Gezond&wel by Brabants Dagblad

lekker fit

‘Lastig om steeds die balans te vinden’ UP

P13

Lynn Kombrink (24) uit Utrecht eet alleen wat lekkers als ze heeft gesport.

medisch

dagbesteding

Dieren als doktersassistent

Kunst, literatuur en tai chi In Driebergen doen ouderen met dementie activiteiten die aansluiten bij hun interesses.

P11

Misschien al eens gehoord van de detectiehond die kanker opspoort, maar van maden die wonden schoonmaken? Of van spinnen die donorhuid weven? P8 Het beestenrijk schiet te hulp.

zorg voor een blijer leven

Gezond &wel

maandag 6 maart 2017

‘Mister Nano’ Dave Blank

‘Atomen wijzen de weg naar genezing’

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017

EIGEN RISICO

Hoeveel geld houd je achter de hand als er medische kosten aankomen?

Gezond wel

385

euro bedraagt het eigen risico van de zorgverzekering minimaal; 212 euro is een eigen risico dat bijna driekwart van de Nederlanders acceptabel vindt; 12 procent van de verzekerden had in 2016 een hoger eigen risico dan 385 euro, in 2010 was dat nog 5,9 procent; 885 euro is de keuze van zeven op de tien verzekerden met een hoger eigen risico; 250 euro is de gemiddelde korting die je ontvangt op de zorgpremie als je ervoor kiest je eigen risico met 500 euro te verhogen. Bronnen: Kantar TNS en Vektis

S.O.S.

Een mantel voor de verzorger Ginette Klein coördineert de Mantelzorglijn van Mezzo, de landelijke vereniging van ‘iedereen die zorgt voor een naaste’. Welke vragen worden vaak gesteld bij Mezzo? Mijn moeder heeft binnenkort een keukentafelgesprek met de gemeente. Waarom is dat? ,,Zo’n gesprek maakt duidelijk aan welke zorg behoefte is en wat de gemeente kan betekenen. Ook gaat de gemeente na wat de zorgvrager zelf kan met jouw hulp. Ga ook naar dat gesprek en bereid het voor met een cliëntondersteuner. Dat is een onafhankelijke adviseur die je helpt met het gesprek en je wijst op je rechten. Een cliëntondersteuner vind je via het Wmo-loket van je gemeente. Dat kost je niets.’’ De zorg voor mijn man is steeds intensiever, ik moet er echt uit om het vol te kunnen houden. Hoe? ,,Af en toe de batterij opladen is juist voor mantelzorgers heel belangrijk. Wij zien drie mogelijkheden: ten eerste, durf een geschikt iemand in je omgeving te vragen de zorg af en toe over te nemen. Dan, overal in het land kunnen vrijwilligersorganisaties helpen. Neem contact op en regel in jouw regio een vrijwilliger zodat je bijvoorbeeld kunt blijven sporten. Ten derde: vraag respijt aan bij de gemeente. Die heeft mogelijkheden voor tijdelijk verblijf van je man elders in het geval je er wat langer tussenuit wilt.’’ Ik zit tot over mijn oren in de mantelzorgtaken en wil mijn verhaal kwijt. ,,Uiteraard, vertel! Wie weet kunnen wij nog iets voor je betekenen ook.’’ Mezzo Mantelzorglijn: 0900–2020496 (€0,10 p/m). Open op werkdagen: 9-16 uur, mezzo.nl

Wat is de beste operatiemuziek? André Heuvelman wil in de concertzaal meten hoe het lichaam reageert op verschillende soorten muziek. FOTO RPHO/HANS VAN DER WOERD

‘Nederlandse zorg toegankelijk’

NOTENINFUUS

MUZIEK ALS MEDICIJN Zo’n 85 studies leverden onlangs ‘level-1-bewijs’ dat muziek significant bijdraagt aan minder pijn en minder angst, aldus professor Hans Jeekel van het Erasmus Medisch Centrum. Voor, tijdens en na afloop van een operatie kregen patiënten een koptelefoon op met muziek. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest en hogeschool Codarts willen

het onderzoek nu uitbreiden tot de concertzaal. Trompettist en orkestinnovator André Heuvelman denkt aan een appa-

raatje dat hartslag en bloeddruk van het publiek meet. Dit om lichamelijke reacties vast te leggen bij verschillende soorten muziek. 60beats-per-minute lijkt het beste resultaat te leveren: dat van een rustige hartslag.

Nederland scoort hoog in een internationale vergelijking van elf zorgstelsels, waaronder dat van de VS, Noorwegen en Zwitserland. Er zijn in ons land weinig financiële barrières voor zorg, toegang tot de huisarts is gemakkelijk en wachttijden zijn kort. Slechts 8 procent van de Nederlanders ervaart financiële drempels in de zorg. Bij Amerikanen ondervindt een derde van de

ondervraagden dat probleem. ,,Nederland heeft een heel toegankelijk stelsel’’, zegt hoogleraar gezondheidszorg Wim Groot in De Gooi- en Eemlander. ,,Eigenlijk heeft iedereen toegang tot alle zorg. Wij betalen zo’n 7 procent van de zorgkosten uit eigen zak. In Duitsland is dat zo’n 15 procent.’’ Groot wijst er op dat juist mensen met de kleinste beurs zorgtoeslag ontvangen.

ONTSTEKING

Buikspek Niet de hoeveelheid buikvet, maar de mate van ontsteking van het buikvet speelt een rol bij het ontstaan van hart- en vaatziekten, ernstige leverziekten en stofwisselingsziekten als diabetes. Dat concludeert Petra Mulder die op 16 februari promoveerde aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). ,,Mensen die een overschot aan energie (uit voeding, red.) tot zich nemen, lopen het risico een chronische ontsteking te ontwikkelen.’’

COLOFON Coördinatie Koos de Wilt Project- en eindredactie Carl Mureau, Egbert Jan Riethof, Marlies Ruijter Regiocoördinatie Susanne den Boer, Bert van den Hoogen, Tom Kuiper, Anouk Mommer, Lizette van Neer, Conny Taheij, Rob Wissink Vormgeving Annemarie Gorissen Deze bijlage is een uitgave van ADR Nieuwsmedia. Directeur journalistiek Erik van Gruijthuijsen Zakelijk directeur Bart Verkade Informatie over adverteren: persgroepadvertising.nl, tel. 088 572 28 88 © de Persgroep Nederland

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017 AR

Onze toekomst is

METEN EN INGRIJPEN OP ATOMAIR NIVEAU

klein

Stap eens in de wereld van de nanotechnologie. Dit vakgebied van professor Dave Blank van de Universiteit Twente, ook wel ‘Mister Nano’, speelt een steeds grotere rol in de modernisering van de gezondheidszorg.

Nanotechnologie is spelen met Lego Een nanotechnoloog werkt met afmetingen tot 1 nm (nanometer), de afmeting van enkele atomen. Stel je voor, een nm is een miljardste meter, grofweg 80.000 keer zo klein als de dikte van een menselijke haar. Nanotechnologie is het waarnemen, bestuderen en manipuleren van atomen en moleculen. Het doel is bijvoorbeeld piepkleine ‘machines’ te construeren op de schaal van atomen of moleculen. Zo’n ‘nanovrachtwagentje’ vervoert een medicijn naar de juiste cel(len). Dat heeft een minder uitputtende uitwerking dan een chemokuur en is gerichter.

