Telecommagazine 2 by Magenta

NUMMER 2

P3 test

T-MOBILE BESTE MOBIELE NETWERK VAN NEDERLAND

3 0 E J A A R G A N G / / N U M M E R 2 - 2 0 1 6 / / W W W.T E L E C O M M A G A Z I N E . N L

ONAFHANKELIJK VAKBLAD OVER COMMUNICATIE, NETWERKEN EN CLOUD

T-Mobile

Zeer content met het winnen van de P3-test 2016

Convergentie

Markt in rap tempo naar UC-oplossingen

Vodafone

Nederlandse netwerkkwaliteit zorgt dat de klant altijd wint

En daar zijn we trots op. ONAFHANKELIJK VAKBLAD OVER COMMUNICATIE, NETWERKEN EN CLOUD Want de uitslag is een beloning voor de gedurfde, strategische keuze die wij eerder maakten: het bouwen van een nieuw, toekomstbestendig netwerk. Met meer masten en meer 4G bieden we zakelijk Nederland meer. Nu, en in de toekomst.

FELICITEERT T-MOBILE

Wilt u dit zelf ervaren? Test ons vrijblijvend.

Ga naar www.t-mobile/zakelijk

met het beste mobiele netwerk van Nederland

doe nu zaken met

het best geteste netwerk van nederland t-mobile geeft zakelijk nederland meer T-Mobile is getest als beste netwerk van Nederland, volgens P3. P3 test jaarlijks de kwaliteit van mobiele netwerken vanuit het perspectief van de eindgebruiker. U dus. We haalden de hoogste totaalscore op alle categorieĂŤn, dus op telefonie, data, in grote en kleine steden en onderweg. De hoge totaalscore van 966 uit de 1000 punten is nooit eerder vertoond.

En daar zijn we trots op. Want de uitslag is een beloning voor de gedurfde, strategische keuze die wij eerder maakten: het bouwen van een nieuw, toekomstbestendig netwerk. Met meer masten en meer 4G bieden we zakelijk Nederland meer. Nu, en in de toekomst. Wilt u dit zelf ervaren? Test ons vrijblijvend.

Ga naar www.t-mobile/zakelijk

REDACTIONEEL Onafhankelijk vakblad over de integratie van netwerken, dataen telecommunicatie. Telecommagazine verschijnt zeven keer per jaar en is een uitgave van Channel BV Algemeen directeur/ uitgever Fred Schuit Redactie-adres Channel B.V. Communicatieweg 1 3641 SG Mijdrecht 020-347 26 70 Hoofdredactie Paul Teixeira, paul@channelbv.nl Eindredactie Marco Mekenkamp, marco@channelbv.nl Medewerkers Ruud Allaerds, Dirk-Jan van Ittersum, Marco Mekenkamp, Hans Steeman, Pieter Waasdorp, Evert Jan Westera Commercie Channel BV 020-347 26 70 verkoop@channelbv.nl Art direction Annette van de Sluis, annette@channelbv.nl Marketing Meike Peekstok, meike@channelbv.nl De in Telecommagazine opgenomen Nederland ICT-artikelen vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie en uitgever van Telecommagazine. Abonnementen Als vakblad zijnde, hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan ervan uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Telefoon: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) Fax: 0251-31 04 05 Niets uit deze uitgave mag in zijn geheel of gedeeltelijk worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder bronvermelding én uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Hoewel deze uitgave op zorgvuldige wijze is samengesteld, zijn uitgever en auteurs niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of onvolledigheden in deze uitgave. Zij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van generlei aard, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie. Copyright © Channel BV

Nederlandse netwerken op wereldniveau In de vorige editie van Telecommagazine nam Hans van Zonneveld, IT Strategy consultant bij ICT-dienstverlener Winvision, al een voorschotje op het thema van dit nummer. “Unified communications is jaren te vroeg geweest”, zo poneerde hij. “Bedrijven werden vijf tot zes jaar geleden gek gemaakt met de voordelen die het zou bieden. Het frustrerende voor organisaties was dat het nooit in één keer werkte”, aldus Van Zonneveld. In hetzelfde verhaal concludeerde hij echter dat het anno 2016 al aanmerkelijk beter is gesteld met UC. Gelukkig maar. Is het echt wel zo? Zijn organisaties al massaal over op unified communications? Gaan medewerkers al dagelijks aan de slag met één nummer voor vaste en mobiele telefonie, aanwezigheidsinformatie en videoconferencing. Om nog maar te zwijgen over de Heilige Graal van UC: samenwerken op afstand (‘collaboration’ in goed Engels). U raadt het wellicht al. Het antwoord is ‘nee’. De meest voorkomende vorm van UC-gebruik is de integratie van vaste en mobiele telefonie. Met op enige afstand het kunnen aangeven van de aanwezigheidsstatus. Dat dan weer wel. Waar het echter nog aan schort, zijn de onderdelen ‘videoconferencing’ en ‘remote collaboration’. Daar wordt minder driftig gebruik van gemaakt. Zoals de onlangs overleden Nederlandse volksfilosoof Johan Cruijff ooit heeft gezegd: elk nadeel heb zijn voordeel. Die waarheid als een koe gaat ook hier op. De achterstand in het volledig benutten van de mogelijkheden van unified communications betekent namelijk dat er nog veel te winnen valt voor organisaties. En dat is weer goed nieuws. Aan de technische randvoorwaarden mag het in ieder geval niet meer liggen, zo stelt Conclusr – onze vaste partner op het gebied van marktonderzoek – vast. Er is over het algemeen genomen in Nederland genoeg bandbreedte voor een schappelijke prijs beschikbaar voor organisaties. Ook de benodigde software kan een bedrijf nauwelijks meer de kop kosten, dankzij de opmars van op cloudcomputing gebaseerde UC-oplossingen. Het komt vooral neer op de menselijke factor: wat de boer niet kent, gebruikt hij niet. Meer bekendheid met de mogelijkheden van unified communications zou kennelijk soelaas bieden. Een schone taak voor zowel ons als media als de ICT-sector zelf. En dan is er nog een ander hoofdthema in deze editie van Telecommagazine: de jaarlijkse mobiele netwerktest van het onafhankelijke Duitse meetinstituut P3. De voornaamste conclusie in 2016? De vier netwerkoperators zorgen er samen voor dat de kwaliteit van mobiele data en telefonie in Nederland op ongekend hoog niveau staat. En dat niet alleen in Europees verband maar ook op wereldniveau. De winnaar van de 2016-test in Nederland (T-Mobile) heeft zelfs de hoogste score (966 punten van de 1000) ooit in de geschiedenis van de P3-testen gehaald. Kijk, dat zet Nederland weer mooi op de kaart! Paul Teixeira Hoofdredacteur Vragen, suggesties of zomaar een teken van leven? Mail gerust naar paul@channelbv.nl

INHOUD

P3-test Nederlandse mobiele netwerken

T-Mobile heeft het beste mobiele netwerk van 2016

Tot halverwege vorig jaar was er in de Nederlandse

andere operator toe. Al is het verschil tussen de gemeten operators wel erg klein. We spraken Matthias Sauder, Head of Network Vodafone Nederland.

telecomsector geen breed geaccepteerd onafhankelijk vergelijkend onderzoek naar de mobiele netwerken. Alle Nederlandse netwerken hebben daarom het Duitse P3 Communications toestemming gegeven om, in samenwerking met het telecomvakbladen connect (Duitsland) en Connexie (Nederland), na de eerste benchmark in augustus 2015 nu voor de tweede keer hun

Trends

Nederlandse telecomsector staat in top Europa

De Nederlandse telecomen internetinfrastructuur is nog

mobiele netwerken te laten testen. Welk netwerk gaat er

steeds één van de beste in Europa. Dat moet ook niet als

dit keer met de hoofdprijs vandoor: T-Mobile.

een verrassing komen, aangezien de investeringen van telecombedrijven in Nederland ook navenant zijn. Zo

Onafhankelijke testmethode: hoe test P3 precies?

werd er in 2014 voor 4,3 miljard euro uitgegeven aan de Nederlandse netwerkinfrastructuur (voor zowel vaste als

Een test van mobiele netwerken voer je natuurlijk niet zo

mobiele verbindingen). Dit stelt althans Nederland ICT,

maar uit. P3 heeft hiervoor een standaard testmethode

de branchevereniging van ICT-bedrijven in Nederland.

ontwikkeld die in tal van landen wordt toegepast. Maar ook deze methode vraagt af en toe een update, bijvoorbeeld door de ontwikkelingen bij en de verbetering van smartphones. De testmethode leggen we in dit artikel

Tele2 komt nog voor concurrentie met Voice over LTE

Operator Tele2 gaat voor zijn Nederlandse 4G-netwerk zogenoemde ‘small cells’ inzetten. De Finse fabrikant

uit.

Nokia is aangetrokken als leverancier van deze compacte

“Uitslag is bevestiging van onze gekozen strategie”

signaalversterkers. Naar verluidt, heeft Tele2 al op beperkte schaal testen uitgevoerd met de Nokia ‘Flexi

In 2015 deed operator T-Mobile niet mee met de eerste

Zone’ small cells. Zo is een dergelijk apparaat opgesteld in

onafhankelijke mobiele netwerktest in Nederland. Dit jaar

de Amsterdamse ‘flagship store’ van de operator.

is het bedrijf wel door het Duitse P3 testinstituut tegen het licht gehouden. En direct pakt de operator de eerste plaats. Lampros Iskos, CTIO T-Mobile Nederland en onder andere verantwoordelijk voor het mobiele netwerk, is een gelukkig man.

Vodafone: Netwerkkwaliteit zorgt er voor dat de klant altijd wint

Technologie

VoLTE met SRVCC: De volgende stap in de spraak(r)evolutie

Het gebruik van LTE annex 4G is inmiddels main stream geworden. De meerderheid van de nieuwe mobiele

Het kan verkeren. In 2015 was operator Vodafone

telefoons ondersteunt inmiddels de netwerktechnologie

Nederland nog de onbetwiste winnaar van Neerlands’

en als bewijs van het succes rijst het dataverbruik van

eerste onafhankelijke test van mobiele netwerken. De

consumenten en zakelijke gebruikers de pan uit. Na de

door P3 uitgevoerde testen wezen Vodafone aan als

succesvolle introductie van dataservices (zoals een basic

degene met het beste netwerk. Dit jaar valt die eer aan een

internetverbinding, e-mail en apps) staat de introductie

INHOUD

Internet of Things

van spraak over LTE (Voice over LTE annex VoLTE) nu aan de vooravond. Het is een complexe technologie, met veel uitdagingen, die de standaard circuitgeschakelde spraak gaat vervangen.

De achterkant van IoT: Het label is niet belangrijk

Je zou hen de onbezongen helden van The Internet of

Unified communiceren

Markt in rap tempo naar UC oplossingen

Things kunnen noemen. Als er over IoT wordt geschreven of gesproken, dan zijn het steevast producenten van slimme thermostaten of fabrikanten van connected cars die aan bod komen. Maar al die apparaten moeten uiteindelijk via een netwerkverbinding worden gekoppeld. En alle data moet

Unified communication zit in de lift. Zoveel is duidelijk.

ergens worden opgeslagen en vervolgens door iets of iemand

Want los van de technologische ontwikkeling van dit type

worden verwerkt. Wij gaan de komende tijd op zoek naar de

oplossingen is in de Nederlandse zakelijke markt ook

achterkant van IoT. De onbezongen helden in het zonnetje

qua gebruik een duidelijke toename te zien. Waarbij de

zetten. In het eerste deel: Martijn ten Kate, country manager

prognose voor 2017 er zelfs een van forse groei is.

Nederland bij Interoute.

Consumerisation van IT: Wat staat bedrijven te wachten

Elke zichzelf respecterende IT-manager kent BYOD. Maar net zo vaak als Apple nieuwe iPhones introduceert, wordt ook de definitie van ‘consumerisation van IT’ jaarlijks geüpdatet. Het gaat niet meer alleen om werknemers die

Uitsmijter

Het nieuwe thema in de mobiele industrie: Virtual Reality

Elke paar jaar komt de mobiele industrie met een innovatie

hun eigen devices meenemen om op kantoor te gebruiken,

die een bestaande markt overneemt of een nieuwe creëert.

zakelijke gebruikers moeten zich ook prettig voelen bij de

De muziekindustrie weet er al jaren van, fabrikanten van

oplossingen

foto- en videotoestellen weten inmiddels dat complete

die zij zowel

marktsegmenten voor hun verloren zijn

op kantoor

en ook de horloge-industrie voelt de hete

gebruiken

adem van de mobiele-telefoonfabrikanten.

als thuis en

Dit jaar lijkt virtual reality aan een serieuze

onderweg.

opmars te gaan beginnen. Een nieuwe markt met ongekende mogelijkheden in tal van marktsegmenten.

