij de zouten zich afzetten in de ondergrond of de bepleistering. De raaplaag egaliseren met een afwerkmortel van circa 2 mm dik. Bestaande pleisterlagen voorzien van een hechtlaag. Het geheel afwerken met een 2 mm dikke afwerkmortel in fijn schuurwerk of glad pleisterwerk.

Gevelpleisterwerk op basis van traskalk herstellen Voor de pleisteropbouw bij traskalk past men meerdere soorten pleistermortel toe. Loszittend pleisterwerk afbikken en de te repareren plekken recht inzagen voor een strakke aansluiting. Slecht voegwerk minimaal 20 mm diep vervangen, evenals aangetaste stenen. De ondergrond voorspritsen/ benevelen met een traskalk-voorspritsmortel. Na het afbinden van de spritslaag de wand vertinnen of uitvlakken met traskalk in een laagdikte van 15 tot 20 mm. De vertinlaag vlak onder de rei aanbrengen en horizontaal ruwhalen. Bij vlak metselwerk zonder zoutbelasting is voorspritsen niet nodig. Na vochtig maken van de ondergrond een raaplaag van 15 tot 20 mm dik aanbrengen en horizontaal ruwhalen. Bestaande pleisterlagen voorspritsen met een voorspritsmortel en het oppervlak geheel afwerken met een afwerklaag, nadat de ondergrond licht bevochtigd is. Op een vlakke onder-

grond de 2 - 5 mm dikke afwerklaag aanbrengen en na 5 tot 10 minuten licht bevochtigen en opschuren. Bescherm de pleisterlagen met folie tegen weersinvloeden.

Aandachtspunten - Bij een gemodificeerde pleistermortel moet men niet meer materiaal aanmaken dat men binnen 45 minuten kan verwerken. Een vlakke ondergrond en een nauwkeurige verwerking op de bouwplaats zijn twee belangrijke vereisten. - Pleistermortel met hydraulische kalk moet binnen 2 uur worden verwerkt. De mortel mag men bijmengen met cement of andere bindmiddelen. De droogtijd bedraagt 1 tot 2 dagen en het pleisterwerk moet 2 tot 3 dagen tegen vorst worden beschermd. - Traskalk producten mogen niet worden verwerkt bij een ondergrond of luchttemperatuur beneden 5 graden Celsius; deze temperatuur moet tenminste 48 uur na het aanbrengen van de mortel verzekerd zijn. Traskalk mortels kunnen niet worden toegepast op geschilderde of gipshoudende ondergronden aanbrengen. Houd rekening met lange droogtijden. Onderhoud Voor onderhoud aan pleisterwerk geldt: - Jaarlijks het pleisterwerk controleren op capillaire scheurtjes, beginnende netvormige scheuren en zoutuitbloei. Eventuele zoutuitbloei ‘droog’ verwijderen door zuigen en/ of borstelen. - Eenmaal per 3 tot 5 jaar – bijvoorbeeld tegelijk met de inspectie van het schilderwerk van kozijnen - het pleisterwerk controleren op scheurvorming, loszittende delen en op afdrukken van pleisterwerk als gevolg van te veel vocht of (te grote) zoutbelasting, vooral ter plaatse van het maaiveld. Herstelkosten De richtprijzen voor het plaatselijk herstellen van traditioneel stucwerk zijn opdrachtgevers prijzen, die gedetailleerd berekend zijn met alle directe uitvoeringskosten van arbeid en materiaal. Bij deze kostenberekening is uit-

Plaatselijk herstellen traditioneel pleisterwerk op massieve wand, kosten per m2 excl. BTW Bron Casadata.nl Activiteit

Plaatselijk herstellen pleisterwerk op massieve wand zonder zoutbelasting

Percen tage herstel 25%

50%

75%

Plaatselijk herstellen pleisterwerk op massieve wand met zoutbelasting

25%

50%

75%

Pleistersysteem

Directe kosten

Totaal

Gemodificeerd systeem

64,67

Indirecte kosten en marge 10,99

Hydraulische kalk Traskalk Gemodificeerd systeem Hydraulische kalk Traskalk Gemodificeerd systeem Hydraulische kalk Traskalk Gemodificeerd systeem

61,46 82,18 118,35 89,39 109,55 163,24 105,37 128,16 64,67

10,45 13,97 20,12 15,20 18,62 27,75 17,91 21,79 10,99

71,91 96,15 138,47 104,59 128,17 190,99 123,28 149,95 75,66

Hydraulische kalk Traskalk Gemodificeerd systeem Hydraulische kalk Traskalk Gemodificeerd systeem Hydraulische kalk Traskalk

69,61 83,23 118,35 96,30 124,83 163,24 112,46 155,89

11,83 14,15 20,12 16,37 21,22 27,75 19,12 26,50

81,44 97,38 138,47 112,67 146,05 190,99 131,58 182,39

75,66

Kostenspecificatie van pleisterwerk plaatselijk herstellen op zoutbelaste massieve wand op basis van traskalk, 50% herstel Bron Casadata.nl Kostencomponent

Omschrijving

Loonkosten

Afbikken loszittend stucwerk tot op vaste kern Schoonmaken ondergrond Voorspritsen ondergrond Benevelen spritslaag Vertinnen ondergrond Ruwhalen vertinlaag Bevochtigen ondergrond Aanbrengen raaplaag Ruwhalen raaplaag Voorspritsen oude pleisterlagen Bevochtigen ondergrond Aanbrengen afwerklaag Bevochtigen en opschuren afwerklaag Afdekken/beschermen met folie Subtotaal loonkosten Spritslaag Vertinlaag, circa 15 mm dik Raaplaag, circa 15 mm dik Afwerklaag, circa 3 mm dik Beschermfolie Toeslag (klein) materiaal, materieel en diversen Subtotaal materiaalkosten Eindtotaal directe kosten

Materiaalkosten

Directe kosten

gegaan van incidenteel herstellen van een oppervlakte van 1 m2, dus een relatief klein oppervlak. Voor grotere vlakken of veel wanden liggen de kosten aanmerkelijk lager dan de bedragen in de kostentabel. Bij een gemodificeerd pleistersysteem heeft men maar één soort pleistermortel nodig, terwijl bij pleisterwerk met kalk of traskalk meerdere pleistermortels nodig zijn. De specificatie van een richtprijs laat de calculatie in werkvolgorde zien. Het aantal manuren geeft de gemiddelde productietijd weer onder normale omstandigheden. Het uurloon is zonder opslagen voor bedrijfskosten, winst en risico. Bij de materialen is uitgegaan van de bruto prijs van producten voor de opdrachtgever, dus zonder inkoopkortingen. Er is uitgegaan van het regionale kostenniveau in de regio Oost Gelderland (postcode 7000 - 7100). Op www.casadata.nl ziet men het kostenniveau van de eigen regio door het opgeven van de postcode. Bij de indirecte kosten is gerekend met een toeslagpercentage op de directe kosten van 17 procent, dat bestaat uit 8 procent voor algeme-

Totaal Kosten

0,500

Kosten uur/ eenheid 35,10

0,100 0,150 0,050 1,200 0,050 0,050 1,100 0,100 0,150 0,050 0,200 0,100

0,100 0,075 0,025 0,600 0,025 0,025 0,550 0,050 0,075 0,050 0,200 0,100

35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10 35,10

3,51 2,63 0,88 21,06 0,88 0,88 19,31 1,76 2,63 1,76 7,02 3,51

0,150

0,150 2,525

35,10

5,27 88,63 3,00 10,95 13,43 5,70 0,30 2,80

Totaal uren

Norm/ een heid 1,000

1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 1 1 1

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

5 7,5 7,5 5 1 1

kg kg kg kg m2 post

Hoe veel heid 0,5

Eenheid

0,60 1,46 1,79 1,14 0,30 2,80

17,55

36,18 124,80

ne bedrijfskosten, 5 procent voor winst en 3 procent voor risico. De kosten zijn exclusief steigerwerk, materieelgebruik, transportkosten, afkomende materialen afvoeren en stortkosten, bouwplaatskosten en de kosten van beschermende maatregelen.