Tekst Eduard Voorn Foto Eric Brinkhorst

op het vlak van de ontwikkeling van kwantumcomputers en Dave Blanks collega Albert van den Berg kreeg voor zijn lab-on-a-chip de Spinozaprijs, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. Waarom is Nederland zo goed in nanotechnologie?

,,Onze kracht is samenwerken. Nanotechnologie is heel multidisciplinair. Het is een combinatie van verschillende technieken als scheikunde, natuurkunde, biologie en elektrotechniek. In Nederland leven we als wetenschappers niet in gescheiden werelden. Dus bij ontwikkelingen in de gezondheidszorg werken we graag samen met medici. Maar dat alleen bracht ons nog niet aan de top. Vanuit de overheid kwam er het nationale programma NanoNextNL. Er kwamen grote nationale onderzoeksprogramma’s waarbij die samenwerking nog eens extra werd gehonoreerd. Dat gaf steun om bijvoorbeeld nanotechnologie te gaan inzetten op gebied van medicijnen en medische technologie.’’ Waar komt die drive ‘klein, kleiner, kleinst’ vandaan?

,,Het komt uit de halfgeleiderindustrie, die immer bezig is om steeds kleinere, maar uiterst krachtige chips te ontwerpen. De volgende iPhone kan weer meer. Om die ontwikkeling vol te houden heb je steeds kleinere structuren op die chips nodig. Door

Vroegtijdig detecteren is ons doel; repareren gaat dan beter en geeft minder kosten

die verkleiningen kreeg je de mogelijkheid om zeer kleine hoeveelheden te meten en zo de samenstelling van bijvoorbeeld je bloed te bepalen. Het leidde tot nieuwe vakgebieden zoals nanomedicine. Uit de natuurkunde weten we verder dat door verkleining de eigenschappen van materialen veranderen. We zijn nu in staat om atoomlaag voor atoomlaag een nieuw materiaal zelf op te bouwen.’’ Welke ontwikkelingen heeft nanotech in de gezondheidszorg op gang gebracht?

,,Overal waar onderzoekers meten, worden resultaten beter. Nanotech

ILLUSTRATIE ANNEMARIE GORISSEN

oor de huisarts ligt een pil met daarin een piepklein onderzoeksfabriekje. De patiënt tegenover hem heeft vage klachten. Met wat water slikt de patiënt de pil in; eenmaal binnen klapt deze open waarna hij als een Sherlock Holmes zijn werk gaat doen. Het resultaat verschijnt minuten later op het beeldscherm van de arts. Een toekomstbeeld, maar toch. De onderzoeksomgeving van Dave Blank (64) heeft iets weg van een fabriek waar chips voor computers worden gemaakt. We zijn in Mesa+, het instituut voor nanotechnologie gelegen op het enorme campusterrein van de Universiteit Twente (UT). Blank was er tot vorig jaar wetenschappelijk directeur. Hij en zijn mensen behoren tot de koplopers in de wereld als het gaat om onderzoek naar en gebruik van nanotechnologie. Net als de vermaarde De Wereld Draait Door-professor Robbert Dijkgraaf heeft hij een missie: wetenschap toegankelijk maken voor een breed publiek. ,,Ik geef meer dan vijftig lezingen per jaar. Ik sprak op Lowlands en dit jaar zijn we voor de achtste keer op de Zwarte Cross. Mijn doel is uitleggen, nieuwsgierigheid en verwondering kweken.’’ Ben Feringa kreeg een Nobelprijs, Leo Kouwenhoven is met steun van Microsoft aan de TU Delft voorloper

Dave Blank gebruikt om zijn werk uit te leggen een berg gekleurde Legoblokjes of een Surinaamse spekkoek. ,,We stapelen in onze laboratoria atoomlaag op atoomlaag om een nieuw materiaal te maken met bepaalde eigenschappen. Een spekkoek bestaat ook uit laagjes. Heb je alleen boter of alleen kruiden dan krijg je iets wat nergens naar smaakt. Het is de combinatie van laagjes waardoor je een nieuwe eigenschap krijgt die ook nog eens goed ‘smaakt’. Het driedimensionaal stapelen heeft dan ook iets weg van spelen met Lego.’’

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017

Supporter van FC Twente Op een steenworp afstand van het kantoor van professor Dave Blank ligt het stadion van FC Twente, De Grolsch Veste. Hij is er kind aan huis, het is zijn cluppie. Als het kan bezoekt hij alle thuiswedstrijden. Daarnaast was hij na het bijnafaillissement lid van de selectiecommissie die het huidige bestuur en de raad van commissarissen aanwees. Een professor kan nuttig zijn in deze wereld vanwege zijn enorme netwerk in binnen- en buitenland. Hij is bijvoorbeeld de eerste wetenschappelijke ambassadeur – chief scientific ambassador – die Nederland rijk is.

wordt nu al gebruikt door nanodeeltjes aan een contrastvloeistof toe te voegen. Het levert daardoor een beeld op dat vele malen scherper is. Tumoren kunnen we nu in de MRI al in een beginstadium waarnemen. ,,Daarnaast wordt nanotechnologie toegepast in zoiets als de lab-on-achip. Je kunt dan afwijkingen in bloedwaarden rap meten. Manisch depressieve patiënten kunnen zelf hun lithiumgehalte in het bloed opnemen. Mijn collega Albert van den Berg is nu bezig een gekweekt stukje long, nier of hart aan te brengen op een chip. Je kunt dan medicijnen testen die voor jou van toepassing zijn. Kijken of ze effectief zijn. Met een lab-on-a-chip kun je ook nog eens nieuwe medicijnen sneller ontwikkelen. Nanotechnologie kan een bijdrage leveren aan het onderzoek naar nieuwe antibiotica, die resistente bacteriën onschadelijk maken. ,,Op doorbreken staat dat we met nanotechnologie moleculen in adem kunnen testen. Longkanker of tuberculose kun je met deze ‘elektronische neus’ meten. In je adem zitten nog veel meer afvalstoffen die zo’n e-neus kan analyseren. ,,Een andere ontwikkeling is de

Een pil met een piepklein lab dat onderzoek doet in de darmen

Vroegtijdig detecteren is ons doel, zodat je kunt repareren. Aanvallen. Als je darmkanker in een vroegtijdig stadium meet door een afwijkend DNA te bepalen, is die voor bijna 100 procent te genezen tegen een relatief lage prijs. Is kanker in een vergevorderd stadium, dan is een operatie vele malen duurder.’’ Wat is de rol van de huisarts, de poortwachter in de gezondheidszorg, in deze nanowereld?

nanopil. Het gaat om heel kleine instrumentjes als een pompje in een pil die je inslikt. De pil belandt in je darmen. Daar gaat hij dan lokaal meten om te kijken of er darmkanker is. Met behulp van nieuwe materialen kun je energie halen uit lichaamswarmte, zodat de nanopil zichzelf met stroom kan voeden.’’ Valt Alzheimer met nanotechnologie aan te pakken?

,,Alle ziekten hebben een oorsprong die je nu kunt bestuderen. We werken hard aan devices die in staat zijn in een heel vroeg stadium te zien of iemand Alzheimer krijgt of niet.