Giuseppe Levatino van Speakup over beschikbaarheid versus bereikbaarheid

Columns

“Het is vaak niet nodig om altijd bereikbaar te zijn. Soms is het juist goed om ‘nu even niet’ te kunnen zeggen. En

Marieke Snoep

dat kan prima met de huidige telecommunicatieoplossin-

Diederik Eikenboom

gen.” Het zijn op z’n minst opmerkelijke uitspraken uit

Evert Jan Westera

de mond van Giuseppe Levatino, commercieel manager bij de Nederlandse Voice over IP-specialist Speakup. Zijn boodschap? “Het is tijd om de technologie weer voor je te laten werken. Het wordt anno 2016 tijd voor beschikbaarheid versus bereikbaarheid.”

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN Alle Nederlandse netwerken beter dan de winnaar van vorig jaar

T-Mobile heeft het beste mobiele netwerk van 2016 Tot halverwege vorig jaar was er in de Nederlandse telecomsector geen breed geaccepteerd onafhankelijk vergelijkend onderzoek naar de mobiele netwerken. Alle Nederlandse netwerken hebben daarom het Duitse P3 Communications toestemming gegeven om, in samenwerking met het telecomvakbladen connect (Duitsland) en Connexie (Nederland), na de eerste benchmark in augustus 2015 nu voor de tweede keer hun mobiele netwerken te laten testen. P3 Communications is wereldwijd de autoriteit op het gebied van benchmarks voor mobiele netwerken. Welk netwerk gaat er dit keer met de hoofdprijs vandoor: T-Mobile.

Door Pieter Waasdorp

Deze tweede P3 benchmarktest laat zien hoe goed de Nederlandse mobiele netwerken zich hebben ontwikkeld. In 2015 was Vodafone de winnaar van de eerste test met een totaalscore van 881 punten. Tele2 haalt dit jaar een totaalscore van 904 punten en eindigt daarmee op de vierde plaats. Om dit even in het juiste perspectief te plaatsen: Tele2, de ‘slechtste’ uit de test van 2016 scoort dus flink hoger dan de winnaar van 2015!

4G is ontwikkeld voor het snel doorgeven van data. Het voeren van gewone gesprekken ofwel telefonie was bij het vaststellen van deze standaard van ondergeschikt belang en was in het begin alleen mogelijk door het zogenaamde ‘circuit switched fallback’(CSFB). Deze systematiek was nodig om iemand te bellen of gebeld te worden als er al een dataverbinding was. De smartphone schakelt dan automatisch terug naar de oudere circuit-switched netwerken, zoals umts en

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

TELEFONIE Operator

T-Mobile

KPN

Vodafone

Tele2

Call Success Ratio (%)

99.7

99.3

98.8

99.2

Call Setup Time (s)

3.7

5.1

5.3

4.9

Speech Quality (MOS-LQO)

3.7

3.5

3.6

2.8

98.7

TELEPHONY (Big cities;Drivetest)

TELEPHONY (Small cities and connecting roads;Drivetest) Call Success Ratio (%)

99.2

99.1

98.7

Call Setup Time (s)

3.8

5.1

5.4

4.9

Speech Quality (MOS-LQO)

3.6

3.5

2.8

Tele2 heeft als enige netwerk in Nederlands geen HD Voice tot zijn beschikking en heeft een hierdoor een iets minder gesprekskwaliteit in deze test dan de andere netwerken. In sommige gevallen maken Tele2-klanten gebruik van het T-Mobilenetwerk door binnenlands roamen. Echter, omdat T-Mobile de service HD Voice uitzet voor niet T-Mobileklanten, kan Tele2 hier geen gebruik van maken. Met een lager resultaat als gevolg.

Spraak in kleine steden en onderweg gsm. Dit blijkt in de praktijk best wel een ingewikkeld technisch proces te zijn.

Telefonie Met dit in gedachte heeft P3 een testprocedure ontwikkeld. In totaal vier verschillende P3-testteams reden kriskras door Nederland en deden tests in een groot aantal Nederlandse grote en kleine steden en op de wegen die deze steden verbinden. Iedere meetauto was uitgerust met vijf Samsung Galaxy S5 smartphones, die continu een identieke collega-telefoon in een andere meetauto aan het bellen was. In totaal werden per netwerk 50.000 verschillende gesprekken gevoerd gedurende de testperiode. De uitkomsten van deze gesprekken werden verzameld en geanalyseerd. Ongeveer de helft van de testgesprekken vond plaats tussen toestellen die handmatig op ‘voorkeur 4G’ waren gezet. De rest van de gesprekken was tussen een ‘voorkeur 4G’ smartphone en een ‘alleen 3G’ toestel. Omdat op deze manier ten minste op één van de toestellen, die via 4G belde, automatisch het gecompliceerde CSFB werd ingeschakeld.

Spraak Spraak in grote steden Alle vier de netwerken hebben uitmuntend gescoord op het gebied van spraak bij het testen in de grote steden. T-Mobile, KPN en Tele2 bereikte een ‘succesvol bellen’-ratio van ruim boven de 99 procent. Vodafone bleef met 98,8 procent net iets achter, maar scoorde toch ook bijzonder goed. T-Mobile wint deze test met niet alleen een uitstekende gesprekskwaliteit, maar ook omdat gesprekken razendsnel tot stand komen. Vodafone en KPN volgen op zeer korte afstand.

De spraaktesten in kleine steden en onderweg volgen op hoofdlijnen het beeld dat ook uit de tests in de grote steden komt. Wel moet gezegd worden dat de resultaten en scores over het algemeen net een slag minder goed zijn. Toch is de meest opzienbarende uitkomst dat, ondanks de typisch minder grote netwerkdekking buiten de grote steden, de verschillen in testresultaten toch relatief klein zijn.

VoLTE komt eraan in 2016 Zoals al eerder beschreven is het automatisch terugschakelen van 4G naar de oudere 2G- en 3G-standaard technisch best wel ingewikkeld. Maar met het nieuwe Voice over LTE (VoLTE) is er een eenvoudig alternatief. Op dit moment zijn alle vier de Nederlandse netwerken bezig om deze nieuwe techniek te implementeren in hun netwerkinfrastructuur. Nog dit jaar komt VoLTE voor klanten beschikbaar, zo hebben verscheidene netwerken reeds aangekondigd. Het ligt dan ook voor de hand dat VoLTE volgend jaar bij de derde P3-benchmark wordt meegenomen.

Data in de grote steden Alle vier netwerken claimen dat zij een bijna complete dekking in de grote steden kunnen bieden. Om de kwaliteit en de betrouwbaarheid van deze dekking te testen, gingen de vier P3-testteams ieder naar de tien grootste steden die 100.000 inwoners of meer hebben. In dichtbevolkte gebieden zijn er een relatief groot aantal, met een kleine diameter, zenders (cells) nodig om iedere netwerkgebruiker de juiste hoge datasnelheid te kunnen geven. De door P3 uitgevoerde levensechte testscenario’s hebben zich vooral gericht op verkrijgen van toegang tot zowel statische- als

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

dynamische webpagina’s, het down- en uploaden van bestanden en het kijken naar YouTube-filmpjes.

Toegang tot webpagina’s Om de stabiliteit en snelheid van het bekijken van websites te testen, gebruikt de benchmarktest een combinatie van tien populaire dynamische websites en één statische webpagina. In alle grote steden lieten de vier geteste netwerken meer dan uitstekende prestaties zien, waarbij – en dat is uniek – zowel T-Mobile als KPN zo nu en dan zelfs een slagingspercentage van 100 procent behaalden bij het benaderen van de statische webpagina. Ook was de benaderingssnelheid van webpagina’s verrassend snel. De gemiddelde sessie-connecttijd was het laagst (lager is beter) bij T-Mobile, gevolgd door KPN en Tele2; Vodafone had gemiddeld de meeste tijd nodig om een succesvolle website-sessie op te zetten.

Up- en downloaden van bestanden Eigenlijk kan eenzelfde trend worden vastgesteld bij het up- en downloaden van bestanden. Succespercentages van 100 procent of net iets minder zijn een duidelijke indicator van het enorm hoge niveau van de DATA GROTE STEDEN Operator

T-Mobile

KPN

Vodafone

Tele2

WEB-PAGE DOWNLOAD (LIVE/STATIC) Success Ratio (%/%) Avg. Session Time (s/s)

2.8/1.0

2.9/1.2

3.1/1.1

2.9/1.0

99.9/1.0

99.8/1.0

99.7/1.1

99.9/1.0

90% faster than (kbit/s)

17155

15748

12127

15161

10% faster than (kbit/s)

55427

65217

55684

64343

FILE UPLOAD (1MB) Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

99.6/0.9 100.0/1.0 99.7/1.2

99.5/1.7

90% faster than (kbit/s)

8777

7333

4632

2511

10% faster than (kbit/s)

14856

13746

12158

13201

FILE DOWNLOAD (10 SECONDS) Sucess Ratio (%)

100.0

99.8

100.0

99.7

Avg. Throughput (kbit/s)

63776

58771

47982

55872

90% faster than (kbit/s)

28422

17733

11534

19356

10% faster than (kbit/s)

110260

108650

106221

99918

FILE UPLOAD (10 SECONDS) Sucess Ratio (%)

99.9

99.8

100.0

99.8

Avg. Throughput (kbit/s)

29667

21880

20165

19447

90% faster than (kbit/s)

14467

10576

6314

3169

10% faster than (kbit/s)

39497

35461

37924

36936

99.9/0.9

99.8/1.0

99.8/1.2

99.7/1.0

99.8

99.5

99.8

99.9/1.3

99.8/1.1

99.3/1.4

99.5/1.2

99.7

99.6

99.7

99.5

YOUTUBE SD Success Ratio/Start Time (%/s) Video playouts without interruptions (%) YOUTUBE HD Success Ratio/Start Time (%/s) Video playouts without interruptions (%)

Bij het inzoomen in de werkelijke up- en downloadsnelheden zijn wel wat kleine afwijkingen te constateren. Om deze verschillen te verklaren, worden de overdrachtssnelheden door P3 altijd op twee verschillende manieren getest. Files met een vaste bestandsgrootte worden gebruikt om de snelheid van het datanetwerk te testen, inclusief de tijd die het kost om überhaupt een dataverbinding op te zetten. Dit laatste is vooral belangrijk als er meerdere relatief kleine bestanden worden overgezet. Daarnaast wordt, wanneer er een dataverbinding tot stand is gebracht, gedurende 10 seconden de werkelijke snelheid van de dataoverdracht gemeten. Dit geeft inzicht in hoe het netwerk zich gedraagt wanneer grote bestanden, zoals bijvoorbeeld hires foto’s en video’s, worden geüp- of download. De waarde in de rij ‘90% faster than’ in bijgevoegde tabel laat zien wat de gemiddelde overdrachtssnelheid is die een gebruiker krijgt wanneer er eenmaal een dataverbinding is opgezet.

99.8/100.0 99.6/100.0 99.6/99.7 99.5/99.8

FILE DOWNLOAD (3MB) Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

Nederlandse mobiele netwerken. Als gebruiker ben je, verwend door de hoge kwaliteit van dataverbindingen in ons land, geneigd te denken dat iedere bestandsoverdracht altijd en overal werkt. Uit de P3-testen in andere landen komt een ander beeld naar voren. Een hoog succespercentage is in andere landen namelijk helemaal niet van zelfsprekend.

Interessant is dat bij het downloaden van kleine bestanden KPN en Tele2 net iets snellere maximale datasnelheden bereikten, terwijl T-Mobile uitblonk met substantieel gemiddeld hogere snelheden. Bij het uploaden van bestanden bereikt Tele2 zo nu en dan erg hoge snelheden, maar weet deze dan vervolgens niet constant te houden. Ook Vodafone lijkt soms wat moeite te hebben bij de uploadtest. Dit netwerk heeft net wat lagere datasnelheden dan T-Mobile en KPN.

