56
150
62
52
S333 architecture + urbanism i.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
45
20 63
66 55
62
68
72
66
44
40
150
60
49
37 Optimalisering van Milieubelaste 8 3 Locaties, Amsterdam
150
60
60
0
0
60
0
0
0
0
0
15
33 0
0
60
15
56
WASTE SPACE / OPTIMALISERING VAN MILIEUBELASTE LOCATIES, AMSTERDAM S333 ARCHITECTURE + URBANISM I.S.M. DRO.,COG EN DM&B, AMSTERDAM
60 38
37
63
150
44
evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking
Optimalisering van Milieubelaste Locaties, Amsterdam 'Waste Space'
:
S333 architecture + urbanism i.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
Welke stad of gemeente wordt niet
tuigen, het lawaai en de veiligheids-
geconfronteerd met groeiende mobiliteit,
risico’s van grote wegen, treinsporen
het verkeer van auto’s, treinen, vlieg-
en luchthavens?
2
3
En welke stad probeert niet met veel
wezigheid van lawaaiige en onveilige
moeite de balans te vinden tussen de
functies en de daaruit voortvloeiende
economische voordelen van de aan-
gevolgen voor het milieu?
4
5
De gebieden die hierdoor beinvloed
Hoe kunnen we leven naast grootschalige
worden, worden 'WASTE SPACE’ genoemd.
infrastructuur, luchthavens en risicovolle industrie die als gevolg van de
6
7
Inleiding 0.0 Doel, leeswijzer en optimalisatietools Analyse 1.0 Amsterdam in kaarten 2.0 Milieubelasting in Amsterdam Confrontatie 3.0 Problemen of kansen Oplossingen 4.0 Aanpak 5.0 Referenties voor kwaliteit 6.0 Proefgebieden
uitgave Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
Conclusie 7.0 oplossingen in plaats van regels
i.s.m. Prototype Editions Rotterdam ISBN 90-806012-2-5
10
11
12
uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis
INLEIDING 0: DOEL, LEESWIJZER EN OPTIMALISATIETOOLS De gemeente Amsterdam wil in de periode tussen 2010 en 2030 nog 50.000 woningen bouwen en de daarbij behorende voorzieningen. Daarvoor is het nodig om de schaarse ruimte in de stad beter te benutten. Intensivering dus, maar dan wel op een manier die gepaard gaat met kwaliteitsverbetering.
13
In de afgelopen jaren zijn verschillende studies
Belangrijk uitgangspunt is het streven naar een
gedaan naar mogelijkheden om de ruimte in de stad
integrale kwaliteitsverbetering, waarbij het
beter te benutten (optimalisering grondgebruik).
begrip ‘milieukwaliteit’ niet te technocratisch
'
Een van die studies was Leren van zoneren (2001).
moet worden behandeld. De kwaliteit van een
Deze studie beschreef de mogelijkheden om de
gebied zoals die door bewoners of gebruikers
ruimte op milieubelaste locaties in Amsterdam
wordt beleefd is meestal anders dan de afweging
beter te gebruiken, onder meer aan de hand van
die in de milieuwetgeving wordt gemaakt.
praktijkvoorbeelden en een handreiking met trucs en tips. Omdat slechts drie specifieke locaties
Als milieukwaliteit meer als een ontwerpuitdaging
behandeld werden, rees de vraag hoe ernstig het
wordt beschouwd bij de planvorming, ontstaat er
probleem van milieubelaste lokaties nu werkelijk
een nieuw perspectief: er blijkt meer mogelijk te
was. Daarin lag de aanleiding voor deze studie.
zijn dan in te zoomen op de beperkingen. Andere :
strategieen komen naar voren waarbij bijvoorbeeld Deze publicatie geeft een overzicht van locaties
compenserende kwaliteiten in ontwerp en gebruik
in Amsterdam, waar milieubelasting een belangrijk
worden ingezet.
aandachtspunt is. En dat zijn er nogal wat. In de praktijk worden deze gebieden vaak letter-
De intentie van deze publicatie is om voorbeelden
lijk als lelijke eendjes behandeld: de milieu-
te laten zien van hoe dat kan. De voorbeeld-
belasting wordt in het beste geval als knellende
gebieden zijn uitgewerkt door bureau S333. Dat
randvoorwaarde meegenomen en in een laat stadium
wil zeggen dat de idee n in deze publicatie niet
wordt het plan dan met lapmiddelen nog wat opge-
noodzakelijkerwijs overeenstemmen met het beleid
poetst. Het gevolg: minder kwaliteit, meer kosten
van de gemeente Amsterdam. Waar het vooral om
en vertraging van de planvorming. Deze studie
gaat is om aan te geven dat de gepresenteerde
probeert duidelijk te maken dat een andere
werkwijze leidt tot nieuwe inspiratie zodat ook
benadering van deze gebieden misschien meer
op milieubelaste locaties hele aantrekkelijke
resultaat oplevert. Niet de eend is de maatstaf
stukjes Amsterdam kunnen ontstaan. Het doel is te
voor het lelijke eendje, maar de zwaan die zich
ontsnappen aan de paradox van de intensieve stad
daaruit kan ontwikkelen. Milieukwaliteit is een
waarin toenemende ruimtebehoefte en toenemende
onderdeel van een locatie en staat daar niet
milieubelasting elkaar wederzijds in de houdgreep
los van.
hebben.
14
15
LEESWIJZER EN OPTIMALISATIE TOOLS Om een beeld te krijgen van de omvang van de problematiek is in deze publicatie in beeld gebracht waar zich in de stad kansrijke gebieden voor vernieuwing en intensivering bevinden (hoofdstuk 1). Voorts is gekeken waar milieuzones beperkingen opleggen aan ruimtelijke ontwikkelingen (hoofdstuk 2). De confrontatie van deze twee inventarisaties geeft in wezen de kern van de problematiek weer (hoofdstuk 3). In hoofdstuk 4 wordt aangegeven hoe een meer integrale gebiedsafweging kan plaatsvinden, die vervolgens in hoofdstuk 5 en 6 wordt uitgewerkt. Een waterval van optimalisatietools verschijnt in dit boek en presenteert zich als een uitbarsting van creatieve alternatieven in plaats van gelimiteerde technocratische regels. De lijst functioneert als een inventorisatie van mogelijke strategie n in het kader van dit onderzoek. De tools betreffen een benaderingswijze in plaats van simpelweg een oplossing. Deze andere manier van denken geeft de problematiek andere dimensie. In plaats van het zoeken van een oplossing vanuit debeperkingen een kwestie van keuzen maken uit het scala van mogelijkheden. Dit is een benaderingswijze die ons vraagt; “wat willen wij hier” in plaats van “wat kan hier niet”.
16
17
18
extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten
ANALYSE 1: AMSTERDAM IN KAARTEN De kaarten geven een beeld van de opbouw van amsterdam, van de stedelijke structuur zoals die nu is en zoals die in de toekomst wordt voorzien (structuurplan). Duidelijk is dat bereikbaarheid en infrastructuur een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de stad. Diezelfde bereikbaarheid en infrastructuur zorgen echter voor de nodige overlast.
19
AMSTERDAM: KAART ANNO 2003
20
21
STRUCTUURPLAN 2010: STAD IN BEWEGING EEN STERKERE VERBINDING MET INFRASTRUCTUUR
22
23
H H
z H
z z
z z
z BEREIKBAARHEID PER AUTO
BEREIKBAARHEID PER OPENBAAR VERVOER
24
KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN, 2001
OPTIMALISERING ROND INFRASTRUCTUUR, 2001
25
ANALYSE 2: MILIEUBELASTING IN AMSTERDAM :
26
cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing kampeerplaats evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren
Deze studie beperkt zich tot vier categorieen van milieubelasting die ruimtelijk van belang zijn: Luchtverontreiniging, bodemverontreiniging, geluidoverlast en veiligheidsrisico’s. Voor deze vormen van belasting zijn afzonderlijk procedures en normen opgesteld. In de praktijk overlappen verschillende vormen van milieubelasting elkaar vaak. In de ruimtelijke ordening is milieuwetgeving gekoppeld aan milieuzonering. In bepaalde zones waarin milieubelasting speelt of wordt verondersteld, kunnen beperkingen aan ruimtelijke ontwikkelingen worden gesteld. Let wel: Een milieuzone is een aandachtsgebied, het wil niet altijd zeggen dat er daadwerkelijk sprake is van milieubelasting. Om inzichtelijk te maken hoe dit speelt in de stad zijn de beschreven milieu-aspecten gekoppeld aan kleuren. Luchtverontreiniging is hierbij niet meegenomen, omdat het lastig te cartograferen is. Wel zijn hoogtebeperkingen meegenomen. De overlap van deze vier aspecten geeft al aan hoe intens de problematiek in de stad is: De inventarisatie maakt duidelijk dat tweederde van het Amsterdamse grondgebied wordt bedekt door milieuzoneringen waarbinnen ruimtelijke plannen moeten worden getoetst op milieubelasting.