Kosten

Voor betrouwbare regionale richt prijzen voor restauratie, renovatie en onderhoud van woningen en gebou wen: ga naar de informatiesite www.casadata.nl met veel gratis informatie. Alle eenheidsprijzen zijn onderbouwd met gedetailleerde berekeningen van de directe kosten met uitvoeringstijden, verwerkte materialen en bruto materiaalprijzen. Door na het inloggen op een vraagte ken te klikken, is de gehele kostenbe rekening in werkvolgorde te zien. Alle calculaties kan men dan downloaden en aanpassen. Door op een plusteken te klikken, is online een begroting en materialenlijst te maken.

Techniek

Waterdichting bij kelders (3) Muren boven het maaiveld kunnen last hebben van opspattend water of regenwater, maar kunnen ook vochtig worden door opstijgend vocht. De oplossing is een horizontale afdichting, om opstijgen van het vocht te verhinderen. Ook vochtige keldervloeren kunnen worden aangepakt.

ocht stijgt in muren boven het maaiveld op door de capillairen van de muur. Om dit te verhinderen kan een horizontale afdichting worden toegepast. Hiervoor wordt eerst een rij boorgaten in de holtevrije muur aangebracht, om de 15 tot 20 centimeter, onder een hoek van 30 graden (rond 20 mm). Via de boorgaten wordt een injectievloeistof in de muur gebracht met behulp van speciale kunststof bussen. Deze bussen worden 14 dagen in de boorgaten van de vochtige muur gehangen en voorzien van de injectievloeistof. De capillairvernauwende en waterafwijzende werking van de injectievloeistof zorgt voor een horizontale, capillairbrekende laag in de muur, waardoor vocht niet meer kan opstijgen. Deze methode is alleen geschikt voor muren met een vochtigheidspercentage tot 60 procent en niet bij drukkend water. Holle ruimtes en scheuren moeten vooraf met een speciale vulmortel worden gevuld. Deze vulmortel wordt later ook gebruikt om de boorgaten te sluiten. Bij een onderkelderd gebouw hangt de plaats van de horizontale afdichting af van de verticale afdichting van de keldermuur: aan de binnen- of buitenkant? Als aan de buitenkant een afdichtingslaag tegen indringend vocht is aangebracht, moet de horizontale afdichting bij de keldervloer, dus van binnenuit, worden geplaatst. Bij een afdichting van de muur aan de binnenzijde wordt de horizontale afdichting buiten, boven het maaiveld, maar nog onder het kelderplafond aangebracht. Als er geen kelder is, wordt de horizontale afdichting ter hoogte van het maaiveld geplaatst. De horizontale afdichting kan zowel van binnen als van buiten worden aangebracht.

worden en tenslotte de vloerbedekking of keramische tegels. In de vorige nummers van RenovatieTotaal (december 2011 en februari 2012) werd het onderwerp ingeleid en kwam de afdichting van keldermuren aan de binnen- en buitenzijde, mét saneerpleisters, aan de orde. In een volgende nummer gaan we specifiek in op het aanbrengen van bitumenlagen aan de buitenzijde. BASF levert PCI-tegellijmsystemen en bouwchemische producten voor onder andere kelderafdichtingen, zoals onderdelen uit de saneerpleistersystemen en bitumenhoudende afdichtingen. Zie voor instructiefilms over kelderafdichting: www.basf-cc.nl/PCI

Afdichting keldervloeren

Als vocht in de vloer dringt, kan het noodzakelijk zijn ook de keldervloer af te dichten. Hiervoor moet eerst een draagkrachtige en schone ondergrond aanwezig zijn. Vervolgens wordt de wandvloeraansluiting uitgehakt en wordt een holle plint gemaakt met een waterdichtingspleister. Daarna kan men de vloer afdichten met een waterdichtingsmortel. Daarop kan naar wens een ontkoppelde of geïsoleerde dekvloer aangebracht

nr. 2 | april 2012

! w eu

EXPRESS VAN POLY MAX速 DE HOGESNELHEIDSLIJM Wij weten dat u graag tijd bespaart. Daarom zijn de montagelijmen van Bison Professional er nu ook in razendsnelle Express formuleringen. Deze Expressversies bereiken al na 4 uur de volledige eindsterkte. Dat is ruim 10 keer sneller dan bestaande varianten! Verbindingen kunnen zeer snel worden belast, waardoor u als vakman geen kostbare tijd hoeft te verliezen. Voor een razendsnelle verbinding kiest u

Bison Professional is een merk van Bison International.

dus Voor een variant uit pak de range hogesnelheidslijmen vakwerk je Bison. van Poly Max速: SMP Polymer Express voor een hoge eindsterkte, High Tack Express voor een hoge aanvangshechting en Fix & Seal Express voor een hoge elasticiteit. Express van Poly Max速: de beste 辿n snelste oplossing voor al uw professionele lijm-, montage- en afdichtingsklussen.

Voor vakwerk pak je Bison.

www.bisonprof.nl

Bouwkosten

Renovatie en isolatie hellende daken In de tabel treft u de prijzen per vierkante meter dakoppervlakte aan voor hellende daken met betonnen dakpannen en keramische dakpannen. Ook de kosten voor het vervangen van de dakgoten zijn in de tabel opgenomen. Per regio kunnen de bedragen afwijken. Uitgangspunt vormen dakplaten volgens de NEN-normen en het bouwbesluit. Informatie: Ed de Rechteren van Hemert Multiconsultants edrecht@multiconsultants.nl www.nbi-online.nl

Bij renovatie en isolatie gaat het om het aanbrengen van betonnen of keramische pannen en hulpstukken, zoals gevelpannen, nok- en eindvorsten op dakplaten met verschillende Rc-waarden. De projectgrootte bedraagt tot 100 m2 , en een maximale werkhoogte van 10 meter. De bedragen zijn inclusief de materialen en de arbeidskosten, maar exclusief BTW en de staartkosten. Dit is een selectie uit Bouwprijzen van Kleine werken van MBCPâ&#x20AC;&#x2122;, zie www.bouwboeken.nl

Kosten renovatie hellende daken Totaalkosten per m2 dak Omschrijving

Rc-waarde m2 K/W

betonpannen

keramische pannen

Sandwich platen Geexpandeerde polystyreen, houtspaanderplaat

3,50

57,33

71,66

ingelijmde gootlat en langsribben

4,00

60,64

74,97

4,50

62,84

77,18

5,00

66,15

80,48

Geexpandeerde polystyreen, houtspaanderplaat

3,50

61,74

76,07

ingelijmde gootlat en langslat

4,00

65,05

79,38

4,50

68,36

82,69

5,00

73,87

88,20

Geexpandeerde polystyreen, houtspaanderplaat

3,50

55,13

69,46

ingelijmde gootlat, t.b.v sporenkap

4,00

58,43

69,46

4,50

62,84

77,18

5,00

68,36

82,69

Geexpandeerde polystyreen, houtspaanderplaat

3,50

50,72

65,05

ingelijmde gootlat

4,00

52,92

67,25

4,50

55,13

69,46

5,00

58,17

72,50

3,50

54,02

68,36

4,00

59,54

73,87

4,50

61,74

76,07

5,00

65,05

79,38

Polyurethaanschuim, houtspaanderplaat

3,50

57,33

71,66

krasvast, wit

4,00

65,05

79,38

4,50

67,25

81,59

5,00

70,56

84,89

Polyurethaanschuim, houtspaanderplaat

3,50

68,36

82,69

OSB-plaat

4,00

71,66

86,00

4,50

73,87

88,20

5,00

77,18

91,51

Polyurethaanschuim, houtspaanderplaat

3,50

68,36

82,69

krasvast, wit

4,00

70,56

84,89

4,50

73,87

88,20

5,00

76,07

90,41

3,50

72,77

87,10

4,00

76,07

90,41

4,50

78,28

92,61

5,00

80,48

94,82

3,50

74,97

89,30

4,00

78,28

92,61

4,50

80,48

94,82

5,00

82,69

97,02

Enkelschalige elementen

Polyurethaanschuim, triplex

Polyurethaanschuim, triplex, schoonwerk

Dakgoten Getimmerd

95,00 per m1

Zinken mastgoot

42,00 per m1

Kunststof bakgoot

39,00 per m1

Aluminium goot

41,50 per m1

nr. 2 | april 2012

Bewust renoveren met ClimaLife luchtreinigende dakpannen.