,,Lastig voor een huisarts is dat hij of zij moet reageren op soms nog vage symptomen bij een patiënt. Er zijn bij zo’n eerste bezoek nog niet zo gek veel meetresultaten beschikbaar. In zijn gereedschapskist zitten in de toekomst verschillende meetinstrumentjes die zijn gebaseerd op nanotechnologie, zoals het lab-on-a-chip. Dan kan de huisarts metingen doen zonder vertraging. Bloed of urine hoeven niet eerst naar een laboratorium. De huisarts zou zelf zweet kunnen onderzoeken. Het bijkomende grote voordeel voor de ministers van Gezondheidszorg en Financiën is dat het gebruik van nanotechnologie de kostengroei in de zorg dempt. Iedereen blij.’’ ■

䊱 Dave Blank: ,,Bloed of urine hoeven niet eerst naar het lab. In de toekomst zal de huisarts zonder vertraging metingen kunnen doen.’’

Mister Nano Met gemiddeld vijf uur slaap per dag houdt hij negentien uur over om behalve in de wetenschap ook van alles te ondernemen in sport, kunst en keuken. Ruim een halve eeuw geleden begon Dave Blank met een mislukt eerste jaar mulo. Zijn vader stuurde hem naar de lts (Lagere Technische School) – ‘techniek voelde als een warm bad’ – en hij stapelde via mts, hts en universiteit zijn opleiding bij elkaar. Na promotie in 1991 werd hij in 2002 hoogleraar en in 2007 wetenschappelijk directeur van Mesa+. Nu is hij boegbeeld van het nationale nanoprogramma NanoNextNL, dat 130 bedrijven en instellingen telt met een omvang van 250300 miljoen euro. Deze inspanningen leverden hem de koosnaam Mister Nano op en dat zal hij voorlopig blijven. ,,Een hoogleraar mag tot z’n 70ste doorwerken. En dat ben ik zeker van plan.’’

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017 AR

STERILISATIE BIJ DE MAN:

Fluitje van een cent Tussen man en vrouw is het soms een issue: wie laat zich steriliseren? Spookverhalen genoeg, argumenten te over en dan zijn er ook nog de simpele feiten. Een kleine inventarisatie. Tekst Egbert Jan Riethof

e arts die de ingreep deed hield ‘triomfantelijk een ultradun stukje vermicelli’ omhoog, vertelt Arnold Schilt (Den Haag). ,,Ik lag weerloos op m’n rug. De verdovende prikken waren even onaangenaam, het vervolg viel mee. Achteraf een fluitje van een cent.’’ De vermicelli was een stukje zaadleider dat de arts weg had geknipt. De beide zaadleiders lopen van de testikels via de prostaat naar de plasbuis. Uroloog Gert Dohle, verbonden aan het Erasmus MC, doet geregeld sterilisaties bij mannen: vasectomie, een poliklinische ingreep. ,,We maken na verdoving een sneetje in de balzak en trekken de twee zaadleiders naar buiten. Vervolgens knippen we er een stukje tussenuit. De eindjes worden afgebonden en vaak ook dichtgebrand zodat de kans klein is dat ze weer naar elkaar toe groeien. Er kunnen geen zaadcellen meer doorheen.’’

Het trekken aan de zaadleiders geeft soms een onaangenaam gevoel, vertelt Dohle. ,,Alsof de man een knietje krijgt. In een voorgesprek leg ik alles uit over de ingreep en de geringe risico’s. Mannen zijn er vaak bang voor. Voor pijn, om impotent te worden. Mede door spookverhalen die de ronde doen.’’

Non-event Arnold Schilt voelde zich niet ‘ontmand’, zegt hij. ,,In het begin leek

De lozing blijft zoals hij was, met dezelfde kleur —Gert Dohle (uroloog)

het orgasme even helemaal op niks, een non-event, maar dat moet psychologisch geweest zijn. Daarna nooit meer een verschil gemerkt.’’ Klopt, zegt uroloog Dohle. ,,De zenuw die de erectie veroorzaakt zit niet in de balzak, daar komt de arts niet bij. En het zaadvocht, dat samen met de zaadcellen ‘sperma’ vormt, komt van de prostaat en de zaadblazen; daar heeft het afbinden van de zaadleider geen invloed op. De lozing blijft zoals hij was, vloeistof met dezelfde kleur. Er zitten geen zaadcellen meer in.’’ Wie bij Gert Dohle komt, heeft de beslissing al genomen. In de fase daarvóór is het tussen man en vrouw soms een issue, wanneer zij geen kinderen (meer) willen: wie laat het doen? ,, Ik heb de indruk dat stellen de beslissing soms aardig uitstellen’’, zegt Corrie Vliet Vlieland, huisarts in Noordwijk. ,,En dan gaan er ook nogal eens maanden of jaren voorbij tussen besluit en uiteindelijke afspraak.’’

Zonder condoom Ook seksuologe Astrid Kremers (Utrecht) merkt in gesprekken dat man en vrouw hier soms vormen van onenigheid over hebben. ,,De vrouw vindt dat ze er wel genoeg voor gedaan heeft, jarenlange anticonceptie, zwangerschappen.... Bovendien is de ingreep bij vrouwen

Bij vrouwen is de ingreep zwaarder —Astrid Kremers (seksuoloog)

zwaarder. Verder hebben mannen baat bij sterilisatie, want zij geven vaak de voorkeur aan gemeenschap, liefst zonder condoom. De meeste vrouwen niet, zij hebben liever clitorale stimulatie.’’ Aan de andere kant, zegt zij, is de man bang voor pijn en bang om na de ingreep minder man te zijn. ,,Soms wil hij ook de mogelijkheid openhouden voor een nieuwe relatie in de toekomst.’’ Ondanks zijn mannenangsten stelde Arnold Schilt zijn partner zelf voor dat hij het zou laten doen. ,,Ik was aan de beurt.’’ Het is uiteindelijk meestal de man die de ingreep laat doen. Corrie Vliet Vlieland: ,,Ja dat wijzen de cijfers wel uit. Ik doe zelf in de praktijk ook sterilisaties. Leuk, chirurgisch wat bijklussen. Ik doe het rustig aan, met een vrouwelijke touch. Urologen gaan altijd behoorlijk snel.’’

is de kans dat er na sterilisatie (vasectomie) toch nog zaad door de zaadleider kan.

procent van de mannen krijgt spijt van de ingreep, meestal omdat ze een nieuwe partner hebben.

5% laat de sterilisatie ongedaan maken.

procent van de hersteloperaties slaagt in het Erasmus MC. Hoe langer geleden de sterilisatie, hoe kleiner de kans op succes.

FOTO SHUTTERSTOCK

Anticonceptie maar dan anders CASTRATIE Oeroude vorm van onvruchtbaar maken: het weghalen van de teelballen. Vroeger lieten sommige vorsten hovelingen castreren om zeker te zijn dat kinderen van hen waren.

ONTHOUDING Seksuele onthouding geeft absolute zekerheid dat er geen kinderen van komen. Apostel Paulus raadde dit al aan in de eerste decennia van onze jaartelling. Sloeg niet aan.

PERIODIEKE ONTHOUDING Gemeenschap beperken tot de onvruchtbare periode van de menstruatiecyclus: ontwikkeld eerste helft 20ste eeuw. Deze methode is vrij onbetrouwbaar.

