บทความ : ภูมิปัญญาพื้นถิ่น ซอกะปี๊บ บ้านโนนรัง

ภูมิปัญญาพืน้ ถิ่น ซอกะปี๊ บ บ้ านโนนรัง ประวัติหมู่บ้านโนนรัง (บริบทพืน้ ที่ของหมู่บ้าน) บ้านโนนรังสันนิ ฐานว่ามีอายุมาประมาณ สองร้ อยกว่าปี ผูค้ น อพยพ มาจากลาวเวียงจันทร์ เป็ น หมู่บา้ นที่เลือกทาเลเป็ นโนน(ที่สูง) รอบๆ หมู่บา้ นเป็ นที่ลุ่มที่เหมาะสมกับการทานา บ่งบอกถึงความชาญ ฉลาดของภูมิปัญญาของคนในหมู่บา้ น บริ เวณๆ รอบๆ หมู่บา้ นเป็ นป่ า การตั้งชื่ อของหมู่บา้ นตั้งตามกายภาพของหมู่บา้ น คือ หมู่บา้ นเป็ นที่สูงจากระดับที่น้ าท่วมไม่ถึง จึง ใช้ชื่อว่า โนน และในป่ าของหมู่บา้ นมีตน้ รัง เป็ นจานวนมาก ดังนั้นทั้งสององค์ประกอบรวมกันแล้วจึงตั้ง ชื่อหมู่บา้ นว่า โนนรัง ด้วยสภาพของหมู่บา้ นเป็ นที่โนน ชาวบ้านจึงได้ทาการขุดบ่น้ าใช้เองเป็ นจานวนมาก เรี ยกว่า บ่น้ า สร้ าง สามารถใช้อาบและใช้กินได้ ในป่ าบ้านโนนรังมีผลไม้เช่ น มะขามป้ อม ซึ่ งมีเป็ นจานวนมาก และมี สัตว์นอ้ ยใหญ่อาศัยอยูด่ ว้ ยเช่น ลิง และเสื อ เป็ นต้น หากชาวบ้านโนนรังต้องการกินปลา หรื อเก็บผักน้ า ก็จะมาอาศัยหาปลาและเก็บผักที่บา้ นหนองปิ ง หรื อชาวบ้านสาวะถี และบ้านหนองปิ งต้องการหาของป่ าก็จะไปที่ ป่ าหรื อโคก ของบ้านโนนรั ง เป็ นต้น (สาเร็ จ คาโมง, 28 สิ งหาคม 2558: สัมภาษณ์) ประวัติการกาเนิดซอปี๊ บ บ้ านโนนรัง ซอปี๊ บเกิ ดจาก ครู คา ซึ่ งเป็ นครู ประชาบาล บ้านโนนรัง เป็ นผูก้ ่อตั้งคนแรก เมื่อประมาณปี 2483 โดยครู คาเป็ นหัวหน้าคณะซอปี๊ บมีผเู ้ ล่นประกอบอยู่ 3-5 คน ด้วยการรวมตัวกันขึ้นมา ซึ่ งทาเพื่อเล่นกันเอง ในหมู่คณะ คล้ายกับวง เซมเบอร์ มิวซิ ค (Chamber Music) คณะซอปี๊ บที่ครู คา นาไปแสดงนั้นประกอบด้วย ซ่อปี๊ บที่มีขนาดปี๊ บต่างกัน สองถึงสามอัน กลอง และฉิ่ ง ด้วยการบรรเลงอย่างเดียวไม่มีเสี ยงคนร้อง ไม่นานนักศึกษาอาเภอเมืองขอนแก่น ได้มาเชิ ญคณะครู คาไปเป็ นนักดนตรี ของแผนกศึกษาธิ การ จังหวัดขอนแก่น เล่นมาเรื่ อย ๆ จนท่านเกษียรราชการ (แทน คาน้อย, 1 กันยายน 2558: สัมภาษณ์) ประวัติผ้ศู ึกษาซอปี๊ บ คุ ณพ่อโกศล แสงศรี เรื อง อายุ 68 ปี อาชี พทานา บ้านเลขที่ 251 หมู่ 22 บ้านโนนรัง ตาบลสาวะถี อาเภอเมื อง จังหวัดขอนแก่น ได้เริ่ มหัดทาเครื่ องดนตรี กบั คนในหมู่บา้ นตั้งแต่อายุประมาณ ๑๕ ปี เครื่ อง ดนตรี ที่ทาประกอบไปด้วย แคน พิณ และซอ เป็ นต้น และนอกจากนี้คุณพ่อโกศลยังชอบทางานด้าน หัตถกรรมทุกประเภทอีกด้วย เช่น กระติ๊บข้าว ไซ ตะกล้า เป็ นต้น คุณพ่อโกศลทาทั้งจาหน่าย และทาเพื่อใช้ ในครอบครัว โดยไม่เคยไดซื้ อของเหล่านี้จากที่ใดเลย