YouTube bij normale en hogere resolutie Omdat YouTube en vergelijkbare andere videostreamingsservices de meeste data gebruiken bij de mobiele netwerken vandaag de dag, wordt YouTube bij P3 apart getest. Ook uit deze test blijkt in het algemeen dat stabiliteit, het succespercentage en de startsnelheid alsmede het succesvol afspelen zonder onderbrekingen bij de vier netwerken in Nederland

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

op een zeer hoog niveau liggen. Volgens verwachting werden de testscores iets minder wanneer er werd overgeschakeld op high-definition-video. Wel wordt duidelijk dat geen enkel Nederlands netwerk bij deze test zwak presteerde. Integendeel.

Data in kleine steden Meestal presteren netwerken optimaal in de meer verstedelijkte gebieden van een land en scoren ze minder in de kleinere steden. Maar hoe merkbaar is dit nu bij de Nederlandse operatoren? Naast de tien grootste steden van Nederland, zoals hiervoor beschreven, bezochten de vier meetauto’s van P3 ook een aanzienlijk aantal kleine steden in ons land tijdens het testen. Op de kaart (zie het artikel ‘Hoe test P3 precies?’ elders in deze uitgave) is precies te zien welke steden door P3 getest zijn in deze tweede netwerkbenchmark. In totaal hebben de testers steden en gebieden onderzocht waar 4,3 miljoen Nederlanders wonen. Wanneer dit vergeleken wordt met de ongeveer 17 miljoen inwoners van ons land, dan kan zonder twijfel gezegd worden dat P3 een statistisch significant onderzoek heeft gedaan. Immers ruim 25 procent van het land is onderzocht.

groot en dicht dan in stedelijke regio’s. Het valt dus te verwachten dat de testresultaten en scores juist hier lager zullen uitpakken in vergelijking met de grote steden. Het is opzienbarend dat uit het P3-onderzoek blijkt, dat de resultaten bijna gelijk zijn tussen beide gebieden. Dit is vooral bij de top 3: T-Mobile, KPN en Vodafone. DATA KLEINE STEDEN Operator

Success Ratio (%/%) Avg. Session Time (s/s)

In kleine steden en landelijke gebieden is normaal gesproken de dekking van mobiele netwerken minder

KPN

Vodafone

Tele2

99.6/100.0

99.5/99.9

99.5/100.0

98.7/99.3

2.8/1.1

3.0/1.2

3.1/1.2

3.2/1.4

99.8/2.0

FILE DOWNLOAD (3MB) 100.0/0.9

100.0/1.3

100.0/1.6

90% faster than (kbit/s)

Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

17229

10191

8279

6561

10% faster than (kbit/s)

54795

54299

42781

55944

95.0/3.7

FILE UPLOAD (1MB) 99.5/1.1

99.8/1.2

99.5/1.4

90% faster than (kbit/s)

Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

7752

5548

3617

925

10% faster than (kbit/s)

13115

13051

11034

9950

FILE DOWNLOAD (10 SECONDS) Sucess Ratio (%)

100.0

99.5

99.8

Avg. Throughput (kbit/s)

68881

45118

30171

39401

90% faster than (kbit/s)

28842

11167

8948

6084

10% faster than (kbit/s)

118336

92184

61974

86652

FILE UPLOAD (10 SECONDS) Sucess Ratio (%)

100.0

99.8

99.3

99.8

Avg. Throughput (kbit/s)

28395

17702

14714

9431

90% faster than (kbit/s)

13009

7299

3728

479

10% faster than (kbit/s)

39197

29500

22029

31626

100.0/1.0

99.5/1.0

100.0/1.3

99.0/1.2

99.3

99.5

100.0

99.8

100.0/1.3

99.8/1.2

100.0/1.6

99.0/1.7

99.5

99.3

99.0

98.6

YOUTUBE SD Success Ratio/Start Time (%/s)

Toegang tot webpagina’s

T-Mobile

WEB-PAGE DOWNLOAD (LIVE/STATIC)

Video playouts without interruptions (%) YOUTUBE HD Success Ratio/Start Time (%/s) Video playouts without interruptions (%)

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

Het succespercentage en de gemiddelde snelheid van de verbinding scoren slechts fractioneel lager dan in de grote stad. Zelfs bij Tele2, dat volgens eigen zeggen nog steeds bezig is om zijn 4G-netwerk op het platteland op hetzelfde niveau te krijgen als in de grote steden, scoorde overtuigend goed in deze testcategorie.

Up- en downloaden van bestanden Ook bij het onderzoeken van bestandsoverdracht buiten de grote steden bleek dat het succespercentage en de overdrachtssnelheid opnieuw op een zeer hoog niveau lagen. Terwijl het hoogste en het gemiddelde snelheidsniveau bij het up- en downloaden van bestanden bij KPN, Vodafone en Tele2 in zeker zin daalde in de kleine steden, bleef T-Mobile de snelheid op nagenoeg hetzelfde hoge niveau houden als in de grotere steden. Ook bij het vergelijken van de doorvoersnelheid steekt T-Mobile boven de andere netwerken uit, waarbij KPN op enige afstand volgt en Vodafone op de derde plaats komt. Eenzelfde trend is hier zichtbaar als al eerder in de grote steden was geconstateerd: Tele2 weet de drie andere netwerken bij te houden in de categorie ’10 procent snelste’ en verslaat Vodafone zelfs bij het testen van het downloaden van grote bestanden. Maar wanneer gekeken wordt naar de categorie 90% sneller (zeg maar de snelheid die gebruikers in de meeste gevallen krijgen), dan is in verreweg de meeste gevallen de kleinste Nederlandse operator Tele2 langzamer dan de andere netwerken. Bijvoorbeeld bij het uploaden van een klein bestand had Tele2 gemiddeld een

doorvoersnelheid van 925 kbit/s, terwijl bestanden in het T-Mobilenetwerk de ‘reis’ aflegden in met een gemiddelde snelheid van 7.752 kbit/s. Hetzelfde kan gezegd over downloadsnelheden (en deze zijn voor de meeste applicaties en gebruikers eigenlijk belangrijker) die gemiddeld veel sneller waren bij T-Mobile dan bij Tele2. Wel moet gezegd worden dat alle netwerken, die vorig ook door P3 zijn getest, dus inclusief Tele2 maar met uitzondering van T-Mobile, dit keer significant beter scoorden op bijna alle onderdelen.

YouTube bij normale en hogere resolutie De benchmarktest wijst ook uit dat het bekijken van online video’s op een smartphone in de kleine steden een prettige ervaring is. Zoals het resultaat van het up- en downloaden van bestanden al aantoont, werkt het streamen van filmpjes op de Nederlandse mobiele netwerken bijzonder goed. Alle vier netwerken laten topwaarden en succespercentages zien. In beide video-kwaliteitscategorieën (SD en HD) hebben Vodafone en T-Mobile een kleine voorsprong op KPN en Tele2, die daar vlak achter zitten. Met succespercentages en het afspelen van video’s zonder interrupties van boven de 99 procent voor T-Mobile, KPN en Vodafone, en Tele2 met een 98,6 procent bij de YouTube HD-test, presteren de netwerken hierbij op het allerhoogste niveau. Dit is des te meer opmerkelijk omdat blijkbaar de veeleisende high-definition-video’s bijna gelijk scoren in vergelijking tot het bekijken van de minder bandbreedte vragende normale kwaliteit (SD) YouTube-filmpjes. Al met al vormen de metingen en de daaruit voortvloeiende scores in de kleine steden een imposant bewijs van de enorme hoge kwaliteit van de vier Nederlandse netwerken in vergelijking tot de resultaten in menig ander land.

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

Data op verbindingswegen

DATA VERBINDINGSWEGEN Operator

Een mobiel netwerk dat de dekking op een (snel)weg moet verzorgen, bereikt meestal maar een zeer beperkt aantal gebruikers. Daarom is een goede netwerkdekking op wegen en snelwegen in de meeste gevallen een relatief dure aangelegenheid. Om meer inzicht te krijgen in het bereik en dekking op de wegen, stuurde P3 de meetauto’s ook naar de 5.400 kilometer weg die de geteste grote en kleine steden met elkaar verbindt. Per auto werden de netwerken onderweg op gemiddeld 1.300 kilometer uitgebreid getest. Tijdens het rijden werd er door de P3-meetauto’s gekeken naar dekking, betrouwbaarheid en de kwaliteit van de dataverbindingen van de vier netwerken.

T-Mobile

KPN

Vodafone

Tele2

99.4/99.0

99.4/99.7

99.0/99.7

97.2/98.1

2.8/1.1

3.0/1.2

3.2/1.3

3.1/1.3

99.1/2.0

WEB-PAGE DOWNLOAD (LIVE/STATIC) Success Ratio (%/%) Avg. Session Time (s/s) FILE DOWNLOAD (3MB) Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

99.8/1.1

99.8/1.3

99.6/1.9

90% faster than (kbit/s)

14371

12625

7678

6309

10% faster than (kbit/s)

57831

52980

42032

58252

96.9/2.5

FILE UPLOAD (1MB) Success Ratio/Avg. Session Time (%/s)

100.0/1.1

99.8/1.2

99.3/1.3

90% faster than (kbit/s)

5502

6159

4494

1393

10% faster than (kbit/s)

13201

13962

11544

11412

FILE DOWNLOAD (10 SECONDS) Sucess Ratio (%)

99.6

99.8

99.3

62297

38615

27531

40333

90% faster than (kbit/s)

21487

10993

7900

7038

10% faster than (kbit/s)

109531

89871

51779

88396

Avg. Throughput (kbit/s)

FILE UPLOAD (10 SECONDS)

Toegang tot webpagina’s Wanneer de testresultaten, verkregen bij het testen op verbindingswegen, worden vergeleken met het benchmarkscore van de kleinere steden, dan is het niet verbazingwekkend dat de prestatie-indicatoren over het algemeen iets minder goed zijn. Maar ook hier geldt dat het opmerkelijk is dat de resultaten zo dicht bij elkaar liggen. Als de testen van zowel de dynamischeals statische webpagina’s vergeleken worden, dan blijkt het succespercentage en de gemiddelde doorvoersnelheid onderweg bijna identiek te zijn als in de kleinere steden. In de praktijk maakte het hoegenaamd niet uit of de meetauto’s in een kleine stad of op een verbindingsweg de testen uitvoerden: de resultaten waren nagenoeg gelijk. Alleen Tele2 laat een klein gat zien met de andere netwerken. Maar toch is de 97,2 procent succesratio nog altijd een goede prestatie. En dan te bedenken dat Tele2 nog niet eens klaar is met het uitrollen van zijn volledige 4G-netwerk.

Up- en downloaden van bestanden Het hiervoor beschreven beeld geldt ook voor overzetten van bestanden. De vier Nederlandse operators scoorden onderweg bijna gelijk als in de kleine steden bij deze test. Dit betekent natuurlijk dat T-Mobile ook bij deze specifieke benchmark – het overzetten van data – als winnaar uit de bus komt; KPN en Vodafone eindigen opnieuw in het midden en Tele2 vlak daarachter. Bij het testen blijkt in de

Sucess Ratio (%) Avg. Throughput (kbit/s)

99.8

99.4

98.7

25841

17728

16010

12329

90% faster than (kbit/s)

7914

8641

4450

1020

10% faster than (kbit/s)

39284

22530

21692

31800

100.0/1.0

99.6/1.1

99.6/1.3

99.1/1.2

99.6

99.4

100.0

99.4

99.6/1.3

99.3/1.3

98.9/1.6

96.8/1.6

99.6

99.4

98.3

98.7

YOUTUBE SD Success Ratio/Start Time (%/s) Video playouts without interruptions (%) YOUTUBE HD Success Ratio/Start Time (%/s) Video playouts without interruptions (%)

meeste gevallen dat de vier Nederlandse netwerken ook betrouwbare verbindingen hadden onderweg. Een groot voordeel dat overigens niet door veel andere Europese netwerken geclaimd kan worden.

YouTube bij normale en hogere resolutie De bevindingen voor de eerdere beschreven testcategorieën (webpagina’s en bestandsoverdracht) zijn in grote lijnen ook waar voor de videotests op de verbindingswegen tussen de steden. In het algemeen waren ook hier de benchmarkresultaten bijzonder goed en deden zeker niet onder voor de in de kleine steden gemeten scores. Het zwaardere belasten van het netwerk met het streamen van hogere resolutie YouTube-video’s zorgden voor een wat lager succespercentage bij Tele2 en ook bij – en dat is opmerkelijk – Vodafone, maar dan wel in mindere mate. Maar zolang het streamen op de geteste verbindingswegen op een normale kwaliteit (SD) gebeurt, scoren de vier Nederlandse netwerken uitzonderlijk goed op het gebied van stabiliteit en kwaliteit.