27
STUDIE S333
MILIEUBELASTE LOCATIES AMSTERDAM
CATEGORIE
INFORMATIE C-TEAM
VEILIGHEID
GROND
LUCHT
GELUID
LPG INSTALLATIES
VERDACHTE GROND BEDIJVEN
ZWARTE ROCK
WEGEN
CVR-PLICHTIGE BEDRIJVEN
VERDACHTE GROND STORTGEBIED
BENZEEN
30KM/UR ZONES
VAARWEGEN
GEPLANDE WONINGBOUW (LIJST)
GEVAARLIJKESTOFFEN ROUTES
STIKSTOF DIOXIDE
SPOORWEG LAWAAI
KOOLSTOF MONOXIDE
INDUSTRIETERREINEN
SPOORWEGEN
VERKEERSBELASTING DAG
GASLEIDINGEN
VERKEERSBELASTING NACHT
HIINDERINSBEPERKING SCHIPOL BOUWHOOGTES ONDER STRAALVERBINDINGEN VUURWERKOPSLAG 3D HOOGTEBEPERKING
OVERLAPKAART STAP 1
NIET GEBRUIKT
RISICOTOETSING AANBEVOLEN
TOETSINGPLICHT NIEUWBOUW
VEILIGHEIDSZONES TOETSINGPLICHT
GELUIDSGEVOELIGE BEBOUWING UITGESLOTEN
NIEUWBOUW UITGESLOTEN
OVERLAPKAART STAP 2
OVERLAPKAART VEILIGHEID
OVERLAP KAART VERDACHTE GROND
OVERLAP KAART GELUID
OVERLAPKAART STAP 3 KAART MILIEUBELAST AMSTERDAM S333
BRONNEN
MILIEUATLAS
STUDIE OMEGAN
VERKEERS MONITOR '98
VERKEERS MONITOR/ ATLAS MILIEU
VERWERKINGSPROCES EN HERKOMST VAN GEBRUIKTE GEGEVENS
28
29
42
57
HOOGTEBEPERKING
BODEM
GELUID
VEILIGHEID 39
56
37
15
VEILIGHEID GELUID
GELUID
37 GELUID
VEILIGHEID
66
66
GELUID
0
56 BODEM GELUID
BODEM 0
15
BODEM VEILIGHEID
VEILIGHEID
GELUID VEILIGHEID
HOOGTEBEPERKING
vri
62
60
60
150
63
VEILIGHEID
55
49 BODEM
BODEM
62
52
VEILIGHEID BODEM 45
30
44
GELUID BODEM
OVERLAPPING VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN MILIEUBELASTING GECODEERD IN HET CMYK KLEURENSPECTRUM
31
VLIEGROUTES SCHIPHOL + VOGELVRIJE ZONE SCHIPHOL + ZENDLIJNEN KPN = HOOGTEBEPERKING
SCHIPHOL + LPG INSTALLATIES EN -DEPOTS + EVRPLICHTIGE BEDRIJVEN + GEVAARLIJKE STOFFENROUTES + VAARWEGEN + SPOORWEGEN + GASLEIDINGEN = VEILIGHEID
ije zone schiphol + zendlijnen KPN = HOOGTEBEPERKING
SCHIPHOL + WEGEN + SPOORWEGEN + METRO + INDUSTRIETERREINEN = GELUID
BODEMVERONTREINIGING + VERVUILD OPPERVLAKTEWATER = BODEM
EEN RUIMTELIJK BEELD VAN DE IMPACT VAN ALLE BEKENDE MILIEUBELASTINGEN ONTSTAAT DOOR DEZE CUMULATIEF AF TE BEELDEN OP EEN KAART.
34
35
BELASTING
%
V
L EI
GE
BO
MILIEUZONES BINNEN DE GEMEENTEGRENZEN VAN AMSTERDAM
LUC
IG
I HE
I LU
DE
MV
HTV
DS
OV
ER
ERV
DS
S RI
L ER
VU
IL
UIL
IC
AS
IN
O
T
G
ING
TIJD 1900
66%
1990
2050
SINDS DE LAATSTE EEUW ONTWIKKELT ZICH EEN TREND WAARIN DOOR TECHNOLOGISCHE, ECONOMISCHE EN SOCIALE VERANDERINGEN BODEM- EN LUCHTVERVUILING MINDER WORDT, TERWIJL GELUIDHINDER EN VEILIGHEID EEN STEEDS GROTERE ROL GAAN SPELEN.
66% VAN HET AMSTERDAMSE OPPERVLAK LIGT BINNEN MILIEUZONES
37
38
samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie
CONFRONTATIE 3: PROBLEMEN OF KANSEN In opdracht van het coordinatieteam zijn kansrijke ontwikkelingslocaties geinventariseerd. Dit kaartbeeld wordt geconfronteerd met de belastingskaart. In totaal is 66% van Amsterdam bedekt door milieuzones of aandachtgebieden. Het resultaat is een nieuwe kaart met een overzicht van de kansrijke ontwikkelingslocaties en de verschillende milieubelastingen op deze locaties. In een tabel is een overzicht gemaakt van de verschillende typen milieubelastingen per locatie. De confrontatie van kansrijke ontwikkelingsgebieden en milieubelaste gebieden maakt de problematiek helder. In bijna alle gebieden waar we iets willen, is een of andere vorm van milieubelasting een aandachtspunt. Voor 46 mogelijke ontwikkelingsgebieden is het belangrijkste milieu-aandachtspunt in kaart gebracht.
39
H H
z H
z z
z z
z :
1: SAMENVOEGING KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN EN OPTIMALISERING INFRASTRUCTUUR
3: 14% OVERLAP VAN MILIEUBELASTE GEBIEDEN EN POTENTIELE LIGT ER BUITEN ONTWIKKELINGSGEBIEDEN
86% VAN DE KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN LIGT BINNEN MILIEUZONES 14% LIGT ER BUITEN :
2: POTENTIELE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN: ACCUMULATIE KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN EN OPTIMALISERING ROND INFRASTRUCTUUR, 2001
4: MILIEUBELASTE GEBIEDEN BINNEN POTENTIELE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN
41
GELUID
VEILIGHEID
BODEM
LUCHT
GELUID
VEILIGHEID
BODEM
42
46 KANSRIJKE LOCATIES BINNEN MILIEUZONES
43
44
INVENTARISATIE VAN DE 46 LOCATIES
45
46
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving
OPLOSSINGEN 4: AANPAK In de vorige hoofdstukken is een beeld geschetst van milieubelaste locaties in Amsterdam. In dit hoofdstuk stappen we over op de vraag die deze analyse oproept: wat staat ons te doen om het ruimtegebruik van milieubelaste locaties te optimaliseren? Voordat we beginnen met een antwoord op die vraag, schetsen we eerst de traditionele aanpak van milieubelaste locaties. Tijdens ruimtelijke planprocessen wordt meestal pas vrij laat serieus aandacht besteed aan milieuhinder. Gebruikelijk is dat eerst een stedenbouwkundig programma wordt opgesteld, om dat vervolgens ruimtelijk uit te werken; pas daarna wordt getoetst of het programma voldoet aan de wettelijke milieu-eisen. Als dat onverhoopt niet het geval blijkt te zijn, dan wordt doorgaans heil gezocht in eenvoudige ‘reparatiemaatregelen’ die het ruimtelijk ontwerp zo min mogelijk aantasten. Favoriet zijn het aankondigen van ZOAB of de zogeheten dove gevel (zonder deuren of ramen die open kunnen), maar je kan je afvragen of milieubelaste locaties daar nou aangenamer van worden. Toetsing aan milieu-eisen beperkt zich bovendien doorgaans tot verkeerslawaai en de bodemkwaliteit; aspecten als luchtverontreiniging, stof, stankhinder en externe veiligheid worden slechts sporadisch onderzocht.
47
Kortom: de verbetering van de kwaliteit van milieubelaste locaties is in veel gevallen een figuurlijk (en in het geval van dove gevels zelfs letterlijk) sluitstuk van de ruimtelijke planvorming. Ten eerste wordt pas in een laat stadium van planvorming milieu-expertise ingeschakeld, waardoor kansen om met goedkopere, snellere en creatievere opties te voldoen aan de wettelijke milieu-eisen, over het hoofd worden gezien. Ten tweede gaat de aandacht meestal niet verder dan bodemkwaliteit en verkeershinder. En dat laadt ten derde de verdenking op de gemiddelde stedenbouwkundige dat die de trits gevaar, schade en hinder beschouwt als een onvermijdelijk en ook onveranderlijk gegeven van milieubelaste locaties; de enige (eveneens onvermijdelijke en onveranderlijke) opdracht waaraan moet worden voldaan, is het voldoen aan de minimale eisen aan wet- en regelgeving, niet met het oog op de toch al twijfelachtige kwaliteit van dergelijke locaties, maar omdat het plan anders niet uitgevoerd kan worden. Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke visie van ruimtelijke ontwerpers op milieubelasting geen bijdrage vormt aan de beide bedoelingen van optimalisering van het ruimtegebruik: intensiever gebruik n kwaliteitsverbetering. Maar welke benadering draagt daar dan wel toe bij? Het antwoord dat we hier presenteren is geen ingewikkelde methode of een lange lijst met maatregelen, maar een alternatieve "aanpak”, die in feite bestaat uit slechts drie eenvoudig te onthouden en toe te passen tips. Die tips worden in de volgende hoofdstukken toegepast op voorbeelden van drie milieubelaste locaties in Amsterdam. We schetsen dus een eenvoudig maar effectief alternatief voor de traditionele aanpak van milieubelaste locaties, die gebaseerd zijn op de onderstaande drie statements:
1. VAN SERIEEL NAAR PARALLEL Er is een onlosmakelijk verband - maar ook een wisselwerking - tussen een locatie, de ambities die we met die locatie hebben en de milieubelasting. De gebruikelijke methode is dat pas laat tijdens de ruimtelijke planvorming wordt gekeken naar milieubelasting. En dat is eigenaardig, omdat milieubelasting beperkingen met zich mee kan brengen voor ambities van locaties, op dezelfde manier als bijvoorbeeld de bereikbaarheid van een locatie medebepalend is voor die ambities. Het alternatief: er moet sprake zijn van regelmatige wisselwerking tussen de verwachtingen die we van een locatie hebben, de milieubelasting van die locatie en de ingrepen om hinder weg te nemen. Met andere woorden: milieubelasting stelt randvoorwaarden aan het ruimtelijk ontwerp, maar een goed ruimtelijk ontwerp schept randvoorwaarden voor verbetering van de milieukwaliteit voor de gebruikers van belaste locaties. Die kruisbevruchting moet op verschillende momenten van het planproces tot uitdrukking komen, te beginnen bij de start daarvan.