CONDOOM De oude Egyptenaren gebruikten al een linnen zakje om sperma in op te vangen. Bij mannen niet heel populair; mits goed toegepast nog steeds een effectief middel.

PESSARIUM Casanova liet minnaressen de baarmoedermond afsluiten met een halve citroen: een primitief pessarium. Later kwam het spiraaltje, pas echt effectief toen het van koper was (jaren 70).

PIL Revolutie in anticonceptie: de pil, vanaf 1964 in Nederland. Blokkeert (onder meer) de eisprong en maakt de vrouw zo tijdelijk onvruchtbaar. De pil voor mannen is er nog steeds niet.

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017 UP

UIT DE REGIO

‘Door mijn hond Noah leer ik veel over mezelf’ Ze heeft hulphond Noah nog maar een half jaar, maar inmiddels kan en wil Tineke van de Groep niet meer zonder. Sinds de Shetland Sheepdog bij haar is, gaat het een stuk beter met Tineke. aar autistische stoornis was vaak de oorzaak van haar depressiviteit. Soms liepen de gevoelens bij de in Amersfoort woonachtige Tineke zelfs zo hoog op dat ze ging automutileren. Ze wist zich geen raad met al haar gevoelens, waardoor ze zichzelf verwondde om haar gevoelswereld uit te schakelen. Ze kwam weinig buiten en ze vond praten met vreemden erg eng. Nu Noah in haar leven is, is haar stemming veel beter. ,,Noah spiegelt mijn gevoel en daardoor signaleer ik eerder dat het niet goed gaat en kan ik op tijd hulp vragen aan mijn begeleiding. Noah mag omdat hij mijn hulphond is overal mee naar toe. Dat vind ik erg fijn. Door Noah’s aanwezigheid vind ik bijvoorbeeld boodschappen doen minder stressvol.’’ Tineke leidt haar hond op via de organisatie MissionPuppy Nederland, dat met Shelties (Shetland Sheepdogs) werkt. Shelties zijn zeer gevoelig voor stemming, alert op lichaamstaal en ze hebben de trouw en loyaliteit van een Duitse herder. Maar herders zijn gemakkelijker te leiden. De Sheltie is erg op het baasje gericht en is ietwat terughoudend tegenover onbekenden. Hierdoor laten ze zich dus minder makkelijk afleiden. Elke week volgt Tineke samen

FOTO SASKIA BERDENIS VAN BERLEKOM

met Noah een gehoorzaamheidscursus bij een hondenschool. ,,Daar leer ik de basisvaardigheden omtrent gehoorzaamheid door middel van verschillende oefeningen. Ik krijg ook uitleg over het gedrag van mijn hond en hoe ik daar het beste mee om kan gaan.’’ Bij MissionPuppy volgt ze een teamtraining. ,,Hierdoor leren Noah en ik elkaar heel goed kennen en vormen we een hecht duo. Ik leer zo ook veel over mezelf, want als ik mij niet zo goed voel, luistert Noah slecht omdat ik dan sneller gefrustreerd raak. Dit noemen ze spiegelgedrag.”

Honden, maden, spinnen...

Dieren schieten mens te hulp

Geen wondermiddel Hoewel ze erg blij is met Noah, zou ze niet zomaar iedereen met autisme aanraden om een hulphond te nemen. Het traject is volgens Tineke behoorlijk pittig. ,,Het kost veel tijd en energie. Je moet er echt volledig achter staan anders houd je het echt niet vol. Het is soms best frustrerend dat je hond je gedrag voortdurend spiegelt, daar moet je tegen kunnen. Het is ook erg belangrijk om te beseffen dat een hulphond geen wondermiddel is. De problemen die je hebt, verdwijnen niet. Ik blijf autistisch, maar door Noah kan ik er beter mee omgaan en wordt alles iets makkelijker en minder spannend.” −Tom Kuiper

Hond kunnen meer dan blinden geleiden: diagnoses stellen bijvoorbeeld. Een getrainde hond ruikt het wanneer iemand kanker heeft en waarschuwt dan. Maden van de aasvlieg maken levensgevaarlijke wonden schoon. Kortom, dieren doen wonderen in de zorg. Tekst Melchior Meijer Illustratie Annemarie Gorissen

en vijftal seconden neemt de hond de aroma’s in een bepaalde regio aandachtig op, dan kuiert hij verveeld naar zijn mand. ,,Nou meneer’’, zegt de dokter in dit denkbeeldige geval, ,,lastig voor u dat u moeilijk kunt plassen, maar prostaatkanker is het in elk geval niet.’’ Ongeveer zo kan het gaan. Niet dat de hond een vaste verschijning zal worden in de spreekkamers van huisartsen, maar hij speelt wel degelijk nu al een belangrijke rol in de ontwikkeling van de vroegdiagnostiek. Honden ruiken ongeveer 100.000 keer beter dan mensen en zijn daardoor in staat de geringste veranderingen in een ‘geurbeeld’ te signaleren. Voor een hond is de mens in de eerste plaats een verzameling geuren. Die verzameling ondergaat subtiele wijzigingen als iets in het lichaam niet helemaal gesmeerd verloopt. Ook in een vroeg stadium van een ziekte. Huidkanker ruikt voor een hond anders dan tuberculose of een te lage bloedsuikerspiegel. Je kunt een geschikte hond met een eenvoudig beloningssysteem leren bij een

bepaalde geurafwijking alarm te slaan. Hem maakt het niet uit of hij leert speuren naar een pakket softdrugs of naar een kwaadaardige celverandering.

Hondje George herkende beginstadia van huidkanker Veel Amerikaanse onderzoekers doen proeven met honden om te zien hoe bruikbaar zij zijn bij diagnostiek. Aan de Universiteit van Californië pionierden artsen met George, een schnauzer – zo’n kleine aandoenlijke snorrebaardhond. Ooit redde hij mensenlevens door explosieven op te sporen. Na zijn pensioen deed George meer. Hij rook aan watten waarin patiënten hadden uitgeademd en pikte zo de geur op van celveranderingen die artsen nog niet konden waarnemen. Hij identificeerde mensen die later huidkanker zouden ontwikkelen. Andere onderzoekers bouwden hierop voort en boekten spectaculaire resultaten bij de vroege op-

GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017

Zij helpen mee

Konijn Zorgboerderijen, bezoekteams, speciaal onderwijs

Paard Gehandicaptenzorg, zorgboerderijen, huifbed-rijden (positief effect bij autisme)

Hond Blindengeleiding, autistenbegeleiding, epilepsie (waarschuwing en support), diabetes, therapie voor (demente) ouderen, bezoekhond in ziekenhuizen en verpleeginstellingen 䊱 Realiteit:

spinnen die mensenhuid weven, ontstekingsremmende bloedzuigers, maden die helpen waar antibiotica het laten afweten.

sporing van prostaat-, borst-, darmen eierstokkanker. Detectiehonden blijken aan de hand van uitademingslucht, zweet, urine en ontlasting accurate diagnoses te kunnen stellen. Vaak lang voordat er iets te zien is met beeldvormende technieken. De hond zal nooit een doktersassistent worden, maar heeft wetenschappers wel op het goede spoor gezet. Die zijn namelijk ver met de ontwikkeling van een diagnostische eneus. ,,We hebben de hondenneus met behulp van bio-elektronica op een minuscule chip gezet’’, zegt George Preti van het Monel Chemical Senses Center in Philadelphia. ,,Met het prototype detecteren we borstkanker eerder dan met mammografie. Deze techniek is een doorbraak.’’