สิ่ งที่คุณพ่อโกศล มีความภูมิใจที่สุด คือ ได้สืบสานการทาเครื่ องดนตรี ซอปี๊ บ ที่เป็ นของบรรพบุรุษ ตกทอดของคนในหมู่บา้ นไว้ ซึ่ งในปั จจุบนั นี้หาดูได้อยาก เพราะอาจเป็ นเพราะรู ปลักษณ์ของเครื่ องดนตรี ที่ เป็ นปี๊ บ อาจจะไม่สวยงาม และขั้นตอนการเล่นก็อาจจะยากเพราะต้องอาศัยการจาเสี ยงโน้ตให้ได้ เพราะไม่มี จุดที่ควบคุมตัวโน๊ตเหมือนซอในปัจจุบนั ที่เลียนแบบของภาคกลาง ราคาเครื่ องดนตรี ในอดี ตที่พ่อโกศลขาย อยู่ที่ประมาณ 120 บาทแต่ในปั จจุบนั ราคาอยู่ที่ประมาณ หลักพันขึ้นแล้วแต่ขอ้ ตกลงในการทา เพราะขึ้นอยูก่ บั วัสดุ เช่น ไม้ที่นามาทาเครื่ องดนตรี ประเภทนั้น ๆ (โกศล แสงศรี เรื อง, 1 กันยายน 2558: สัมภาษณ์) ความรู้ เรื่ องซอ ซอเป็ นเครื่ องดนตรี ประเภทสี ซึ่ งมีหลายประเภทดังนี้ 1) ซอพื้นเมื อง เครื่ องดนตรี พ้ืนเมื องอี สานประเภทเครื่ องสี คื อ ซอ ชาวบ้านใช้เล่ นตั้งแต่อดี ตจนถึ ง ปั จจุบนั ทั้ง ๆ ทีซอมีเสี ยงไพเราะกว่า หรื อพอ ๆ กับเครื่ องดนตรี ชนิดอื่น แต่ก็มีผเู ้ ล่นไม่มากนัก รู ปร่ างลักษณะ วงการดนตรี เชื่ อว่าเครื่ องดนตรี ประเภทสี มีวิวฒั นาการมาจากประเภทดีด สมัยที่มี เครื่ องสายแรก ๆ นั้นคงใช้นิ้วมือ หรื อวัตถุ บางๆ ดี ดให้เกิ ดเสี ยง เสี ยงที่เกิ ดมักเป็ นช่ วงสั้น ๆ เมื่อต้องการ ทอดเสี ยงให้ยาวออกไปจาเป็ นต้องดีดรัว ซึ งก็เป็ นช่วงสั้น ๆ ติดต่อกันอย่างรวดเร็ วอยูน่ ้ นั เอง ภายหลังจึงค้น พบว่าถ้าสี สายด้วยคันชัก จะทาให้มีเสี ยงยาวไม่ขาดตอนและมีลกั ษณะเสี ยง (Tone Color) คนละแบบกับการ ดีด ต่อมาจึงแยกเครื่ องดนตรี ประเภทดีดกับประเภทสี ออกเป็ นคนละประเภท โอกาสที่บ รรเลง ใช้ซ อบรรเลงก็เหมื อนเครื่ องดนตรี ชนิ ดอื่ นที่ ก ล่ าวมาแล้ว เช่ น การคบงัน การ ฉลองงานเทศกาลต่าง ๆ ซอใช้ท้ งั เดี่ยวและผสมวง 2) ซอไม้ ไผ่ หรื อซอบั้งเป็ นซอที่ทาจากไม้ไผ่ 1 ปล้องมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-3 นิ้ว ถากผิวออกจน เหลือกระบอกบาง ๆ เจาะรู ให้เกิดโพรงเสี ยงขึ้นสายสองสายไปตามความยาวของกระบอกไม้ไผ่ แล้วสี ดว้ ย คันชัก มีขอ้ เสี ยคือเสี ยงเบาเกินไป 3) ซอปี๊ บ เป็ นซอที่ทาจากปี๊ บน้ ามันก๊าดหรื อปี๊ บลูกอมมีสายลวดสองสายขึ้นเสี ยงคู่สี่หรื อคู่ห้า คันชัก อาจอยูร่ ะหว่างกลางของสายทั้งสอง หรื ออาจจะอยูข่ า้ งนอก ทั้งนี้ ข้ ึนอยูก่ บั ครู แต่ละคน แต่ส่วนมากแล้วถ้าสี ประกอบหมอลา นิ ยมให้คนั ชักอยู่ขา้ งนอก เพลงที่สีซอปี๊ บเป็ นเพลงแคน อาจสี เดี่ยวหรื อสี ประสานเสี ยง หมอลาก็ได้ 4) ซอกระป๋อง เป็ นซอสองสายเช่นเดียวกับซอปี๊ บแต่กระโหลกซอทาด้วยกระป๋ อง และนิ ยมวางคันชัก ไว้ขา้ งในคืออยูร่ ะหว่างกลางของสาย ทั้งขึ้นเสี ยงเป็ นคู่หา้ นิยมสี เพลงลูกทุ่ง ประกอบการขับร้องหรื อสี เพลง ลายพื้นบ้านของแคน นั น ทิ วัฒ น์ น้ อ ยกอ และคณ ะ . (ม.ป .ป.). ดน ตรี พื ้น บ้ าน ภาคอี ส าน เครื่ องดนตรี ประเภทสี . http://student.nu.ac.th/thaimusicclub/esan2.htm สื บค้นเมื่อวันที่ 1 กันยายน 2558.