LOCATIE�
48
BEREIKBAARHEID�
SERIEEL DENKMODEL
AMBITIE�
MILIEU-� BELASTING�
OPTIMALISATIE TOOLS�
49
LOKATIE
MILIEUBELASTING
�
LOCATIE
BEREIKBAARHEID
AMBITIE
MILIEUBELASTING
GEBIEDSTYPOLOGIE
OPTIMALISATIETOOLS
�
OPTIMALISATIE TOOLS
FEEDBACK DENKMODEL
FEEDBACK DENKMODEL MET OPTIMALISATIETOOLS
2. HOE EERDER, HOE BETER
3. MILIEUBELASTING SCHEPT KANSEN
De ontwerper die zich al vanaf het begin bewust is van de (on)mogelijkheden als gevolg van milieubelasting, heeft een rijker palet aan maatregelen tot zijn beschikking om tot de beoogde kwaliteitsverbetering te komen. Wie (te) laat is, zal zich noodzakelijkerwijs veelal moeten beperken tot end-of-pipe maatregelen in het overgangsgebied tussen bron en ontvanger of aan de gevels van bebouwing. Een slimme ontwerper die bijtijds signaleert dat hij rekening moet houden met milieuproblemen, heeft aanmerkelijk meer vrijheid om daar op in te spelen; bijvoorbeeld door maatregelen aan de bron te nemen, door te kiezen voor een ander ruimtelijk programma maar ook door - mits wettelijk toegestaan - een zekere mate van milieubelasting te accepteren en proberen de nadelen daarvan door andere kwaliteiten te compenseren.
Dit vloeit als vanzelfsprekend voort uit de twee vorige statements. Wie die namelijk toepast, zal merken dat er veel meer mogelijk is met milieubelaste locaties dan wordt gedacht. Wie tijdig en regelmatig rekening houdt met milieubelasting tijdens het ruimtelijk inrichtingsproces, kan immers een betere afweging maken over de optimale inrichting van een gebied; daarnaast komen veel meer optimalisatietools binnen handbereik en ontstaat er dus meer ruimte voor verrassende oplossingen. Milieubelasting kan op die manier in plaats van een hinderlijke beperking een uitdagende ontwerp-opgave worden.
50
51
52
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving
OPLOSSINGEN 5: REFERENTIES VOOR KWALITEIT Er is een groot arsenaal aan optimalisatietools. Vaak kan dit het treffendst worden ge llustreerd met bestaande voorbeelden. Saillant detail is dat we hierbij vaak refereren aan historisch gegroeide situaties, waarbij enige vorm van overlast als vanzelfsprekend geaccepteerd is.
53
OPTIMALISATIE TOOL: AFVAL TOEVOEGEN
54
55 OPTIMALISATIE TOOL: ECOLOGISCHE MACHINE
OPTIMALISATIE TOOL: INTENSIFICATIE
OPTIMALISATIE TOOL: PARASITEREN
56
OPTIMALISATIE TOOL: NIEUWE PARKEN
57
OPTIMALISATIE TOOL: OVERSTROMING
58
59 OPTIMALISATIE TOOL: WATERKANT UITBUITEN
OPTIMALISATIE TOOL: INDUSTRIEEL TOERISME
OPTIMALISATIE TOOL: DOVE GEVEL
OPTIMALISATIE TOOL: SUPER DURE WONINGEN
OPTIMALISATIE TOOL: BUFFER FUNCTIE
62
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen
OPLOSSINGEN 6:PROEFGEBIEDEN Uit de lijst van 46 locaties zijn drie proefgebieden geselecteerd. De locaties zijn geselecteerd op de ligging in de stad, op het stedelijke karakter en typen aanwezige milieuzones. Op deze manier is als het ware een dwarddoorsnede door amsterdam gemaakt die totaal verschillende benaderingswijzen genereert. Bij de aanpak van de milieubelaste lokaties wordt de milieubelasting vanaf het begin betrokken in het proces. De impact van milieubelasting kan zo een actieve en positieve invloed hebben voor de optimalisatie van de locaties. Het resultaat is een inspirerende verzameling oplossingen, die niet reeds vanaf het begin is bepaald. De volgorde van de ambitie en beslissingen in het ontwerpproces wordt steeds opnieuw geordend door te werken met de “feedback loop”. In Elk proefproject worden de “optimalisatie-tools“ in dit proces gebruikt. Deze werkwijze is zeer effectief bij de ontwikkeling van complexe milieubelaste stedelijke locaties.
63
2 1
3 64
PROEFLOKATIES LOKATIE 1: STORKTERREIN LOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN LOKATIE 3: NIEUWE MEER
65
5.00
-4.50
Zwaaiplaats
-10.50
-2.50
-0.40
Kompaspaal
-10.50
-11.50
SUMA
TRAKA
DE
IJ-TUNNEL
TRAKA
LAMO
CHT
IN CHT
-5.00
JAVAK
ADE
SURINAMEKADE
BOGO
RTUIN
ELSKA
DE
SURINAMEKADE
E
RACHT
GRAC
KS KA
DE
PIET
HEINKA
OOSTE
DE
LIJKE
VEEMK
DE
19
39
AM
ADE
ERTSKADE
MARIN
IERS-
RO IND PLE OS- IN
EU W EN LE
W
KA
F
ER
KAD
E OS IN DRO
T
W
AA TR RS GE
UR NB TE IT
TR A DS RA
CO M
AT RA ST TE IT
KR ST UITH RA AT UIS-
KR UITH UIS-
DOK
DIRK
RTUY . FO R.J.H
STRAAT
VREEKEN-
AT ST RA AD NR CO
RT
BORNEO-
AA RV GE UR NB ST E OO AT
PA GN IE ST
RA AT
CO N
19 04
80
NS TRAA T
W
NG GA SAL HA ER OV
EP OT SL DOKUIS
TR EN
327
C. VAN EESTERENLAAN
ER
RG
W
BU
NTS FA
TT EN
OLI
ER RG BU EN TT
KA 4 11
M HO ATRO F ZE N-
BU KA ITEN DIJK EN
AN LA
J.M.
MEY-
CRUQUIUSW
VAN LAAN
DER
TH. K. VAN LOHUIZENLAAN
LAAN
J.C. V. EPENSTRAAT
DER
J.M. VAN DER MEYLAAN
HILDO KROPPLEIN
MEY-
JAN BOTERENBROODSTR.
J.M. VAN
VEEMARKT
H.J.M. WALENKAMPSTR.
DICK GREINERSTRAAT
VEELAAN
Zeeburg
VEEMARKT
RK
UG
KE
BR
TU SE SKA N DIJKEN
KA
-
KA
KA
DE
K B ATT HO UR EN F GER -
RG ER BU EN TT
KA
W
91
EIN KS PL KA DIJ
27 8
IT
48 7
E UW NIE
RA
PEN
BU
RG PLEERIN
TE NB UR GER KA DE
41 19
AT
AT
RA
RA FO EL
IE
ST
EL IE ST
C. VAN EESTERENLAAN
RAVENW ERF
W ER F
H.A.J. BAANDERSKADE
262
ZEEBURGERPAD
LOZINGSKANAAL
261
1965
1915
1916
JAVASTRAAT
BALISTRAAT
SWIND
EERSTE
ATJEH
STRAAT
AT
STRA
EERSTE ATJEHSTRAAT
RIOUWSTRAAT
CERAMPLEIN
2E CERAMSTRAAT
KRA WEG MAT-
459
KRAM ATWEG
WEG
STR.
462
KRAMAT WEG
BAWEAN
JAVAPLANTSOEN
Voorm
196
2
HAR KO
AAT
MOLUKKENSTRAAT
DAPPERPLEIN
SOEMBA WASTR.
.
RAAT
ENST
VAN
RAAT
R TE ST RS M EE ERA C
BENKOELENSTR.
TE
EERS
RAAT
JAVAST
LANGKATSTR.
T
. GR K. ©S DES SAN
EUSSTR
LINNA
Kon. Instituut voor de Tropen
BALISTRAAT
PLANTSOEN WEG
EG
JAVASTRAAT
RAAT
ENST
SWIND
461
KRAMATKRAMAT
NIASST
STRAAT
JAVAPLEIN
TR.
FLEVOW
AT
NAAR
WAGE
AT
STRA
NAAR
WAGE
ATES
KRAMAT
MAKASS
AR-
STRA
-
MADURASTRAAT
ASTRAA
T
TRAA
ELINS
COMM
SARP
MAKASSARPLEIN
MADURASTR.
MADURASTRAAT
TERN
NIASSTRAAT
KARIMA TASTRAAT
TRAA
ELINS
COMM
MENADOSTRAAT
472
E
ALEXAN 265
ENSTR
ZES
T
AAT
NSTR
ZESE
BILLITONSTR.
LAMPONGSTR.
STRAAT
VON
VON
AT
BOETON
AAT
PIE
SK
RIT
AU
M
RA
STR.
T CH 1957
RA
LG
GE
SIN
EOST
BOEROE
T
DERKAD
ALEXANDERPLEIN
T
TRAA
HATIS
AA
RN
STRAAT
TR
BO BANKASTRAAT
BAWA-
ES
AT
SOEM
RN
RA
TIMORSTR.
TIMORPLEIN
DELISTRAAT
ST
SUMATR
PL BA ANTA DL AA GE N
ZE
ROOMTUINTJES
NUS
RAAT
N
PLA
KA
NTA
R.
INGST
VLAM
TER
ERST
T
A
AD
E AD
DAPP
CH
T
STRAA
ENIER
VALCK
GR
ER
ID
MU
264
E TAG
JOH AN NA ME UL EN TE EN PL R EIN
PL LE ANTA PE LL GE AA N
T
ACH
GR
MU GE
TA
AN
PL
RA
HT
S
T
TRAA
RG
GRAC
AAT RSSTR
T
ACH
Gd
IDE
ER
ID
6P
260 CRA PAN STRAAT
HTER
E AC
NIEUW
HT GRAC
ROETE
W NIEU
NLA
AN
11
PO
E
RK
DE
AN
EX
AL
LO
R-
TR.
AC 257
NGR
169P
KORTE LEPELSTRAAT
-
HTER
E AC
CHT
GE
INSE
MU
RUISSS
RA HTERG
TA
PR
.
LEPELK
LEPEL- R. ISST KRU
E
NIEUW
T
AA
TR
TS
EN
W
E
UIS
T CH
DE AN EX AL AT RA ST
.