De enige dakpan die actief bijdraagt aan een schoner milieu, tijdens de gehele levensduur. Door de titaniumdioxide in de micromortel én coating, wordt de vervuilde lucht gezuiverd. Schadelijke stikstofoxiden en fijnstof, zichtbaar in de vorm van smog, zijn met ClimaLife dakpannen te neutraliseren. Een dakoppervlak met 200 m2 reinigt de NOx uitstoot van ca. 17.000 gereden autokilometers, ieder jaar opnieuw! Daar waar de titaniumdioxide actief wordt, is het oppervlak sterk water afwijzend en kunnen organische stoffen (alg) zich niet hechten, met een schoner dakvlak als gevolg. Neem contact op en laat u voorlichten op welke wijze u kunt bijdragen aan een schonere luchtkwaliteit, de CO2 emissie kunt reduceren en een in alle opzichten verantwoorde pan keuze kunt maken. info@nelskamp.nl www.nelskamp.nl

T400bx-Series_265x190_NL.indd 1

Uw onderhoudsen renovatieprojecten op een efficiënte manier beheersen? KRAAN software: het hele project in één proces. www.kraan.com

4/13/12 11:04 AM

OudNieuw In Waddinxveen is het nieuwe Provinciaal Steunpunt gladheidsbestrijding opgeleverd. Vissers & Roelands architecten & ingenieurs ontwierpen hiervoor een plan waarin behalve een nieuwe stalling en zoutloods, het bestaande kantoor voor kantoorruimten is hergebruikt. Daarvoor werden het staalskelet, de gemetselde wanden en betonvloeren gehandhaafd. De twee oorspronkelijke hoofdvolumes zijn vervolgens meer met elkaar verbonden door twee dakschijven op het kantoor en de werkplaats, die zijn gescheiden door een transparante pui. Met de nieuwe gevel kreeg het gebouw ook een hogere isolatiewaarde, en door de gevel uit te laten kragen op de bestaande gevel, is tevens de plasticiteit in het gevelbeeld vergroot. Tussen de twee overlappende dakschijven – ter plaatse van de ontmoeting werkplaats en kantoorfuncties - ligt de nieuwe kantine. De twee verdiepingen zijn verbonden door een vide, wat zorgt voor transparantie tussen de werkvloer en het bureaublad. Daar draagt ook de verdiepingshoge pui tussen kantine en de werkplaats aan bij.

Uitdaging!

Heeft u ook meegewerkt aan zo’n mooi voorbeeld van renoveren, restaureren, herbestemming, onderhoud, enzovoort? En het opgeleverde project is niet ouder dan 2010? Laat het ons weten!

(foto’s: Vissers & Roelands architecten & ingenieurs, Eindhoven)

Mail een foto van vóór de aanpak en na de aanpak naar RenovatieTotaal (info@renovatietotaal.nl) en wie weet staat uw project de volgende keer op deze plaats!

TONZON voor comfortabel, energiezuinig en gezond wonen met slimme oplossingen voor o.a. koude vloeren en radiatoren “Een prima besteding van spaargeld. Onder de vloer heeft het meer rendement en je krijgt een prettiger huis op de koop toe.”

TONZON isoleert als een thermosﬂes

“Het verschil is direct merkbaar. Hadden we dat maar eerder gedaan.”

TONZON produceert opvouwbaar isolatiemateriaal dat is gebaseerd op het thermosﬂesprincipe. Bestaande vloeren worden nog warmer dan in de nieuwbouw. Omdat u lucht gebruikt die overal gratis aanwezig is, is het volume zeer beperkt. Het TONZON principe is van toepassing op vloeren, muren (voorzetwanden), daken, radiatoren, verwarmingsbuizen, baden, sauna’s, woonboten, chalets en zomerhuisjes. Meer comfort en lagere stookkosten met vloerisolatie van TONZON Veel beganegrondvloeren in Nederland zijn onaangenaam koud. Dit probleem blijkt eenvoudig te verhelpen met TONZON Thermoskussens. Ook bij vloeren die al met andere isolatiematerialen zijn geïsoleerd, kunt u met deze unieke Nederlandse uitvinding uw vloer extra isoleren. Zo geniet u van een nóg ﬁjner binnenklimaat.

Deze waarde is fors hoger dan van bijvoorbeeld 15 cm PUR-schuim of van de dikke pakken EPS die in de nieuwbouw worden gebruikt.

Voor Koud en klam

Radiatorfolie doet onzichtbaar zijn werk Een radiator straalt nu nog naar twee kanten. Niet alleen naar de kamer maar ook naar de muur daarachter. Dat laatste is jammer, want veel warmte gaat zo onbenut verloren. TONZON heeft een nieuw concept ontwikkeld om dit probleem op een slimme en elegante manier te lossen. Niet zoals vroeger met een folie op de muur, maar met een folie die op de achterkant van de radiator zelf wordt aangebracht. Bekijk het ﬁlmpje op onze website www.tonzon.nl en zie hoe eenvoudig het aanbrengen gaat. Snel terugverdienen met radiatorfolie TONZON radiatorfolie is de makkelijkste manier om energie te besparen en voor het milieu de meest effectieve. De energie die nodig is voor

Gezondheid binnenmilieu De warmere vloer en de droge kruipruimte heeft een positief effect op de gezondheid van het binnenmilieu, dat in veel woningen nog zeer te wensen overlaat. Dat bleek onlangs weer in het programma Apotheek en Gezondheid TV-Magazine van RTL4. Voor een samenvatting van enkele aﬂeveringen kijk op www.TONZON.nl/tv.

Infraroodfoto van jaren 30 woning met erker. Waarom zouden we buitenmuren zo intensief opwarmen?

de grondstoffen, de productie, het transport en de montage bedraagt circa 0,1 m3 gas. Maar u bespaart jaarlijks een veelvoud. Nu online te bestellen in onze webshop via www.tonzon.nl. De radiatorfolie wordt u per post toegestuurd, het past door de brievenbus.

Na Warm en droog

Extra kostenbesparend Een van de bijzondere eigenschappen van het Thermoskussen is dat de vloer nog warmer wordt dan de lucht erboven. Het systeem bespaart mede daarom veel meer energie dan een gewone vloerisolatie. Bij de bepaling van het energielabel telt het met Rc=3,8 m²K/W zeer hoog mee.

Direct zien hoe het werkt? Scan de code en bekijk de ﬁlmpjes.

TONZON BV • Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl • YouTube: TONZONHR

nr. 2 | april 2012

Productoverzicht Polyester mortel met ETA keur De nieuwe polyester mortel PV50-PRO van Powers Europe is de eerste polyester mortel ter wereld met een ETA optie 7 goedkeuring. Het product is gebaseerd op een polyester formulering waar vinylester componenten aan toegevoegd zijn. Door deze bijzondere samenstelling is het nu mogelijk om een goedgekeurde verankering in beton te plaatsen voor de prijs van een (voorheen) ongekeurd product. De aanduiding PV in PV50-PRO staat voor Poly-Vinylester. In het product zitten voldoende vinylester elementen om een ETA goedkeuring in beton mogelijk te maken. De mortel kan worden toegepast in zowel beton en volle en holle bouwsteen. De ETA optie 7 goedkeuring geldt voor installatie vanaf – 5 graden Celsius en bij gebruik van de standaard verkrijgbare draadeinden (M8-M24). De mortel is verkrijgbaar in grijs en beige, en in kokers van 300 ml, 360 ml of 410 ml. De polyestermortel is bovendien in een reukarme uitvoering verkrijgbaar, zonder styreen: de PV45-PRO.Deze uitvoering heeft een wat lagere trekbelasting waarde dan de PV50-PRO en is alleen leverbaar in kokers van 300 ml.

Muldenpan DS-10 en Flachdachpan F-12U. Daarbij zijn er veel afwerkingen, modellen en kleuren mogelijk zowel in keramiek als in beton. Nelskamp dakpannen, Schermbeck, (0049) 285 39 130 831, www.nelskamp.nl

Het ideale plaatje De ideale afbouwplaat is stootvast, extreem belastbaar, vochtbestendig, brandwerend, geluidswerend en hoeft niet dubbel. Het zijn exact de eigenschappen van de FERMACELL Gipsvezelplaat. Vandaar dat FERMACELL zich vanaf heden profileert als ‘het ideale plaatje’.