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

Conclusie De winnaar van de 2016 Nederlandse P3 mobiele netwerk benchmarktest is T-Mobile met een score van 966 punten. Deze operator had een duidelijk voorsprong in spraak en een kleinere voorsprong op nummer twee KPN met betrekking tot data. Bij spraak lieten beide netwerken een bijna perfecte score zien door hun meer dan 99 procent succesratio op bijna alle testscenario’s. T-Mobile is de winnaar omdat gesprekken sneller worden opgezet en dankzij een net iets betere spraakkwaliteit. Vodafone en Tele2 doen het bijna even goed in deze categorie, ondanks twee verschillende zwakkere elementen. Tele2 maakt nog geen gebruik van HD Voice, waardoor de spraakkwaliteit minder is, en Vodafone heeft een kleine achterstand vanwege het feit dat het opzetten van een gesprek net even langer duurt en dat het ook wat minder stabiel is. Ook bij het testen van data komt T-Mobile als beste uit de bus, maar op korte afstand gevolgd door KPN,

dat weer op de hielen wordt gezeten door Vodafone en Tele2 (die nog steeds bezig is met het uitrollen van zijn 4G-netwerk), die ook prima testresultaten laten zien. Hierbij moet worden opgemerkt dat de scores van de vier netwerken dicht bij elkaar liggen. Op zichzelf is dit een duidelijke indicator dat de Nederlandse netwerken superieur zijn in vergelijking met veel andere landen. P3 heeft één standaard benchmark, die overal wordt gebruikt. Terwijl bijvoorbeeld bij de P3-benchmarktest in Duitsland de uiteindelijke scores varieerde van ‘voldoende’ tot ‘erg goed’, kregen in Nederland alle vier netwerken de kwalificatie ‘erg goed’. TOTALE SCORES Max.

T-Mobile

KPN

Vodafone

Total

400

387

371

363

356

Big Cities

Drivetest

260

97%

92%

90%

89%

Small Cities and Connecting Roads

Drivetest

140

96%

94%

93%

90%

Total

600

579

571

557

548

Big Cities

Drivetest

390

96%

95%

93%

Small Cities

Drivetest

96%

93%

90%

85%

Connecting Roads

Drivetest

120

98%

97%

95%

90%

1.000

966

942

920

904

Voice

Data

TOTAL

DE NEDERLANDSE MOBIELE NETWERKEN SCOREN BIJZONDER GOED IN VERGELIJKING TOT DE NETWERKEN IN ANDERE LANDEN

Tele2

COLUMN

Getest als beste netwerk van Nederland! Een nieuw landelijk dekkend mobiel netwerk bouwen, is niet iets dat je binnen een maand of drie doet. Sommige operators doen er zelfs jaren over. Zo lang heeft het bij ons ook weer niet geduurd, maar het was wel een flinke inspanning waarin zowel wij als onze partners een groot aantal uren en euro’s hebben geïnvesteerd. En nog geen zes maanden na het ‘live gaan’ van ons landelijk dekkende 4G-netwerk hebben wij de spreekwoordelijke kers op de taart gekregen. Wij mogen ons namelijk de winnaar noemen van de Nederlandse netwerkentest 2016 van het vooraanstaande (en soms ook gevreesde) onafhankelijk testinstituut P3! U mag het gerust weten: nadat wij de uitslag van de P3-test 2016 hadden gehoord, hebben wij een flink feestje gebouwd. Uiteraard waren wij zelf er al heilig van overtuigd dat T-Mobile in Nederland het beste mobiele netwerk heeft. Het zou ook gek zijn als wij dat niet dachten. Maar dat een instituut als P3, toch een autoriteit vergelijkbaar met de even zo strenge Duitse TÜV, dat ook bevestigt? Dat vinden wij toch maar weer een mooie extra erkenning.

MARIEKE SNOEP Marieke Snoep is directeur zakelijke markt en customer operations van T-Mobile

Het klinkt misschien afgezaagd, maar de winnaar worden van een dergelijke onafhankelijke test is in de eerste plaats goed nieuws voor onze klanten. Uiteindelijk hebben wij ons netwerk voor hen gebouwd. De criteria die P3 hanteert voor zijn testen zijn ook precies die zaken waar consumenten en bedrijven op willen en kunnen vertrouwen: een hoge kwaliteit van telefonie en data én een goede netwerkdekking in zowel steden als in de gebieden daarbuiten. Eigenlijk beschikken wij al sinds het ‘live gaan’ van ons nieuwe mobiele netwerk in oktober 2015 over een steeds groter wordende schare kritische testers. Onze klanten zijn in de praktijk namelijk de beste dagelijkse testers. In de zakelijke markt is de bedrijfsvoering immers steeds mobieler geworden. Zo mobiel dat wij gerust durven te spreken van de ‘Mobile Enterprise’. Niet alleen de medewerkers willen overal en altijd kunnen werken met telefonie en internet, ook de klanten van onze klanten willen overal en altijd kunnen communiceren met de organisaties waar zij een relatie mee hebben. En dan is een goed en stabiel mobiel 4G-netwerk met landelijke dekking een vereiste. Wij kunnen helaas niet al onze klanten op persoonlijke basis vertellen over onze overwinning in de P3-test (al hadden wij dat het liefst wel gedaan). Vandaar dat ik het via deze column in Telecommagazine doe. Zij mogen vertrouwen op de test van een gerenommeerd instituut die het netwerk van T-Mobile in Nederland de onderscheiding ‘Best in Test’ heeft gegeven. Gaan wij nu achterover leunen en genieten van de erkenning? Dat laatste wel, dat mag duidelijk zijn. Maar achterover leunen is er in de telecomsector niet bij. Een mobiel netwerk is namelijk nooit af en we blijven continu maximaliseren voor de ideale klantervaring. Ook helpen wij onze klanten in succesvoller, effectiever en nog toegankelijker voor hun klanten te worden door het maximale te halen uit nieuwe (mobiele) technologie. Nu en in de toekomst!

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

Hoe test P3 precies? Een test van mobiele netwerken voer je natuurlijk niet zo maar uit. P3 heeft hiervoor een standaard testmethode ontwikkeld die in tal van landen wordt toegepast. Maar ook deze methode vraagt af en toe een update, bijvoorbeeld door de ontwikkelingen bij en de verbetering van smartphones. De testmethode leggen we hieronder uit.

Door Pieter Waasdorp

De P3 benchmarktest is dit jaar uitgevoerd tussen 28 januari en 9 februari 2016. Net zoals in Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk en Spanje stuurde het Duitse P3 Communications – wereldwijd de autoriteit op het gebied van benchmarks voor mobiele netwerken – in deze landen speciale meetauto’s de weg op om de testen uit te voeren. Voor de Nederlandse benchmark reden de vier P3-testauto’s in totaal 7.600 kilometer door grote en kleine steden en op de wegen tussen deze steden. De bezochte steden en wegen zijn terug te vinden op de kaart.

In de geteste steden en rondom de geteste wegen wonen in totaal 4,3 miljoen mensen. Iedere auto was uitgerust met acht Samsung Galaxy S5 smartphones en vier Samsung Note 4-toestellen. De acht Samsung Galaxy S5 Cat4-telefoons zijn gebruikt voor het testen van spraak. De vier Samsung Galaxy Note 4-toestellen, die Cat6 ondersteunen, zijn ingezet voor het meten van de dataverbindingen. Indien mogelijk zijn alle toestellen geoptimaliseerd voor het gebruik op de vier verschillende netwerken. Als er geen netwerk-specifieke firmware beschikbaar was, is de laatst beschikbare firmware van Samsung gebruikt.

Spraak en data Het testen van spraak en data is met verschillende smartphones gedaan. Spraak is getest door het bellen van smartphone naar smartphone van de ene naar de andere meetauto. Om voor een zo realistisch mogelijke test te zorgen, is er op de achtergrond een ‘data-overdracht’ gegenereerd op het toestel, tijdens een gesprek. De geluidskwaliteit van de verzonden spraaksamples is geëvalueerd met indien mogelijk HD Voice door de ITU gestandaardiseerde POLQA-algoritmes. Alle vier netwerken bieden 4G aan, waarvoor gebruikers kunnen kiezen indien zij geïnteresseerd zijn in snelle dataverbindingen. Omdat relatief veel Nederlanders nu al gebruik maken van 4G is de spraaktest gedeeltelijk in 4G-naar-3G-verbinding uitgevoerd en de rest in een 4G-naar-4G-verbinding. Hierdoor moesten de telefoon terugschakelen (fall back) naar 2G of 3G, wanneer zij waren verbonden met een 4G-netwerk voordat het gesprek kon worden afrond via het zogenaamde ‘circuit switched fall back’ (CSFB).

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

Dataservices zijn getest met vier verschillende Samsungtoestellen in iedere meetauto. Als eerste zijn de netwerken getest met verschillende populaire, dynamische websites, waarbij de op het toestel geïnstalleerde browser gebruikt werd. Deze webpagina’s waren eerder geselecteerd op basis van hun Alexa-ranking. Daarnaast is er speciaal een statische ‘Kepler’-testpagina ontworpen – zoals gespecificeerd door het European Telecommunications Standards Institute (ETSI) – die gebruikt is bij het testen van deze verbindingen. Om de datatransferprestaties in kaart te brengen, werden bestanden van 1 en 3MB gebruikt naar een testserver op het internet geüp- en download. Ook is de piekbelasting van de netwerken onderzocht bij het up- en downloaden, door te meten hoeveel data er verzonden kon worden in 10 seconden. Deze test onderzoekt vooral de grenzen van de mogelijkheden van de vier geteste netwerken. De uitgevoerde YouTube-tests geven meer indruk van de gebruikservaringen van individuele klanten. Bij deze laatste tests werden YouTube-video’s in standaardkwaliteit (SD, 2.7MB, 30 seconden) en in hoge kwaliteit (HD, 11.9MB, 30 seconden) gestreamd via de op te telefoons aanwezig YouTube-speler.

Routes en tests In grote en kleine steden reden de meetauto’s een vaste, van tevoren opgestelde route. De gegevens van in totaal meer dan 50.000 testgesprekken per netwerk zijn verzameld. De test bestond uit een gesprek dat gemiddeld zo’n 70 seconden duurde, waarin vier spraakteksten van toestel A naar toestel B gingen en vier precies de andere kant op, dus van toestel B naar toestel A. Ongeveer de helft van deze testgesprekken ging van 4G naar 4G en de andere helft van 4G naar 3G. Voor het verzamelen van testgegevens over de dataverbindingen werden er per netwerk 38.000 data-overdrachtsessies gedaan. Ongeveer 55 procent van de testbestanden werd in de grote stad gedaan, terwijl 45 procent onderweg of in kleinere steden werd uitgevoerd.

Benchmark op de rand wat technisch mogelijk is In het verleden werden bij de traditionele manier van testen de meetauto’s voorzien van vastgemaakte smartphones die verbonden waren met externe

DE P3 ANTENUATR

antennes, die in een speciale Thule dakkoffer op het dak van het voertuig waren geplaatst. Volgens de specificaties van ETSI TR 102 581 werd er dan een demping van het signaal van de dakantennes toegepast van -12 decibel, dit ter compensatie van 5 decibel extra winst, omdat de antennes op het dak een beter bereik hebben, en nog eens 7 decibel voor de typische signaaldemping van een smartphone die binnenshuis wordt gebruikt. Bij moderne smartphones – die orthogonale antenneposities gebruiken voor HSPA en 4G, en bovendien over meer intelligente en moderne antennes bezitten – die zich meer richten naar de richting van het ontvangen signaal, is echter een nieuwe manier van testen nodig die de alledaagse realiteit beter benadert. Hierom is P3 met een nieuwe testmethodiek gekomen met onder andere een sterk verbeterde ‘mount’ voor smartphones: de P3 Antenuatr. Deze is uitgevoerd met speciale materialen die zijn uitgekozen om hun specifieke absorptievermogen bij hoge frequenties tussen de 800 en 2600MHz. Door de juiste materialen op de juiste plek te bevestigen kan de demping worden gesimuleerd die een gebruiker binnenhuis heeft, zonder de antennes van een smartphone te hoeven te veranderen. De betrouwbaarheid van deze nieuwe manier van testen, waarvoor overigens patent is aangevraagd, is geverifieerd door de testresultaten van de traditionele manier van testen te vergelijken met de resultaten die werden verzameld met deze nieuwe aanpak. Bovendien is de testmethodiek verder gecontroleerd door het testlab van WEKA Media Publishing met behulp van de metingen ‘total isotropic sensitivity’ (TIS) en ‘total radiated power’ (TRP), dit volgens het CTIA-testprotocol voor ‘over the air’-tests. De resultaten bevestigden dat de dempingsgraad erg dicht kwam bij de door P3 gewenste -7 decibel voor LTE-band 20 (800MHz) en LTE-band 7 (2,6GHz). De afwijking is zelfs kleiner dan zoals die gevonden wordt bij de externe antennes op het dak.

