Cadeau Magazine no. 6 by Olivier Ruit

CADEAU MAGAZINE NO. 6 | NAZOMER 2010 | WAARDE € 6,95

D E L E N

WAT

H E T

L E V E N

WA A R D E VO L

M A A K T

Bakas | Nepal | De buren van Obama’s oma Calatrava | zielspiegeling | Theorie U

Calatrava pagina 6

Boerenkaas uit de Dordogne pagina 18

Nepal pagina 24

Inhoud Agenda in beeld

Goudleer aan de muur

Boek in beeld: De buren van Obama’s oma

Hollands glorie

Beroep in beeld : Adjiedj Bakas

Ondernemer in beeld : Emil Möller

Column : Clementine Noordzij

Schrijver in beeld : Otto Scharmer

Column in beeld : Arnoud Six

Shopping

Filosoof in beeld

Passie in beeld : Plan B 4.0

Goed in beeld

4 | Cadeau

Dit magazine is gedrukt op FSC-papier. FSC is het keurmerk voor verantwoord bosbeheer. Cadeau is een uitgave van uitgeverij Now Jam en verschijnt vier keer per jaar. Het magazine wordt cadeau gegeven en selectief verspreid in hotels, restaurants, musea en galerieën. Het magazine mag niet worden doorverkocht. Meer informatie : www.cadeaumagazine.nl © 2010 | Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden overgenomen, gekopieërd of op andere wijze worden verveelvoudigd. Met grote zorgvuldigheid wordt het magazine samengesteld. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade welke voorkomt uit informatie welke in het magazine is gepubliceerd.

Terug naar de Bron pagina 36

Plant in beeld pagina 42

Zielspiegelen pagina 56

Cadeau biedt een visionair platform aan positieve, bewuste en ondernemende mensen. Handelend vanuit de menselijke maat en ten behoeve van elkaar als samenleving delen zij hetgeen het leven waardevol maakt. Zo wil Cadeau lezers motiveren tot een duurzamer manier van leven.

Acquisitie

Contact

Website Cover

Arnoud Six (06 - 2122 5022) Marie Six-Duponcheele, Olivier Ruit, Guido Verheijen Uitgeverij Now Jam Waldeck Pyrmontstraat 49 6224 LM Maastricht www.cadeaumagazine.nl goudleer (www.kunsthandel-glass.de)

Redactie

Eindredactie Productie FotograďŹ e Speciaal

Arnoud Six, Clementine Noordzij, Constantin Chariot, Marie Six-Duponcheele, Elisabeth van Oterleek, Willem van Teylingen Marion Bertrand Olivier Ruit Stephen Leahy (Lester Brown), Jan Willem van Oldeneel (Nepal), Marc Dantan, Marie Six Cadeau | 5 Dank aan Emil MĂśller

Metafysica van de vorm Santiago Calatrava is wellicht een van de belangrijkste architecten van onze tijd. Zijn realisaties zijn over de hele wereld verspreid en zijn onmiddellijk herkenbaar aan hun coherente, weldoordachte stijl. Het werk van Calatrava is de vorm geworden dromen en technische ideeĂŤn van een groot kunstenaar.

6 | Cadeau

Calatrava’s gestage, haast ascetische zoektocht naar de esthetische waarheid zoals die stoelt op de canons van de natuur, de harmonie der verhoudingen en de mechanica en de vervorming van de lichamen, maakt hem tot een demiurg, een schepper van nieuwe vormen, getuid en gestroomlijnd door hun innerlijke krachtlijnen. Bij hem geen compromis met de ongedurigheid en verwarring van de organische architectuur die nu in is, geen onbeschaamde poging om de structuren te vervormen als hun functie daar niet om vraagt of als ze daarmee niet beter in het formele model passen. Niets van dat alles...

alatrava gaat te werk als de creatieve humanistische genieën van de vroege renaissance: hij doorvorst de natuur en haar vormen, tast af wat technisch haalbaar is en ontwerpt een architectuur waarvan het organische en gestructureerde beantwoorden aan ‘Utilitas, Firmitas, Venustas’, het drievoudige beginsel dat volgens Vitruvius de basis vormt van elke harmonische architectuur. ‘Nut, Stevigheid en Schoonheid’ zijn in het oeuvre van Santiago Calatrava alom aanwezig, maar de triade die Vitruvius aanreikt, krijgt bij hem ook een minder letterlijke en meer hedendaagse vertaling, want in zijn werk gaat het voortdurend om ‘waarneming’ (gepercipieerd lichaam en fenomenologie), ‘productie’ (techniek en constructie) en ‘representatie’ (esthetische en ideologische discoursen, modellen en stijlen).

De architectuur van Calatrava is een ode aan het universum met al wat het aan tautologisch heeft: delen die identiek zijn aan het geheel, structuren die zichzelf citeren in hun ontwerp en progressieve, stuksgewijze vervormingen die verlopen volgens de algemene natuurwetten en zowel de menselijke waarneming als het natuurlijke evenwicht en de eigenheid van het materiaal respecteren. Deze architectuur is er voor de mens. Ze is antropocentrisch én ideaal oneindig. En ze is de vrucht van een nauw luisterend samenspel van praktijk en theorie. Praktijk is voor Calatrava: vormen concipiëren, ze uitwerken in tekeningen en vervolgens gestalte geven in de materie. Het tekenen staat centraal en is bron en fundament van zijn denkproces. Theorie is voor hem: aantonen en uitleggen dat de proporties en de onderlinge verhoudingen van de bewerkte en verwerkte onderdelen kloppen, dat hun geometrische uitdijing in de ruimte juist zit. Niet alleen beheerst Calatrava deze theorie tot in de puntjes, hij ontwikkelt ze ook, gaat tot het uiterste van wat ze bieden kan en overschrijdt zelfs die grens in de complexiteit van zijn werken. Nooit valt Calatrava’s hersenactiviteit stil, altijd werken in zijn innerlijke kathedraal praktijk en theorie op elkaar in. Altijd is hij aan het tekenen om te structureren – en de vorm die ontstaat wordt terstond en zonder pardon getoetst aan de theorie. Uit dat onvermijdelijke samengaan van praktijk en theorie put Santiago Calatrava de energie die hij nodig heeft voor zijn tomeloze creativiteit. Wie met hem in contact komt, is onmiddellijk overtuigd (en ondersteboven) van de verbluffende coherentie in de veelvormige uitingen van zijn scheppingsdrang. Calatrava is inderdaad niet alleen maar architect. Hij is een totaalkunstenaar, een man met een veelzijdige, polymorfe activiteit, die alle mogelijkheden van vorm en beweging aftast. Zijn sculpturen werpen een verhelderend licht op zijn architectuur. Zijn gebouwen zijn bewoonbare sculpturen, zijn sculpturen en mobiles droomarchitecturen. Wie zijn werk verkent, denkt onmiddellijk aan een neologisme: sculptectuur. Zelfs zijn schetsen van menselijke lichamen zijn aanzetten tot antropometrische sculpturen, tot architecturen van vlees en bloed. Sculptuur 083B is daarvan een schitterend voorbeeld. Is dit architectuur in wording? De orthopedische tektoniek van een ruggengraat? Vergeleken bij de torsie van een mannelijk torso is de lijn van het torengebouw Turning Torso in Malmö in zekere zin de linguïstische en formele metafoor van een rechtstreekse verwijzing naar het antropomorﬁsme. De zuil van een toren draait schroefvormig als een torso om zijn ruggengraat. De sculptuur met grote bronzen vleugels die de naam The Bird heeft meegekregen, is ontstaan vanuit de tekening van een Cadeau | 7

Santiago Calatrava met Constantin Chariot en Albert Vandervelden

menselijk oog en ligt op haar beurt aan de basis van de luifels van het station van Lyon. De derde dimensie die in Calatrava’s tekeningen en schetsen vervat ligt, krijgt vorm in de rondingen van zijn keramiek, de bodem en de rand van zijn borden en de structuren van zijn meubels. Zijn bruggen zijn zijn tafels, zijn sculpturen zijn torens, zijn keramieken zijn mobiles. Alles is bij hem in alles, alsof eenzelfde logaritme, vrucht van zijn creatieve denken, alles structureert. Die homogeniteit is het waarmerk van een groot kunstenaar: in al wat hij maakt, herken je zijn unieke persoonlijkheid. Bij Calatrava is schoonheid de uitdrukking van de structuur. De vorm volgt. In een werveling van concentrische cirkels – van mobile tot keramiek, van tekening tot sculptuur en van sculptuur tot architectuur – brengt Calatrava ons bij het centrum van zijn universum: de natuur. Zijn oeuvre verwijst inderdaad voortdurend naar de universele vorm zoals die uit de wetmatigheden van de natuur, met name uit de gulden snede, naar boven komt, en kan dus meer dan terecht kosmologisch worden genoemd. Het is voor het eerst dat de lezers van een boek kunnen kennismaken met Santiago Calatrava als plastisch kunstenaar. Meer dan een bescheiden kennismaking met dit onvermoede