Homeskin B.V., Scheveningen, (070) 3229461, www.homeskin.nl

Klassieke dakpannen voor historische panden Het dak speelt een sleutelrol bij renovatie en restauratie van oude panden. Als de authentieke uitstraling gerespecteerd moet worden, betekent dit in de praktijk vaak dat er bijzondere bouwkundige details zijn.

Powers Europe, Wieringerwerf, (0888) 769 377, www.powerseurope.nl

Dakpannen: veel variatie voor renovatie De ClimaLife betondakpan is misschien wel de beste keuze bij renovatie, aldus Nelskamp dakpannen. Gebaseerd op de minimale CO2 emissie bij winning en productie, én het feit dat de titaniumoxide in de toplaag van de ClimaLife dakpan de lucht reinigt.

Wie nog moet worden overtuigd van de ideale afbouweigenschappen van FERMACELL Gipsvezelplaten kijkt op www.hetidealeplaatje.nl. Op deze website nemen twee degelijke afbouwplaten het op zes cruciale punten tegen elkaar op. Bezoekers krijgen na het bekijken van de ludieke filmpjes een direct antwoord op de vraag: wat is het ideale plaatje voor zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten? FERMACELL wil met de nieuwe campagne duidelijk maken dat voor alle afbouwoplossingen de gipsvezelplaten van FERMACELL de beste keuze zijn. Daarvan moet de hele keten, van opdrachtgever tot architect en van (af)bouwer tot eindgebruiker, worden doordrongen. Fermacell, Wijchen, (024) 649 51 11, www.fermacell.nl; www.hetidealeplaatje.nl

De titaniumdioxide in de micromortel van de ClimaLife dakpan zet onder invloed van zonlicht een proces in gang waarbij het oppervlak licht elektrolytisch wordt. De omgevingslucht wordt gezuiverd door de schadelijke stikstofoxiden te filteren en om te zetten in nitraatmoleculen die op de pan achterblijven. Deze spoelen bij een regenbui gewoon af en zijn niet meer schadelijk. Een doorgaand proces omdat de titaniumdioxide dient als katalysator en niet wordt verbruikt. De pan onderscheidt zich van een ‘gewone’ betonpan door een mat oppervlak. Nelskamp produceert al sinds 1926 gebakken dakpannen en vanaf 1954 beton dakpannen, en heeft sindsdien ook beide producten in het assortiment. Keramische pannen worden eveneens gemaakt op een latafstand van de betonpan om bij renovatie dezelfde afstand te behouden. Niet alleen om eventueel de panlatten te laten zitten, maar ook om de daklengte te gebruiken en sparingen als dakvensters niet aan te hoeven passen. Mogelijk kan daardoor bovendien de gootconstructie behouden blijven om kosten te besparen. Modellen die daarvoor geschikt zijn, zijn OVH H-14, Renovatiepan R-10 en R-13S, Vlakke

Bestaande panden, maar ook nieuwbouwprojecten kunnen met behulp van Ecosteen gedurende het gehele jaar en onder vrijwel elke weersomstandigheid gebouwd en gerenoveerd worden. Het gevelsysteem is in meer dan 120 steensoorten te verkrijgen en in vijf verschillende steenformaten, waaronder het Nederlands Waalformaat. Ook zijn er diverse metselverbanden mogelijk, zoals het halfsteensverband, wildverband, tegelverband en nu ook blokverband, maar een verband en/of steen op maat, voor een specifiek project, is eveneens mogelijk.

Prefab gevelsysteem van keramische stenen Ecosteen is het prefab gevelsysteem van keramische stenen verwerkt in hardschuimisolatie. Het systeem van HomeSkin kan zowel in nieuwbouw als renovatie worden toegepast. Naast Ecosteen is er nu ook Ecosteen plus voor een nog hogere isolatiewaarde. De Ecosteen elementen bestaan uit een isolatielaag van polyurethaan waarin keramische stenen met een dikte van 17 mm zijn verwerkt. Het systeem kent diverse elementen, zoals platen, buitenhoeken, kozijnhoeken en rollagen. Daarbij worden keramische stenen en hoekstenen toegepast die veelal sterker zijn dan traditionele bakstenen. Door de combinatie van 17 mm dikke keramische stenen en isolatie is Ecosteen lichter van gewicht, in vergelijking met een traditionele gevel. Hierdoor is aanpassing van bijvoorbeeld de fundering niet nodig. Met Ecosteen kan men snel het beeld van een gemetselde gevel creëren én is het mogelijk een energiebesparing tot wel 60 procent te realiseren.

Als het gaat om een beschermd stadsgezicht, waarbij de dakpannen vervangen moeten worden, wordt meestal gezocht naar een historisch verantwoord model. Monier biedt een uitgebreid assortiment historische en authentieke dakpannen, zoals de Tuile du Nord, de Grote Romaanse en de Kruispan. Drie bijzondere modellen die Monier bewust in het assortiment houdt, mede omdat de leverancier het behoud van ons erfgoed belangrijk vindt. Bij historische projecten gaat het om meer uitdagingen. Het project moet voldoen aan de eisen van deze tijd, bijvoorbeeld op het gebied van isolatie. Echter: het aangezicht van het dak mag niet worden aangetast. Elk specifiek project vraagt daarbij om een eigen integrale aanpak. Het uitgebreide assortiment historische dakpanmodellen van Monier biedt volop keus. Een mooi historisch renovatieproject, dat de komende jaren wordt uitgevoerd, is het Philips-dorp in Eindhoven. Hierbij werkten Stichting Woonbedrijf Eindhoven, de BouwhulpGroep advies & architectuur Eindhoven en Monier samen aan een oplossing voor de renovatie van daken. Op 771 woningen worden de oude Tuile du Nord dakpannen vervangen door nieuwe. De Tuile du Nord, de Grote Romaanse en de Kruispan zijn leverbaar in natuurrood, blauw gesmoord en verglaasd. Monier B.V., Montfoort, (0348) 47 65 11, www.monier.nl

nr. 2 | april 2012

Productoverzicht Papieren maskeertape voor strakke lakranden Wiltec BV brengt de Delta Maskeertape Extra op de markt. Deze papieren maskeertape is bestand tot 80 graden Celsius en is speciaal ontwikkeld voor de stukadoor en spackspuiter. De tape is voorzien van een dubbele latex impregnering waardoor deze uitstekend water- en vochtbestendig is. Met extra stevigheid en een gladder oppervlak hecht de tape ook op ruwe ondergronden en laat na verwijdering geen lijmresten achter. Verkrijgbare breedtes: 19, 25, 30, 38 en 50 mm breed, op rollen van 50 meter. De tape zorgt voor strakke lakranden en is tevens geschikt voor gebruik in combinatie met watergedragen lakken. Daarnaast kan de tape zowel binnen als buiten worden toegepast.

seconden. Daarnaast zijn de nieuwe living by Danfossthermostaten makkelijk in gebruik en dragen ze bij aan een optimaal woon-en werkcomfort. De leverancier biedt met de drie topthermostaten voor ieder budget een passende oplossing; de prijzen variëren van 29 euro (consumentenprijs) voor de living design® tot 105 euro voor de 7 stuks living connect® in combinatie met de Danfoss Link™ CC. Dit complete systeem bedient elk vertrek in een woning. Danfoss, Schiedam, www.danfoss.com/living

Schuurmaterialen voor professionals ProGold uit Uithoorn brengt sinds kort ook schuurmaterialen op de markt. Daarmee is het aanbod van ProGolds non-paint artikelen zoals kwasten, tape, kit, verfrollers en plamuurmessen compleet.