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN Lampros Iskos, CTIO T-Mobile Nederland

“Uitslag is bevestiging van onze gekozen strategie” In 2015 deed operator T-Mobile niet mee met de eerste onafhankelijke mobiele netwerktest in Nederland. Het had er een goede reden voor: zijn 4G-netwerkinfrastructuur was nog niet af. Dit jaar is het bedrijf wel door het Duitse P3 testinstituut tegen het licht gehouden. En direct pakt de operator niet alleen de eerste plaats, het zet zelfs de hoogste totaalscore wereldwijd neer. Lampros Iskos, CTIO T-Mobile Nederland en onder andere verantwoordelijk voor het mobiele netwerk, is een gelukkig man.

Door Paul Teixeira

“Ik hoorde de uitslag van de Nederlandse P3-test in februari jongstleden, tijdens een korte gezinsvakantie in Oostenrijk”, zegt Lampros Iskos. “Elke operator had een tijdslot gekregen waarin P3 de resultaten zou doorbellen. Mijn tijdslot was van negen uur ’s ochtends tot en met kwart over negen. Eerlijk gezegd, heb ik de avond van te voren nauwelijks een oog dicht gedaan. Maar toen ik die ochtend de testuitslag hoorde, was ik absoluut positief verrast. Het was één van de beste nieuwtjes die ik in de afgelopen jaren had gehoord. Niet alleen voor T-Mobile en mij, maar vooral ook voor het gehele team dat ons netwerk heeft gebouwd. Én uiteraard ook onze klanten. Want die laatsten profiteren het meest van het feit dat wij als beste netwerk in Nederland zijn getest. Eerlijk gezegd, is hun dagelijkse feedback over ons netwerk nog waardevoller dan de P3-test. Maar desalniettemin is het feit dat wij de test hebben gewonnen ook de bevestiging dat wij destijds een goede strategie hebben uitgedacht: van het kopen van de benodigde frequentieruimte tijdens de veiling tot aan de manier waarop wij het netwerk hebben gebouwd. Het was inderdaad aanleiding voor een feestje. Hoeveel champagneflessen wij hebben opengetrokken? Haha, dat geef ik niet prijs!”

Vodafone) zijn klein te noemen, erkent ook Lampros Iskos. “De mobiele netwerken in Nederland zijn inderdaad vrij goed gebouwd, wat goed is te zien in de behaalde scores van eenieder. In andere landen waar P3 test, komen de scores lang niet zo hoog. In Nederland haalt iedereen echter resultaten boven de 900. Daar zijn diverse redenen voor. Allereerst is er de geografie: Nederland is niet al te groot en heeft nauwelijks gebieden die minder tot moeilijk bereikbaar zijn, zoals gebergten. Verder hebben alle operators in Nederland ervoor gekozen om redelijk vroeg met de aanleg van een landelijk dekkend 4G-netwerk te starten.” Hoe belangrijk is de P3-test voor T-Mobile? Iskos: “Wij doen ook in andere landen mee aan hun netwerktest, waaronder Duitsland en de Verenigde Staten. De testen zijn zeker belangrijke hulpmiddelen: het helpt ons om onze netwerken in elk land gelijk in te richten.” En als het specifiek gaat om T-Mobile Nederland? “Het is natuurlijk leuk, zelfs een positieve verrassing mag ik wel zeggen, dat wij hier ook nog beter scoren dan onze ‘broers’ in andere landen. Daarnaast was het netwerk in Nederland een tijdlang niet het beste ‘asset’ van alle T-Mobile-landen. Dus dat maakt onze overwinning nog eens mooier.”

Positieve verrassing

‘Nummer één blijven’

De P3-netwerktest heeft laten zien dat de operators in Nederland wereldwijd op zeldzame hoogte staan als het gaat om de kwaliteit van hun respectievelijke mobiele netwerken. De verschillen in scores tussen de vier verschillende operators (KPN, Tele2, T-Mobile en

De buit is binnen. Gaat T-Mobile Nederland nu tevreden achteroverleunen? “Nee”, zegt Lampros Iskos. “Het is moeilijk om aan de top te komen maar het is nog moeilijker om nummer één te blijven. Maar dat is wel wat wij willen.” Om die ambitie te verwezenlijken,

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN LAMPROS ISKOS, CTIO T-MOBILE NEDERLAND: “HET FEIT DAT WIJ DE TEST HEBBEN GEWONNEN, IS OOK DE BEVESTIGING DAT WIJ DESTIJDS EEN GOEDE STRATEGIE HEBBEN UITGEDACHT.”

is T-Mobile volop bezig met de verdere optimalisatie van zijn netwerk, zegt hij. “Wij zijn continu aan het monitoren en verbeteren. Al hebben wij met de door ons gekozen architectuur – het is eerste single Radio Access Network in Nederland – wel het voordeel dat wij snel en kostenefficiënt ons netwerk kunnen uitbreiden en kunnen verbeteren. Het bouwen van het netwerk heeft ons wat langer gekost dan de andere operators, maar het is nu wel future proof. Dan praat ik bijvoorbeeld over 5G.” Eén van de verbeteringen waar operators mee schermen, is het verhogen van de maximale bandbreedte op hun mobiele netwerken. Iskos: “We hebben op circa 80 procent van ons netwerk al 4G+ in twee frequentiebanden geactiveerd. In dat opzicht zorgen wij al voor een hoge bandbreedte voor onze klanten. Ook zijn wij al driedubbele aggregatie (bundeling van drie frequenties om hogere snelheden te bereiken, red.) aan het implementeren. Maar het belangrijkste is dat onze klanten hun toepassingen overal in Nederland optimaal kunnen gebruiken, met de bandbreedte die zij daarvoor nodig hebben.”

Toekomst Een andere optimalisatieslag op het gebied van mobiele netwerken is gaande binnen de muren van bedrijfsgebouwen en woonhuizen. Hoe pakt T-Mobile het aan? “Wij zijn in 2015 al begonnen met het optimaliseren

van die ‘indoordekking’ en daar gaan wij dit jaar mee verder. Dat doen wij onder andere door de verdere modernisering van onze antennes.” Andere operators schermen, als het gaat om de indoordekking, met technologieën als Voice over Wifi en Voice over LTE (4G). In hoeverre gaat T-Mobile daarin mee? “Voice over Wifi kan inderdaad goed dienst doen om de mobiele bereikbaarheid binnenshuis te verbeteren. Ook Voice over LTE heeft onbetwistbaar positieve punten, zoals een snellere opbouw van een gesprek, goede geluidskwaliteit, de waarborg van de continuïteit tussen Voice over WiFi en het 4G-netwerk én lagere kosten voor operators. Maar het verbetert de mobiele dekking binnen gebouwen niet significant. Wij zijn op dit moment beide technologieën aan het testen. Dit jaar zullen die proeven zijn afgerond. Wanneer wij Voice over Wifi en Voice over LTE introduceren? Wij doen dat pas als wij er absoluut zeker van zijn dat het de gewenste kwaliteit voor onze klanten geeft. Eerder niet.”

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN Matthias Sauder, Head of Network Vodafone Nederland

’Nederlandse netwerkkwaliteit zorgt ervoor dat de klant altijd wint’ Het kan verkeren. In 2015 was operator Vodafone Nederland nog de onbetwiste winnaar van Neerlands’ eerste onafhankelijke test van mobiele netwerken. De door het toonaangevende Duitse meetinstituut P3 (de TÜV op het gebied van mobiele netwerken) uitgevoerde testen wezen Vodafone aan als degene met het beste netwerk. Dit jaar valt die eer aan een andere operator toe. Al is het verschil tussen de gemeten operators wel erg klein. We spraken Matthias Sauder, Head of Network Vodafone Nederland. “Je zou kunnen zeggen dat wij niet blij zijn met de uitkomst dit jaar, maar eigenlijk zijn wij erg blij. De verschillen zijn namelijk miniem en P3 concludeert dat Nederland het beste scoort wereldwijd als het gaat om de kwaliteit van de mobiele netwerken. Als je kijkt naar onze inspanningen en investeringen dit jaar, kunnen wij in 2017 weer de winnaar zijn.”

Door Paul Teixeira

Matthias klinkt opgewekt en dat is niet alleen maar schijn. Het hoofd van het Vodafone-netwerk in Nederland mag ook gerust terugkijken op een stevige prestatie. In 2015 gingen de lauweren van de eerste Nederlandse P3-test naar Vodafone, dankzij de inspanningen van hem, zijn team en de externe leveranciers. Dit jaar ontvalt hen die hoogste eer, maar de eindconclusie van P3 als het gaat om de ‘stand van zaken’ op het gebied van de mobiele infrastructuur betekent echter nog steeds een aardige pluim voor ‘zijn’ bedrijf: Nederland kent volgens P3 namelijk de beste mobiele netwerken ter wereld. “Wij hebben enige tijd geleden ons tot doel gesteld om in alle landen waar wij zelf actief zijn het beste mobiele netwerk te bouwen. Dat gold niet alleen voor het nieuwe 4G, maar ook voor onze bestaande 2G- en 3G-infrastructuur. Het 4G-netwerk hebben wij destijds uitgerust met innovatieve oplossingen zoals actieve antennesystemen, glasvezelverbinding naar onze base stations small cells (om heel gericht extra capaciteit te leveren op plekken waar dat met macro-antennes erg lastig te realiseren is, red.) en carrier aggegration (de technologische basis voor 4G+, red.). Dat laatste zorgde ervoor dat wij in zowel middelgrote als grote stedelijke gebieden grote datasnelheden konden leveren aan onze klanten. Wij hebben er flink in geïnvesteerd. En dat heeft weer geresulteerd in een hoge klantentevredenheid. Daar zijn wij uiteraard erg blij mee.”

Streaming geen probleem Volgens de Vodafone-topman is de kwaliteit van alle mobiele netwerkinfrastructuren in Nederland al aardig op peil. “Als je kijkt naar de testresultaten van P3 dan zie je dat bijvoorbeeld het streamen van een YouTube-video geen problemen meer oplevert. De bandbreedte is daar meer dan voldoende voor.” Sterker nog, zo stelt hij: als je kijkt naar de maximale downloadsnelheden die de verschillende 4G-netwerken bieden, dan is er op dat gebied nog een ‘overschot’. “Google heeft voor het streamen van 1080 HD-videobeelden een aanbevolen snelheid van 60 frames per seconde, dat komt neer op circa 6 tot 8 Mb/s op een smartphone. Daar zitten wij ver boven. Of het netwerk ook op het gebied van bandbreedte-vretende technologieën toekomstbestendig is? Volgens mij wel. Als je kijkt naar Virtual Reality op de smartphone: dat staat nu nog in de kinderschoenen, maar wij hebben er al testen mee uitgevoerd op ons mobiele netwerk. Puur vanuit het bandbreedte-perspectief kunnen wij ruimschoots aan de snelheidseisen van VR voldoen: dat zit zo tussen 6 tot 10 Mbit/s.”