EGESTR
T 251
CHT
NGRA
4
GE
-
PL AN TA
AN W LA ESTE AN RM
AN
AAT
MAN
RSSTR
PL 258
T
RACH
SENG
DE
STRAAT
ROETE
E
PRIN
T
AA
TR
TIS
HA
RP
SA
MID
A IN M GHEL ER IL B W LOM B IN PLE
RG
SOENDASTRAAT
DE
MOLUKKENSTRAAT
MUI
259
TRA KERKS
ZEEBURGERDIJK
ZEEBURGERDIJK ZEEBURGERDIJK
STRAAT
AN
GE
PL
GE
HT
1938
TA
GORONTALO-
HT
AN
DJAMBISTRAAT
AC
NIEUW
IR M . JA PLE ULD KO IN ER BA -
Natura Artis Magistra
PL
PADANGSTRAAT
TA
AC
GR
E
AN
LOMBOKSTRAAT
RSKEIZE KEIZERS
PL
CELEBES
-
T RAAT
OP
GR
TA GE
OV ER LO
35
S-
FO
VA DE AR T
RG ER ST RA AT BU EN TT
TUNN EL IJ-
RDOK OOSTE
R. PE PE RST
50
T
AN
C. VAN EESTERENLAAN
PO
LA
RE
RK
ENT
PA
VEN
ENTREPOTHA ZEEBURGERKADE
VEEMARKT VEEMARKT
PANAMALAAN
352
H
UG
445
GR ERE AC NGR HT AC HT
DE
ZEEBURGERPAD 328
BORN
CRUQUIUSWEG
1966
LOZINGSKANAAL
STO
EOKADE
STEIGER
ENTREPOTHOF
Stadsdeelkantoor
ZEEBURGERPAD
BIN
PLEIN
BORNEOKA
KADE
1940
ENTREPOTHOF
GE
BOERLAAN
HOFMEESTERSTRAAT
BLAUWPIJPSTR.
BORNEO
TERSTR.
LN
BR
LAAN
NIE UW E
KWARTIERMEES-
BORNEOLN
FEIKE DE
H.A.J. BAANDERSKADE
NIEUWE VAART
-3.50
ENTRE POT
PANAMA
RE N
STUURM
R.J.H. FORTUYN-
1982
R.
DO
BORNEOKADE
332
CRUQUIUSKADE
ER -
BORNEOLN
ST
Gd
-4.00
353
ST ZE RA EB AT UR G
KADE STUURMAN
BORNEO-
R-
HE
LW EG
ATE
W
AN TA
E
TENDERSTR.
LL
H-
R. RST
EG
PL
PAN
IN
IMMERM
TE
LE
9
-
DE
DE WA H
EG
23
AMAKADE
ER-
KA RA PA
AN HERM AKKERMANPAD
IN
A. N G. TR. RO BA DALS TIN
SC H RA IPPE AT R
SOEN
RANGEERD STR.
HE
ST
WISSELSTR.
T
AL N RO ND BA A. TI G. EIN PL
PIE
EE
LE
R. ST
ST O ERA RN AT -
A
AT
LAMPENI STRAAT
PLANT
EGBASS
RIETLANDTERRAS
LAAN
TW
S-
GE
AT
STENSTRA
LAMPENI
SPOORW
KADE
PANAMA
CRUQUIUSWEG
78
J.W. PAD
NIEUW
E
DIJK
-
N
N
WE NIEU
NIEUW
E KA
OT
RA
AT
GT
EP
STRAAT
HTER
SEINWAC
BRIJD E-
SCHEEPST
ENTREPOTKADE
AT
FF
HO
EN
RA
EN
TR
G-
D.L. HUDI
BORNEOKADE
KR
RN
0
TA
T
252
HOO
-3.5
PL
KE
AN
BL
AIJ
AT RA ST EN 2E NK HO CO
BL
AT
ST
BORNEO-
T
AA
R ST
OO
N
CH
LEP
ST
RA
AN
R.
ST
IU
HT
NLA
RA
Gd
RK
AC
DE
AT
Gd
PA
GR
K
AALST-
G. v. ERKELSTR.
HEND RIK ALK EMAP
LEIN
DEN
EH
WE
192
ER
AN
ACHT
GR
IZERS
RG
AA
OE
NIEU
BU
ER
DO
PL
E KE
STEN
CO
OT
C.J.K. VAN
NEL
STRAAT
HTERSTRA
SEINWAC
KEES
STRAAT
KL
TS
NIEUW
OO
QU
EP
LA
AN
240
D
BU
DIJK
TR
PO
2
HORTUS-
PA
EN
RG
AA
MID
RD
ST
KL
Gd
VA
U-
EN HE
HE IN TUN
1981
CR
KA
E
AR
E RST
Hortus Botanicus
23
B
EN
ST
OO
OO
KA
DIJK
NEN
K
RST
A CZ
EE
3
G UR
RS
TE
PE
EE
RT
ALI
DO
LAND PARK
PIET
JN
ST
AT
A TR
DE
KA
ER
RG
BU
EN
ST
OO
AA
IR
D
D.M PA DR. UYS SL
23
V
ER
SV
M
TE
BIN
OT
DW
AR
AD
AG
EP
GE
NIE
RS OO
-
TR
N
PLANTA
E
UW
JERPLEIN
238
-
A
TR
277
LA
EN
AA
NRI
ER
ULE
T
RG
BO
1907
DO
KL
WERTHEIM PARK
AA
BU
UW N TO AA B
DE
EN
AT
.
TR
TR
RS
.S
DIJK
DW
KA
ST
.
HT
GE
- . EN R ST . ST OO W E G. D NW UR B
DE
KA
. T DW AA ER STR
MUI
RG
TA
TA
FRED RIET
N
OO
.B
AC
AR
AN
AN
GE
ST
GR
T
PL PL
BU
T
-
AA
ER
VA
OG
OOR
PETTERSP
LI
IT
EN . ST R OO ST E GER NW UR B
OO
W
AT
TE
W
AT
IG
AA
RA
R BU
N
RG
0
HO
TE
ST
NBU
-3.7
WE
JN HEI T IT A W RA ST
TR
REL
TE
NIEU
R GE
T
KS
U
NB
TE
W
PA
E
KLE
WIT
VA
N-
AN
TE IT
DIJK
AT
W
KA
.
TE
RA
AA
UAT BR RA FE IST AR EIN GER PL UR NB PE RA
AG
FR
RA
IN
RT
ST
TR
LK
VA
MAR N KE EIN PL
AS DANIEL
HT
AA
IN
T AR
ST
ER RG
R. HE N GEL ST
RIETLANDPARK
AT
IT
AC
EV
E
OT
GR
ER GR
UW
T
J.F. VAN
0
RTU
OLS
RG
NIE
AR
ADE
-4.0
FO
PO
BU
WE
VA
27
.
TTEN
NIEU
TR OTS
PER
HIP
SC
0
HENG J.F. VAN
VEEMK
HT
BO
G
KA
4
LA
-
T
66
UR
DE EE
ER
RG
BU
AT
OPTIMALISATIE-TOOLS: 1. DUBBEL GEBRUIK 2. “ADD NOISE“ 3. CONTEXTUALISATIE
FO DW EL ST IER.
NB
27
NIEUWEHOOFDHOF
ELSTRAAT
AC
14
TW
IER ER KO ERS ST EIN PL
EN
ELSTRA
AMBITIE: - LICHT INDUSTRIEEL, KLEINE BEDRIJVEN, VRIJETIJDSPROGRAMMA, UITGAANSBUURT
KATTENBURGERPLEIN
GR
19
RG TR BU AFS J. RA G
AT
RA
GRACH
MILIEUPROBLEMATIEK: - GELUIDHINDER SPOOR - VEILIGHEID SPOOR - GELUIDHINDER BEDRIJVEN
R.
SG
PE
ST
RINSEN
OMSCHRIJVING: VOORMALIG SCHEEPSWERFTERREIN IN HET CENTRUM VAN AMSTERDAM , TEGEN HET SPOOR TEN WESTEN VAN DE CZAAR PETERSTRAAT
216P
215P
RA
Br
TRAA
bereikbaarheid
T
CH
RA
RG
GE
UR
Scheepvaartmuseum
NDR IKKA
NVE AT RA RA ST
GER
NB
meervoudig gebruik 3D beperking
GR NIE ACH UW ETJ E
UR
E UIL
AT
-
AT
RA
ST
PERS
hoofdgroenstructuur
RG
AL
ST
RA
DE
NBU
W
LE
HE
PE
RG
WEES
Vervuilde grond 3D beperking
hoofdgroenstructuur
INS
RA
BU
UIS
ER
Infrastructuur Luchtkwaliteit Vervuilde grond
PR
234
veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit
-
NS
KR
RG
Infrastructuur
N-
SE
DOK
BU EN
Grootschalig werkgebied
K
AD
Grootschalig werkgebied
PE
H
DO
SP JE
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
RA
OO KA ST DE ER
S AN
NB
ER
LT
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
ST
NE
Stedelijk wonen/werken Stedelijke bedrijventerreinen
veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
OO -
EN AV GR KJE ©S- HE
AN
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
Stedelijk wonen/werken
9
27
T
RK
MA
LK
KA
Gd
BIJ
Grootstedelijk wonen/werken Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
-4.00
1
Grootstedelijk wonen/werken
DE
HT
LL0YDPLEIN
KS
9
38
KA
TT
Stedelijk centrum
RIK
28
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Stedelijk centrum
ND
217P
Geluid Geluidwegverkeer industrie
Grootstedelijk kerngebied
Marine Etablissement
HE
KA
Geluid Geluid spoorverkeer wegverkeer
Grootstedelijk kerngebied
S
NTE IT W GER . 3e UR STR B W. D
Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
OOSTER-
IN
BUFFERSTR.