Wiltec BV, Uden, (0413) 24 44 44, www.wiltec.nl

Nieuwe collectie topthermostaten Danfoss ontwikkelde een nieuwe collectie topthermostaten: living by Danfoss. De drie nieuwe thermostaten zijn niet alleen fraai vormgegeven en gebruiksvriendelijker, maar zorgen ook voor energiebesparing. De topthermostaten kunnen niet alleen in nieuwbouw worden toegepast, maar vooral ook ter vervanging van de circa 15 miljoen verouderde radiatorthermostaten die

Nederland nog telt. De nieuwe collectie topthermostaten van Danfoss bestaat uit: living design®, living eco® en living connect® met Danfoss Link™ CC. Deze vervangen elke oude radiatorthermostaat door een fraai, energiezuinig alternatief. De permanente energiebesparing kan oplopen tot 23 procent ten opzichte van oudere regelelementen en zelfs tot 46 procent, vergeleken met handbediende radiatorkranen. Bovendien bedraagt de eenvoudige installatie van de drie thermostaten slechts 30

SUPER SNELLE VERWERKING

VEILIGSTE KEUZE

Schilders hebben de nieuwe schuurmaterialen uitgebreid getest in de markt en het Sigma Applicatiecentrum in Amsterdam. Het gebruik levert een flink aantal voordelen op. Zo heeft het schuurpapier een hoge standtijd. Dat is de tijd dat er goed met het schuurpapier geschuurd kan worden en dat het schuurpapier doet wat je ervan verwacht. Daarnaast geeft het gebruik van ProGold schuurmateriaal een constant schuurbeeld. Het nieuwe schuurpapier is bovendien afgestemd op de VOS (Vluchtige Organische Stoffen) regelgeving 2010 en de nieuwe watergedragen verfsystemen. En misschien wel het belangrijkste voordeel: de ProGold schuurmaterialen verlopen gelijkmatig door de toepassing van schuurkorrels als aluminiumoxide en siliciumcarbide. Dat betekent dat de schuurkorrel scherp blijft en gelijkmatig afbreekt gedurende de levensduur van het materiaal. ProGold is een A-merk voor schildersgereedschappen, speciaal ontwikkeld voor professionele verwerkers en wordt verkocht bij 27 Sigma Service Centers en 45 grossiers in het land. De schuurmaterialen worden in diverse vormen op de markt gebracht zoals vellen, rollen, stroken, handvellen en softpads. PPG Coatings Nederland B.V. Uithoorn, (0297) 54 19 11, www.progold.nl

Trillingsisolerende beugels voor plafonds en wanden Acoustics & NoiseReduction BV ontwikkelde de Soundac trillingsvrije beugels voor zwevende plafonds en buigslappe voorzetwanden. ANR heeft tevens een uitgebreid programma materialen voor geluidsisolatie, geluidsabsorptie en trillingsisolatie. De beugels zorgen voor een ontkoppeling van het plafond of de wand. Hiermee wordt naast luchtgeluid (spraak) ook contactgeluid (zoals van lopen) geïsoleerd. Contactbruggen worden voorkomen door toepassing van de Sylo-elast isolatoren, eveneens een product van ANR. Voor het plafonds zijn speciale brandvrije beugels ontwikkeld. Deze beugels zijn behalve trillingsisolerend ook brandvrij. Door de brandvrije uitvoering in Sylo-elast 5.1 rood is er dermate weinig invering mogelijk, dat er geen brandoverslag zal plaatsvinden. Acoustics & NoiseReduction BV, Heerhugowaard, (072) 572 73 90, www.anr.nl

Prefab installatiemodules De Flat Energy Cube van Itho Daalderop en Attema bevat naast alle componenten om een woning te voorzien van ventilatie, warm water, verwarming en koeling, een geïntegreerde stekerbare groepenkast, inclusief modem en netwerk voor inpassing van allerlei functies. Het geringe grondoppervlak van 0,8 m2 maakt de Cube zeer geschikt voor renovatieprojecten. De Flat Energy Cube is onder meer op de VSK beurs onderscheiden met een VSK Award. Het idee is ontstaan vanuit een projectvraag met de marktpartijen Dura Vermeer, Ceres Projecten, Vestia, Giesbers & Van der Graaf en Attema. Hierdoor is met alle facetten van grootschalig woningbeheer en renovatie rekening gehouden en het optimum bereikt op het gebied van energieprestatie, minimale bewonersoverlast (bij installatie en onderhoud), installatiegemak, wooncomfort en kosten.

Afdekken en beschermen van vloeren, trappen, kozijnen en nog veel meer Easydek is voorloper op het gebied van slimme, handige en tijdbesparende afdekmaterialen voor het tijdelijk beschermen van het interieur van gebouwen, woningen en schepen tijdens nieuwbouw, renovatie en onderhoud.

Voor meer informatie en advies neem contact met ons op: 033 - 285 92 22

WEINIG AFVAL

WWW.EASYDEK.NL 32

nr. 2 | april 2012

De volledige meterkastfunctie in de Cube heeft voorzieningen voor zowel elektriciteit als data. Zo kunnen functies voor bijvoorbeeld telefonie, internet, entertainment, beveiliging en ‘zorg-op-afstand’ worden geïntegreerd. In de Cube zijn ook twee KWh-meters geïntegreerd voor splitsing van het gebouwgebonden energieverbruik en van de bewoner zelf, waardoor hij/zij ook eigen energieverbruik in de gaten kan houden. Attema B.V., Gorinchem, (0183) 650 650, www.attema.nl

Kettingzaagmachine met waterkoeling Van Voorden lanceert wederom een nieuwe kettingzaagmachine met waterkoeling. De nieuwe machine werkt op het 230 volt lichtnet en is geschikt voor het zagen in kalkzandsteen, baksteen en beton, en kreeg de benaming Renova mee. De gediamanteerde ketting bereikt moeiteloos een zaagdiepte van maar liefst 350 mm. Vergelijk: om deze diepte te bereiken met een gediamanteerd cirkelzaagblad is een bladdiameter van 1000 mm nodig. De Renova is multi-inzetbaar en een probleemoplosser bij uitstek bij renovatiewerkzaamheden. Uitsparingen in wanden en muren maken voor het aanbrengen van ramen of deuren, daar is deze kettingzaagmachine bijzonder geschikt voor, daarnaast kan deze worden ingezet voor allerlei afkortwerkzaamheden. Technische specificaties: de machine heeft een vermogen van 3400 Watt en werkt op het 230 volt lichtnet, de zaagdiepte bedraagt 350 mm, De machine wordt geleverd inclusief PRCD beveiliging en inclusief watertoevoer met doseerkraan. De Renova wordt geleverd via het Van Voorden dealer netwerk van machine- en ijzerwarenvakhandel: www.dvo.be

Brandwerende beplating voor oude panden Hebel brandwerende wandplaten van Xella blazen opnieuw leven in oude, leegstaande bedrijfspanden. De loodsen en opslaghallen voldoen na compartimentering met brandwanden van cellenbeton aan de huidige brandveiligheidseis.

Zo werd er voor de revitalisering van het voormalige DHL-distributiecentrum op industrieterrein Borchwerf in Roosendaal specifiek gekozen voor de brandwerende eigenschappen van Hebel. Ook het duurzame karakter in combinatie met de bouwsnelheid en kostenbesparing waren belangrijke pluspunten voor deze keuze. Het complex is opgedeeld in drie brandcompartimenten. De twee brandwanden in het magazijn zijn gemonteerd tegen een enkelvoudige stalen draagconstructie. De wandplaten zijn met lippen bevestigd aan de constructie. De naden tussen de platen zijn afgevuld met pur om branddoorslag te voorkomen. Voor extra brandveiligheid zijn de stalen kolommen bekleed met brandwerend plaatmateriaal. Daarnaast zijn alle brandwanden voorzien van brandwerende deuren, waardoor de wanden 60 minuten brandwerend zijn.

De vloer is ongevoelig voor vocht, wat eveneens een belangrijk pluspunt is. De liggers kunnen in de bestaande balkinkassingen worden opgelegd en het geheel levert een droge vloer op zonder extra droogtijden voor beton of cementdekvloeren. In de regel is het mogelijk een vloer in een verblijfsruimte in één dag te vervangen. De isolatiewaarde van de vloer is te verkrijgen in diverse Rc waardes van 3,5 tot 6 m2 W/K. Mulder Obdam, Obdam, (0226) 45 66 71, www.mulderobdam.nl

Nieuwe, zeer sterke 2-componentenlijm 2K-PU Construct is een zeer sterke, 2-componenten polyurethaanlijm van Bison Professional. Deze universele lijm is geschikt voor vele toepassingen en is tevens goedgekeurd voor de houtsoort Accoya conform de nieuwe beoordelingsrichtlijn BRL 0819.