Superdetectoren Ook de fruitvlieg is te gebruiken als model voor zo’n elektronische speurneus. Volgens de Duitse neurobioloog Martin Strauch is deze neus nóg preciezer en zal hij op termijn alle ziekten kunnen diagnosticeren die gepaard gaan met geurverandering.

,,De biologische geursensoren van de vlieg zijn door de evolutie geperfectioneerde superdetectoren’’, aldus Strauch. ,,Maar fruitvliegen zijn moeilijk te trainen. Wij proberen die antennes in een chip te stoppen.’’ Is dat nog toekomstmuziek, de vlieg redt ook nu al levens in het ziekenhuis. Zijn maden zijn de vuilophaalploegen van Magere Hein, maar ironisch genoeg kunnen ze het voorrijden van de zwarte limousine ook uitstellen. Losgelaten in slecht helende wonden doen de larven van de groene aasvlieg zich tegoed aan necrotisch weefsel. Ze verwijderen zo afgestorven, rottend vlees dat zo’n wond levensgevaarlijk maakt. Onder meer in het wondcentrum van het Alrijne Ziekenhuis in Leiderdorp is madentherapie een van de mogelijkheden om dergelijke wonden – zoals diabeteswonden die soms leiden tot amputaties – te behandelen. De maden worden in een steriele omgeving gekweekt en meestal geleverd in een bio-bag, een soort theezakje van fijn gaas. Zo’n zakje wordt op het zieke deel van de wond gelegd. Volgens chirurg Wouter Brekel-

Larven van de aasvlieg maken gevaarlijke wonden schoon

HUISDIER-ONDERSTEUNDE ZORGPROGRAMMA’S Onderzoek laat zien dat mensen met huisdieren beter in hun vel zitten en langer leven. Ziekenhuizen en verpleeghuizen zetten daarom in hun zorgprogramma’s steeds vaker huisdieren in. Zij hebben een kalmerend effect. Ook bevorderen ze de openheid van patiënten, vooral als deze

mentaal geïsoleerd zijn. Daarbij hebben dieren een positieve invloed op cognitieve vaardigheden. GASTKAT Er zijn twee soorten van zulke ‘huisdier-ondersteunde interventies’: Huisdier Ondersteunde Activiteiten en Huisdier Ondersteunde

Therapie. Bij Activiteiten gaat het om de algemene effecten die gezelschapsdieren op mensen hebben. De eenzame oudere wordt opgewekter van een gastkat; de zwaar zieke vergeet voor even zijn zorgen dankzij een bezoekhond. Van Therapie is sprake wanneer de zorgverle-

ner doelgericht een effect op de patiënt zoekt. Bijvoorbeeld een stimulans voor een revalidatiepatiënt om te oefenen. Alert- en supportdieren tenslotte, voelen aan wanneer patiënten met diabetes of epilepsie niet lekker dreigen te worden. Zij waarschuwen en halen hulp.

mans van het Alrijne scheiden de maden enzymen af die het dode weefsel als het ware oplossen. Daarna doen ze zich eraan tegoed. Als ze hun werk hebben gedaan zijn het dikke kokkerds. Al met al geeft de madentherapie uitstekende resultaten, soms ook bij patiënten die zijn besmet met een multiresistente bacterie. De behandeling is pijnloos.

Aderlating Nieuw, maden in de geneeskunde? Zeker niet. Al in de middeleeuwen maakten chirurgijns ijverig gebruik van de kieskeurige vliegenlarven. Zeker tot 1920 redden de insecten levens. Pas met de komst van de antibiotica verdwenen ze grotendeels van het toneel. Nu zijn ze dus weer terug en steeds meer artsen en patiënten zetten zich over de jakkesfactor heen. Ook andere kleine veelvraten zijn bezig aan een spectaculaire comeback: bloedzuigers. Tot ver in de negentiende eeuw hadden ze een prominente plaats in de geneeskunde. Aderlating gold als probaat middel tegen zo’n beetje alles. Veel medici hadden toen al het gevoel dat de soort Huridis meer deed dan bloed aftappen. En nu weten we dat dat klopt: terwijl de vampiertjes zich tegoed doen aan ons levensvocht, scheiden ze een cocktail af van bloedverdunnende, pijnstillende en ontstekingsremmende stoffen. In de moderne geneeskunde komt dit vooral van pas bij chirurgisch millimeterwerk. Denk aan microchirurgische ingrepen aan vingers, neus of oren. Het weer aannaaien van een afgehakte vinger is een priegelwerkje. De aanvoerende slagaderen kunnen doorgaans goed worden gekoppeld, maar de afvoerende aderen zijn lastiger. Als het niet lukt die op de plek

van de breuk weer te koppelen, ontstaat een opstopping van bloed. Dan dreigt de patiënt de vinger alsnog te verliezen. Medicinale bloedzuigers bieden dan uitkomst. Het is zaak ze op de juiste plek aan te brengen en ze op tijd te vervangen, maar dan zorgen ze ook voor een goede afvoer van het veneuze bloed (het bloed dat naar het hart toe stroomt). De vaatjes zullen dan uit zichzelf weer aan elkaar groeien. Microchirurgen in de Nederlandse academische ziekenhuizen maken soms al gebruik van zorgvuldig gekweekte bloedzuigers.

Collageen Ook de zijdespin schiet de mensheid te hulp. Japanse onderzoekers leverden een prestatie: ze veranderden de erfelijke eigenschappen van de zijdespin zodanig, dat hij in plaats van

Zijdespinnen weven donorhuid zijde menselijk collageen maakt. Collageen is een eiwit dat fungeert als een soort biologisch cement. Het geeft weefsels, van tandvlees tot huid, zijn structuur. De beschikbaarheid van donorhuid zal er wel bij varen, volgens het tijdschrift Nature Biotechnology. Brandwondenslachtoffers zijn nu nog afhankelijk van schaarse donorhuid en synthetische lapmiddelen. Genetisch gemodificeerde zijdespinnen zullen mensenhuid per vierkante meter gaan produceren. Dat zou jaarlijks wereldwijd tienduizenden levens redden. ■

GEZOND & WEL 11

maandag 6 maart 2017 UP

UIT DE REGIO Voor kleinschalige dagbesteding is overheidsvergoeding ontoereikend

‘Hier kan ik weer mens zijn’ In Villa Xaverius in Driebergen proberen zes mensen met een vijl speksteen zo glad mogelijk te krijgen. Deze bezigheid maakt deel uit van ‘In het moment’: kunstzinnige dagbesteding voor mensen met dementie. Hier geen gefröbel, maar bezigheden op niveau. Tekst Selina Vink Foto Angelique de Jonge

ilvia Fiorini (kunstzinnig therapeut, 46) en Berte Waardenburg (biografisch coach, 58) organiseren de dagbesteding sinds september 2015. Silvia schrijft op een whiteboard wat de groep gaat doen. Naast het speksteen bewerken is dat vandaag tai chi, een balspel, een gesprek rond het thema ‘kruispunten in je leven’, soepgroenten snijden en soep eten. Deelnemer Gert is 82 jaar geworden en trakteert op appeltaart. Namens de groep ontvangt hij van Berte een historisch boekje over het dorp Driebergen-Rijsenburg. Het cadeau valt duidelijk in de smaak. Maximaal acht deelnemers komen