En nu verder De uitslag van de P3-test 2016 is binnen. En nu? Matthias: “De vraag is hoe wij nu verder gaan. Voor ons zijn de resultaten een aansporing om verder te gaan op het ingeslagen pad. Allereerst is er de mobiele dekking op zich: die gaan wij verder optimaliseren. Daarnaast

P3-TEST MOBIELE NETWERKEN

blijven wij op de reeds ingeslagen weg om onze klantenservice te verbeteren. Ken je onze commercials met de ‘Network Crew’? De Vodafone Network Crew bestaat echt, zij het in een andere samenstelling dan in het reclamefilmpje, en levert een grote bijdrage aan de verbetering van onze klantenservice.” Sauder zet ook zwaar in op een euvel dat de nodige irritatie van gebruikers op weet te wekken. “Ook dit jaar zullen wij nog meer investeren in iets waar elke operator mee te maken heeft: het verbeteren van de dekking van ons mobiele netwerk binnen de muren van een huis of bedrijfspand. De uitdagingen op dat vlak zijn de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Dat ligt bijvoorbeeld aan het feit dat gebouwen – zowel bedrijfspanden als woningen – beter worden geïsoleerd met zaken als driedubbele beglazing met een speciale coating waar een soort metaal in zit. Je creëert daarmee feitelijk een soort kooi van Faraday. Voor onze grootzakelijke klanten hebben wij inmiddels meer dan 360 speciale oplossingen voor dat probleem gebouwd. Het is echter onmogelijk om hetzelfde te doen voor al onze particuliere klanten. Daarom hebben wij onlangs bekendgemaakt Voice over Wifi vanaf de herfst beschikbaar te maken voor particuliere klanten, waarmee de mobiele dekking binnenshuis op een andere manier wordt opgelost dan traditioneel gezien het geval was. De klant gaat vanaf de herfst zonder verschil te merken in kwaliteit of een onderbreking te ondervinden in het telefoongesprek van ons mobiel netwerk naar het wifi-netwerk.”

VoLTE Vodafone Nederland heeft daarnaast al aangekondigd dat het nog dit jaar met Voice over LTE (VoLTE, bellen via het 4G-datanetwerk) zal komen. Ook dat moet een verbetering opleveren voor het vraagstuk van ‘indoor dekking’, aldus Sauder. “Wij hebben VoLTE al ‘live’ op ons mobiele netwerk. En ik moet zeggen: zelfs ik ben aangenaam verrast over hoe goed het werkt. Het

bereik is geweldig, mede dankzij het gebruik van de 800MHz-frequentieruimte die wij hebben. Maar ook zijn er geen problemen op dat gebied tussen 4G- en de oudere 2G- en 3G-infrastructuren, dankzij de inzet van een technologie die ‘Seamless Radio Voice Call Continuity’ heet. Vodafone is ook de eerste operator die durft te zeggen dat VoLTE niet alleen ‘leuk’ is om te hebben, maar dat het ook van essentieel belang is om de uitdagingen rond inpandige dekking aan te pakken.” De door Vodafone Nederland ingezette koers wordt dit jaar verder ingevuld. Gaat het hen in 2017 revanche bieden in de P3-test? Matthias Sauder: “De P3-test is een soort industriestandaard geworden. Zij zijn ook zeer transparant over hoe en wat zij meten. Naar mijn mening is het ook een rechtvaardige test. En tegelijkertijd zie je dat in Nederland de verschillen tussen de vier operators bijzonder klein zijn. Ik durf zelfs te stellen dat Nederland op dat gebied een voorsprong van één tot twee jaar heeft op andere landen in Europa, zoals Duitsland. Dat is goed nieuws voor de klant: die wint daardoor namelijk altijd. En of wij volgend jaar winnen? Ik ga daar wel van uit, maar je weet het nooit.”

TRENDS

Nederlandse telecomsector De Nederlandse telecomen internetinfrastructuur is nog steeds één van de beste in Europa. Dat moet ook niet als een verrassing komen, aangezien de investeringen van telecombedrijven in Nederland ook navenant zijn. Zo werd er in 2014 voor 4,3 miljard euro uitgegeven aan de Nederlandse netwerkinfrastructuur (voor zowel vaste als mobiele verbindingen). Dit stelt althans Nederland ICT, de branchevereniging van ICT-bedrijven in Nederland. De bewering van de belangenclub wordt gestaafd door de tweede editie van het jaarlijkse onderzoek ‘De staat van telecom‘, uitgevoerd door marktonderzoeker Dialogic Data in opdracht van Nederland ICT.

Door Paul Teixeira Fotografie Paul Teixeira

Voor ‘De staat van telecom’ heeft Dialogic Data de bij Nederland ICT aangesloten telecombedrijven bevraagd. Zo komen de onderzoekers tot de conclusie dat er in de Nederlandse bodem inmiddels 91.743 km aan glasvezelverbindingen ligt, een infrastructuur die de basis vormt van het vaste en mobiele dataen spraakverkeer. Het glasvezelnetwerk wordt ook fijnmaziger, aldus de onderzoekers: tachtig procent van alle zakelijke aansluitingen bevindt zich op minder dan 400 meter van het glasvezelnetwerk.

zoals The Internet of Things, aldus het ‘De Staat van telecom’-rapport. “Zo zijn er naast mobiele telefoons, tablets en computers ongeveer 2,5 miljoen andere apparaten mobiel verbonden met de telecominfrastructuur. Denk bijvoorbeeld aan navigatieapparatuur, auto’s en slimme energiemeters. Objecten zoals bruggen, sluizen en verkeersinstallaties worden ook steeds vaker via een vaste en mobiele aansluiting verbonden”, staat er in het onderzoek te lezen.

Iedereen profiteert Ook de consument profiteert van de uitdijende netwerkinfrastructuur. Zo becijfert Dialogic Data dat ‘nagenoeg alle’ Nederlandse huishoudens over breedbandinternet beschikt, waarbij ruim 91 procent een abonnement heeft met een (download)snelheid van 100Mb/s. Er is inmiddels ook meer keuze als het gaat om het type verbinding, aldus de onderzoekers. Ruim 28 procent heeft keuze uit drie verschillende infrastructuren (kabel, DSL of glasvezel). Hetzelfde geldt overigens ook de zakelijke markt: daar is de gemiddelde internettoegang op 120Mb/s aanbeland. Ook bedrijven kunne vrijwel altijd beschikken over meer bandbreedte dan ze feitelijk nodig hebben. “Het aanbod gaat voor de vraag uit”, aldus Dialogic Data.

Medio 2014 had 99 procent van de bevolking keus uit meerdere 4G-netwerken. Dat is mede terug te voeren op het feit dat telecombedrijven in Nederland veel meer geld per inwoner uitgeven aan de infrastructuur dan hun collega’s in buurlanden. “Uit de meest recente cijfers blijkt dat het bijna twee keer zoveel is als runner-up België. Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Duitsland blijven daar ver bij achter”, aldus Dialogic Data. De combinatie van een grotere beschikbaarheid van 4G- en ruimere databundels, zorgt er tevens voor dat er in Nederland massaal mobiele data wordt verbruikt. Dialogic Data: “In het derde kwartaal van 2015 is er ruim 31 miljard MB aan mobiele data verbruikt. In vergelijking met het derde kwartaal 2014 betekent dat een stijging van 78 procent.”

Internet of Things

Van vast naar mobiel

De Nederlandse netwerkinfrastructuur wordt ook in toenemende mate voor andere doeleinden gebruikt

De trend van vaste naar mobiele communicatie is niet meer te stoppen, concludeert Dialogic Data verder:

4G en mobiele data

TRENDS

staat in top Europa

“Nederlanders belden in het derde kwartaal van 2015 10,54 miljard minuten waarvan 6,75 miljard mobiel. Ten opzichte van 2014 is het totale aantal belminuten nagenoeg gelijk gebleven. Opvallend is dat het aantal sms-berichten in 2015 na een periode van daling weer is gestegen. Mogelijke verklaringen zijn dat er nog veel standaard mobiele telefoons (‘dumb phones‘) in gebruik zijn en dat de kosten van sms heel laag of zelfs nul zijn geworden.”

Telecombedrijven in Nederland geven veel meer geld per inwoner uit aan de infrastructuur dan hun collega’s in buurlanden

TRENDS

Tele2 komt nog voor concurrentie met Voice over LTE Operator Tele2 gaat voor zijn Nederlandse 4G-netwerk zogenoemde ‘small cells’ inzetten. De Finse fabrikant Nokia is aangetrokken als leverancier van deze compacte signaalversterkers. Naar verluidt, heeft Tele2 al op beperkte schaal testen uitgevoerd met de Nokia ‘Flexi Zone’ small cells. Zo is een dergelijk apparaat opgesteld in de Amsterdamse ‘flagship store’ van de operator.

Door Paul Teixeira

Een small cell gebruikt zowel gelicentieerde als ongelicentieerde frequentieruimte. De apparaten zijn beduidend kleiner in formaat dan een ‘regulier’ 4G-basestation, tevens bekend als een ‘macro cell’. Ook verbruiken zij minder energie. De small cells hebben over het algemeen een kleiner bereik, maar zijn weer goed in te zetten om bijvoorbeeld de mobiele dekking binnen gebouwen of op grotere bedrijfsterreinen te verbeteren. Tele2 heeft sinds eind 2015 een eigen 4G-netwerkinfrastructuur in Nederland operationeel. Het Zweedse bedrijf heeft naar verluidt inmiddels een kleine 2300 zendmasten-sites verspreid over het land opgesteld staan. Daar moeten dit jaar nog eens 1500 stuks bij gaan komen, wat het totaal op 3800 macro cells brengt. Het bedrijf probeert in een hoog tempo met een volledige landelijke dekking van zijn netwerk te komen, waarbij het (bijna traditiegetrouw) inzet op een lager prijskaartje voor zijn 4G-abonnementen dan de concurrentie.

Uitrol VoLTE De Zweedse operator is inmiddels ook druk bezig met het uitrollen van Voice over LTE (VoLTE), telefoneren via het 4G-datanetwerk. Hiermee is het bedrijf de concurrentie (KPN, T-Mobile en Vodafone) te snel af: de andere operators hebben al laten weten pas eind 2016 of in 2017 met VoLTE te komen. Voice over LTE onderscheidt zich van het huidige mobiele telefoneren door een aanmerkelijk kortere tijd om een verbinding tot stand te brengen. Daarnaast biedt Tele2 met VoLTE

een verbeterde geluidskwaliteit ten opzichte van de huidige situatie (dit omdat T-Mobile HD Voice niet aan mvno’s beschikbaar stelt). VoLTE maakt gebruik van dezelfde codecs als HD Voice op 3G. Tele2 is naar eigen zeggen de eerste operator ter wereld die louter een eigen 4G-netwerkinfrastructuur exploiteert. In de komende maanden zal Tele2 VoLTE

TRENDS

geleidelijk voor meer abonnees activeren. De verwachting is dat tegen het einde van de zomer alle consumenten- en B2B-klanten die een VoLTE-enabled handset hebben, kunnen bellen via 4G. De volgorde waarin Tele2 zijn klanten aansluit, wordt vooral bepaald door wat voor soort mobiele telefoon de klant heeft. Toestelfabrikanten moeten een speciale software-update uitvoeren om ervoor te zorgen dat hun toestellen geschikt zijn voor de VoLTE-dienst van Tele2. Tele2 heeft de kwaliteit en stabiliteit van zijn VoLTE–dienst in de afgelopen maanden uitgebreid getest. Francois Mairey, Chief Technology Information Officier Tele2 Nederland: “We zijn erg trots dat Tele2 de eerste 4G-only-operator in de wereld is geworden. Vanaf nu leveren we zowel spraak als data via ons eigen LTE Advanced-netwerk.” Volgens het Zweedse bedrijf heeft het in Nederland al meer dan 96 procent dekking buitenshuis, terwijl het netwerk nog in de bouwfase zit. Om ervoor te zorgen dat klanten hun telefoon kunnen gebruiken waar en wanneer ze maar willen, heeft Tele2 ook een ‘fallback’ voor spraak van VoLTE naar het 2/3G-netwerk van zijn mvno-host T-Mobile geïmplementeerd. Tele2 stelt dat het daarmee de enige operator op de Nederlandse markt is die een actieve nationale roaming-fallback-optie heeft.