De 2K-PU Construct is universeel inzetbaar. Zo kan de lijm gebruikt worden voor het verlijmen van onder andere (gemodificeerd) hout, steen, metaal, Mulder Obdam brengt in samenwerking met De Hoop hardschuim en diverse Pekso bv, Lankhorst recycling products en Hordijk EPS, kunststoffen op vrijwel alle een nieuwe vloer voor renovatie op de markt: de ondergronden. Vooral voor Rentovloer, ofwel Renovatie-totaalvloer. het verlijmen van twee niet-poreuze materialen In oude woningen zijn vaak nog slecht of niet geïsoleerde onderling, zoals metaal op houten vloeren aanwezig. Deze vloeren kunnen wel aan metaal, is dit product ideaal. de onder- en/of bovenzijde geïsoleerd worden, maar er is De zeer sterke 2K-PU ook een alternatief: de oude vloer compleet vervangen Construct heeft een lange door een Rentovloer. Deze vloer bestaat uit gewapende open tijd, bruist niet, is liggers van gerecyclede kunststof, die 16 centimeter hoog schuurbaar en overschilderen 75 mm breed zijn. Tussen deze liggers komen polystybaar. Het vullende karakter reen elementen, met over de vloer een folie en een 19 van de lijm zorgt ervoor dat mm dikke beplating. Vooral het lage gewicht van circa 30 hij tevens te gebruiken is kg per vierkante meter is belangrijk omdat nu geen (dure) voor minder passende funderingsaanpassingen noodzakelijk zijn. verbindingen. Dankzij zijn weerbestendigheid en waterdichtheid kan 2K-PU Metselbedrijf Gebr. vanConstruct der Heijden BV zowel voor binnen- als buitentoepassingen ingezet worden. De lijm biedt tevens een oplossing voor kozijnfabrikanten die KOMO-gecertificeerde kozijnen van Accoya® willen leveren; 2K-PU Construct is conform de nieuwe BRL 0819 “Verbindingtechnieken in houten gevelelementen” gekeurd voor verbindingen in Accoya® kozijnen. Xella Nederland, Gorinchem, (0183) 67 12 34, www.xella.nl

Renovatievloer met kunststof liggers

Metselbedrijf Gebr. van der Heijden BV

Bison International B.V., Goes, www.bisonprof.nl

Raamdorpelelementen BV

Kijk voor een razendsnelle offerte op www.HeBlad.com

•

Elke kozijnmaat leverbaar

•

12 kleuren en 10 modellen

•

Levering 1 tot 4 weken

•

Geleverd in stalen bakken en rekken

•

Eenvoudig en snel te plaatsen

HeBlad Raamdorpelelementen BV - T 0497 - 36.07.91 - F 0497 - 38.09.71 - info@HeBlad.com RDE okt2010.indd 1

nr. 2 | april 2012

30-9-2010 14:29:31

Bouwboeken.nl Powered by

Nederlands Bouwkosten Instituut

Bouwprijzen Kleine Werken 2012

Bij aankoop van het boekwerk Kleine Werken 2012 mag u 2 maanden GRATIS gebruik maken van ons online offerteprogramma Kleine Werken. INHOUDSOPGAVE

Titelblad Voorwoord Algemeen Toelichting Voorbeeldberekening Kostentabellen Aan de woning of gebouw Funderingen Aanbouw Gevels Deuren en Kozijnen Dak en Dakgoot Dakraam en Dakkapel Schilderwerk In de woning of gebouw Vloeren Wanden Trappen Binnendeuren en Kozijnen Plafonds Badkamers en Keukens Schilderwerk Installaties In de tuin of terrein Bestrating Afrastering Vijvers Nieuwbouw Funderingen Ruwbouw Afbouw Afwerkingen Installaties Vaste voorzieningen

1 5 7 10 14

19 25 33 39 45 61 67

Bouwprijzen Kleine Werken 2012

In Bouwprijzen Kleine Werken zijn betrouwbare kostengegevens opgenomen om klantenwerk (burgerwerk) en kleine aannemingen en nieuwbouw te berekenen of te controleren.

Bouwprijzen Kleine Werken

2012

Aanbouw, gevels, badkamer en keuken, daken en goten, dakramen en dakkapellen, deuren en kozijnen, schilderwerk & installaties. 77 85 97 101 107 113 123 131 151 155 167

ISBN 978-94-6046-027-2

Prijs: â&#x201A;Ź 59,-

171 181 209 229 243 251

NBI

Nederlands Bouwkosten Instituut

N.B.I.

Per onderdeel worden de manuren, loonkosten, materieelkosten, materiaalprijzen en de totaalprijs gegeven. 9 789460 460272

NBI

Nederlands Bouwkosten Instituut

(excl. verzendkosten en BTW)

Voor meer info of bestellen kijk op:

WWW.BOUWBOEKEN.NL

NBI

Nederlands Bouwkosten Instituut

Postbus 189 - 7000 AD DOETINCHEM - T 085-4010460

egalizer.nl Met een combinatie van specialistische kennis van de materie, vakbekwame medewerkers en state-of-the-art machines, kunnen wij iedere opdracht aan.

De beste basis onder iedere afwerking!

nieuwenhuis.nl

Reco Special Products

De betrouwbare tijdelijke personenlift

bruggen werkplaatsen warenhuizen scholen warenhuizen viaducten ziekenhuizen verzorgingscentra magazijnen showrooms parkeergarages chemische industrie shoppingcentra en meer... Meer weten? Bel 073-548 24 82

stofvrij stralen

Reco Special Products biedt de oplossing bij alle liftproblemen. Om bewoners tijdens renovatie- en moderniseringswerkzaamheden van uw inpandige lift niet tot last te zijn, kunt u de tijdelijke Reco-lift inzetten. Onze tijdelijke personenliften zijn veilig, betrouwbaar, comfortabel en makkelijk in gebruik. Door de ruime drempelloze entree zijn de tijdelijke liften uitermate geschikt voor minder validen. Kijk voor meer informatie op onze website.

www.reco-lift.eu

Productoverzicht Op afstand bedienbare raamopener

Kleurenapp ook voor Android

Met de nieuwe, op afstand bedienbare raamopener AXA Remote 2.0™, maakt AXA het leven comfortabeler. Met behulp van een afstandsbediening kan een klep- of uitzetraam geopend en gesloten worden. Indien gewenst, zijn meerdere ramen met één afstandsbediening te bedienen.

Sigma ColourMate, de vorig jaar gelanceerde kleuradvies en -inspiratie applicatie van Sigma Coatings, is wegens succes en toenemende vraag nu ook gratis te downloaden in de Android Market.

De montage met de universele schroefmaat 4,0 x 40 mm van de AXA Remote 2.0™ is vergemakkelijkt en de nastelbaarheid is sterk vereenvoudigd en verbeterd. Ook de sluitkracht is verder toegenomen tot maar liefst 400 N, hetgeen vergelijkbaar is met een handbediende AXAflex combi-uitzetter. De AXA Remote 2.0™ voldoet met SKG** ook aan alle eisen die PKVW en SKG aan inbraakwerendheid stellen en is toe te passen op klep- en uitzetramen van maximaal 100 x 100 cm. Qua voeding is de AXA Remote 2.0™ geheel zelfvoorzienend. Er wordt gebruik gemaakt van 4 AA batterijen. Is bedrading geen probleem?! De AXA Remote 2.0™ kan ook met een optionele adapter via het 220 V net gevoed worden. AXA, Veenendaal, (0318) 53 61 11, www.axacompany.com

Liftdecoratie als communicatiemiddel Graphic Walls is de hoogwaardige liftdecoratie van Schindler voor zowel nieuwe als bestaande liften. Op maat ontworpen en geproduceerd of met keuzemogelijkheden uit de jaarlijks wisselende Basic Collection. Graphic Walls voegen een extra functie aan liften toe en dragen een boodschap uit. Bijvoorbeeld in het verlengde van een huisstijl met toepassing van logo en kleurgebruik. Of bij de introductie van een nieuw product of nieuwe dienst. In zorginstellingen is veel aandacht voor interieurarchitectuur. Positieve afleiding en vermindering van stress ondersteunen het herstelproces van patiënten. Graphic Walls dragen bij aan een vriendelijke en rustge-

vende leefomgeving. En daarbij aan het gevoel van welbevinden van patiënten. Ook in wooncomplexen worden Graphic Walls toegepast en heten zij liftgebruikers een warm welkom. Het ontwerp kan in samenspraak met bewoners tot stand komen. De Graphic Walls bestaan uit een brandvertragende folie, zijn volledig krasbestendig en geluidsisolerend indien toegepast op dibond voorzetwanden. Schindler levert ook Schindler Screens: kwalitatieve en moderne LED beeldschermen voor liften en lobby’s. Met deze vorm van narrowcasting is elke boodschap op elk moment af te stemmen op de bezoekers. Eenvoudig in het gebruik, duurzaam, energievriendelijk. En prima te integreren in Graphic Walls. Schindler Liften B.V., Den Haag, (070) 38 43 700, www.schindlergraphicwalls.nl