8 | Cadeau

aspect van zijn creativiteit wil dit boek niet bieden, maar het brengt ons wel bij de kern van zijn experimenteren met vormen, bij het fundamentele en toegepaste onderzoek dat ten grondslag ligt aan zijn artistieke bezigheid. Onderzoeker is hij inderdaad in de eerste plaats via de dagelijkse, doorgedreven beoefening van allerlei vormen van plastische kunst. Al zijn werken zijn sculptecturen, zelfs als ze nog maar in wording zijn op tweedimensionaal tekenpapier of voorlopig gestalte krijgen in een keramiek. Wat tweedimensionaal gedacht is en snel wordt geschetst of geaquarelleerd, is geroepen tot driedimensionaliteit. In de keuken of op zolder thuis, in zijn bureau in Zürich of in New York, altijd is Calatrava aan het tekenen. Hij ontwerpt vormen, sculpturen, mobiles, meubels, keramiek, glaswerk... Terwijl Robertina, zijn vrouw, aandachtig toekijkt en geduldig die overvloedige productie archiveert, blijft Santiago maar verkennen en krijgt de materie die zijn potlood op het papier achterlaat, vorm in een niet aﬂatend gevecht van in twijfel trekken, bijsturen, proﬁleren en uitbalanceren. En op de achtergrond: muziek van Bach. Dat hij zielsveel van de grote Duitse meester houdt, is niet zonder verband met de muzikaliteit van zijn eigen werk. Zijn kunst is net als die van

Bach mathematisch opgebouwd, afgewogen, gestructureerd, onopgesmukt, zonder buitenissigheid, en één in zijn ontzagwekkende verscheidenheid. Door zijn poging om via soberheid en ascese door te stoten tot een oorspronkelijke, universele zuiverheid en door zijn streven naar gemeenschap met de kosmos, opent Calatrava voor ons een volmaakte wereld van echte, sterke gevoelens zoals alleen de natuur en de schoonheid die kunnen bieden. Wellicht wilde ook Bach een muzikale wereld creëren die een antwoord zou zijn op de goddelijke stilte in het universum... Santiago Calatrava is niet alleen een zeer eenvoudig en voorkomend man, hij is ook zeer gecultiveerd. Hij is van nature nieuwsgierig, reist veel (zijn voornaam is die van een der grootste bedevaartheiligen) en is affectief zeer stabiel, drie kwaliteiten die de oneindigheid van tijd en ruimte voor hem hebben opengetrokken zodat hij eigenheden van alle tijden en werelddelen op zijn kunstenaarsziel kan laten inwerken. Door oor te blijven hebben voor het ritme van de bolero en de habanera die in hem zijn gegrift als permanente verwijzingen naar het licht van zijn Iberische geboorteland, lijkt hij al die verscheidenheid moeiteloos te kunnen integreren in een oeuvre dat zijn gelijke niet kent. Als een kluizenaar gaat Calatrava

in de stilte en de muziek – zowel het ene als het andere is een zaak van abstraheren – op zoek naar een metafysica van de vorm om die vervolgens net zo goed gestalte te geven in een onooglijke mobile als in een gigantische building. Deze heldere, lichtende uitgave biedt niet alleen een overzicht van Calatrava’s architectuur, zij relativeert haar ook door er inzicht in te bieden, dat wil zeggen door haar in relatie te brengen met alle andere facetten van zijn grenzeloze creativiteit. Door zijn gesculpteerde, geschilderde, gedraaide en beweeglijke werken te laten aftasten door het oog van de camera geeft Calatrava zichzelf bloot en laat hij ons iets van zijn binnenkant zien. Schroomvol maakt hij ons deelgenoot van iets waartoe tot nu toe alleen zijn intimi toegang hadden. Constantin Chariot

Een bijzondere tentoonstelling in museum Grand Curtius in Luik toont tot 27 september, voor het eerst in Europa, het fundamenteel en toegepast onderzoek van Santiago Calatrava middels zijn beelden, keramiek, glas, formulieren en meubels. www.grandcurtiusliege.be

Cadeau | 9

Kunstroute in de Voerstreek Zondag 19 september 2010 wordt de eerste Kunstroute door de Voerstreek gehouden. Vanaf 10.00 uur tot 17.00 uur kunt u via een mooie wandelroute de werken van de kunstenaars In de verschillende locaties bezichtigen. De wandeling start bij het Cultureel Centrum te SintMartensvoeren. Potpourri doet ook mee aan deze Kunstroute.

Rembrandt & Jan Six. Een Amsterdamse vriendschap. Het Rijksmuseum presenteert van 7 september tot en met 29 november ‘Rembrandt & Jan Six. Een Amsterdamse vriendschap’. Voor deze gelegenheid komt het wereldberoemde portret dat Rembrandt van Jan Six maakte naar het Rijksmuseum. Het portret is sinds de 17de eeuw in particulier bezit van de Amsterdamse familie Six en sindsdien ook zelden getoond aan het publiek. Een twintigtal werken op papier die tegelijkertijd worden getoond in het Prentenkabinet vertellen het verhaal van het ontstaan van het portret. www.rijksmuseum.nl

Beelden in het witte dorp In het zeer fraaie dorp Lissewege, tussen Brugge en Zeebrugge in Belgie, is een bijzonder mooie beeldenroute ingericht. Meer dan 100 deelnemende kunstenaars tonen hun werk. De expositie duurt t/m 12 september 2010. Boeiende en handige sites: Uw eigen duurzame initiatief of activiteit meld u aan op de website zodat doen zichtbaar wordt. www.dagvandeduurzaamheid.nu Bij duurzaam thuis kun je alles lezen over duurzaam bouwen, wonen en leven. www.duurzaamthuis.nl Door een olijfboom te sponsoren of aan iemand cadeau te doen, geef je de Palestijnse boeren hoop voor de toekomst. www.planteenolijfboom.nl Verbeterdebuurt.nl is er om samen met jou buurten te verbeteren. www.verbeterdebuurt.nl

De Chinese Muur: Chinese kunst voor aan de Wand Een verrassende combinatie van rijstpapieren prenten, textiel, fotograﬁe, porselein, schilderingen op papier, vroege keramiek en houten raamwerken. Wij vieren hiermee de diversiteit en rijkdom van de Chinese kunst en tonen hoe het gepresenteerd kan worden bij u thuis. De expositie duurt18-26 september 2010. Openingstijden: 11.00-18.00 uur, donderdag 24 september tot 21.00 uur. www.vanderven-vanderven.com

De Gouden Eeuw van Ravage In het najaar van 2010 is in Museum Flehite, een spectaculaire presentatie van het multidisciplinaire kunstenaars- /ontwerpersduo Ravage te zien. Clemens Rameckers en Arnold van Geuns, sinds de jaren 70 samenwerkend als Ravage, laten zich altijd en overal inspireren door de geschiedenis. De collectie en de historische panden van Museum Flehite, vormen voor Ravage dan ook het perfecte uitgangspunt voor een historische installatie met een dramatische Ravage twist. Onder de titel De Gouden Eeuw van Ravage, krijgt het duo ‘carte blanche’ om het museum te transformeren tot de ultieme installatie van schilderkunst, fotograﬁe, glaswerk, stoffen, servies en design van eigen ontwerp. Ravage zag als uitgangspunt een aantal belangrijke werken in de collectie van Flehite uit de zogenaamde Amersfoortse Gouden Eeuw: de periode tussen 1580 en 1680 waarin het Amersfoortse culturele leven volop bloeide. Gebaseerd op historie is de tentoonstelling historisch: Museum Flehite is het eerste Nederlandse museum waar het werk van dit in binnen- en buitenland vermaarde duo uitgebreid te zien zal zijn. Expositie tot 2 januari. www.museumﬂehite.nl

Maak uw activiteiten kenbaar aan de redactie: redactie @ cadeaumagazine.nl of stuur uw activiteit 3 maanden voor aanvang naar: Uitgeverij Now Jam, Waldeck Pyrmontstraat 49, 6224 LM Maastricht o.v.v. agenda. 10 | Cadeau

HOLLANDS GLORIE

Sail liet dit jaar een bijzonder mooi beeld na hoe de scheepvaart zich afgelopen eeuwen heeft ontwikkeld. Een enorme diversiteit aan boten streek in augustus neer rondom het Java-eiland in de Amsterdamse IJhaven. Kleine vletten, grote Tall Ships, oude stoomslepers en moderne zeiljachten. Moderne, soms zeer luxe jachten, die niet vervuilen, stil en geheel zelfvoorzienend zijn. Kortom: u kunt met respect voor de natuur en milieu door het water klieven!

et is nog vroeg wanneer we de bus nemen naar IJmuiden. Op een vollopende kade opent de eerste viskraam haar luifel. Zon, wind en af en toe een wolk. Uitstekend weer voor de ‘Sail in’. Daar ligt ze, Beau ‘t. Nadat we eerst over zes andere schepen hebben geklauterd bereiken we de enorme sloep die plaats biedt aan tientallen mensen. En met een kop kofﬁe in de hand maken we snel kennis met iedereen. De eerste Tall Ships vertrekken uit de volgende sluis en wanneer ook de buren zijn vertrokken mogen wij. Ooit in een sloep gezeten die niet naar dieselolie stinkt en ook niet pruttelt? We geloven het eerst niet, maar dit enorme ding is volledig elektrisch aangedreven. Dus varen – schrijden welhaast - we volledig geruisloos weg. Elegant. De geruisloosheid wordt later volledig gecompenseerd door de geweldige muziekinstallatie. Het is immers feest! Aan alles is gedacht. Kofﬁezet apparaat, grote TV, ijskasten, een bar, een WC en zelfs een frituur zijn aan boord te vinden. Van de honger zullen we vandaag niet omkomen! Want wie heeft ooit gezegd dat duurzaamheid vervelend moet zijn? Waarom heet de sloep eigenlijk Beau’t? Hans Willem de Lint vertelt het verhaal. Hij kon de boot kopen omdat hij het TV spelletje Deal or No Deal won. Presentator: Beau van Erven Dorens. Een hommage, zeg maar. Maar dat was maar het begin. Cadeau | 11

GLORIE

TOEN

EN NU

12 | Cadeau

Want ten eerste is dit een echte sloep. Zo eentje die bij een boorplatform wordt weggeschoten wanneer het personeel in veiligheid moet worden gebracht. Hoe toepasselijk na de BP ramp dat de boot nu volledig elektrisch wordt aangedreven... Nadat het ding in Nederland was aangekomen moest hij volledig worden verbouwd. Dak eraf en zo. Niet handig als de werf dan failliet gaat, want dat gebeurde. Maar gelukkig sprongen een tijd later zijn vrienden bij. Nu heeft hij een geweldige schip en is de band met zijn vrienden goed verankerd. Iedereen is apetrots op hun schip waar ze allemaal dan ook vaak op zijn te vinden. Het is een bijzondere gewaarwording om in een ﬁle van honderden schepen te varen. Moderne zeiljachten, tjalken, vletten, aken, botters, een salonbootje, krakkemikkige grachtenbootjes, een enorme zee sleepboot en zelfs een geïmproviseerd piratenschip passeren de revue. Twee meisjes hangen in het wand. Een klein bootje heeft zelfs zijn papegaai in een kooi meegenomen. De schepen lijken stil te staan. En dit gevoel wordt alleen maar versterkt omdat er bij ons aan boord geen trillende motor te voelen is.