Ze onthouden het positieve gevoel, vaak beter dan de activiteit iedere week naar de bijeenkomsten, die op maandag- en vrijdagochtend plaatsvinden. Op woensdag kunnen deelnemers een hele dag terecht. Binnenkort start ook een groep op donderdagochtend. Bij ‘In het moment’ gaat het over literatuur, kunst en muziek. Vanaf het voorjaar kan iedereen die dat wil werken in de moestuin. Alle onderdelen zijn gericht op beleving en zingeving. Berte en Silvia weten hoe belangrijk dat laatste is. Silvia: ,,We willen deze mensen het gevoel geven dat het zinvol is wat ze doen.’’ Ze kijken naar de individuele interesses en achtergrond van de deelnemers. Silvia legt uit dat ze focussen op het positieve gevoel. ,,Want dat positieve gevoel onthouden ze meestal beter dan de activiteiten zelf.’’

Vitaliteit Beweging is onmisbaar. Ruud Tielsema (56) doceert sinds een jaar tai chi. De oefeningen die hij voordoet zijn niet alleen goed voor de vitaliteit. Ze kunnen ook helpen bij valpreventie. Hij zet de deelnemers in een kring en begint rustig met het losmaken van de nek en uitstrekken van de armen. ,,Spreid je armen, geef je hart en longen de ruimte. Het hoeft niet snel.’’ Geen van de deelnemers had ervaring, maar al na een paar bijeenkomsten zijn ze aanmerkelijk soepeler geworden, weet Berte. Het begint wat aarzelend, maar al na

270 duizend mensen in Nederland hebben dementie.

70% van de mensen met dementie woont thuis en wordt verzorgd door hun naaste familie en/of omgeving. Bron: Alzheimer Nederland 2016

een paar minuten doet iedereen braaf mee. Een serene rust daalt neer. Het enige geluid komt van een bladblazer buiten. ,,Die kan ik helaas niet uitzetten”, lacht Ruud. Ondertussen deelt hij stokjes uit waarmee de deelnemers een speciale beweging voor hun rug kunnen maken. ,,Doe ik het wel goed?’’ vraagt deelneemster Maddy weifelend. ,,Je doet het heel goed’’, antwoordt Ruud. Dementie confronteert mensen met wat ze niet meer kunnen. Dat is pijnlijk en frustrerend. Tijdens de bijeenkomsten ligt daarom de focus op wat nog wél kan. De oefeningen zijn zo laagdrempelig mogelijk. Berte: ,,Wij hebben dat voor de grap eens ‘permanente educatie’ genoemd en dat is inmiddels een gevleugelde uitspraak. Zo krijgen de deelnemers weer zelfvertrouwen. Iemand zei laatst: ‘Als ik hier ben, ben ik weer mens.’ Dat doet je natuurlijk goed, als je dat hoort.” Bij de oefening ‘wolken breken’ houden de deelnemers hun armen gekruist voor hun borst, om ze vervolgens langzaam weer open te spreiden. Het gezicht van Maddy ontspant. Langzaam komt een glimlach

tevoorschijn. ,,Ik vind dit heerlijk hoor’’, lacht ze, zichtbaar opgelucht. Ook de andere deelnemers lijken opgewekter. Terug in een kring gooien ze een kleine bal over en zeggen ze één voor één een plaatsnaam. Deelnemer Joop (81) blijkt een kei in to-

Je moet een vorm kunnen kiezen die aansluit bij je leefsfeer pografie: Roodeschool, Blauwkapel, Groenlo, het rolt er moeiteloos uit. De stemming is vrolijk. Een oefening als deze is goed voor het geheugen en het associatieve vermogen.

Persoonlijke aanpak Silvia en Berte krijgen veel waardering voor deze persoonlijke aanpak, maar financieel gezien is het niet makkelijk. Berte: ,,De vergoeding vanuit de overheid is niet toereikend

䊱 Sylvia (l) en Berte trainen onder dit balspel meteen het geheugen van de deelnemers.

voor zo’n gevarieerd programma voor een kleine groep. Daarom is de Stichting ‘Vrienden van In het moment’ opgezet. Er is dus particulier geld nodig om de zorg aan te bieden zoals wij dat doen. We begrijpen ook dat dit in een dorp als Driebergen gemakkelijker gaat dan in een achterstandswijk in de stad. Dat is jammer want we gunnen deze kleinschalige aanpak iedereen. We geloven met hart en ziel in dit project. Mensen voelen zich hier snel thuis. Dagbesteding zou geen eenheidsworst moeten zijn. Je moet een vorm kunnen kiezen die aansluit bij je leefsfeer. Dat ondersteunt je gevoel van eigenwaarde.’’ Riet, die haar partner Joop komt ophalen, benadrukt hoe belangrijk het werk van Berte en Silvia is. ,,Thuis is hij soms niet te genieten, maar hier leeft hij helemaal op. Het is fijn dat hij in goede handen is, dat geeft mij ruimte voor mijn eigen programma.’’ ■

12 GEZOND & WEL

maandag 6 maart 2017 UP

UIT DE REGIO Mantelzorgmakelaar Marie Augustijn wijst mensen de weg

‘Pas als het niet meer gaat, trekt men aan de bel’ Steeds meer mensen weten haar te vinden: Marie Augustijn is mantelzorgmakelaar. Zij geeft nuttige tips en neemt mantelzorgers veel (papier)werk uit handen. ,,Ik hoor veel mooie, hartverwarmende verhalen.” Tekst Ine Cup Foto Peter van Trijen/Pix4Profs

k heb echt de mooiste baan van de wereld’’, vindt mantelzorgmakelaar Marie Augustijn uit Hoeven. ,,Soms zie je moeilijke dingen, maar ik kom ook veel mooie, hartverwarmende verhalen tegen. Zoals die vrouw die al jarenlang elke avond kookt voor haar buurvrouw. Of die man die zijn zwaar demente vrouw naar huis haalde en nu 24 uur per dag voor haar zorgt. Omdat hij zo lang lief met haar heeft gedeeld, dat dat het leed compenseert. Dan denk ik: dat dit bestáát...’’ Augustijn was als mantelzorgconsulent al een luisterend oor voor mantelzorgers en zorgvragers, toen

‘I

Als makelaar ga je verder en regel je ook echt zaken voor mensen ze besloot de opleiding tot mantelzorgmakelaar te volgen. Met een aantal collega’s wijst ze nu mensen de weg in de gemeenten Roosendaal en Rucphen. ,,Als consulent luister je en geef je voorlichting. Als makelaar ga je verder en regel je ook echt zaken voor mensen. Dien je aanvragen in en voer je bijvoorbeeld ook gesprekken met werkgevers als mantelzorgers door hun zorgtaken in de knel komen. Want vergis je niet in het grijs verzuim. Mantelzorgen kan zo veel beslag op iemand leggen, dat die zich minder goed kan concentreren op z’n werk.’’