Hoofdsteun voorkomt overbelasting Speciaal voor beroepsgroepen als schilders, stukadoors en installateurs biedt Imbema een lichtgewicht hoofdsteun Necprotech. Deze oplossing ondersteunt het hoofd en voorkomt dat de gebruiker zijn hoofd te ver achterover buigt. De steun is ook geschikt voor steigerbouwers, heftruckchauffeurs en kraanmachinisten, ofwel allemaal mensen die lang in dezelfde werkhouding zitten of staan en niet de mogelijkheid hebben hun werkzaamheden af te wisselen. De hoofdsteun voorkomt dat het hoofd te ver achterover buigt waardoor langdurig de nekspieren worden belast. De Necprotech is te dragen als een soort rugzak waarbij deze het hoofd ondersteunt en de nek beschermt. De Nieuw-Zeelandse universiteit van Otago onderzocht het effect van de hoofdsteun en mat onder meer een afname van de spanning in de nekspieren. Imbema Cleton B,V., Vlaardingen, (010) 434 59 22, www.imbemacleton.nl

Eerder viel de applicatie al in de smaak bij de gebruikers van de iPhone. De Sigma ColourMate app biedt de helpende hand bij het zoeken naar kleurinspiratie of het kiezen van kleuren. Met de app kan de gebruiker het uitgebreide aanbod aan Sigma Coatings kleurenwaaiers raadplegen en zelf een kleurenpalet samenstellen en opslaan. Schilders, interieurontwerpers en andere geïnteresseerden kunnen de app gebruiken om de Sigma Coatings kleur te vinden die het dichtst in de buurt komt bij een inspirerende kleur die ze zojuist gefotografeerd hebben met hun smartphone. De foto kan vervolgens ook worden gemanipuleerd om het effect van omgevingsinvloeden zoals licht en ondergrond te simuleren. Daarnaast kunnen professionele gebruikers de app inzetten om de klant direct een impressie te geven van de gekozen kleurcombinaties. Voor informatie: demofilmpje op www.renovatietotaal.nl

Lichtgewicht schroevendraaier Makita brengt twee uitvoeringen van een accu schroevendraaier op de markt die nog beter in balans zijn dan hun voorganger. Dankzij het lichte gewicht en de uitstekende horizontale en verticale balans liggen deze BFS441RFX en BFS451RFX machines stabiel en prettig in de hand. Het nieuwe model is leverbaar in een uitvoering van 14,4V en 18V. Beide schroevendraaiers zijn uitgerust met diepteinstelling, die ook bij het tijdelijk verwijderen van het neusstuk gehandhaafd blijft. Daarnaast is het mogelijk om ook met het neusstuk erop verzonken schroeven uit te draaien. Dat maakt de schroevendraaier bij

vinThermæ®, energieprestatie van kozijnen op maat. Met vinThermæ ® kiest u kozijnen die voor uw EPC-berekening het gewenste rendement leveren. De Uw -waarde wordt op maat bepaald en op de projectbehoefte afgestemd, indien gewenst voor elk kozijn apart. De combinatie van houtsoort, glaskeuze en uitvoeringswijze van het gevel-element zijn hierbij leidend.

TJSS kwaliteitsdeurdrangers uit Zwitserland   

Veilig DIN 1154 Betrouwbaar 5 jaar fabrieksgarantie Veelzijdig Breed toepasbaar door de vele extra’s

TJSS vrijloopdeurdranger

meer weten?.. www.vandevin.nl

Voor preventieve brandbeveiliging gecombineerd met optimale toegankelijkheid

ALLEEN DICHT ALS HET ECHT MOET! Energieweg 11

8304 AJ Emmeloord

Ideaal voor toepassing in bijv. ziekenhuizen, scholen, kinderdagverblijven, bejaardencentra en verzorgingstehuizen waar zowel brandveiligheid als ook toegankelijkheid een belangrijke rol spelen. Voor meer informatie bezoek www.dictator.nl of neem contact op met een van onze adviseurs. T +31 (0)527 613456

F +31 (0)527 698420

info@dictator.nl

www.dictator.nl

Van de Vin ramen en kozijnen b.v., industrieterrein ‘De Poortmannen’ adres: De Geestakkers 8, 5591 RC Heeze, postbus 102, 5590 AC Heeze T: 0402241999, F: 0402241990, E: info@vandevin.nl, W: vandevin.nl

nr. 2 | april 2012

Vandaag oplossingen vinden voor de toekomst ...

* Ruim 90% van onze producten

Roto Designo Een andere visie op het dakvenster  « made in Germany »* kwaliteit  Snelle en eenvoudige plaatsing  Afwerking hout of kunststof  Uitmuntende energie-efficiëntie  Maximaal gebruikscomfort

Roto Frank SA/NV Rue du Bosquet 1 Zoning Industriel II B-1400 Nivelles/Nijvel www.roto-frank.nl

DE RENOVATIE SPECIALIST IN RAAM- EN DEURVERVANGING MET ALLE DISCIPLINES ONDER ÉÉN DAK! • • • • • • •

Gehele renovatietraject Barcode gecodeerd: track and trace Volledige verzorging bewonerscoördinatie Eigen productielijnen ramen en deuren Volledige logistieke ontzorging Eigen montageteams Duurzame Renovatie

FEDERATIE NEDERLANDSE DEURENINDUSTRIE 5

Advertentie RenovatieTotaal april 2012.indd 1

Voor meer informatie: www.raamendeurconcept.nl info@raamendeurconcept.nl Tel: 0523 - 625475 12-4-2012 16:29:21

Productoverzicht uitstek geschikt voor het bevestigen van gipsplaten op metalstud profielen. De BFS441RFX heeft een accuspanning van 14,4V en weegt slechts 1,6 kg en de BFS451RFX is uitgevoerd als 18V Lithium-ion schroevendraaier en is met 1,7 kg iets zwaarder. Beide uitvoeringen hebben een onbelast toerental van 4.000 toeren per minuut en werken daardoor zeer snel. Makita levert de schroevendraaier standaard met twee accu’s en een oplader, maar er zijn ook Basic uitvoeringen verkrijgbaar, zonder oplader en accu’s. Makita Nederland, Eindhoven, (040) 206 40 51, www.makita.nl.

vulmateriaal en een afgewerkte pigmentkleur die elke steen uniek maakt. Deze stenen wegen slechts tussen de 20 en 40 kg per vierkante meter. Door de dikte tussen de 2,5 en 3,5 cm en de natuurgetrouwe kleuren, zijn Bricks niet van originele stenen te onderscheiden. Het Bricksconcept kent zeven verschillende designs met in totaal 22 varianten en maar liefst 90 kleuren. TOTALStone Nederland, Loosbroek, (0413) 228 971, www.totalstone.nl

Nieuwe ventilatie-unit met laag geluidsniveau

Levering én montage van natuursteen Natuurstenen en steenstrips voor wanden geleverd krijgen is geen probleem; de professionele montage is echter meestal niet vanzelfsprekend. TOTALStone levert daarom ook de service van het professioneel monteren. Bovendien heeft TOTALStone een uitgebreide collectie van natuursteen (Natural Stone) en steenstrips (Bricks).

Alles is nieuw aan de jongste telg uit de ClimaRad familie. De ClimaRad 2.0 is een ventilatie-unit en daarbij een fraai staaltje van modern design en technisch vernuft. Het ontwerp is geïnspireerd door designkenmerken uit de telecom sector.