Af en toe is het dringen. Er dringt iemand voor, soms trekken wij zelf een spurtje en wurmen ons net op tijd in een vrijgekomen gat. Tussen dit alles varen majestueus de Tall Ships naar Amsterdam. Barken, klippers, schoeners. Het ene na het andere, zestig in getal, die allemaal worden begroet met een of meerdere saluutschoten ter hoogte van het Centraal Station Amsterdam. Op een Tall Ship uit Indonesië staan matrozen te dansen en behalve de waanzinnig grote Indonesische vlag hebben ze ook de piratenvlag gehesen... Komen ze vandaag Amsterdam innemen? In de buurt van het vlaggenschip de clipper Stad Amsterdam vaart de Ecolution van uitvinder Wubbo Ockels. Het schip is net een paar dagen eerder in Groningen gedoopt en steelt nu de show. Bijzonder, een volledig autonoom schip. Licht, koeling, alle energie wordt ter plekke opgewekt. We hebben immers geen energie probleem, alleen een probleem hoe we die energie kunnen opvangen. Daarom hangen er bijvoorbeeld rotoren onder het schip om de stroming om te zetten in elektriciteit. Ook is alles dubbel uitgevoerd voor de veiligheid. Zo zijn er bijvoorbeeld twee elektromotoren. Ballast genoeg,

Cadeau | 13

14 | Cadeau

overigens, onderin liggen 10.000 kilo aan accuâ&#x20AC;&#x2122;s. Het super luxe zeilschip bewijst dat duurzaamheid en luxe prima samen gaan wanneer je je aan de natuurwetten houdt en dus in harmonie met de natuur leeft. Want Wubbo Ockels heeft een boodschap: dat we echt iets moeten DOEN! In Nederland praten we alleen maar, het ene overleg na het andere waardoor we inmiddels mijlenver achterlopen met duurzaam ondernemen. En dat is dood en doodzonde. Voor innovatieve ondernemers wiens initiatieven worden gesmoord en voor onze kinderen. Want hoe gek kunnen we zijn dat we nog steeds aan onze atmosfeer zitten te rommelen. De atmosfeer, onze ďŹ&#x201A;interdunne beschermlaag tegen het onleefbare heelal.

Vergelijk het met de huid van een schip, daar ga je toch ook niet gaatjes in boren? Dan zinkt het! Wubbo Ockels heeft een doel, Nederland schoon in 2050! Een andere manier van schoonheid is de trots waarmee de nuchtere Hollanders vandaag feestvieren, trots op het Nautische verleden van de oude republiek. Arnoud Six

Meer informatie: www.ecolution.nl www.nederland2050.nl

Cadeau | 15

16 | Cadeau

‘Goudleer’ aan de muur Goudleerbehang behoort tot de meest luxueuze historische muurbekledingen. Deze vorm van kunstnijverheid werd vanaf het einde van de 15e eeuw in Spanje ontwikkeld. Rond de 16e eeuw kreeg dit al in Italië bekendheid en vlak daarna ook in Nederland en Frankrijk.

enmerkend voor het Spaanse en het Italiaanse leer waren de met behulp van kleine metalen stempels aangebrachte patronen. Door het reliëf kwamen deze patronen beter uit en ontstonden er schitterende lichteffecten. Het goudleer diende in eerste instantie als versiering van pronkkamers, ofﬁciële ruimtes en kerkzalen. Opdrachtgevers waren toentertijd onder andere het Spaanse koningshuis, de Portugese vorsten en de pausen. In 1502 werd het stadhuis te Cordoba voorzien van stoelbekledingen, later ook van deurgordijnen en tafellakens. In Italië liet Lorenzo de’ Medici (1492-1519) de kamers van zijn villa in Fiesole al met goudleer decoreren. De grote indruk die de brocados de guadamecíes maakten, had een groeiende vraag tot gevolg, en in Italië werden verscheidene ateliers voor de vervaardiging van leren behang opgericht. Venetië was in die tijd het belangrijkste centrum, en tot de meest gerenommeerde klanten behoorden de procuratoren van Sint Marcus. Ook de Duitse vorstenhuizen lieten hun residenties toen met goudleerbehang uit Italië of Spanje bekleden. In de Nederlanden en in Frankrijk leidde de grote vraag naar deze luxueuze muurbekledingen al rond 1600 tot de oprichting van ateliers. Voor de inrichting van een residentie werden meestal enkele duizenden dierenhuiden (geit, schaap, kalf) verwerkt, hetgeen een langdurig proces was. Het leer werd gelooid, vervolgens met bladzilver beplakt en met een goudkleurige vernis afgedekt. Daarna werd het patroon met verschillende kleine stempels op de voorkant aangebracht en met olieverf beschilderd. Dit tijdrovende productieproces werd aanzienlijk vergemakkelijkt door de revolutionaire uitvinding van de houten of metalen drukvorm in 1628 door Jacob Dircxz de Swart (1594-1641) in Den Haag. Deze methode om reliëf in het leer te persen, verschilde sterk van de uit Spanje afkomstige stempeltechniek waarmee men het leer tot dan toe had bewerkt. De bijzondere vormgeving van het oppervlak deed het in het licht schitteren, goudkleurig glanzen en een weelderige pracht uitstralen, wat helemaal paste bij de smaak van de Barok. De ateliers oriënteerden zich niet meer op textielpatronen, maar op voorbeelden uit de goudsmeedkunst, en ze gaven bij kunstenaars nieuwe ontwerpen voor de muurdecoraties in opdracht. Zo ontstonden vele variaties van patronen

met bloemenranken en vruchtenfestijnen in combinatie met dieren en insecten, die in de groot opgezette motieven werden geïntegreerd. De rapporten konden tot vier á zes panelen beslaan. Nederland behield zijn rol als belangrijkste leverancier van in reliëf versierd goudleer tot aan het eind van de 17e eeuw. Vanaf het begin van de 18e eeuw nam de productie in de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België), Frankrijk en Engeland in betekenis toe. De snelle ontwikkeling van de Franse stijlen in de toegepaste kunst veroorzaakte in de productie van goudleer een snelle verandering van de gebruikte patronen en legde de nadruk weer meer op stofpatronen. De motieven werden nu symmetrisch en vertoonden brede linten en veelsoortige bloemen en ranken. Ze werden ontworpen door kunstenaars als Daniël Marot (1661-1752). In Avignon werd door meerdere generaties van de familie Boissier een belangrijk Frans productiecentrum opgericht, waar men beschilderd en reliëf-bestempeld leerbehang met fantasieﬁguren maakte. Typerend voor Engeland was in de 18e eeuw leren behang met chinoiseriemotieven, dat werd versierd met tuinlandschappen en ﬁguren met bloeiende bomen, vogels en insecten. In de laatste decennia van de 18e eeuw eindigde de Europese bloeitijd van het goudleer. Pas ten tijde van het historisme nam het goudleerbehang weer toe in betekenis, waardoor het in het laatste kwart van de 19e eeuw een ware renaissance beleefde. Er ontstonden nieuwe ateliers in Nederland, Engeland en Duitsland. Leren behang is tegenwoordig te zien in particuliere en openbare collecties in heel Europa, onder andere in kastelen, burchten, voorname herenhuizen, stadhuizen en in bijvoorbeeld de volgende musea: Rijksmuseum Amsterdam en Gemeentemuseum Den Haag (NL); Musée des Arts Décoratifs, Brussel (B); Victoria & Albert Museum, London (GB); Musée des Arts Décoratifs, Paris en Musée national de la Renaissance, Écouen (F); Deutsches Tapetenmuseum, Kassel und Deutsches Leder- und Schuhmuseum, Offenbach am Main (D); Museo National de Artes Decorativas, Madrid (E). Voor liefhebbers en verzamelaars van historische wandbekledingen biedt ‘Kunsthandel Glass’ in Jülich (D) een van de meest omvangrijke collecties met voorbeelden uit alle tijdperken. www.kunsthandel-glass.de Cadeau | 17

De kunst om zich over het Oneindige te verwonderen

en kind groeit op in een gezin dat het met liefde omringt. Het ziet dat zijn ouders en alle anderen om hem heen voor hem de bron zijn van welzijn en geluk. Zo wordt het zich langzaam van zichzelf bewust en begint het zijn eigen verlangen uit te drukken. Het kind ontvangt eten, drinken, aandacht en andere zaken van zijn ouders en anderen, en wordt zich hiervan bewust. En wàt hij ontvangt gaat gedeeltelijk deel uitmaken van hemzelf. Vanaf nu stelt het zich de vraag waaruit hijzelf voortkomt. Het krijgt als antwoord dat het door ‘papa en mama’ is gemaakt. En papa en mama? Waar komen zij vandaan? Het onderzoekproces naar de oorsprong is op gang gebracht. De ontwikkeling van de belangstelling naar de eigen oorsprong en het onderzoek daarnaar neemt bij een opgroeiend kind verschillende vormen aan: interesse voor de geschiedenis van zijn eigen land, voor oude culturen, de oorsprong van de mens, voor de dinosaurus... Volwassenen zullen antwoorden zoeken in de voorgeschiedenis van de mensheid, in de sterrenkunde en het begin van het heelal. Zij zetten zo de schaal van de tijd met miljarden jaren terug. En tegelijk met de vraag naar de oorsprong van het stoffelijk geheel van het heelal, komt de vraag naar de oorsprong van ‘de mens’ niet als dier, maar als mens die in staat is om zich bewust de vraag naar de oorsprong te stellen. De menselijke geest, die in staat is om zich het geheel van de tijd en ruimte voor te stellen, is eigenlijk geen eenvoudig stukje van de tijd en ruimte. De mens die zich zijn eigen totaliteit kan voorstellen is ook in staat om te denken dat andere werkelijkheden kunnen bestaan die niet in de orde van ruimte en tijd en eveneens niet in een andere ruimte en tijd kunnen bestaan.