วัสดุอุปกรณ์ ในการทาซอกระปี๊ บ 1. ปี๊ บ 2. คันทวน (หลักซอ) 3. ลูกบิด 4. คันชัก (มือสี ) 6. ลวดสายเบรก 7. ม้าหย่อง

ความสู งแนวนอนขนาด 30 เซนติเมตร ขนาด 80 เซนติเมตร ขนาด 40 เซนติเมตร ขนาด 60 เซนติเมตร ขนาด 55 เซนติเมตร ขนาด 4 เซนติเมตร

แหล่ งวัสดุอุปกรณ์ แหล่งวัสดุที่ใช้ทาซอปี๊ บ มีแหล่งที่มา 2 แห่ง คือ 1. หาซื้ อได้จากตลาด ได้แก่ ปี๊ บที่นามาใส่ หน่อไม้ดอง และลวดสายเบรกรถจักรยาน 2. แหล่งที่ได้จากในป่ าบ้านโนนรัง ได้แก่ 2.1 ไม้ลูกบิดเป็ นไม้ชาดหรื อพันชาด คันทวน 2.2 คันทวนใช้ไม้พยุง 2.3 คันชัก ใช้ไม้สัก 2.4 ม้าหย่อง ใช้ไม้ไผ่ 2.5 ยางไม้ชาด หรื อไม้สน สาหรับทาลวดสายเบรก สรุ ป ซอ แต่ละประเภทมีลกั ษณะกายภาพที่คล้ายกัน แต่มีเต้าเสี ยงที่แตกต่างกันขึ้นอยูก่ บั วัสดุที่นามาใช้ เป็ นเต้าเสี ยง เช่น ปี๊ บ กะลามะพร้าว กระป๋ อง ไม้ไผ่ เป็ นต้น เสี ยงของซอมี 2 เสี ยง คือ 1. สายเสี ยงใหญ่ (สายทุม้ ) จะอยูล่ ูกบิดด้านบน 2. สายเสี ยงน้อย (เสี ยงเอก) จะอยูล่ ูกบิดด้านล่าง ความแตกต่างของซอ ขึ้นอยูก่ บั เขตช่วงเสี ยง (Register) 1. ซอปี๊ บ เขตช่วงเสี ยงต่า ประมาณเสี ยงเทเนอร์ 2. ซอกะโป๊ ะ (กะลามะพร้าว) เขตช่วงเสี ยงจะสู ง และขึ้นอยูก่ บั ขนาดเต้าเสี ยง เทียบได้กบั เสี ยงอัลโต 3 ซอกระบอก เทียบได้กบั เสี ยงโซปราโน วัสดุที่ใช้ทาสายซอ 1. ไหมฝั่นแบบโบราณ เสี ยงจะนุ่มนวน 2. เบรกรถจักรยาน เสี ยงโลหะ (Metal Sound) จะให้เสี ยงกระด้าง สนุกสนาน

สรุ ป การทาซอปี๊ บ ของพ่อโกศล นั้น เกิดจากภูมิปัญญาที่ได้รับการสื บทอดจากบรรพบุรุษของ หมู่บา้ น และบริ เวณหมู่บา้ นในสมัยก่อนเป็ นป่ าหนา มีตน้ ไม้มาก ซึ่งเป็ นวัสดุในการทาซอเป็ นอย่าง ดี ในปั จจุบนั เป้ าหมายของการทาซอปี๊ บ คือ การสื บทอดจากบรรพบุรุษของหมู่บา้ นโนนรัง เป็ นวิทยากรสาธิ ตให้กบั นักเรี ยนนักศึกษาในการเล่นซอปี๊ บ และแสดงตามงานโอท๊อป การทาซอปี๊ บนั้นจะท าก็ต่อเมื่ อ มี ผูส้ ั่งท าเท่ านั้น และไม้ที่ท า คันทวน ก็อาจจะไม่ ใช้ไม้ ประดู่ แต่อาจเป็ นไม้เนื้อแข็งประเภทอื่นตามแต่หาซื้ อได้ตามท้องตลาดทัว่ ไป

http://board.trekkingthai.com/board/show.php?forum_id=82&topic_no=317527&topic_i d=322157&sort=reply_id&by=asc เมื่อ: 9 ก.พ. 2555 เวลา 01:04 น.