Wiel uitvinden Inmiddels weten steeds meer mensen haar te vinden. Maar vaak te laat, vindt ze. Want ze kan nuttige tips geven, zodat mantelzorgers en hun zorgvragers niet elke keer opnieuw het wiel uit hoeven te vinden. ,,Mantelzorger zijn is niet iets waar je voor kiest. Het overkomt je. De meesten vinden het normaal om voor hun zieke man, vrouw, kind of ouder te zorgen en gaan daarmee heel lang door. Pas als het niet meer gaat, trekken ze aan de bel.’’ Soms is het zo erg dat mantelzorgers met een eenvoudig formulier bij haar aankloppen. ,,Ze zijn al overbelast en hebben al heel veel dingen uit moeten zoeken. Ze hebben dan gewoon de kracht niet meer om dat in

79 makelaars in mantelzorg

miljoen Nederlanders zijn actief als mantelzorger. Ongeveer een op de zes (16%) mantelzorgers helpt meer dan 8 uur per week.

10%

van de mantelzorgers ondervindt een hoge belasting Bron: SCP 2015

te vullen, dat is gewoon nét even te veel.’’ De meeste vragen die ze krijgt, gaan over financiën. ,,Onlangs hielden we een informatieavond. Daar kwamen zo’n veertig mensen op af en de volgende avond in juni zit ook al bijna vol. Veel vragen gaan over de eigen bijdrage en hoe die wordt berekend. Voor thuishulp, het aanpassen van de woning, een scootmobiel. Maar ook hoe ze een persoonsgebonden budget aan kunnen vragen.’’

Niet makkelijk Het woud aan regelgeving in de zorg maakt het niet makkelijk voor mantelzorger en zorgvrager. En niet alleen in de zorg. ,,Soms willen mensen bij elkaar gaan wonen om beter te kunnen zorgen. Maar heb je een uitkering, dan kan die gekort worden. Mensen houden om die reden vaak hun eigen woning aan.’’ Besluiten ze om toch bij elkaar te gaan wonen in een huurwoning, dan is het zaak dat de huurovereenkomst op beider naam wordt gezet. Anders wordt bij overlijden van de hoofdhuurder de ander uit het huis gezet. Augustijn en haar collegamakelaars hebben hierover intensieve gesprekken gevoerd met woningcorporaties. ,,Dat zijn lange trajecten, maar de corporaties

In Nederland zijn 79 mantelzorgmakelaars actief die ook zijn aangesloten bij de Beroepsvereniging van Mantelzorgmakelaars (BMZM). De makelaars hebben onderling contact en verwijzen, indien nodig, mantelzorgers naar elkaar door. Augustijn: ,,Stel dat er een mantelzorger bij me komt die een hulpbehoevende moeder heeft in Rotterdam. Dan kan ik die mantelzorger in contact brengen met mijn Rotterdamse collega, want die kent daar precies de weg.’’ De hulp van een mantelzorgmakelaar wordt vergoed. Als een makelaar in dienst is van de gemeente, betaalt de gemeente. In het geval van zelfstandige mantelzorgmakelaars vergoedt de zorgverzekeraar de kosten. Meer informatie? bmzm.nl

䊱 Marie Augustijn (rechts) krijgt regelmatig zendtijd op Radio Rucphen. Ze geeft antwoord op vragen van luisteraars, laat bijzondere verhalen horen en zet af en toe een mantelzorger in het zonnetje, zoals hier Ilse Bruijn.

werken wel goed mee.’’ Een andere moeilijkheid is de mantelzorgwoning die tijdelijk in de tuin wordt geplaatst. ,,Sommige gemeenten zijn daar bang voor, want hoe controleer je dat daar niet stiekem een kleinkind gaat wonen? Gelukkig zijn gemeenten daarin veel soepeler geworden.’’ Vier jaar geleden nam ze het initiatief voor het mantelzorgweekend: met een bus vol mantelzorgers naar Vlieland, waar ze drie dagen lang in de watten werden gelegd. Zo’n succes was het, dat ze het nu twee keer per jaar organiseert. ,,Dat is zó bijzonder. Ik zeg altijd: we gaan met een zware bus heen en komen met een lichte bus terug. Je ziet ook iets gebeuren in zo’n groep. Mensen houden na dat weekend contact en helpen elkaar. Mijn werk is soms best zwaar, maar als ik dat soort dingen zie, kan ik heel erg gelukkig worden.’’ ■

GEZOND & WEL 13

maandag 6 maart 2017 UP

UIT DE REGIO

Tekst Selina Vink Foto’s Angeliek de Jonge

Elke dag sporten? Een streng gluten- en lactosevrij dieet? Of ben je meer het type ‘lekker genieten, dat is ook gezond’? We vroegen willekeurige mensen in Utrecht:

Hoe blijf jij fit? Paul van Olffen (67)

Fabian Giger (21)

Beroep: Freelance opleider/trainer

Beroep: Ondernemer Wat doe jij om fit te blijven? ,,Ik ben

Wat doe jij om fit te blijven?

vijf keer per week in de sportschool te vinden voor cardio- en krachttraining. Als ik het niet doe, kan ik niet stilzitten. Door te sporten heb ik meer rust en concentratie. Twee keer per dag neem ik een proteïne-shake en na het sporten neem ik een postworkoutshake. ’s Ochtends slik ik een visoliecapsule. Suiker eet ik zo min mogelijk. Pasta juist wel weer heel veel.’’ Beste tip? ,,Ga met iemand anders sporten die ook gemotiveerd is. En zoek een goed moment. In plaats van een lunchbreak doen we bij mijn bedrijf bijvoorbeeld een gymbreak en gaan we samen sporten.’’

In plaats van een lunchbreak houden we bijvoorbeeld een gymbreak en gaan we samen sporten —Fabian Giger

,,Vroeger deed ik aan voetbal en tennis, maar nu sport ik niet meer. Ik ben sowieso nooit heel fanatiek geweest. Twee jaar geleden ben ik begonnen met Qi Gong. Dat zijn hele rustige, meditatieve oefeningen. Het gaat om bewustzijn en ademen. Dat werkt heel verstillend. En ik maak veel muziek. Ik heb meer dan 200 instrumenten. Nu speel ik vooral gitaar. Ik ben wel alert op wat ik eet, maar niet te streng. Ik eet voornamelijk vegetarisch en als het kan ook biologisch.’’ Beste tip? ,,Ga naar de film, drink een goed biertje. Ontspanning is erg belangrijk voor een gezond leven.’’

Jos Pronk (76) Beroep: Gepensioneerd Wat doe jij om fit te blijven?

Sinan Camlibel (42) Beroep: Gastheer in de horeca Wat doe jij om fit te blijven? ,,Twee

keer per week sta ik in de sportschool. Altijd overdag, want ’s avonds werk ik. Daarom ben ik ook gestopt met aikido (Japanse vechtsport met houten zwaarden). Dat deed ik eerst, maar dat is altijd tijdens mijn werktijd. De laatste tijd probeer ik minder vlees te eten en meer te variëren. En ik eet altijd veel groente.’’ Beste tip? ,, Je moet altijd doorzetten. Niet denken: ‘Ik heb geen zin, ik ga volgende week weer.’ Dan komt die volgende keer namelijk niet. Als je eenmaal in de sportschool staat, ga je toch wel trainen.’’