Zo is hij ook opgegroeid om zich een ‘hiernamaals’ van de tijd en ruimte voor te stellen. Wanneer hij zich bewust wordt dat hij een sterfelijk wezen is, als hij weet dat hij de ruimte en de tijd zal verlaten met alles wat tot de ruimte en tot de tijd behoort: op dat moment is zijn lichaam beroofd van het leven en van zijn bewustzijn. En zo, na de vraag naar de absolute oorsprong, stelt de mens zich de vraag naar zijn eigen absolute toekomst en bestemming. Waaruit ben ik voortgekomen? Waartoe ben ik gecreëerd? Ook hierbij zal, zoals voor de vraag naar de 22 | Cadeau

oorsprong, de vraag naar de absolute bestemming van belang worden in het verlengde van een reeks van projecten in dit leven: beroepskeuze, het stichten van een gezin, het opvoeden van kinderen, projecten om een spoor van ‘onsterfelijkheid’ na te laten in het geheugen van de geschiedenis. Door een reeks van concentrische cirkels, zoals een steen die in een vijver wordt gegooid en golven produceert, stelt de mens zichzelf steeds opnieuw levensvragen. En hij vindt antwoorden die hem veel verder als zijn eigen centrale ‘ik’ leiden, of liever die hem de plaats tonen die hij krijgt tussen de andere wezens die bestaan. Hij bestaat in het hart van zijn ouders, hij bestaat in het hart van de anderen die hem liefhebben, hij bestaat in het hart van zijn kinderen en in de affectie nog van vele anderen. Hij bestaat ook in de diepte van het ‘hiernamaals’ waaruit hij voortkomt, en in het ‘hiernamaals’ waarnaar hij op weg is. Dit bewustzijn om veel meer te zijn dan de dingen die hem omringen, leidt hem ertoe om na te denken over een Absolute Werkelijkheid die hij gewoonlijk ‘God’ noemt. De mens is in staat om over zichzelf na te denken en over God na te denken met wie hij noodzakelijk bestaat. En hier draait zich de vraag om en wordt het: hoe is God in zich zelf gevormd zodat Hij, in zijn eigen wezen, met mij en met alles die met mij leven, kan bestaan? De mens die over zichzelf in zijn eigen wezen vragen stelt, stelt zich dus vragen over zijn idee van God. Zo wil ik de gedachte van God die ik heb, begrijpen. Dat God met mij ‘is’, want ik ben in staat om me in hem in te denken? Omdat ik in staat ben om me God voor te stellen, moet ik ook in staat zijn om over hem te denken in zijn eigen wezen, op zo’n manier dat hij met mij en met alle mensen kan bestaan. Indien wij geen gedachte van God hebben die logisch en werkelijk is en in verhouding met ons menselijke leven bestaat, hoe zouden wij dan in staat zijn te beweren dat Hij ‘is’. De laatste vraag is dus: “hoe adequaat kan ik mij God indenken?” Joseph Duponcheele, ﬁlosoof

Meer informatie : kijk voor meer informatie op de website met boeken en artikelen in het Frans, Engels en Duits. www.penser-dieu-et-son-oeuvre.com

HOEZO BRONWATER ? Wat vreemd eigenlijk dat we in ons land zo graag ﬂesjes bronwater drinken. Vaak komt het water van ver weg en in een restaurant of bedrijfskantine betaal je er ook nog eens de hoofdprijs voor. Wist u dat het Nederlandse leidingwater tot het beste ter wereld behoort en nog spotgoedkoop is ook. Gemiddeld zo’n 30 cent voor 200 liter water! Wat een verspilling om dan voor veel geld bronwater te drinken terwijl er miljoenen mensen zijn die niet over zuiver drinkwater beschikken. Nog altijd sterven er kinderen van dysenterie en andere infectieziektes

omdat ze geen schoon drinkwater hebben. Vele duizenden per dag. De moeders moeten steeds verder en verder naar de bron van het dorp lopen die bovendien vaak zwaar is vervuild. En dan weer kilometers terug, met een kruik op je hoofd. ‘Join the pipe’ is een wereld waarin alle mensen schoon drinkwater hebben en niemand meer waterﬂesjes weggooit. Het werkt zo. Je verklaart je kraanwaterdrinker en koopt een speciale ‘Join the pipe’ ﬂes die je iedere keer weer met kraanwater vult. Ook restaurants doen mee door kraanwater te verkopen voor de prijs van bronwater. Met de opbrengst bouwen we samen de langste waterleiding ter wereld! Meer informatie: www.jointhepipe.org

SEIZOENSVRUCHTEN EN SEIZOENSGROENTEN Zomer, tijd van ronde perziken, sappige pruimen en rijpe meloenen. Heerlijk en we vinden het gewoon. En zeker, het is gezond om iedere dag twee vruchten te eten. Het grappige is dat we inmiddels van alles en nog wat naar binnen stouwen en niet meer weten wat goed voor ons is. Hoe kan het dat we aardbeien uit Chili met kerstmis eten en een Nederlandse peer niet meer zien staan. De internationale handel heeft ervoor gezorgd dat we het gewoon zijn gaan vinden. En we slepen eten de hele wereld over en mengen alles met elkaar. De marketing doet de rest. Mango’s in de herfst zijn hier een mooi voorbeeld van. Onze voorouders hebben hun genen aan ons doorgegeven en het is dan ook logisch dat ons lichaam het normaler vindt om groenten en vruchten te eten waaraan ze gewend zijn. Ook de seizoenen hebben een natuurlijk ritme dat correspondeert met de harmonie van ons systeem. Laten we weer aansluiting vinden met dit ritme van het bestaan en appels als ‘Eijsder Klumpke’ en ‘Sterappel’ opnieuw waarderen. Verschillende koolsoorten in de winter zijn heel gezond. En weet nog iemand wat je met een pastinaak of aardpeer moet doen? Meer informatie: www.vergeteneten.nl

STROOP Een boterham met tevredenheid was vroeger heel gewoon. Niet overal hoeft iets op, en zeker niet dubbeldik. Twee plakjes kaas was in het Calvinistische Nederland een hele traktatie en één kaakje bij de thee ook. Hollandse soberheid als deugd. Overvloed is niet altijd goed, want het fenomeen kinderen met overgewicht neemt hand over hand toe. Dat het ook anders kan blijkt uit onze culinaire tradities. Een daarvan is het maken van appelstroop. Rinse, een duitse uitvinding. Gelukkig wordt dit 100% natuurproduct gewoon nog gemaakt. In de Betuwe, Limburg, Duitsland en in Vlaanderen. En echte appelstroop is heel simpel. Geen toevoegingen in de vorm van extra suiker of zo. Hoeft ook niet. Als je een wat zoetere appelstroop wilt, dan kies je toch voor appel-perenstroop? Meer informatie: www.canisiusstroop.nl Cadeau | 23

24 | Cadeau

Nepal

BIDVLAGGETJES OP GROTE HOOGTE Cadeau | 25

26 | Cadeau

ij doet de voordeur open en ontvangt op zijn eigen ontspannen wijze. Kop thee erbij en naar het atelier. Rondom staan kunstwerken in verschillende stadia van voltooiing. Overal potten, pannen, was. Een paar kindjes, gemaakt voor een spiegel, zijn bijna klaar. Hier spreekt passie en vakmanschap. Maar het is vooral zijn scherpe blik waarvoor we bij beeldhouwer Jan Willem van Oldeneel zijn. Album na album laat hij zien vol met prachtige foto’s van de vele trektochten die hij door Nepal leidt. De pure schoonheid van het land komt je tegemoet en we besluiten om de beelden met een breder publiek te delen. Een reisverslag. In Nepal doorkruis je van zuid naar noord, over een breedte van hooguit 180 kilometer, alle klimaatzones: van de subtropische Terai-laagvlakte, grenzend aan India, tot het gebied onder de arctische ‘derde pool’ van de wereld: de Mount Everest, 8850 meter hoog. Het voormalige hindoekoninkrijk is sinds 2008 een republiek en springt eruit door zijn natuurlijke contrasten. Maar ook de religieuze- en culturele rijkdom van Nepal is enorm. Nepal is een paradijs voor bergwandelaars en klimmers. Het gehele land is voorzien van ontelbare paden over bergkammen, langs rivieren, over zeer hoge bergpassen en door oerbossen van onaardse schoonheid.