PR
uitzichten parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen verplaatsing contextualisatie dove gevel woonboten dubbele gevel verplaatsing water dove gevel aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water verstedelijking aanpassen regelgeving transformeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen transformeren verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie evolutie nomadologie nieuwe landschappen verticaliteit vergroening evolutie tijdelijkheid nieuwe landschappen hoge dynamiek vergroening tolerantie tijdelijkheid toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie meervoudig gebruik toerisme bereikbaarheid evenementen
DIJ
-4.00
marktwerking OPTIMALISATIETOOLS
KADE
AMBITIE
:
Noord 9 Sportpark de Weeren Volgermeerpolder
Geluid vliegverkeer MILIEUBELASTING
RBU
Zeeburgereiland Polderweggebied Kop Javaeiland Science polder Storkterrein Amstelgebied Zeeburgereiland Bedrijventerreinen Polderweggebied Weespertrekvaart Amstel Science1 polder Amstel 2 Amstelgebied Volkstuinen Amstelglorie Bedrijventerreinen Weespertrekvaart Middengebied Duivendrecht Amstel 1 Amstel Amstel32 Omgeving Diemen zuid Volkstuinen Amstelglorie Sportpark de Diemen Middengebied Duivendrecht Bijlmermeer Amstel 3 Europaboulevard Omgeving Diemen zuid Zuidas Sportpark de Diemen Sportparken Bijlmermeeren volkstuinen tussen A4 en sloterweg RID gebied Europaboulevard Sportpark Zuidas Riekerhaven Bedrijventerreinen Riekerhaven Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg Nieuwe meer RID gebied Omgeving SportparkWestrandweg Riekerhaven Bos en LommerpleinRiekerhaven Bedrijventerreinen Gebied NieuweLelylaan meer StOmgeving Lucasziekenhuis en omgeving Westrandweg Brettenzone langs Haarlemmerweg Bos en Lommerplein Groothandelsmarkt Gebied Lelylaan Koenhaven St Lucasziekenhuis en omgeving Vlothaven Brettenzone langs Haarlemmerweg Minervahaven Groothandelsmarkt rangeerterrein Koenhaven zaanstraat Noorder IJ polder Vlothaven Sportpark Koentunnelweg Minervahaven Cornelis Douweterrein rangeerterrein zaanstraat BUPA gebied Noorder IJ polder Shell Sportpark Koentunnelweg Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid Cornelis Douweterrein Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot BUPA gebied Stedelijk Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Noord 2 vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid Stedelijk Noord 6 vernieuwingsgebied Buiksloot Stedelijk Noord 7 vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Stedelijk Noord Noord92 Sportpark Noord 6 de Weeren Volgermeerpolder Noord 7
0
44 45 46
Kop Javaeiland LOKATIE Storkterrein
28
1 2 3 41 52 63 74 85 96 107 118 129 13 10 14 11 15 12 16 13 17 14 18 15 19 16 20 17 21 18 22 19 23 20 24 21 25 22 26 23 27 24 28 25 29 26 30 27 31 28 32 29 33 30 34 31 35 32 36 33 37 34 38 35 39 36 40 37 41 38 42 39 43 40 44 41 45 42 46 43
-3.50
ERTSHA
163
ELSKA
GSD DIN IN
HAND
272
OPTIMALISATIETOOLS
VEN
RB
213
VE
AMBITIE
LEVANTKADE
-6.00
HT
-4.00
MILIEUBELASTING
AD
SP
RIJNLOOD
LEVANTKADE
DIJKSG
DIJKS
DO
LOKATIE
LEVANTPLEIN
PIRAEUSPLEIN
AD
DOORGANG
STER
.. ET I E H
BARCELONAPLEIN
Gd
OOSTERDOKS-
OO
N
KNSM - LAAN
KNSM - LAAN
OF
AZARTPLEIN
-8.00
HAND
KADE
NTU
R
LIJKE
HEIN
KRATO
MESSINASTRAAT
OOSTE
PIET
-6.00
VE
DE
PITUIN
SERAN GGRA
JTERKA
AN SA
VEN
485
DE RUI
-4.00 TAM
IJHA
Pass. Terminal
Vrije ankerplaats oost
DE
ITUIN
ADE
1: STORK TERREIN
Oostelijke proefdraaiplaats
SUMA
IMOGIR
JAVAK
MAJAN GGRA
TUIN
-10.30 -8.50
ACHT
TOSARI
BRAN TASGR ACHT
Zwaaiplaats
NGGR
TOSARISTRAAT
PROEFLOKATIE
-9.00
CONCLUSIES: Het Stork-terrein wordt door een milieubelastingsgerelateerd programma gebruikt (Stadsreiniging) dat om logistieke redenen liever ziet dat het op een centrale plaats blijft. Het optimaliseren van de locatie betekent ten eerste dat men zich concentreert op een aan lawaai en veiligheid gerelateerd programma; er word dubbel gebruik gemaakt van de treinsporen door eronder te bouwen, zodat het toevoegen van een extra programma binnen de geluidszones (de bestaande stadsreiniging verplaatsen) niet ook extra problemen oplevert. In de tweede plaats betekent “add noise“ het verplaatsen van het onveilige programma en het optimaliseren van de locatie aan de hand van een op vrijetijdsbesteding gebaseerd programma. In de derde plaats wordt de optimalisatie-tool contextualisering gebruikt om de locatie zo te organiseren dat deze beter bereikbaar is op de schaal van de buurt en op de schaal van de stad (introductie van openingen voor visuele transparantie/advertenties/gemengd gebruik op hoogte van de passerende treinen en hoger).
67
68
69
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN MILIEUBELASTING
200
m
50 m
50 m 50 m
m
400
• •
dB (
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht)
zonegrens
geluidszone spoorweg (toetsing verplicht)
55 dB(A)
zonegrens
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht)
35 Ke
� schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten geluidszone
50 m
� vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) � veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
200 m 60 m
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)
180 m
veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
50 m
veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing� of bijzondere objecten categorie II)
400 m
70
500m
200 m
hoogtegrens aanvliegroute schiphol
50 m
+60m
50 m
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)
200 m
200 m
400 m
50 m 120 m
100m
ns
geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
gr e
• • •
m
55
zonegrens
OMSCHRIJVING
A)
AANDUIDING MET SPECIFICATIE
zo ne
VAN TOEPASSING
55
dB
(A
)
zo
ne
gr
en
s
200
1000m
71
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN OPTIMALISATIETOOLS AMBITIE
SITUATIE
OPTIMALISATIETOOL 1: DUBBEL GEBRUIK
OPTIMALISATIETOOL 2: ADD NOISE
OPTIMALISATIETOOL 3: CONNTEXTUALISATIE
STORKTERREIN BESTAAND
74
75
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE STORKTERREIN
76
77
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN ONTWIKKELING
OPBOUW ONDER SPOOR
PERSPECTIEVEN
AXONOMETRIE
STORKTERREIN: KIJKEND VANUIT EEN TREIN DOOR EEN TRANSPARANTE SHOWROOM
DOORSNEDES
STORKTERREIN: NIEUWE WINKELS EN BEDRIJFSRUIMTES ONDER HET SPOOR CREEREN EEN PASSAGE DIE TWEE BUURTEN VERBINDT
79
TR.
T NS SE KE R
GE L SIN
LENSTR
.
SINAAS
TEGEN HOUD ERSTR.
JONGEN STRAAT STRAAT
17
WEG
VIS
.40
-0
ANTEL
STR.
D -
EG EK
EL AN IA W EG
AP
KE
RO
R-
ZE
NW
EG
.M
AS
RW
IN
EL
PP
K
ER
AZ
BL
GP
KO
SE
D
90
AD
KE
EG
KR
UW
STR
PA
6
AK
23
SC
HO
D
VL 17
GP A
EG
IN
RW
VIK
KE
W
LO O O
RKE EK
KL
KS . IB
EG
BU IKSL OT ER DIJK
IVERST RAAT
NAG ELJONGEN STR
46
STR
IS W EG
OF JO
EG
BO
MT.
SL
LIN
CO
W
VERSTU
OMPST
KOELM
SC W HE EG EP S
UM
RAAT
AAT
SPOELP
-0.10
AA T
M STRODE AA LM T A
EG LN
W
AS
EL EN
ERSTRA AT CILIND
ORSTR
CILIND ERSTR.
G
-
SCHEEP SBOUW WE
ERSTR.
RAAT
PRESS
NAGEL . TR TS AS
TEURST
De Bongerd
STR
BE LG
REGULA
RAAT COM
UR
KA
-8 .50
.V
DO
TR.
BEIEN-
SINAA SAPPELS BESSEN
park
.
TT
KA
ZENSTR AAT ABRIKO
DADELS TR.
STRAAT
BANANE NSTRAAT
NEN STR.
AMA NDEL-
tuinen-
TR. ERKERS
T AA ER STR
T AA DIS PL A
W EG
REINET
AS TR AA T PO MO N
STRAAT
STR.
STRAAT
MELOE NEN
FRAMB STR. OZEN-
RAAT
BOOR STRAADERT
GUTSE RST
IJZERW ERKERS TR.
PLAATW
KRAAN DRIJV
T AA PL OTT
EG
YS TR
SE
DIJ
TUIGST
-
AS
DER
Volks-
STR.
KRUIS-
TUIGER
AT
ER
WERK
ERW
FA F OS
AZI E
PA PIE R EU RO WEG PA
APPELS
ST ER RE PL NEIN
ST RE ER ST N- R.
EN ME TE OR
L GE SIN EN ME TE OR
T MO D
RAAT
KLINK
KR
ME
UR
STR
AA
T
W
EG
KE
RW
LIN
EG
UM
W
NA
KL
EG
-O
AP
RO
RIE
913
T ER BR
E
TERBRE
BUIKSLO
NW
EG
OS
MET
T
W
NS
OR
CH
6
ER
LB
EW
VE
ER
N
KER
WEG
GVB garage Noord
EP
EN
DI
SL
IJPE
RW
ZIGERK
DAN
-3.5
IGIN
KLA
0
G
PR
WEG
RA
W EG
OZ
EN
WEG
-3.50 TT. NEVERITAWEG
PA
PA
ADE
-8.00
WER
DE
UR
N
EIN
KER
RW EG VA
TE
ZIJ
N
SR
PO LIJS
KA
VE
AD
KLI
HET IJ
HA ST
FL O
L
EG
NA A
RIT
KWEG RIEMSDIJ
-8.50
MS. VAN
-3.00
EG
TT.NEVE
NIEUWE HOUTHAVEN
-7.00
MOP WEG
AW
I
DIN
VU
ON
DRA AIER WEG
ON
MT.
AW EG
-9.50
NA
WEG
35
ITA-
AA
HA
VO
OO
TT W . NEV EG
MS .
BUI K
ZE
-
ES
AS
BU SL IKWEGOTER
W
.V
-0.4
TT
OU
0
KOP PE
.D
GP AD
EK
ATA
RN
AL
VA
EG
toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie meervoudig gebruik toerisme
CO
TT RIT . NE AW VE EG -
N
AW
STR
TU . RK .