Vodafone: wij zijn de eerste! Ook operator Vodafone introduceert dit jaar niet alleen 4G-bellen (Voice over LTE of VoLTE), maar ook claimt het als eerste telecomprovider in Nederland met wifi-bellen (Voice over WiFi of VoWiFi) te komen. Eerder heeft KPN eveneens aangekondigd dat het mobiele telefonie over wifi-netwerken gaat aanbieden. Dat zou echter pas in 2017 een feit moeten zijn. Kabelaar Ziggo biedt overigens al langer wifi-bellen aan. Door de combinatie van het 4G-signaal (dat beter huizen binnendringt) en het wifi-signaal (dat juist van

binnen naar buiten werkt) zal de kwaliteit van bellen binnenshuis sterk verbeteren, ook als de beller in een huis woont waar het mobiele signaal wordt verstoord door bijvoorbeeld zware bouwmaterialen. Vodafone voert de komende maanden de laatste tests uit en biedt 4G-bellen én wifi-bellen vanaf de herfst van 2016 aan particuliere klanten aan. Voorlopig blijft de zakelijke markt verstoken van de wifi-dienst. Volgens Vodafone zijn voor bedrijven andere oplossingen voorhanden, zoals het plaatsen van zogenoemde ‘small cells’ die het 4G-signaal versterken.

Reactie BTG “Ik zou me kunnen voorstellen dat deze back-upvoorziening juist ook voor de zakelijke markt interessant is”, meent Jan van Alphen, voorzitter van de Branchevereniging Telecommunicatie Grootgebruikers (BTG), “Binnen de zakelijke mark is telekwetsbaarheid, dus de afhankelijkheid van de primaire processen

TRENDS

binnen bedrijven van een bedrijfszekere en veilige ICT- en telecominfrastructuur, van steeds groter belang aan het worden. Daarmee wordt de continuïteitsborging van communicatie cruciaal. Vodafone en Ziggo bedienen ook een groot deel van de zakelijke markt, waaronder organisaties in de gezondheidszorg. In dit verband kunnen Ziggo en Vodafone gezamenlijk nog belangrijke stappen zetten.” Hij wijst er tevens dat er de nodige technische onvolkomenheden kleven aan het wifi-bellen: “Deze oplossingen zijn tot op heden niet altijd succesvol zijn gebleken. De veelal voor organisaties benodigde 99,9999 procent ‘up time’, vooral voor spraak, maar ook messaging, kan nog niet met deze techniek worden geleverd.” BTG-voorzitter Van Alphen signaleert dat het vraagstuk van de zogenoemde back-upfunctionaliteit van mobiele-communicatie-infrastructuren inzake de benodigde redundantie en beschikbaarheidsborging , waarbij ‘indoordekking, outdoordekking en roaming’ in de zakelijke markt belangrijke punten vormen. In dat verband breekt hij een lans voor een brede aanpak: “BTG en zijn leden vinden het belangrijk dat gezamenlijk met de markt en overheid wordt gewerkt aan standaarden voor in- en outdoorinfrastructuren, die door alle partijen worden erkend en waar men zich aan committeert. Dit is uiteindelijk voor alle partijen positief, ook als het gaat om de Total Cost of Ownership. Iets dat zowel de leveranciers van vaste en mobiele infrastructuren en diensten als de consument en de zakelijke afnemende consument aan gaat.” Hij onderschrijft het belang van ‘het denken in back-upvoorzieningen om de continuïteit van mobiele communicatie te borgen’: “Maar ga als mobiele en vaste providers hiervoor ook de dialoog aan met de vertegenwoordigers van de zakelijke afnemers. BTG werkt overigens al aan een dergelijk initiatief, waarbij wij de dialoog met markt en overheid zoeken en voeren.”

Ruimte voor verbetering “Qua buitendekking horen de Nederlandse mobiele netwerken wereldwijd tot de top en de onderlinge

verschillen zijn klein”, zegt Eben Albertyn, Chief Technology Officer bij Vodafone Nederland. “De ruimte om te verbeteren ligt vooral binnenshuis, zeker met de verhoogde aandacht voor duurzaam bouwen waardoor binnendringen met een mobiel signaal lastiger wordt. Het is mooi dat we onderweg zulke hoge internetsnelheden halen, maar het is niet meer van deze tijd als je binnen tegen een raam geplakt moet zitten of zelfs naar buiten moet lopen voor een normaal telefoongesprek.” 4G- en wifi-bellen zorgen niet alleen voor een stabiele HD-gesprekskwaliteit, maar ook voor een snellere verbinding met een andere beller en voor extra opties tijdens een gesprek, zoals het delen van bestanden of de locatie van de beller. Dankzij de lage frequentie (800MHz) waarop 4G-bellen van Vodafone werkt, is het mobiele signaal beter in staat door te dringen door bouwmaterialen als beton, glas en staal. Als het mobiele signaal onverhoopt toch te veel wordt verstoord, schakelt de telefoon naadloos over op wifi-bellen voor de beste gesprekservaring. De beller hoeft niet zelf tussen beide te schakelen.

Alle netwerken Wifi-bellen van Vodafone werkt in combinatie met alle wifi-netwerken en komt dus ook beschikbaar voor Vodafoneklanten met een thuisabonnement bij een andere provider. De gesprekken via 4G en wifi worden verwerkt door het mobiele-spraaknetwerk van Vodafone. Zodra 4G-bellen en wifi-bellen in het najaar beschikbaar komen op het Vodafonenetwerk, moeten klanten wel een toestel hebben dat beide ondersteunt, zoals recente high-end telefoons van Samsung. Ook zouden in een iets later stadium Apple iPhones van recente datum worden ondersteund. Volgens Vodafone Nederland moet wifi-telefonie een antwoord zijn op gebrekkige dekking binnen gebouwen. De operator stelt dat een kwart van de Nederlanders wel eens problemen ervaart met mobiel bellen binnenshuis. In het door Vodafone aangehaalde onderzoek staat verder dat 83 procent van de ondervraagden vindt dat de providers er geheel of gedeeltelijk verantwoordelijk voor zijn om daar iets aan te doen. En voor bijna een derde zou slechte binnendekking een reden zijn om over te stappen naar een andere operator.

TECHNOLOGIE VoLTE pas compleet met SRVCC

De volgende stap in de spraak(r)evolutie Het gebruik van LTE annex 4G is inmiddels main stream geworden. De meerderheid van de nieuwe mobiele telefoons ondersteunt inmiddels de netwerktechnologie en als bewijs van het succes rijst het dataverbruik van consumenten en zakelijke gebruikers de pan uit. Na de succesvolle introductie van dataservices (zoals een basic internetverbinding, e-mail en apps) staat de introductie van spraak over LTE (Voice over LTE annex VoLTE) nu aan de vooravond. Het is een complexe technologie, met veel uitdagingen, die de standaard circuitgeschakelde spraak gaat vervangen.

Door Hans Steeman

Alle mobiele operators hebben inmiddels een, al dan niet landelijk dekkende, dikke 4G-deken over Nederland uitgerold. Sinds de introductie van die 4G-technologie groeit het dataverbruik in een zeer hoog tempo. Zelfs sneller dan menigeen verwacht had. De afhandeling van spraak is voor 4G-toestellen nog volop in ontwikkeling. De reden is evident. LTE/4G-netwerken staat nu in de schijnwerpers, mede dankzij de als hoog ervaren dekkingsgraad (een direct gevolg van de gebruikte 800MHz-frequentie) en de snelle dataverbindingen. De dekking is beter dan de

Daar waar OTT VoIP-diensten concurreren met andere apps en services, is VoLTE een service die met de hoogste prioriteit wordt behandeld

meeste 3G-netwerken, en soms zelfs beter dan het 2G gsm-netwerk. Er is echter één grote beperking: het netwerk is nog steeds enkel geschikt voor IP-data; gebruikers schakelen terug naar 2G of 3G als ze gewoon willen bellen of een sms versturen. De manier waarop de spraakdiensten thans worden afgehandeld is omschreven als Circuit Switched Fall Back (CSFB), de eerste fase van spraakondersteuning op dit datanetwerk. Uiteraard worden de 2G- en 3G-netwerken ook gebruikt als er even ergens geen 4G-dekking is.

LTE/4G-netwerken zijn ontwikkeld als IP-datanetwerk en daarmee niet geschikt voor de circuitgeschakelde legacy-diensten. Als IP-netwerk is de kwaliteit van dienstverlening (QoS) en de te behalen bandbreedte nu al superieur aan de andere netwerken. Het zijn deze hoge kwaliteitskenmerken die de industrie aanzetten om de volgende ronde in te gaan: bellen in hoge kwaliteit (HD Voice) en optioneel aangevuld met diensten zoals video over 4G. De daarvoor ontwikkelde dienst heet VoLTE (Voice over LTE), met als tegenpool Video over LTE (ViLTE). In de loop van dit kalenderjaar zullen de Nederlandse mobiele netwerken de spraakdienst VoLTE beslist gaan introduceren. Het is vooralsnog vooral wachten op de handsets die ervoor klaargestoomd moeten worden; een complex en tijdrovend proces. De tweede fase van spraak over LTE is een oplossing waarbij het IMS-systeem (IP Multimedia Subsystem) geen echte rol speelt en de veredeling van de dienst met aanvullende IP-features vooralsnog vooruitgeschoven wordt. VoLTE is de doorontwikkeling van Voice over IP (VoIP). Het is een telefoniesysteem dat uiteindelijk helemaal afgebouwd en geïntegreerd wordt op het al langer bekende IP Multimedia Subsystem. De IMS-kern en de multimediale telefonieservice (MMTEL) zijn de elementen die de geïntegreerde spraak over LTE mogelijk maken. De IMS/MMTEL-service kan vervolgens verder worden verrijkt met diverse op IP-technologie gebaseerde

TECHNOLOGIE

The 3 phases of LTE voice evolution Phase 1: LTE DATA HANDSETS LTE/3G Data + 2G/3G Voice Dual Radio (CDMA only): 1x Voice + 2G/3G Data

Phase 2: LTE VoIP HANDSETS Simultaneous VoLTE + Rich Data Services

Phase 3: CONVERGENCE Multimedia Telephony + Data Services

DUAL RADIO NOT SPECIFIED FOR LTE VOICE EVOLUTION

DE ONDERSTEUNING VAN SPRAAK OP HET PAKKETGESCHAKELDE 4G-NETWERK VERLOOPT. HET GEBRUIK VAN TWEE APARTE RADIO’S, ÉÉN VOOR 4G EN ÉÉN VOOR 2G EN 3G, IS ENKEL VOOR DE CDMA NETWERKSTANDAARD GEÏMPLEMENTEERD.

COVERAGE CONTINUITY & ROAMING

Single Radio: LTE Data, w/CSFB to 2G/3G Voice + 2G/3G Data

CSFB Roaming

CSFB & VoLTE Roaming

Video Telephony & RCSv5-Enabled Services & Apps

Seamless Packet Switched VoIP & Data Continuity Across LTE, 3G, HSPA, WiFi

VoLTE w/Single Radio Voice Call Continuity

Interoperable w/Non-IMS Services & Apps

diensten en features zoals HD-spraak, aanwezigheid (presence), video en locatie. Dit alles onder de paraplu van Rich Communication Services (RCS). Aldus ontstaan nieuwe services zoals messaging, video sharing en geavanceerdere – al dan niet gedeelde – telefoonboeken. Omdat de operator deze diensten gaat aanbieden, zullen ze een carrier grade-kwaliteit hebben. Ze zijn stabieler, van hogere kwaliteit en dieper geïntegreerd dan een over the top-service (OTT-service) zoals Skype, WhatsApp-calling of Viber kan zijn.

direct verbroken worden als het 4G-netwerk verlaten wordt, omdat operators geen VoIP over een 2G- of 3G-netwerk aanbieden.

Meer nodig om alles compleet te krijgen

De voordelen van VoLTE

De voornoemde diensten zijn bij voorkeur mogelijk met een enkele radio in de mobiele telefoon. Het gebruik van een enkele radio heeft nog steeds grote voordelen op het gebied van complexiteit van het toestel, de compactheid van het toestel en uiteraard het energieverbruik. Met behulp van Single Radio Voice Call Continuity (SRVCC) is het voor de mobiele gebruiker straks mogelijk om zich te verplaatsen vanuit het IP-domein dat door een 4G-netwerk verzorgd wordt, naar een circuitgeschakeld domein van een 2G/3G-netwerk, zonder dat het gesprek afgebroken wordt. Zonder SRVCC zou een VoLTE-gesprek

Hoewel klanten gewend zijn aan een hoge spraakkwaliteit – zeker sinds HD Voice op 2G en 3G is geïntroduceerd – is het voeren van gesprekken via datanetwerken een bijzondere ervaring. De huidige OTT VoIP-diensten zoals Skype, WhatsApp-calling en Viber, bieden weliswaar spraak over IP aan (net als VoLTE) maar omdat het OTT-diensten zijn, worden ze net als elke andere datadienst op het mobiele netwerk via best effort afgehandeld.