Jan Willem van Oldeneel heeft de ‘Everest Challenge’ al vaak gedaan. Een tocht langs de hoogste toppen van de Himalaya. Vanuit Kathmandu vlieg je naar Solu Khumbu, het Everestgebied in. De toppen van de Langtang, Jugal en Rolwaling Himal trekken aan het oog voorbij en na de landing op de spannende airstrip van Lukla kan de tocht beginnen. Eerst met een afdaling naar de Dudh Kosi (= Melkrivier). De cultuur is echt anders dan we gewend zijn. Onderweg passeer je gebedsmolens, gebedsmuren en rotsblokken die kleurig versierd zijn met spreuken en gebedsvlaggen. Bij Phakding ga je de eerste lange hangbrug over. Hangbruggen te over, gelukkig zijn ze inmiddels bijna allemaal gemaakt van stevig staaldraad. Je moet er ontelbare over totdat je bij de ingang van het Sagarmatha National Park komt. Het park is beroemd vanwege zijn ﬂora en fauna. In de pijnboombossen leven onder meer tahrs (wilde geiten), muskusherten en de danphe, een blauwe fazant die ook in het wapen van Nepal is te zien. De eerste sneeuwbergen (Kusum Kanguru en de Tamserku) torenen hoog boven je uit. Hierna begint een steile klim van 600 meter naar de Namche Bazar. Vanaf het brede, gemakkelijke pad geniet je volop van de uitzichten op de Ama Dablam en de kolossale Nuptse-Lhotse-wand waar de top

Cadeau | 27

28 | Cadeau

Cadeau | 29

van de Mount Everest nog net bovenuit steekt. Ook de kam waarop het Thyangboche-klooster ligt, is al van veraf zichtbaar. Dit klooster is in 1988 bijna geheel afgebrand, maar dankzij buitenlandse steun in 1993 feestelijk heropend tijdens het Mani Rimdu-festival. Enthousiast gaat Jan Willem verder. De vlaktes die je oversteekt worden omringd door hoge bergen en de struiken zijn bedekt met een laagje rijp. Het pad gaat omhoog en loopt verder over de morenen van de Khumbu-gletsjer. De omgeving is ruig en ontzagwekkend. Jan Willem vertelt ‘een mens in deze omgeving is een nietig wezen en het is een bijzondere gewaarwording om dat te ontdekken.’ Het hoogste punt van de tocht is de Kala Pattar. Met 5545 meter een enorme berg. Het is prachtig om de zon te zien opkomen en op de bergtoppen rondom het eerste licht te zien verschijnen. Het lijkt een makkelijk te beklimmen heuvel, maar schijn bedriegt want op 5000 meter hoogte is geen enkele klim meer makkelijk! Maar de beproeving wordt dubbel en dwars beloond met een magniﬁek en overweldigend uitzicht rondom. Natuurlijk wordt de blik het eerst getrokken naar de Mount Everest en

30 | Cadeau

de Khumbu-ijsval met daarnaast de Nuptse. Maar ook fraaie bergen als de Pumori en de Ama Dablam blijven de aandacht opeisen. Jan Willem vertelt verder. Over de Cho La bergpas, de hoge bergpas van de Khumbu-vallei en de Gokyo-vallei en over het oversteken van de Ngozumba-gletsjer. Vanaf de top van de Gokyo Ri (5400 meter) heb je een adembenemend uitzicht op de brede ijswand van de Cho Oyu in het noorden en op de Mount Everest, Lhotse en Makalu in het oosten. Maar wat niet vergeten mag worden is wie dit allemaal mogelijk maakt. Want naast een goede conditie heb je de plaatselijke Sirdar (lokaal verantwoordelijke gids) en Sherpa’s hard nodig. Deze weten waar het veilig is, waar je kan kamperen en waar stromend water is te vinden. Bij een groep mensen is het altijd weer bijzonder om te zien hoe onbekenden binnen zeer korte tijd tot een team worden dat als vanzelf samenwerkt en elkaar vertrouwd. Als we Jan Willem enkele maanden later bellen is hij niet thuis. Hij is in Marokko en staat op het punt te vertrekken. Naar Oeganda. Het avontuur blijft de beeldhouwer roepen! Elisabeth van Oterleek

Meer informatie: www.snowleopard.nl of www.jwvanoldeneel.nl

Cadeau | 31

De zachte zoetheid van

de abrikoos

42 | Cadeau

e abrikoos of ‘Prunus Armeniaca’ is de favoriete vrucht van mijn moeder. Hij betekent voor mij zomer, zon en krekels: de Côte d’Azur. Niets is lekkerder dan de zachte zoetheid van deze prachtvrucht wanneer je amechtig in een hangmat ligt. Ik was dan ook stomverbaasd toen een Nederlandse boomkweker mij vertelde dat de abrikozenboom vorst tot -30 graden Celcius kan verdragen. Met ongeloof heb ik een boom gepland, de ‘Tros Oranje’, het meest verspreide oude ras van Nederland. De boom draagt vrij kleine vruchten met vast vruchtvlees. Een paar jaar later heb ik mijn eerste eigen abrikozen hier in Nederland kunnen plukken. Een verrassing, een beetje alsof ik een stukje Frankrijk naar Nederland had meegenomen! Stevig en zacht op de tong en nog uit eigen tuin ook. Overigens heeft ieder land zo zijn abrikozen. De Hongaarse, de Franse zoals de Bergeron, de Tardif de Tain, de Aurora en Royal du Luxembourg, een paar Duitse zoals de Kuresia, Hilde, Clara en de Moni maar ook uit Engeland: de Moorpark en Royal ofwel Blenheim. Zelfs Canada en de VS kennen hun eigen soorten. De abrikoos komt vroeg in het seizoen tot bloei. Frêle steken de kleine witte tot roodachtige bloemblaadjes af tegen de voorjaarslucht met als enige concurrent de amandelboom. Maar maart roert zijn staart en er is dus altijd kans op bevriezing, een reden waarom de abrikoos in Nederland niet commercieel wordt geteeld. Maar kunstmatige bescherming tegen nachtvorst kan de vruchtzetting verbeteren. Een beschutte standplaats tegen een muur op het zuiden en bescherming tegen de wind doen wonderen. De vruchten zijn rijp in augustus. Een perfecte timing door de natuur. Leuk, maar hoe is die plant hier in de Nederlandse delta geraakt? De Latijnse naam zegt het al. Pruim van Armenië, de abrikoos is van de prunus familie. Archeologen hebben abrikoospitten gevonden van 6000 voor Christus in de grond van Shenchovit, een oude Armeense stad naast Yerevan.

Sommigen zeggen dat hij stamt uit noordoost-China tegen de Russische grens waar de Chinezen sinds 4000 jaar een wilde soort kennen. Maar waar de abrikoos dan ook echt vandaan komt, één ding is zeker. De Romeinen hebben hem over het hele Middellandse zeegebied verspreid. Pas later in de 15e eeuw kwam de plant voor in Frankrijk waar hij in de 18e eeuw, net zo als in Californië, werd gecultiveerd. Ook komt de naam voor in alle talen. De Romeinen spraken over de praecoquum, ofwel vroegfruit. De Grieken noemden hem praikókion. De Arabieren spraken weer over al-barqwq, wat de Catalanen vertaalden in albercoc en de Fransen pas in de 16e eeuw overnamen als ‘Abricot’ wat in het Nederlands tot Abrikoos leidde. Overigens wordt de abrikoos traditioneel vooral in Hongarije geteeld. De Ottomanen hebben hier indertijd grote boomgaarden met abrikozen aangepland, die na hun vertrek werden verwaarloosd. Pas aan het begin van de 19e eeuw werden de boomgaarden nieuw leven ingeblazen om het stuiven van het zand tegen te gaan. In Europa werden abrikozen voor lange tijd als een afrodisiac beschouwd, zoals tot uitdrukking komt in William Shakespeare’s Midzomernachtdroom en John Websters De Hertogin van Malﬁ. Maar wellicht belangrijker is dat er lezingen zijn over de medicinale werking tegen kanker van de vrucht. De consumptie van 200 gram abrikozen per dag werkt tegen de oxydatie van bepaalde lichaamsstructuren. Hoe dan ook, de vrucht is sowieso rijk aan vitamine B, ijzer, potassium en Beta-caroteen dat helpt om de nachtvisie te verbeteren. In de Chinese heelkunst wordt abrikoos gebruikt tegen bloedarmoede en astma. Maar pas op, abrikozenpitten hebben een hoog gehalte aan cyanogenische glycosiden, waaruit het zeer giftige blauwzuur kan vrijkomen. Maar kennelijk kan ons lichaam dat aan. We eten immers Italiaanse Amaretti, bitterkoekjes en diverse andere recepten waarin de bitterheid van de pit van harte welkom is. Heeft u wel eens de Zuid Afrikaanse abrikoos-kokospudding gegeten? Of het Engelse Abrikoos met konijn. Een aanrader en niet vanwege het blauwzuur. Marie Six