EG KW DIJ
V RIE AN MS ON
DIN
hogevergroening dynamiek tolerantie tijdelijkheid
EG IJK
MT.
0 1.5 -1
vergroening evolutie tijdelijkheid nieuwe landschappen
AWEG
ONDIN
W
-7.00
RC
ME
MT.
0
-
s
KA
MS D
EN
I UR
0
.5 10
fran
P STRONS . ER-
TT
MS FJO . OS RD LOW EG
K
H US
evolutie nomadologie nieuwe landschappen verticaliteit
VE
RK
AN
AA
L
-0.40 PA
VE
RW
BOCHT
E
AD
AK
HO
RIG
U
E TV
EG
W DA
EG TW
-4.0
-3.00
0
GER DAN ZI
AL
DE
A MK
-6.50
-2.50
LKA
bereikbaarheid
EG
LS
ANGE
.00
-4
PA
HU
bereikbaarheid evenementen
AMBITIE: Korte termijn: hoge dichtheid van woonboten/appartementen/hotels, evenementen/toerisme Lange termijn: hoge kwaliteitswoningen / woontorens met uitzicht over het IJ
S
-1.00
WEG
EG
EM STR EG W
EG
ER-
-6.50
AV
duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen
MILIEU PROBLEMATIEK: - geluidhinder havenindustrie - veiligheid scheepvaart - veiligheidszones gasleidingen
N-
KLINK
W
-8
timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie
OMSCHRIJVING: Industrieterrein aan noordelijke IJ oever ter hoogte van de Cornelis Douwesweg
.
ND
STR.
MOER-
AT
ROZIJNE
RW
TT .M EL
IS
SA
W
NSTRA
TUIGST
AA STR SC AN NE R
EL TT .M
UM
TR AA
T PL
-
R. ST
CA ST
OR ST CA
PL EI N
T AA RS TR
T AA PR IN TE RS TR IS SA W EG
Do k2
k3 Do k
4
Do FOSFAATK
ADE
AS
ARIJNE
NOTEN-
LA
K
MAND
WERK
UTE
RD
.00
verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen
nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie
TR
-15.50
E
80
RS
verstedelijking aanpassen regelgeving
NA
OPTIMALISATIE TOOLS: 1. fasering 2. tijdelijk gebruik 3. evenementen/toerisme 4. hoge kwaliteitswoningen
AA
MP
.O
transformeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen transformeren
meervoudig gebruik 3D beperking
ER
CO
-9.50
-7.00
hoofdgroenstructuur
TT
.V
STR.
ARCH
Vervuilde grond 3D beperking
hoofdgroenstructuur
aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water
-8.00
Luchtkwaliteit Vervuilde grond
KO
-
GOUD-
CITROE-
9
4
0.5
Infrastructuur
T
44
MS
NWEG AHAVE
veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit
dove gevel woonboten dubbele gevel verplaatsing water dove gevel
MINERV
Infrastructuur
CH
EG
TT
-1
Grootschalig werkgebied
TO
MOREL
ANAN PLEIN AS-
39
EG
STRAAT
AT
STR
-7.50
RVAMINE N HAVE
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
Grootschalig werkgebied
ER
RW
W
PERZIK
STRAAT
D
EE
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
SA
N-
NPA
D PA RK BA
Stedelijke bedrijventerreinen
IS
TE
SE
O
veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
Stedelijk wonen/werken
ST
Di ui
SL
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
Stedelijk wonen/werken
EL
AAT
N
Grootstedelijk wonen/werken Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
.M
MA
BES
ZE
Grootstedelijk wonen/werken
verplaatsing contextualisatie
TT
ENSTR
ISTR.
NSTRA
PIE R
Stedelijk centrum
contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen
.50
-10.00
DRUIV
AARDBE
PRUIME
RO KL AP
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Stedelijk centrum
parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren
.00
Geluid wegverkeer Geluid industrie
Grootstedelijk kerngebied
-5
Openluchttheater
T
MO NIT O
k1 Do
-1 3.0 0
-10.50
-11
Geluid spoorverkeer Geluid wegverkeer
Grootstedelijk kerngebied
OO
UTE
0 0.0 -1
OPTIMALISATIETOOLS marktwerking uitzichten
Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
AA
STENENDOKWEG
FD
AMBITIE
OO
Zeeburgereiland Kop Javaeiland 1 Polderweggebied 2 Science polder Zeeburgereiland 3 Amstelgebied PolderweggebiedWeespertrekvaart 4 Bedrijventerreinen Science 5 Amstel 1 polder Amstelgebied 6 Amstel 2 Bedrijventerreinen Weespertrekvaart 7 Volkstuinen Amstelglorie Amstel 1 Duivendrecht 8 Middengebied Amstel 9 Amstel 3 2 Volkstuinen Amstelglorie 10 Omgeving Diemen zuid Middengebied Duivendrecht 11 Sportpark de Diemen Amstel 3 12 Bijlmermeer Omgeving Diemen zuid 13 Europaboulevard Sportpark de Diemen 14 Zuidas Bijlmermeer 15 Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg 16 RIDEuropaboulevard gebied Zuidas Riekerhaven 17 Sportpark Sportparken en volkstuinen 18 Bedrijventerreinen Riekerhaventussen A4 en sloterweg RID gebied 19 Nieuwe meer Sportpark Riekerhaven 20 Omgeving Westrandweg 21 BosBedrijventerreinen en Lommerplein Riekerhaven Nieuwe meer 22 Gebied Lelylaan Omgeving Westrandweg 23 St Lucasziekenhuis en omgeving Bos en Lommerplein 24 Brettenzone langs Haarlemmerweg Gebied Lelylaan 25 Groothandelsmarkt St Lucasziekenhuis en omgeving 26 Koenhaven Brettenzone langs Haarlemmerweg 27 Vlothaven Groothandelsmarkt 28 Minervahaven Koenhaven zaanstraat 29 rangeerterrein Vlothaven 30 Noorder IJ polder Minervahaven 31 Sportpark Koentunnelweg rangeerterrein zaanstraat 32 Cornelis Douweterrein Noorder 33 BUPA gebiedIJ polder Sportpark Koentunnelweg 34 Shell Cornelis Douweterrein 35 Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid BUPA vernieuwingsgebied gebied 36 Stedelijk Buiksloot Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf 37 Stedelijk Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid 38 Noord 2 Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot 39 Noord 6 Stedelijk vernieuwingsgebied Oostzanerwerf 40 Noord 7 Noord 41 Noord 9 2 Noord 6de Weeren 42 Sportpark Noord 7 43 Volgermeerpolder 44 Noord 9 45 Sportpark de Weeren 46 Volgermeerpolder
MILIEUBELASTING Geluid vliegverkeer
OPTIMALISATIETOOLS
STR
TO
GA
MP
EG
H ER
LOKATIE
Kop Javaeiland
AMBITIE
OR -
EW EG NN
GO
-8 .5
AL
0
VE
CO
MW
D OR NO
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46
MILIEUBELASTING
T
T
9
SU
LOKATIE
STR
AA
88
VEN
T
Gd
0
VA
1.10
AA
-3.85
Oostzaan
T
STR
AA
CA ST ST R. OR -
1
T
KR ST EE RA FT AT -
AA
EL
89
TT.
ZO NN E
STR AA
ST BO EE ST K- NR. R. ST
STR
RIG
ZO
89
T
N-
PL TE AN ST N- ER.
N OE AN TS NP L IO
ES
AA
T
Tuindorp-
N-
ZE
N
-W
STR
AA
EI
2
EG
AL
T
.
NA
STR
PL
89
W
KA
AA
LS TR
ES
ES
STR
IO
EU
UX
DO
UW
UW
OR
Sportpark
AA
T
ER
T AA STR EN
DO
IS
LG
STR
PLEIN
BE
NN EW EG
EL
A STRNTA AA RU S T -
RN
OTE
ZONNEPLEIN
PO LL
PE STR GA AA SUS T -
CO
0
TE
PO ST LL R. UX
N MAAIEUW ST N- E RA AT
GE
L
3.0
BE
NIE UW E ZO
CO
-1
OR
MA AN -
EG
STR
T
NS
IN
IS
S-
UIV DR
2: CORNELIS DOUWESTERREIN
W
GA
TE
EL
-
IU
KO
ME
RN
GO
AL DE BA RA AL NS PL DE TR EIN BA AA RA T N-
VE
GR
AR
SIR
Gd
AA
0
.00
OR
EN
PL EJA
T
IN
PO LL UX
U NTA EG
CH
LE
TE
DE NW
TO
44
-4
DE NP L
CE
PL EJA
AN DR OM ED AS TR .
NP
I
DE
L AA AN
EJA
PERENPAD
PROEFLOKATIE
ER
PL
ME
KOMETENSINGEL
ST
JK
T
0
EG W
AA
OO
5.5
ZI
TR
-1
JO
HA
-8.00
NV
AN
HA
SS
Gd
EL
TK
A
CONCLUSIES: De lokatie is spectaculair en daarom moeten milieubelaste problemen in verhouding worden gebracht met de enorme potentie die “de goede kant “ van het IJ met zich meebrengt. Verplaatsing van industrie is voor een deel overbodig; de compenserende kwaliteit van de lokatie maakt het mogelijk met het probleem “samen te leven”. De eerste optimaliseringstool is het faseren van de renovatielokatie in westelijke richting. Ten tweede wordt een tijdelijke strategie toegepast door onmiddellijk gebruik te maken van het meest oostelijke deel in de vorm van “BoatCity”: Met de realisatie van een intensieve concentratie van tijdelijke drijvende woningen wordt tegemoet gekomen aan het directe huizentekort in Amsterdam. In de derde plaats kunnen mogelijkheden worden onderzocht voor industrieel toerisme en attracties. Grote ondergebruikte delen kunnen hiervoor gedurende de weekenden en vakantieperioden gebruikt worden of als een permanente ruimte voor evenementen. Ten slotte kunnen er huizen van enorm hoge kwaliteit worden gebouwd die compenseren voor het probleem door hun uitzichten, aanlegfaciliteiten voor schepen en jachten en een goede bereikbaarheid.