,,Bij mij in Montfoort kan ik een mooie wandeling maken van ongeveer drie kwartier. Het verveelt nooit. Eerst zwom ik ook nog één keer per week, maar daar ben ik mee gestopt om op de kleinkinderen te kunnen passen. Dat is pas topsport. Boodschappen die ik nooit met de auto. Ik eet weinig vlees en twee keer per week vis. Gezond eten dus, maar een gebakje moet ook kunnen. En ik lach veel.’’ Beste tip? ,,Je moet het niet te moeilijk maken voor jezelf.’’

Lynn Kombrink (24) Beroep: Student rechten Wat doe jij om fit te blijven?

Anjo & Inge de Jong (24 en 22) Beroep: Student bedrijfs-

kunde en student optometrie Wat doe jij om fit te blijven?

Anjo: ,,Ik sta twee keer per week in de sportschool en we zijn allebei lid van de roeivereniging. Ik in Groningen, waar ik studeer, en Inge hier in Utrecht, bij Triton.’’ Inge: ,,Ik vind schaatsen nog steeds heel leuk. Dat deden we vroeger altijd.’’ Anjo: ,,Ik ben niet heel bewust

bezig met eten, maar ik vind gezond eten lekkerder.’’ Inge: ,,Als ik bij andere mensen eet is dat meestal ongezonder. Het is moeilijk om in je studententijd veel te sporten. Er zijn vaak leuke feestjes.’’ Beste tip? Anjo: ,,Zoek een sport uit die je leuk vindt.’’ Inge: ,,Je moet sporten leuk vinden. Het heeft geen zin om jezelf te kwellen.’’

,,Ik doe drie keer in de week aan fitness in de sportschool. Alleen als ik tentamens heb, schiet het er weleens bij in. Ik vind het soms wel moeilijk om gezond te eten. Vroeger was dat nog lastiger omdat er naar mijn idee ook minder gezond eten te koop was. Nu vind je ook in lunchtentjes meer gezond eten. Het gaat volgens mij echt om balans vinden. Als ik een dag heb gesport, mag ik iets lekkers en anders niet.’’ Beste tip? ,,Probeer actief zijn in je leven in te passen. Bijvoorbeeld de trap nemen in plaats van de roltrap en minder vaak de auto pakken als je ook kunt fietsen. En niet te streng zijn. Dat werkt juist averechts.’’

GEZOND & WEL 15

maandag 6 maart 2017 AR

Tekst en samenstelling Anton Damen

APPJES

Moet ik naar de dokter? Zelf doen Vereist dat kwaaltje of die insectenbeet een deskundige blik of kun je het thuis wel af? Beantwoord een paar vragen en de Moet ik naar de dokter?-app geeft uitsluitsel (en laat je direct met de assistent bellen). Voor iOS en Android, gratis

HEETHOOFD

Meten is weten

Huidselfie CompariSkin is er voor mensen die een vlek op de huid verdacht vinden. De app plaatst foto's op een 3D-model en maakt dan duidelijk of de situatie is veranderd (iOS, €2,-). De app SkinVision (voor iOS en Android, gratis) herkent melanomen andere soorten huidkanker.

De Withings Thermo weet binnen twee seconden of je verhoging hebt en daarbij hoeft deze slimmerik geen contact met de huid te maken. De temperatuurgegevens van alle gezinsleden

worden via wiﬁ of Bluetooth naar de smartphone verzonden, waarbij de Thermo er ook rekening mee houdt dat temperatuur varieert per individu en leeftijd. Prijs: €100,-

Check

SPIC & SPAN

IN HET STOF Deze robotstofzuiger komt met zijn stompe neus óók in de hoekjes. Ideaal als je allergisch bent voor huisstof. Zet de Neato Botvac Connected lekker aan het werk en ga zelf gerust de deur uit. Prijs: €500,-

jezelf

WELTERUSTEN

Uitgeslapen gadget

Je hoeft niet met ieder kwaaltje direct naar de dokter te hollen. Spulletjes en speeltjes waar een hypochonder zijn hart aan ophaalt.

Wie zijn slaapgedrag wil monitoren maar níet met de iPhone naar bed wil, kiest voor de Beddit Sleeptracker. Deze sensor wikkel je om de matras. Prijs: €150,-

SLIMMERD

MEDISCHE DUIZENDPOOT Voor een ECG hoef je niet per se naar het ziekenhuis. De CheckMe Monitor (uit China) brengt de hartactiviteit in kaart en meet zuurstofsaturatie en bloeddruk. Oók stappenteller, thermometer, agenda en klok. healthmonitor.eu/nl Vanaf €295,-

ONDERHUIDS

Inzicht in lijf en leden Een onderhuids kijkje nemen in je lichaam, zonder dat er een druppel bloed vloeit? Essential Anatomy 5, de bestseller onder de anatomische apps, geeft een inzicht in lijf en leden, met zeer gedetailleerde 3Dmodellen en animaties. Dat krijgt geen papieren boek voor elkaar. Voor iPad, €25,-

ZORGPUZZEL PRIJSPUZZEL

AANDOENING ALLERGIE ASPIRINE BEHANDELING BIJWERKINGEN COMBINATIE

DISCIPLINE DOSIS NAUWKEURIG DRAGEE OPNAME EISEN OVERGEVOELIG ETIKET PASTA FABRIKANT PENICILLINE PRODUCENT

FIJNMAKEN RESULTAAT FLES SAMENSTELLING GEBRUIK SLAAPMIDDEL GENEESMIDDEL SPRAY GEVOLG SUSPENSIE TOEDIENING HOESTDRANK TUBE HOUDBAARHEID VERPAKKING INCIDENTEEL VOORZORG INHALEREN ZETPIL INHOUD INNEMEN KALMEREND KAUWEN KUUR oplossing:

LANGDURIG MEDICIJN

Maak kans op een Asus ZenPad C 7.0 Zo doet u mee! Los de prijspuzzel op. De letters in de balk onder de puzzel vormen de oplossing. U kunt uw oplossing t/m 20 maart 2017 als volgt doorgeven: bel naar 0909-5050404 en spreek uw oplossing in (45 ct. per gesprek) of sms THEMA[spatie]oplossing naar 3553 (45 ct. per ontvangen bericht, tarieven zijn excl. de gebruikelijke belkosten). Bij deelname aan deze prijspuzzel gaat u automatisch akkoord met onze spelvoorwaarden: www.sanderspuzzelboeken.nl/ spelvoorwaarden. De winnaar staat op sanderspuzzels.nl

BEL 09095050404 (45 ct. per gesprek)

GEWENNING

KWALITEIT

FARMACIE

SP UZZ J I R

Cinematische audio voor onderweg De Asus ZenPad C 7.0 beschikt over DTS-HD Premium Sound en SonicMaster-technologie-uitbreidingen om de ultieme audio-ervaring te waarborgen. Zie wat anderen niet kunnen zien De PixelMaster-camera van de Asus ZenPad C 7.0 legt prachtige, hoge-resolutiefoto's vast. De PixelMastercamera is voorzien van de beste technologie, die software en een optisch ontwerp combineert om ongelooflijke beelden te leveren.

Sanders Puzzelboeken