Cadeau | 43

et een glimlach zet hij de angstbeelden van een wereldwijde milieuramp en economische krach in perspectief en legt uit welke kansen de verschillende crises ons bieden. De presentatie is zo perfect dat de meesterverteller en trendwatcher de zaal in zijn ﬂow meeneemt op een reis naar de toekomst. Een reis van kansen, want Adjiedj is een optimist. Enkele weken later ontvangt hij ons in Amsterdam. Het is verkiezingstijd en we vragen hem dan ook direct wat een nieuw kabinet als eerste zou moeten doen. “Het moeten vooral mensen zijn die bereid zijn om zichzelf gehaat te maken” zegt hij. Want harde ingrepen zijn nodig en de verwende Nederlander moet leren dat de overheid niet alles meer voor ze doet. Daar staat tegenover dat de belastingen omlaag moeten. Handen uit de mouwen, onze eigen verantwoordelijkheid nemen en langer doorwerken. Want zonder aardgasbaten is het feest echt voorbij. Een zegen. En een diepe economische crisis is heerlijk. Weg met het dode hout, hard snoeien. Nieuwe ondernemers staan dan vanzelf op. Want succesvolle bedrijven zijn vaak midden in een crisistijd begonnen. Computer- bedrijven zoals Apple en Microsoft bijvoorbeeld en ook de mobiele telefonie. En inderdaad, als we niets doen gaan we een moeilijke tijd tegemoet. Europa is verwend en in Nederland zullen clashes tussen generaties en spanningen met immigranten toenemen. Uiteindelijk schikt het zich hier wel, maar andere landen zullen in regio’s uiteen vallen. Dat is wel positief, want ontvolkte regio’s worden weer bevolkt. In Frankrijk krijg je dan bijvoorbeeld gebieden die volledig door moslims worden bewoond. Waar nu mensen door elkaar heen wonen, wonen ze straks naast elkaar. Ook de generatiestrijd neemt toe. Want de 30-ers en 40-ers pikken het niet langer dat de babyboomers de mooie banen bezet houden. Nederland moet ruim baan maken voor innovatie en dat kan niet door er een bejaardenhuis van te maken. Als we nog wat willen, moeten we wel snel zijn. Want het nieuwe Chinese exportsucces worden groene productiemethoden en duurzame producten. We zouden nu al alle Nederlandse huizen kunnen verwarmen met het gas en het methaan van varkenspoep. En als je hier wordt tegengewerkt, dan exporteer je het spul toch? De toekomst is dan ook aan groen ondernemerschap en hij zet zijn kaarten op vijf sectoren. Biotechnologie, genetica, nanotechnologie, hernieuwbare energie en het hergebruiken van afval. Als we daarop inzetten kunnen we meters maken en de innovatie enclave worden van Europa. De toekomst is dan ook aan een nieuwe industriepolitiek en nieuwe kartels. De contouren tekenen zich reeds af. Unilever, bijvoorbeeld, zet vol in op verduurzaming en verwacht tegelijk een verdubbeling van de omzet. Het is jammer dat Europese autobedrijven en de olie-industrie de status quo van auto+olie willen handhaven. Ook Europese banken innoveren niet. Het is wachten op de eerste Google bank. Allemaal kort termijn gedrag. Want de Chinezen zetten gewoon in op batterij technologie voor auto’s en Warren Buffett, toch geen domme investeerder, zet zijn geld op groene 44 | Cadeau

technologie. Laten we ons dus niet ophouden door die oude belangen maar ons richten op de toekomst. Overigens moet je als overheid niet bang zijn om verandering op te leggen. Want als het volk echt niet wil, dan wordt de maatregel toch wel tegengehouden. Zelfs totalitaire staten in Azië hebben een mandaat van het volk nodig om te kunnen functioneren. Nu is het toeval dat Nederland de traditie heeft om de koopman en de dominee met elkaar te verbinden. Dat komt goed uit, want het nieuwe groene geloof wordt inmiddels breed omarmd en er gebeurt zeer veel op het gebied van biotechnologie. Het is de jonge generatie die het gaat doen. Daar zullen de nieuwe professionals opstaan die niet langer loyaal zijn aan een bedrijf maar aan hun eigen waarden en vakmanschap. Zo ontstaat een ‘coalition of the willing’ die de verandering gaat brengen. Het nieuwe kabinet moet dus vooral inzetten op innovatie. En het geld is er, verstopt in het woningbezit van de woningcorporaties. “Huurders kunnen 1 tot 1.4 miljoen huurwoningen makkelijk aankopen de komende jaren. Dat levert de verhurende corporaties 80 miljard euro op, waarvan ze 20 miljard kunnen behouden en 60 miljard aan de Staat kunnen teruggeven. Hiervan kan het nieuwe kabinet een nieuwe VOC Bank beginnen, die de ontwikkeling van nieuwe economische pijlers voor ons land ﬁnanciert”. “Nederland kan de komende jaren het New York van Europa worden, een ondernemend en creatief kruispunt waar veel nieuws wordt bedacht en ontwikkeld, om de volgende economische fase, die aanbreekt na de crisis, met lef in te gaan. Maar daarvoor is een fors innovatiefonds nodig en dat kan ontstaan door dood kapitaal dat in een forse voorraad huurwoningen zit, tot leven te wekken. Dat kan prima op deze manier. Bijkomend voordeel: dit plan emancipeert huurders.” Bakas gaat er daarbij vanuit dat het volgende kabinet een duidelijke koers inzet rond de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. “Het langer laten voortbestaan van onzekerheid is slechter dan een beheerst scenario inzetten. Er bestaan meerdere opties om een koers te kiezen die zodanig beheerst is dat er geen grote nadelige invloeden uit ontstaan voor de koopwoningmarkt en de economie. Ik ga er vanuit dat dan ook de koopgeneigdheid en daarmee ook de waardeontwikkeling van de koopwoningen niet wezenlijk zal veranderen.” We zijn helemaal opgeladen door deze dosis optimisme met een glimlach en zien de grote wereldproblemen met een heel andere blik. De blik van een optimistische inspirator. Want als we iets nodig hebben in bange tijden dan is het dat wel, inspiratie. Arnoud Six Meer informatie: www.bakas.nl Boeken van Adjiedj Bakas: Megatrends Nederland, De toekomst van de liefde, Beyond the crisis, World megatrends, Living without oil, Megatrends van grimlach tot ironie, De toekomst van God, Microtrends Nederland, De toekomst van werk, Verlangen naar vrije tijd

De koopman en de dominee Op een duurzaamheidscongres in Maastricht worden we wakker geschud. Wakker geschud door de overweldigende lawine van feiten, het verbale talent en de visuele kracht van trendwatcher Adjiedj Bakas. Cadeau | 45

Lester Brown

PLAN B 4.0 46 | Cadeau

Het redden van de beschaving Je hoeft mensen niet uit te leggen wie Al Gore is en wie Arnold Schwarzenegger. Maar bij de naam Lester Brown kijken ze je met glazige ogen aan. Ik behoorde ook bij die groep tot enkele jaren geleden een vriend mij het boek Plan B toestuurde. De subtitel Mobilizing to save civilization wekte mijn interesse en ik begon te lezen. Wat gebeurt er als de aarde met 2 graden opwarmt, wat betekent dat voor de hoeveelheid water in de rivieren, de voedsel-productie en wat gebeurt er dan met de stabiliteit in de staten waar deze mensen wonen?

ester Brown was de eerste die al die feiten aan elkaar reeg, er een lijn in ontdekte en naar een oplossingsrichting wees. Hij werkt vooral achter de schermen en adviseert regeringen overal ter wereld hoe ze hun beleid moeten bijstellen om tot een duurzamere eco-nomie te komen. Enkele jaren geleden was het nog zo: 5% van de wereldbevolking gebruikte 1/3 van de natuurlijke hulpbronnen. We vonden het jammer voor de rest van de wereld en gingen rustig door met consumeren. Inmiddels zijn de Verenigde Staten in consumptie ingehaald door China. Het land gebruikt drie keer zoveel staal, twee keer zoveel vlees en ook de meeste granen ter wereld. Alleen in olieafname is de VS nog nummer een. Maar wat zou er gebeuren als de Chinese economie niet met de huidige 10% per jaar groeit maar met 8% en de gemiddelde consumptie per hoofd van de bevolking die van het Westen benadert? Als de lijn zich voortzet is dat punt in 2031 bereikt en zullen de Chinezen bijvoorbeeld twee keer zoveel papier gebruiken als er nu wereldwijd wordt geproduceerd. Er zullen meer wegen zijn dan rijstvelden en het oliegebruik in China zal rond de 99 miljard vaten per dag bedragen. En dat alles is fysiek onmogelijk. De huidige wereldconsumptie van olie bedraagt bijvoorbeeld 80 miljard vaten per dag en al jaren worden er onvoldoende nieuwe oliebronnen gevonden om dat gebruik te compenseren. We zitten dus op een doodlopende weg. Want wie gaat al die Chinezen voeden? De Westerse wegwerpmaatschappij is Cadeau | 47