81
82
83
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN MILIEUBELASTING
18
0m
60
m
60
m
12
0m
50
m
50
180
m 60
m
m
zonegrens
50
+1
55dB(A)
m 60
AANDUIDING MET SPECIFICATIE
zonegrens zonegrens 55 dB(A)
• •
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht)
35 Ke
� schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten geluidszone
50 m
� vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) � veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
60 m 180 m 50 m
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)
+60m
hoogtegrens aanvliegroute schiphol
2
200 m
50 m
na 200
veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing� of bijzondere objecten categorie II)
500m
1000m 55
dB
(A
)
100m
50 m
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
84
)
B(A
55d
Josta
120 m
• • •
geluidszone spoorweg (toetsing verplicht) geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
zonegrens
200 m
m
ns
gre
e zon
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht)
ns
• •
OMSCHRIJVING
m
zo zonneegg re
VAN TOEPASSING
180
85
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN OPTIMALISATIETOOLS AMBITIES
86
OPTIMALISATIETOOL 1: FASERING
OPTIMALISATIETOOL 2: TIJDELIJK WONEN
OPTIMALISATIETOOL 3: EVENEMENTEN
OPTIMALISATIETOOL 4: HOGE KWALITEITSWONINGEN
87
CORNELIS DOUWESTERREIN BESTAAND
88
89
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE CORNELIS DOUWESTERREIN
90
91
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN PERSPECTIEVEN
ONTWIKKELING
OVERZICHTSTEKENING
PARKING
ZWEMMEN
CORNELIS DOUWESTERREIN: UITZICHT OP AMSTERDAM IN DE OCHTENDZON
HOTEL
PARKING
PARKEERSCHIP /BOTEL
CORNELIS DOUWESTERREIN: AANKOMST IN “BOATCITY” EEN LEVENDIGE PLEK VOOR TIJDELIJK LEVEN
“BOATCITY” TYPOLOGIEËN
92
93
1868
WEG
SLOTER
-2.20
ADE
HELICOPTERSTRAAT
58
VLIEG-
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
rangeerterrein Koenhaven zaanstraat
Grootschalig werkgebied
Noorder IJ polder Vlothaven Sportpark Koentunnelweg Minervahaven Cornelis Douweterrein rangeerterrein zaanstraat
44 41 45 42
Noord Noord9 2
46 43
Volgermeerpolder Noord 7
Noord 2 vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid Stedelijk
Noord 7 vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Stedelijk
Sportpark Noord 6 de Weeren
Sportpark de Weeren
46
Volgermeerpolder
hoofdgroenstructuur
meervoudig gebruik 3D beperking
732
735
155P
JA AG PA D
NIEUWE
552 578
Koenensluis 592
HOORNSLOO
-1.75
RIN
GV
AA
RT
-4.50
1517
-0.6
0
Polder Meerzicht
Oeverlandenreservaat
KO
EK
OE
151
KS
5
LA
AN
-1.40
151
8
NIEUWE MEER
KOENENKADE
(Gemeente Haarlemmermeer)
4
151
AAN
502
-5.75
A
9
BOSB
KOENENKADE
-4.50
500
531
548
530 529
maximale bereikbaarheid
-5.50
527
G
52
516
4
51
I
512
MILIEUPROBLEMATIEK (BEHANDELD): - geluidshinder spoor en snelweg - geluidshinder schiphol - veiligheid snelweg en scheepsvaart - hoogtebeperkingen AMBITIE: - nieuwe stedelijke park als extensie van het Amsterdamse Bos. OPTIMALISATIE TOOLS: 1. Extensief (nieuwe landschappen) 2. Slim programmeren 3. Bereikbaarheid maximaliseren 4. Bebossing
94
DE
N
DM
E TER
WEG
52
EN
DM
ET
ER
WE
551
6
IZ
5
37
OMSCHRIJVING: - Gebied aan de Nieuwe Meer tussen Schiphol en de Zuidas langs de A4, naast het Amsterdamse bos
SP
506
3
Bosbaansluis
1513
Noord 9
45
Vervuilde grond 3D beperking
hoofdgroenstructuur
57
E
KAD
KOENEN
-1.20
IJK
44
Infrastructuur Luchtkwaliteit Vervuilde grond
BOEIER
D
JAAGPA
64
508
Noord 6 vernieuwingsgebied Buiksloot Stedelijk
Infrastructuur
-0.60
18
532
Stedelijk Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf
42 39 43 40
Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot BUPA gebied
Grootschalig werkgebied
veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit
(Dieper dan 20m)
HAA
504
40 37 41 38
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
NIEUWE MEER EG
EW
GS
DE
OU
EERD
Stedelijk Nieuwendam Zuid Cornelisvernieuwingsgebied Douweterrein
Shell Sportpark Koentunnelweg
SC
TO
AN
UWEM
BUPA gebied Noorder IJ polder
38 35 39 36
HL
N
Luchtvaart Dienst
2P
4
NIE
36 33 37 34
Rijks
NIE
15
A
15 41
Minervahaven Groothandelsmarkt
Vlothaven Brettenzone langs Haarlemmerweg
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
UW
IJK
-1.90
ER EP
513
31 28 32 29
Groothandelsmarkt Gebied Lelylaan
RD
JOLLENPA
Ons Buiten
SP
HA
591
Koenhaven St Lucasziekenhuis en omgeving
StOmgeving Lucasziekenhuis en omgeving Westrandweg
E
507
Brettenzone langs Haarlemmerweg Bos en Lommerplein
29 26 30 27
Bos en LommerpleinRiekerhaven Bedrijventerreinen
EE
D
AD
AG
WEM
6
Gebied Lelylaan Nieuwe meer
27 24 28 25
Stedelijk wonen/werken
SE
EU
151
25 22 26 23
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
NI
ANTON SCHLEPERSPA
RIEKERWEG
Omgeving SportparkWestrandweg Riekerhaven
Nieuwe meer RID gebied
63
EG
W
AAT
23 20 24 21
Stedelijk wonen/werken
RIEKERWEG
18
65
18
3
STR
Bedrijventerreinen Riekerhaven Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg
Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
PUNTERSP
VLIER
21 18 22 19
Sportpark Zuidas Riekerhaven
176P
JACHTHAVE
EG
RID gebied Europaboulevard
7
1520
Grootstedelijk wonen/werken Grootstedelijk wonen/werken
Sportparken Bijlmermeeren volkstuinen tussen A4 en sloterweg
19 16 20 17
33 30 34 31 35 32
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Zuidas Sportpark de Diemen
176P
156P
Volkstuinenpark
ORNW
Europaboulevard Omgeving Diemen zuid
Stedelijk centrum
RWEG
D
OUDE HAAGSEWEG
151 9
Bijlmermeer Amstel 3
Stedelijk centrum
RIEKE PA
N
Omgeving Diemen zuid Volkstuinen Amstelglorie
Geluid wegverkeer Geluid industrie
MEER
-1.90
AA
Sportpark de Diemen Middengebied Duivendrecht
Geluid spoorverkeer Geluid wegverkeer
-1.90
SL
14 11 15 12
Middengebied Duivendrecht Amstel 1
parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen verplaatsing contextualisatie dove gevel woonboten dubbele gevel verplaatsing water dove gevel aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water verstedelijking aanpassen regelgeving slim programmeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen slim programmeren verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie evolutie nomadologie extensieviteit verticaliteit vergroening evolutie tijdelijkheid extensieviteit hoge dynamiek vergroening tolerantie tijdelijkheid toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie meervoudig gebruik toerisme maximale bereikbaarheid evenementen
NIEUWE
EG
Amstel Amstel3 2
Volkstuinen Amstelglorie Bedrijventerreinen Weespertrekvaart
Grootstedelijk kerngebied
NW
Amstel 1 polder Science Amstel 2 Amstelgebied
129 13 10
Grootstedelijk kerngebied
MEIDO
85 96 107 118
16 13 17 14 18 15
Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
Bedrijventerreinen Polderweggebied Weespertrekvaart
OR
Amstelgebied Zeeburgereiland
Science Gebiedpolder Oostenburgerstraat
21
1869
-0.60
M EI DO
Polderweggebied Kop Javaeiland
63 74
uitzichten
P
A 10
park Eigen Hof
-2.20
OEK
41 52
marktwerking OPTIMALISATIETOOLS
AN
Zeeburgereiland
AMBITIE
229
NIEUWE HAAGSEWEG
IJK TD AR VA RING
3
MILIEUBELASTING Geluid vliegverkeer
A4
EK
Gebied Oostenburgerstraat
-4.25
167P
Sportpark Sloten V.t.
735
KO
Kop Javaeiland
-2.20 734
736
LOKATIE
OPTIMALISATIETOOLS
LA
2
AMBITIE
HTRLEC ANDE
1
MILIEUBELASTING
Schinkelbrug
Sportpark Jaagpad
2
LOKATIE
IJSBAANPAD
157P
TUIGSTRAAT
KNOOPPUNT DE NIEUWE MEER
1
158P
JACHTHAVENWEG
737
Tuinders
VALSCHERM-
-1.90
Bijenpark
KADE
ANTHONY FOKKERWEG
V.t. park
STRAAT
AN
-0.60
307
PILOTEN-
731
Lissabon
GENERAAL VETTERSTRAAT
VALSCHERMK
154P
Volkstuinenpark
TLA ECH
722
Ver. Amateur
onder laten lopen
MEERPAD
Wielercircuit Sloten
Volkstuinenpark
JOHAN HUIZINGALAAN
738 730
ERL
financiering verstedelijking
Stedelijk wonen/werken
AND
slim programmeren
WINDTUNNELKADE
RIEKERHAVEN
-0.70
SLOTERWEG
WESTLANDGRACHT
ANTHONY FOKKERWEG
Gd
JAAGPAD
1847
1846 1826
LABORATORIUMSTR.
LUCHTVAARTSTRAAT
Sportpark Riekerhaven
EINSTEINWEG
DILBEEKPAD
OVERSCHIESTRAAT
PAD
49
BOY EDGARSTRAAT
PROPELLERSTRAAT
JOHN COLTRANESTRAAT
HOLIDAY BILLIEAT STRA
GENERAAL
173P
PARKER
ILCKEN-AT STRA
OVERSCHIESTRAAT
DUKE ELLINGTONSTRAAT
-
CHARLIE AT STRA WEESSEL
LOUIS ARMSTRONGSTR.