Natural Stone is een eersteklas kwaliteit onder de echte natuurstenen, rechtstreeks vanuit Oost Azië geïmporteerd. De natuurstenen zijn in Z-stripvorm gemaakt zodat deze gemakkelijker en mooier gemonteerd kunnen worden. De specialisten van TOTALStone weten waar ze op moeten letten bij het monteren van natuursteen. Zo moet er bijvoorbeeld bij toepassing buiten een andere ‘lijmkamrichting’ gebruikt worden om het water goed weg te laten lopen en bevriezing te voorkomen. Met Bricks, de steenstrips van TOTALStone, is een natuurstenen wand perfect na te bootsen. Bricks zijn reproducties van baksteen, natuursteen en rotsblokken, die bestaan uit een hoge kwaliteit cement, een licht

Montagesysteem voor zonnepanelen SolarChamp, leverancier van zonnepanelen komt met eigen montagesysteem. Gangbare montagesystemen voor zonnepanelen – vooral voor pannendaken – zijn namelijk vaak omslachtig te installeren of niet solide. Omdat ze veelal gebaseerd zijn op Duitse daken. Nu is er een montagesysteem, specifiek voor de Nederlandse pannendaken. Belangrijke eis was dat het montageproces snel en eenvoudig moest zijn. Het gerommel en uitzoeken van onderdelen of gereedschappen op daken veroorzaakt tijdverlies en vergroot het risico op ongelukken. Bij het SolarChamp montagesysteem zijn deze omslachtige handelingen overbodig en is er slechts één sleutel als gereedschap nodig. Het is zeer eenvoudig, stevig en in alle opzichten veilig te monteren. Bovendien maakt dit uitgekiende bevestigingssysteem de boormachine overbodig, dus geen boorgaten in het dakhout. De haak omklemt de panlat met pan, de rails worden los aan de haak gehangen en vastgezet door de bout aan te draaien. Het nieuwe montagesysteem is onderdeel van het complete SolarChamp zonnepanelen set. SolarChamp B.V., Ridderkerk, 0180 0 846246, www.solarchamp.eu

Glas Renovatie International BV

Ook aan de binnenkant hebben de ingenieurs van ClimaRad BV de grenzen verlegd, wat leidde tot een zeer laag geluidsniveau. Door een volledig nieuw ontwerp van de luchtkanalen en de warmtewisselaar, in combinatie met de nieuwste EC fans van EBM Papst, is een onhoorbaar toestel ontstaan (bij normale gebruiksomstandigheden). Een belangrijk aspect is verder de bouwhoogte. Deze is met de ClimaRad 2.0 verlaagd van 62 naar 52 cm. De introductie van de ClimaRad 2.0 betekent een verdere groei in de nieuwbouw- en renovatiemarkt. In beide markten draait het om maximaal resultaat (EPC c.q. EPA) tegen minimale investering. ClimaRad presenteert een optimale prijsprestatie verhouding en maakt daarbij bovendien een belangrijke koppeling naar een gezond en comfortabel binnenmilieu. ClimaRad B.V., Oldenzaal, (0541) 358 130, www.climarad.com

IN GLAS

Dammekant 34 2411 CE Bodegraven Telefoon: 0172 61 61 02 Fax: 0172 61 48 45 info@krasseninglas.nl www.krasseninglas.nl

Cementsluier & Krasverwijdering van glasoppervlakten. Glasexpertise en Glasrenovatie

Bouw Match.nl vacatures voor bouwprofessionals

Dé opplus specialist! PAM® heeft zich gespecialiseerd in het verhogen van galerijen balkonvloeren, het verhogen van balustrades en het leveren van drempelhulpen. Het vloerverhoging systeem van PAM® onderscheidt zich door het lichte

Galerijverhoging en balkonverhoging

Balustrade verhoging

gewicht en de fraaie uitstraling. De gebruikte

materialen zijn bijzonder duurzaam en goed te onderhouden. Ook heeft PAM® een antislip bekleding die tevens afrekent met de waterplasjes. Door het verhogen van de vloer is de balustrade vaak te laag, hiervoor heeft PAM een gepatenteerd verhogingsysteem.

Rubberen skeggen

Individuele aanpassigen, vlonders en hellingbanen

Postbus 800

T +31 (0)546 - 850466

7600 AV Almelo

F +31 (0)546 - 828812

E info@pamalmelo.nl www.pamalmelo.nl

Informatie ontvangen? Bel 0523-657000 of e-mail: norstone@buiterbeton.nl nr. 2 | april 2012

Het nieuwe CES OMEGA Mifare toegangscontrolesysteem is bij tal van organisaties toepasbaar. Het beheer en de programmering gaat online met de PC en draadloos via de Omega Mifare Access Points en Repeaters naar de apparaten bij de deur. Dit zijn de Omega Mifare elektronische cilinders, beslag en wandlezers. De Access Points worden gekoppeld in het aanwezige TCP/IP-computernetwerk. De kabelloos te installeren OMEGA Mifare elektronische cilinder en het elektronische beslag, passen in elk PC slot en kunnen dus zonder bouwkundige aanpassingen worden geïnstalleerd. De Omega Mifare apparaten zijn ook onafhankelijk van het computernetwerk te gebruiken en kunnen zelfstandig beslissen wie wel of geen toegang heeft. Daarnaast zijn de Omega Mifare cilinders, beslag en wandlezer ook bij uitval van het computersysteem te gebruiken (de cilinder en het beslag zelfs bij een complete spanningsuitval). Hierdoor wordt de veiligheid van de deuren optimaal gewaarborgd. Voor meer informatie verwijzen wij u graag naar onze website.

CESnederland B.V.

Tel.: 055-5266890

Website: w w w.CES.eu/nl

Email: info@nl.ces.eu

Mifare_Adv_aangepast_CESnederland.indd 1

09-02-12 15:31

Isobooster zet de wereld op z’n kop!

www.isobooster.nl

Twee nobel prijswinnaars in één product Hoe het Werkt • Thermische reflectie is het vermogen om warmte of kou eenvoudig te reflecteren. In tegenstelling tot de dikke isolatiematerialen die door absorptie werken, reflecteert Isobooster® de infrarood warmte en kou.

Hoe het Werkt • Thermische reflectie is het vermogen om warmte of kou eenvoudig te reflecteren. In tegenstelling tot de dikke isolatiematerialen die door absorptie werken, reflecteert Isobooster® de infrarood warmte en kou. advertentie isobooster januari 2012.indd 1

3-2-2012 11:13:35

ar a n n i W d r a w -A O B U D 2011

, *1, ®\Ê* > Ì>>À` }iÊ`> L>> DERBIPURE: een WERELDPRIMEUR

Dakbedekking op basis van natuurlijke hernieuwbare grondstoffen.

hout

planten

Revolutionair: een niet-bitumineuze dakbedekking op plantaardige basis plantaardige olie

UÊ UÊ UÊ UÊ UÊ UÊ UÊ UÊ UÊ

* > Ì>>À` } 7 ÌÊÛ> ÊL Ûi ]Ê}À i ÊÛ> ÊL i *>ÃÃ iÛiÊ i iÀ\Êi iÀ} iLiÃ«>À } £ää¯ÊÀiVÞV iL>>À ,iVÕ«iÀ>Ì iÊÀi}i Ü>ÌiÀ\Ê« Ê iÕÌÀ>> n£¯ÊÀiyÊiVÌ i\Ê * ÊÛiÀ >} } n£¯Êi ÃÃ Û Ìi Ì - >ÀÊ,iyÊiVÌ> ViÊ `iÝÊ-, ®\Ê£ää Ûi ÌÕii Ê`À>}iÀÊÛ> ÊyÊiÝ Li iÊ â i«> i i UÊ > iÊiV } ÃV iÊÛ iÌ>v`ÀÕ

papier

biopolymeer

RESIDU

BASIC

DERBIGUM NEDERLAND B.V.Ê Olof Palmestr. 18 – Postbus 237 – 2600 AE Delft Tel. 015 215 40 00 – Fax 015 215 40 11 – infonl@derbigum.com

2012-01-25 Derbipure 265x190+cadre.indd 1

hars

www.derbigum.nl

26/03/12 11:23

De plaat waar je stil van wordt

FERMACELL maakt korte metten met geluidsoverlast. En dat kunnen we niet van alle gipsplaten zeggenâ&#x20AC;Ś! Maar onze gipsvezelplaten zijn niet alleen geluidswerend, ze zijn ook stootvast, vochtbestendig, extreem belastbaar en brandwerend. Dat maakt ze tot de ideale afbouwplaat voor zowel nieuwbouw als renovatie. In iedere denkbare situatie. Daar word je toch stil van?

Kijk op www.hetidealeplaatje.nl

Het ideale plaatje is geluidswerend