geen alternatief voor China, India en de miljarden andere mensen die een beter leven willen leiden. En ook niet voor ons. Het roer moet om en we moeten vol inzetten op hernieuwbare energiebronnen, openbaar vervoer en zo veel mogelijk zaken hergebruiken. Er is gelukkig een lichtpuntje. En dat is dat we de technieken al hebben om dat allemaal mogelijk te maken. In Europa hebben we bijvoorbeeld al veertig miljoen huishoudens die hun stroom krijgen door wind energie, zonne-energie is een groot succes in Japan en 99% van de huizen in IJsland worden verwarmd met geothermische energie. Maar ook kleine zaken mogen genoemd worden. Op het platte land van China zijn bijvoorbeeld al 40 miljoen gezinnen die een warme douche kunnen nemen door het gebruik van een kleine zonneboiler op het dak. Is dit genoeg, en zijn we niet al te laat om onze civilisatie te redden? Klinkt overdreven? Nee hoor. De Sumeriërs en de Maya’s zagen het einde van hun cultuur ook niet aankomen. De Sumerische beschaving, de uitvinders van het schrift, het wiel en de eerste boeren die rijk genoeg werden om steden te bouwen, zagen te laat dat hun velden langzaam maar zeker verziltten. Het resultaat was dat de landbouwopbrengsten in elkaar stortten en hun civilisatie ten onder ging. Hetzelfde gebeurde bij de Maya’s en op Paaseiland door ontbossing. En er zijn nog talloze andere voorbeelden van culturen die het niet overleefd hebben. Onze cultuur is gebaseerd op een overvloed aan olie en als we het tij niet keren, is er maar een weg, die naar bankroet. De natuur is immers de drager van ons bestaan. Global warming is het meest zichtbare probleem en het heeft grote gevolgen. Want wanneer het bijvoorbeeld twee graden warmer wordt, zullen gletchers eerder verdwijnen; dit in combinatie met het verdwijnen van bossen zorgt ervoor dat rivieren opdrogen en boeren onvoldoende water hebben om hun land te irrigeren. Zo kan bijvoorbeeld de rijstproductie in India in elkaar storten met als gevolg honger en politieke spanningen. En wanneer door de oprukkende woestijn de boeren in Afrika steeds minder magen kunnen voeden zal ook de migratiedruk op Europa toenemen met nog meer politieke spanning als gevolg. Onderaardse watervoorraden worden inmiddels ook uitgeput. Bijvoorbeeld in het Midden Oosten door bijvoorbeeld landbouw te bedrijven in de woestijn. En wanneer door het snelle smelten van de ijskap van Groenland de zeespiegel stijgt, zullen laaggelegen landbouwgebieden onder water komen te staan. En dat met een wereldbevolking waar er dagelijks 216.000 zielen bij komen. Wat gaat er eerder kapot: het politieke systeem of de draagkracht van de natuur? Wat de gehele discussie nog moeilijker maakt is dat voedsel inmiddels ook in de benzinetank verdwijnt. Biobrandstoffen kunnen worden gemaakt van diverse gewassen. Maar om het plaatje duidelijk te maken. Van 1 volle tank in een grote auto kan je 1 mens een heel jaar lang te eten geven. En nu al sterven er 25.000 mensen 48 | Cadeau

Plan B | Lester Brown

per dag van honger en ondervoeding. Voedselprijzen volgen inmiddels die van energie. En voor nog meer perspectief: 40% van de maïs in de wereld wordt in de VS geproduceerd en hiervan wordt 70% geëxporteerd. Als we die enorme berg graan zouden omzetten in biobrandstoffen is dat net genoeg om slechts 16% van de auto’s in de VS te laten rijden... Dit heet het ethanol effect. Voedsel wordt hiermee onbetaalbaar. Door biobrandstoffen zal de honger nog verder toenemen en nu al is het aantal hongerigen in de wereld ruim 1,3 miljard en stijgend. De oorzaak van veel ellende is een grote weeffout in ons marktdenken. We vinden het tot nu toe normaal dat indirecte kosten van een product en risico’s niet in de prijs worden meegenomen. Zou je bijvoorbeeld de indirecte kosten van roken in de prijs van een pak sigaretten meenemen, zoals ziekenhuisopnamen en verloren arbeidsproductiviteit vanwege ziekte, dan zou hetzelfde pakje sigaretten het dubbele moeten kosten. Voor energie van fossiele brandstoffen zijn indirecte kosten bijvoorbeeld CO2, verzuring van oceanen, ademhalingsziektes etc. Zulke zaken zul je niet op de balans van een bedrijf tegenkomen. We hebben immers de gewoonte om risico’s en indirecte kosten op de maatschappij af te schuiven. Het rijtje bedrijven waar het fout ging is lang. Van Nike tot Shell, van Enron tot Ahold en van Lehman Brothers tot BP. En soms leidt dat tot een bankroet, zoals bij Lehman Brothers en Enron het geval was. Wat zijn de alternatieven? Vol inzetten op hernieuwbare energiebronnen, openbaar vervoer en het veranderen van het belastingregime zijn een beginpunt. De elektrische auto en plug in hybride auto zijn enkele voorbeelden van hoe het anders kan. Wind en zonneenergie heeft een enorme potentie en huizen kunnen worden verwarmd met aardwarmte. En wat moeten we verder doen? Vooral anders leren denken. Mensen kunnen veranderen en econo-mische systemen kunnen dat ook. Maar dan moeten we wel handelen en vol inzetten op een ander soort van economie. Een economie waarbij niet de factor arbeid wordt belast, maar de impact op het milieu. Carbon tax bijvoorbeeld. Een economie waarbij we alles hergebruiken en een economie waarbij we vol inzetten op openbaar vervoer. Zijn we al te laat? Hebben we het ‘point of no return’ al bereikt? Niemand die het weet. Want wanneer zal de ijskap van Groenland onherroepelijk smelten, wanneer bereiken we peak oil? Wanneer bereiken we het punt dat we ook op maximale productiecapaciteit van fosfaat zitten? Fosfaat, de grondstof die van cruciaal belang is voor het maken van kunstmest en dus voor de voedselproductie? We weten het niet. Wat we wel weten is dat we een aantal grote veranderingen tegelijk meemaken en dat het in de wereld

gist. Omschakelen kan wel degelijk snel. President Roosevelt bewees dat aan het begin van de Tweede wereldoorlog. Vlak na het zinken van de Amerikaanse vloot in Pearl Harbour noemde hij exorbitante doelstellingen van alles dat nodig was om de oorlog te winnen. Zoveel tanks, zoveel vliegtuigen, zoveel schepen. En toen de grote autoproducenten tegen hem zeiden dat dat niet kon, zei hij. ‘U begrijpt het niet, vanaf vandaag verbiedt ik de verkoop van nieuwe auto’s in de VS, zodat u al uw capaciteit kan inzetten ten behoeve van de oorlog.’ Binnen enkele maanden was de omschakeling een feit, tienduizenden vliegtuigen, tanks en schepen werden in een record tempo gemaakt en de VS wonnen de oorlog. Dit voorjaar sprak Lester Brown op een Nederlands congres georganiseerd op het gerestaureerde schip de S.S. Rotterdam. Het doel van de organisator, Marcel de Berg, was om investeerders en duurzaamheidsdenkers bijeen te brengen. En met succes. Veel invloedrijke investeerders kregen de kans om met Lester Brown en de andere spreker – Herman Wijffels –, van gedachten te wisselen. Herman Wijffels gaf hoop door te wijzen op het idee dat we samen de komende beschaving ontwikkelen door onszelf bewust te worden en anderen bewuster te maken van de situatie waarin we ons bevinden en mogelijke oplossingen. Zoals hij zei: ’Investeerders in plan A (beleggingsportefeuille’s zoals ze nu zijn) lopen ernstige risico’s. Deze portefeuilles zullen in de nabije toekomst slecht presteren. Juist nu is het verstandig om massaal in alternatieve energie en duurzame oplossingen te investeren. Plan B. Alleen op die manier zullen beleggingen beter renderen en tegelijk de beschaving ten dienste zijn. Geld heeft immers ook een scheppende, positieve kant, terwijl het nu vaak zijn vernietigende zijde laat zien. Wanneer we geld en beschaving hand in hand laten functioneren zijn we op de goede weg naar een duurzamere samenleving.’ Aan de slag dus, al ware het een oorlogsinspanning. Niet tegen maar juist voor positieve verandering. Want wat is een schonere zaak dan het redden van onze beschaving? Zoals Lester Brown het zegt: ‘saving our civilisation is not a spectator sport’. En zo is het. Arnoud Six

Meer informatie: het boek Plan B 4.0 van Lester Brown is te downloaden op www.earth-policy.org Artikel mede mogelijk gemaakt door Emil Möller. Cadeau | 49

��

�� 50 | Cadeau

��

Theorie U

Veranderen gaat van ‘au’ Otto Scharmer is een begrip voor management adviseurs en coaches maar voor de meeste mensen een onbekend fenomeen. Toch is zijn ‘Theorie U methodiek’ inmiddels alom erkend en wordt hij ingezet in talloze veranderingsprocessen van organisaties overal ter wereld. Ik sloeg de uitnodiging om aanwezig te zijn bij de presentatie van de Nederlandse vertaling van zijn boek dan ook niet af.

e Rode Hoed in Amsterdam zit vol wanneer Ignaz Anderson, directeur van de IONA stichting het woord neemt: “Wij kennen in Nederland de uitdrukking: op het puntje van je stoel gaan zitten. Zou u dat willen doen?” vraagt hij. “In het veranderpunt, het kantelpunt, the tippingpoint Zijn!” Want daar gaat het vandaag over, verandering. Want we leven in een tijd die onze grootste aandacht vraagt. Vaclav Havel zegt hierover “I think there are good reasons for supporting the view that the modern age has ended. Today we are going through a transitional period where it seems something is on its way out and something else is painfully being born. It is as if something is crumbling, decaying and exhausting itself while something else, still indistinct, is rising from the ruble.” Oude sociale vormen en structuren werken niet meer. We worden op vele terreinen gevraagd om de structuur te verlaten en weer naar de essentie te zoeken. Deze roep van de tijd maakt dat we het beste wat de toekomst in het nu kan aanreiken, moeten inzetten. Mensen zijn gewend om op een bepaalde wijze met een crisis om te gaan. Twee strategieën overheersen: aanmodderen en terugvechten. Aanmodderen is de strategie van ons in de rijke noordelijke landen. Een strategie die het werken om de status quo te behouden combineert met een bijna hypnotiserende fascinatie voor wonderbaarlijke nieuwe technologieën, waarvan we keer op keer de oplossing verwachten. Terugvechten, ofwel weerstand bieden, combineert het verlangen naar een sociale en morele orde uit vroeger tijden met frustratie en woede over het feit dat we de greep op onze toekomst hebben verloren.