AN
CH
COUNT BASIESTRAAT
-
DORPSPLEIN
Gd
AAT NSTR
AKE TE N
BA S
PL
FF
TO
RIS
18
SPAHOF
STRAAT
NME NA F HO
MER DE F HO
TI
EL
STER BEN WEBSTRAAT
AAT ERS TR
D
PA
JN
VETT
CHET BAKERSTRAAT
-0.40
R TEBE RGPAD RB EE HO KF
KO
BIE
NE
WAN
7
186
A 10
-
WAN NE PAD
670
ANTHONY FOKKERWEG
-
D PA
NAKEN-
HEUSDEN- STRAAT
KORTRIJK
1815
GEE
BLANK
VRIJE
665
LINTER HOF
M BR ELSHO OEKF
1866
T-
RUISBEEK HOF
1845
1861
ER
BASTENAKENSTRAAT
1856
1855
HUB
AT ST RA
OOSTAKKER-
1844
1841
AKE RPOL DER STR.
KORTE-
1843
TIENEN- PAD
LUIKSINGEL
LUIK- SINGEL
ANDER- LECHTLAAN
1841
BRUSSEL- SINGEL
BRUSSEL- SINGEL
VILVOORDE- STRAAT
SINT- TRUIDEN- STRAAT
1840
SCHAARBEEKSTRAAT PLANTSOEN
aanpassen regelgeving
veiligheid industrie
drijventerreinen Riekerhaven
ZENNEHOF
Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
das
ortparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg
D gebied
ortpark Riekerhaven
TERVUREN- PAD
SINT-
HEVER- LEESTRAAT
water
Grootstedelijk wonen/werken
ropaboulevard
KER-
3: NIEUWE MEER
NWE AKERWEG
dove gevel
DUFFELHOF
UKKELHOFHOF
SCHAARBEEKSTRAAT
WATERMAALPAD
verplaatsing dubbele gevel
ND
GRIMBERGENSTR.
LIEDE-
mermeer
woonboten
Stedelijk centrum
Geluid industrie
TERVURENPAD
DENDERHOF
ortpark de Diemen
SLOTEN
IJZERHOF
geving Diemen zuid
R
E GE ER
contextualisatie
Geluid wegverkeer
KNOKKESTRAAT
stel 3
MAARKEDALPAD
stel 2
kstuinen Amstelglorie
ddengebied Duivendrecht
DITLAA
dure woningen
PROEFLOKATIE
DIJLEHOF
stel 1
EG
kwaliteitsverhoging
stelgebied
drijventerreinen Weespertrekvaart
HAG
LAAN VAN VLAANDEREN
WILLEBROEKSTRAAT
KOR
TRIJK
ELA
HOF
T
RAA
NST
ERE
BEV
1862
ERW ORP
Geluid spoorverkeer
ence polder
parkeren
Grootstedelijk kerngebied
derweggebied
GILLESAT
TRA
ENS
ERG DSB
AAR
GER
ERPE NBAAN
OSD
uitzichten
RAAT
STRAAT
ANTW
marktwerking
Geluid vliegverkeer
HENE- GOUUWEN- STRAAT
p Javaeiland
bied Oostenburgerstraat
eburgereiland
DE
DU
ZE
DU
CONCLUSIES: Hoewel de lokatie enorm onder milieubelasting lijdt, lijkt het probleem al te zijn opgelost door middel van sportvelden, volkstuinen, begraafplaatsen en commerciële activiteiten op grote en kleine schaal binnen een verzameling programmatische clusters. Dit is een situatie waarin iemand zou kunnen zeggen: “probleem, welk probleem?” De eerste stap bestaat daarom simpelweg uit de optimalisering van de lokatie door deze te versterken als een park. Door de lokatie in een grotere context te plaatsen, als onderdeel van het Amsterdamse Bos, kan meer extensief potentieel worden gegenereerd . In de tweede plaats kan door toevoeging van slim programma, de functionaliteit van het park worden verhoogd. Dit betreft kleinschalig cultureel programma zoals recreatieplekken en geïntegreerde gebouwen als passages door de bestaande bruggen onder de sporen en de grote wegen. Ten derde kan de bereikbaarheid worden gemaximaliseerd door meer paden, wegen en een nieuwe kabelbaanverbinding over de Nieuwe Meer te maken.
95
PIA
OLYM
S
IJSBA
ENWEG
PAD
AD
PAD
OT
549
550
96
97
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER MILEUBELASTING
zonegrens
zonegrens
(A dB
ens zonegr
55 )
zonegrens
5m +4
m 180
s
en
200 00 m 120 m
m 60
gr
ne
zo
50 m
60 m 50 50 m
180 m 50 50 m
12
0
m
50 m
0
+6
20
0
m
50
m
120 m 2000 m
50
m
m 200
m
zonegrens
m
50 m
0 12
m 50 m 50
20 0
m
m
20
0m vrijwaringszone
• • 35 Ke
98
zonegrens
100m
m
50
m
AANDUIDING MET SPECIFICATIE
zonegrens
0
60
m
• • • • • • • • • • • • • •
+6
180
VAN TOEPASSING
55 dB(A)
OMSCHRIJVING
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht) geluidszone spoorweg (toetsing verplicht) geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
zonegrens
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht) m
35 Ke
� schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten geluidszone
50 m
� vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor m 20�0 risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
200 m 60 m
50
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)
180 m 50 m
veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
120 m
200 m
50 m
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)
+60m
hoogtegrens aanvliegroute schiphol
veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing� of bijzondere objecten categorie II)
500m
1000m
99
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER OPTIMALISATIETOOLS AMBITIES
LUNCHCAFE
CYCLODROME OPEN MARKT FITNESSCENTRUM DE JONGE SAUNA ONDERZOEKERSCENTRUM
HOTEL CAFÉ RESTAURANT
BINNEN- EN BUITENZWEMBAD
KABELBAAN EN CAFE HAVEN VOOR RADIOGRAFISCHE BOTEN KABELBAAN HAVEN 2
POPPENTHEATER
MOSKEE JACHTHAVEN PICKNICK MET UITZICHT VISLOKATIE VOGELKIJKSPOT
100
TOOL 1: EXTENSIVITEIT TOEVOEGING AMSTERDAMSE BOS
TOOL 2: SLIM PROGRAMMEREN
TOOL 3: MAXIMALE BEREIKBAARHEID
TOOL 4: BEBOSSING
101
NIEUWE MEER BESTAAND
102
103
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE NIEUWE MEER
104
105
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER ONTWIKKELING
PERSPECTIEVEN
BEBOSSING
NIEUWE MEER: NIEUWE VERBINDINGEN EN EEN FIETSENSTALLING
SLIM PROGRAMEREN
GEOPTIMALISEERD PARK PROGRAMMATISCHE AXONOMETRIE NIEUWE MEER: EEN NIEUW RECREATIEF GEBIED
106
107
108
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen
CONCLUSIE 7: OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELS
109
CONCLUSIE
COMPENSERENDE KWALITEITEN De feitelijke lokaties bieden, in combinatie met ingebouwde voorzieningen in de gebouwen zelf, specifieke kwaliteiten die vaak een compenserend element vormen voor beter wonen. De milieubelaste lokaties kunnen daarom buitengewoon geschikt blijken voor het bouwen van een groot aantal van de 50.000 nieuwbouwwoningen die in de komende jaren zullen worden gebouwd.
110
:
MILIEUBELASTING ALS GENERATIEVE KRACHT Er bestaat er een paradoxale relatie tussen het economisch potentieel van een gebied en de bijbehorende milieubelasting (Schiphol, de haven, grote wegen, gestapeld programma) in plaats van hier alleen de problemen van te onderkennen zou dit gegeven juist als een generatieve kracht moeten worden gebruikt.
:
Een studie naar milieubelaste lokaties in Amsterdam die in aanmerking komen voor optimalisering heeft geleid tot een manier van denken over de mogelijkheden van intensiever ruimtegebruik op deze lokaties. Uitganspunt is het ontwerpproces TE BEGINNEN met de uitdaging die het probleem van milieubelasting met zich meebrengt, in plaats van aan het eind van het ontwerpproces tot de conclusie te komen dat er ook een problem bestaat. Het op een andere manier nadenken over het probleem heeft geleid tot een reeks nieuwe impulsen.
DUBBEL GEBRUIK DOOR TIJD GEBASEERD PROGRAMMA Milieubelaste lokaties hoeven niet alleen door bestemmingsstrategie n te worden opgelost; het mengen van bepaalde soorten programma behoort zeker tot de mogelijkheden. Het gebruik van op tijd gebaseerde programma’s (nieuwe vormen van amusement) en tijdelijke strategieen om lokaties te optimaliserenis zijn hiervan goede voorbeelden. CREEER CONTRASTEN Het bestemmen zelf niet het probleem en kan het maximaliseren van bestemmingsmogelijkheden in een ontwikkelingsgebied de kwaliteiten op andere lokaties verbeteren. Dit kan worden bereikt door een groter contrast te cre eren tussen stedelijke gebieden en de “periferie.”
BEDENK OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELS Ten slotte moet een minder technocratische en generieke verzameling regels en voorschriften opnieuw worden overwogen (top down) in plaats van de stedelijke specificatie van de lokatie. Soms bevindt de oplossing zich “onder uw neus” (bottom up).
111
Architect: S333 Architecture + Urbanism Overtoom 197 1054 HT Amsterdam www.s333.org Burton Hamfelt, Christopher Moller, Dominic Papa, Jonathan Woodroffe met Gimill Mual, Alice Fung en Thomas Van Arman © 2003 S333 Architecture + Urbanism
:
Opdrachtgever: Dienst Ruimtelijke Ordening, Amsterdam, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Postbus 2758 1000 CT Amsterdam projectenbank@dro.amsterdam.nl Sebastiaan Jacobs, Leon de Laat, Rob Luca, Martijn Simons
Fotografie: Introductie en Lokatie: © 2003 S333 Architecture + Urbanism Referenties: © 2003 Diverse fotografen.
:
Samenstelling en vormgeving: Graphic Language, Rotterdam Baan 177 3011 CA Rotterdam www.prototype-editions.com Paul Ouwerkerk met Oliver Schutte © 2003 Graphic Language
112