De ‘aanmodderaars’ delen een gevoel van ongemak met elkaar en uiten zich in angst voor de toekomst, ontevredenheid en wantrouwen tegenover sociale instituties. Mensen trekken zich terug uit het openbare debat, doen niet meer mee met de maatschappij en sukkelen voort. De ‘terugvechters’ vechten tegen de bierkaai en manifesteren zich in woede en gewelddadige acties. Bij beiden staan mensen met de rug naar de toekomst. Bovendien werken beide strategieën contraproductief. Want wanneer je hieraan vasthoudt verblindt je jezelf, bevries je jouw eigen gelijk en het collectieve geloof en blijf je op afstand van de maatschappij steken in absentie. Het is niet verwonderlijk dat in deze verwarrende tijden veel leiders een blinde vlek blijken te hebben. Ze weten van hun mensen wel het wat en het hoe maar kennen niet de bron van hun handelen en de oorzaak van problemen. Otto Scharmer geeft ons een alternatief voor het aanmodderen en terugvechten. Het is het gezichtspunt dat de toekomst – vanzelfsprekend – zeer sterk zal verschillen van het verleden maar dat we er zelf vorm aan kunnen geven. De huidige problemen komen namelijk voort uit menselijke gedrag, en dat geldt dus ook voor de veranderingen die komen gaan en de innovatie die nodig is. Nog al te vaak worden bijvoorbeeld werkverbanden gekenmerkt door onderlinge angst en wantrouwen en zijn betrokkenen er vooral op uit om hun eigen positie te behouden of die van een ander aan te vallen. Het sociale veld blijft onveranderd, de organisatie stagneert. Cadeau | 51

SixMediation duurzaam het conﬂict voorbij

Waar mensen zijn en samen werken, ontstaat

Het conﬂict oplossen middels Mediation is dan de

vaak ongewild een conﬂict. Partners die elkaar

beste oplossing.

niet meer begrijpen, maatschappen die niet

Als Leids jurist heeft Mr Arnoud Six altijd al een

meer functioneren, een medewerker of leve-

bemiddelende rol gespeeld. In privé situaties, bij

rancier die zich niet aan zijn afspraken houdt

zakelijke conﬂicten maar ook bij conﬂicten tussen

of de huurder en verhuurder die elkaar niet

verschillende maatschappelijke belangengroepen.

meer vertrouwen.

Mr Arnoud Six is bij het Nederlands Mediation Intsituut

Vaak zijn het delicate kwesties waarbij je liever niet

(NMI) geregistreerd mediator en werkt vanuit zijn

de juridische weg bewandelt. Ook probeer je te

standplaatsen Maastricht en Amsterdam aan een

voorkomen dat het conﬂict breed wordt uitgemeten.

oplossing van het conﬂict. Zo kunnen partijen hun

Beide wegen kunnen immers leiden tot hoge kosten

energie richten op de toekomst, duurzaam het

en de reputatie schade toebrengen.

conﬂict voorbij.

Keizersgracht 253, 1016 EB Amsterdam | Waldeck Pyrmontstraat 49, 6224 LM Maastricht Tel. 062 122 5022 | arnoud.six@gmail.com | www.sixmediation.nl

Je oude ‘zelf’ los te laten en ruimte te geven aan jouw nieuwe, grotere ZELF is heel natuurlijk.

Want we besteden geen aandacht aan de achterliggende krachten achter de gebeurtenissen en zijn alleen maar bezig om ons bestaande beeld van de situatie te bevestigen door steeds opnieuw ons eigen gelijk te downloaden. “Daar gaat-ie weer” zegt de stem in ons hoofd en we komen tot dezelfde conclusie als altijd. We focussen dus op verandering in de ander en vergeten welke rol we zelf kunnen spelen om deze verandering mogelijk te maken. Stop die hersenen eens een keer. Ze doen niets anders dan ronddraaien en het bevestigen van het eigen gelijk. Ga waarnemen. Reﬂecteer, word stil. We zijn het niet gewend maar het is wel de meest effectieve wijze om tot nieuwe inzichten te komen. Te weten. Want weten komt van binnen en je kan het horen wanneer je de ruis van het dagelijks bestaan opschort. Handelen gaat daarna vanzelf en razendsnel, vergelijkbaar met hoe een geïnspireerde kunstenaar werkt en hoe een designer zomaar een goed ontwerp op papier zet. Scharmer onderscheidt vier niveaus om af te dalen naar dit tipping point. De meeste mensen blijven hangen in het eigen gelijk, het downloaden. Dit is de veiligste optie, maar tevens het niveau dat leidt tot verzuring, stilstand, en je terugtrekken. Verandering treedt pas op met een open geest, het open hart en de open wil. In die volgorde. Om een open geest te hebben moet je in de hersenen het constante (ver)oordelen van de ander opheffen. Pas als je dat doet worden feiten helder. Een open hart wordt op zijn beurt geblokkeerd door ons innerlijke cynisme. Een natuurlijk mechanisme gebaseerd op negatieve ervaringen uit het verleden. Maar wanneer je jouw verdedigingslinies opheft en met empathie naar de ander luistert, wordt het andere gezichtspunt veel helderder en het totale beeld completer. Pas daarna zijn we toe aan de open wil. Deze wordt gedwarsboomd door de altijd aanwezige angst voor verandering. Deze angst om je oude ‘zelf’ los te laten en ruimte te geven aan jouw nieuwe, grotere ZELF is heel natuurlijk maar blokkeert wel de wil om te veranderen. Eigenlijk komt deze weerstand voort uit een soort van doodsangst. Nu blijkt dat het woord ‘leiderschap’ is geënt op het woord ‘leith’. En opvallend genoeg betekent ‘leith’ zowel ‘het over een drempel gaan’, als ‘sterven.’ Dat is ook eigenlijk zo. Want ware

leiders staan er meestal alleen voor en hebben moed nodig om de bekende wereld achter zich te laten en een nieuwe, nog onbekende wereld in te stappen. Het voelt dus ook zo, als doodgaan. Maar ‘leiden loutert’ en vormt de basis voor een nieuwe creatie. Mensen zijn gewend om te denken dat we van het verleden leren en dat we op dezelfde wijze nieuwe zaken creëren. Otto Scharmer ontdekte echter na veel gesprekken met succesvolle zakenmensen over de hele wereld dat echte innovators en echte leiders heel anders werken. Die rationaliseren helemaal geen toekomst gebaseerd op het verleden maar worden juist naar toekomstige mogelijkheden getrokken. Werken vanuit de zich ontluikende toekomst noemt Scharmer dan ook ‘presencing’, een samentrekking van ‘sensing’ en ‘presence’. Presence refereert aan onze eigen aanwezigheid als aan die van de toekomst, sensing betekent aanvoelen. Presensing is dus het aanvoelen van en het met onze volle aanwezigheid afstemmen op het hoogste toekomstige potentieel – een toekomst die voor de verwezenlijking ervan geheel van ons afhankelijk is. Dit pad lijkt zo simpel, maar de realiteit is dat veel zaken ons kunnen aﬂeiden. Het ‘verleden’ roept steeds onze aandacht want ‘wat had ik gisteren moeten zeggen of moeten doen’, de ‘toekomst’ vraagt aandacht want ‘wat als dit of wat als dat’. Allemaal energie vreters. Verder leiden ‘anderen’ ons af. Verspilde energie om anderen te willen veranderen, dat kunnen we alleen met onszelf en tenslotte worden we afgeleid door gedachten hoe dit alles jouw eigen positie zou kunnen verbeteren of verslechteren. Het ‘ik’. Daarom is het hebben van een innerlijke balans zo belangrijk voor een goede leider. Dit is de enige manier waarop we ons kleine ‘zelf’ kunnen ontwikkelen tot een authentiek leider, een groots ‘ZELF’. Grote bedrijven zoals Daimler en Triodos bank hebben de denkbeelden van Otto Scharmer omarmt en begrijpen dat een echte leider vanuit zijn authenticiteit moet kunnen werken en dat alleen maar kan wanneer hij in staat is om echt te reﬂecteren. Het is dan ook niet gek dat meditatie op het menu staat van steeds meer management development programma’s. Om met de woorden van Johann Wolfgang v. Goethe af te sluiten: “De mens kent zichzelf slechts in de mate waarin hij de wereld kent; alleen binnen de wereld wordt hij van zichzelf, en alleen binnen zichzelf van de wereld bewust. Ieder object dat diepgaand wordt beschouwd opent een nieuw waarnemingsorgaan in ons.” Arnoud SIx www.ottoscharmer.com Meer informatie: www.iona.nl; De Iona stichting organiseert een cursus over Theorie en Meditatie. www.transitiontravels.nl organiseert veranderweekenden gebaseerd op Theorie U Boek: Theorie U. Leiding vanuit de toekomst die zich aandient.’ / C. Otto Scharmer – Zeist: Christofoor. ISBN 978 90 6038 6323 NUR 801 Cadeau | 53

Dutch FilmWorks (DFW) is al jaren toonaangevend op het gebied van films en tv-series. Onder House of Knowledge (HOK) brengt zij documentaires (o.a. van National Geographic en Discovery Channel) en boeken uit. Samenwerken met DFW en HOK betekent een keuze uit een zeer breed aanbod: van mainstreamfilms tot nicheproducten en van kinderproduct tot special interest.

UW LEVERANCIER

VAN DE

MOOISTE

NATUURDOCUMENTAIRES

Mobiel: 06 52 622 884 | E-mail: wverver@dfw.nl | www.dfw.nl

��