De derde fase van de LTE-spraakevolutie, een all-IP-netwerk, convergeert de elementaire kracht van IP-diensten om krachtige multimediale services te leveren zoals spraak en video over IP, met een uitwisselbaarheid via andere netwerken die een operator in gebruik heeft zoals LTE, UMTS, HSPA, wifi en, indien aanwezig, legacy-telefonie.

VoLTE daarentegen is een carrier grade-service en de dienst wordt met QoS (Qualiy of Service)

TECHNOLOGIE

VoLTE call in progress Evolved Packet Core active

eNodeB (LTE)

standby

UTRAN (UMTS) GERAN (GSM)

3GPP ACCESS NETWORKS (LEGACY)

MME

MMTel IMS

IMS Core

MSC Server Circuit Switched Core

Session transfer request

afgehandeld. Deze QoS heeft niet enkel betrekking op de netwerkperformance. Omdat het een diep geïntegreerde service van de handset is, wordt de functie ook intern met prioriteit behandeld. Dus daar waar OTT VoIP-diensten meeliften op de algehele IP-performance en concurreren met andere apps en services, is VoLTE een carrier grade-service die met de hoogste prioriteit wordt behandeld. Bovendien zijn telefoons die VoLTE ondersteunen voorzien van geavanceerde wideband codecs, een dubbele microfoon voor beter onderdrukking van omgevingslawaai en een geoptimaliseerde ruisonderdrukking. Additioneel is er een voorziening voor het voortzetten van gesprekken via andere netwerken (zoals 2G, 3G of wifi): de zogenaamde call continuity (VCC).

active

eNodeB (LTE)

MMTel IMS

standby

UTRAN (UMTS) GERAN (GSM)

3GPP ACCESS NETWORKS (LEGACY)

MSC Server

Simultaneous IRAT handover and session transfer commands active

eNodeB (LTE)

Mobiele netwerken hebben met VoLTE de kans om klanten een betere service aan te bieden dan een over the top-service. Hierdoor worden nieuwe geldstromen aangeboord. Omdat VoLTE qua spectrumgebruik veel efficiënter is dan een traditionele, circuitgeschakelde spraakverbinding, worden de netwerkresources veel slimmer ingezet en wordt de benuttingsgraad van het mobiele netwerk verbeterd.

MME

Session Transfer Request

MME

MMTel IMS

active

UTRAN (UMTS) GERAN (GSM)

3GPP ACCESS NETWORKS (LEGACY)

IRAT Handover Execution

MSC Server

Session Transfer Response

DE COMPLETE SESSIE OM EEN GESPREK DAT OP 4G BEGONNEN IS OVER TE ZETTEN NAAR HET CIRCUITGESCHAKELDE DOMEIN, DOORLOOPT VERSCHILLENDE FASEN.

TECHNOLOGIE

SRVCC help de kwaliteit verder vooruit SRVCC 3GPP R10 network architecture Evolved Packet Core

eNodeB (LTE)

UTRAN (UMTS) GERAN (GSM) 3GPP ACCESS NETWORKS (LEGACY)

MME

MMTel IMS IMS Core

MSC Server Circuit Switched Core

Software upgrades to support VoLTE Existing modes with upgraded functionality to support 1xCSFB Evolved Packet Core

eNodeB (LTE)

UTRAN (UMTS) GERAN (GSM) 3GPP ACCESS NETWORKS (LEGACY)

MME

MMTel IMS IMS Core

MSC Server Circuit Switched Core

Existing legacy RAN require no changes to support SRVCC

HET MOBIELE NETWERK (ZOWEL HET PAKKET-GESCHAKELDE ALS HET CIRCUIT-GESCHAKELDE DEEL) ONDERGAAT VERSCHILLENDE UPGRADES OM SRVCC TE KUNNEN ONDERSTEUNEN.

Omdat 4G een all-IP transportnetwerk is, ontstaan er verschillende uitdagingen om de circuitgeschakelde diensten zoals sms en spraak te ontsluiten op een telefoon die verbonden is met het LTE/4G-netwerk. Bij de meeste netwerken is de bouw van de LTE-infrastructuur (de opstelpunten) stap voor stap gerealiseerd met een paraplunetwerk op 800MHz en een verdikking op 1800MHz. Ondanks dat is een absolute honderd procent netwerkdekking een situatie die nog even tijd nodig heeft. De meeste mobiele toestellen zijn desondanks bijna altijd met het 4G-netwerk verbonden. LTE/4G-netwerken en de diensten die daarop geïntroduceerd worden, moeten naast hun tegenpolen op een circuitgeschakeld netwerk kunnen bestaan. Omdat LTE en VoLTE kernelementen van moderne netwerken van de volgende generatie zijn, is de samenwerking met circuitgeschakelde netwerken essentieel. Bij de eerste generatie LTE-netwerken betekende het ondersteunen van spraak, dat er via CSFB teruggeschakeld wordt naar 2G- en 3G-netwerken. In deze situatie wordt het toestel, voordat de spraakverbinding opgezet wordt, op een ander netwerk gezet en keert hij pas weer terug als het gesprek afgerond is. Dit kan betekenen dat tijdens de spraak de datadiensten tijdelijk on hold staan. Dit staat in schril contrast met VoLTE waarbij de spraakverbinding in het pakketgeschakelde domein wordt opgezet en er enkel terug wordt geschakeld naar circuitgeschakelde verbindingen zodra de 4G-dekking daartoe aanleiding geeft. De gebruiker kan zijn gesprek dus ongestoord blijven voeren terwijl het toestel omschakelt. Het realiseren van zo’n mechanisme is bijzonder complex en vergelijkbaar met de Inter-Radio Access Technology (IRAT) als gesprekken worden gevoerd op circuitgeschakelde netwerken. Conform de QoS parameters mag de onderbreking in de spraakverbinding maximaal 0,3 seconden zijn.

TECHNOLOGIE

SRVCC (Singel Radio Voice Call Continuity) is de technologie die deze functie moet realiseren. Het systeem vereist één radio in de handset en een aantal features in het core netwerk van de operator. SRVCCen VoLTE-gesprekken gaan dus naadloos over op legacy 2G- en 3G-netwerken, alles conform de gestelde QoS-eisen. Bovendien implementeert SRVCC ook de afhandeling van alarmgesprekken (emergency calling) naar alarmnummers zoals 112 en 911. OTT-diensten kunnen geen toegang tot de nooddiensten aanbieden en daarmee lopen gebruikers risico’s als ze ineens in een gevaarlijke situatie terechtgekomen zijn.

Diepe integratie vereist SRVCC is een elementaire toevoeging aan het mobiele netwerk om de klantenervaring op een hoog niveau te krijgen. Het mobiele netwerk controleert de sessies en beheert de netwerktoegang tot 2G, 3G en 4G als de gebruiker het 4G-domein verlaat. Het complete mechanisme is dus in het IMS-gedeelte van het netwerk geïntegreerd; daardoor heeft de terminal altijd toegang tot en contact met de diensten waarop hij geabonneerd is en die in de IMS/MMTEL-systemen zijn opgeslagen. Dit is gedurende én na de handovers tussen de netwerken.

het toestel voor te bereiden op een overstap naar het 2G/3G-netwerk. Het 2G/3G-netwerk waar het gesprek naar overgezet wordt, krijgt een opdracht om het gesprek over te nemen. Zodra beide elementen (de telefoon en de IMS/MMTel) melden klaar te zijn met de voorbereidingen, krijgt de telefoon de opdracht om te schakelen en neemt het nieuwe netwerk de sessie over.

Mobiele netwerken hebben met VoLTE de kans om klanten een betere service aan te bieden dan een over the top-service. Hierdoor worden nieuwe geldstromen aangeboord

Dit hele proces moet uitgevoerd worden binnen een venster van 0,3 seconden om geen hoorbare onderbreking in de service te veroorzaken. Pas nadat het gesprek is afgehandeld, krijgt de telefoon weer de ruimte om een cell reselectie te doen en dus weer terug te gaan naar het 4G-netwerk.

Wanneer een gebruiker een gesprek voert via VoLTE en het 4G-domein verlaat, dan zal de handoversessie in twee stappen worden uitgevoerd. Als eerste een IRAT handoversessie om de telefoon van het 4G-netwerk over te zetten op een 2G- of 3G-netwerk. De sessietransfer van pakketgeschakeld naar circuitgeschakeld is een nieuw mechanisme van de LTE Envolved Packet Core (EPC) naar het legacy circuitgeschakelde systeem. Zodra de 4G-dekking op zijn einde loopt worden door de IMS/MMTEL-systemen twee commando’s afgehandeld. Het LTE/4G-netwerk waar het gesprek gestart was, krijgt een IRAT handovercommando van de MME en de LTE-radio krijgt de opdracht om

UNIFIED COMMUNICEREN

Markt in rap tempo naar UC-oplossingen Unified communication zit in de lift. Zoveel is duidelijk. Want los van de technologische ontwikkeling van dit type oplossingen is in de Nederlandse zakelijke markt ook qua gebruik een duidelijke toename te zien. Waarbij de prognose voor 2017 er zelfs een van forse groei is.

Door Ruud Allaerds Conclusr Research

In de afgelopen jaren (2010-2015) is in de Nederlandse markt het gebruik van unified communications nog vrij bescheiden geweest. De toename in gebruik (marktpenetratie) was weliswaar duidelijk maar relatief traag. In 2013 werd al voorzien dat met het bestaande groeitempo in de Nederlandse zakelijke markt, in 2015 ongeveer ĂŠĂŠn op elke vijf vestigingen (met twintig of

meer werknemers) wel op een of andere wijze unified communications zou toepassen. Het blijkt achteraf dat dit zelfs op 23 procent is uitgekomen. Dienstverlenende bedrijven lijken wat voorop te lopen in de acceptatie van unified-communicationoplossingen in Nederland. Wat niet wil zeggen dat dit een overduidelijk verschil in de markt is. De onderlinge

Ontwikkeling marktpenetratie van unified-communicationoplossingen 35%

34,2%

30%

25,5%

25% 23,1%

20%

15%

10%

0% 2015

2016

2017

UNIFIED COMMUNICEREN

en dus convergentie van IT en telecom

verschillen tussen de branches zijn (met uitzondering van een zeer lage penetratie in de bouw en installatie wereld) klein. Het bijzondere aan omgevingen waar men met unified-communicationoplossingen werkt is dat de verhouding tussen op telecom gebaseerde

60%

communicatie kan veranderen richting op datacom gebaseerde communicatie. Waarmee de al sinds vele jaren op gang gekomen trend ten nadele van traditionele telecom in de komende jaren wel eens zeer sterk zou kunnen worden. Telecompartijen moeten zich nu snel gaan herbezinnen of er is echt sprake van een veel kleiner marktvolume voor hen.

Huidige (2016) marktpenetratie van unified-communicationoplossingen 56,5%

50%

40,8%

40% 37,1%

31,1%

30,8%

30% 26,7%

25,6%

24,8%

21,9%

25,5% 23,6%

22,6%

21,8% 19,9%

20%

14,1%

10%

8,0%

0% strie

Indu

Bou

rs a rs rt ijs ers ers ers g g ing ing eid spo erw eme orec eme Zor nem erknem nem rlen lenin tverlen Overh Tran del & H Ond erkn 0 werk erkn 0 werk stve s tver w w w s n n 0 0 0 n n 0 ie 0 0 ie 2 d 50 Ha ot 5 0 tot 1 le d >=5 e die tot tot rige 20 t 5 nciĂŤ elijk 100 200 Ove Zak Fina

a Tota

UNIFIED COMMUNICEREN Consumerisation van IT

Wat staat bedrijven te wachten Elke zichzelf respecterende IT-manager kent BYOD. Maar net zo vaak als Apple nieuwe iPhones introduceert, wordt ook de definitie van ‘consumerisation van IT’ jaarlijks geüpdatet. Het gaat niet meer alleen om werknemers die hun eigen devices meenemen om op kantoor te gebruiken, zakelijke gebruikers moeten zich ook prettig voelen bij de oplossingen die zij zowel op kantoor gebruiken als thuis en onderweg.

Door Marco Landi president EMEA van Polycom

Moderne zakelijke oplossingen volgen de voetsporen van consumentenproducten als de iPhone. De meest succesvolle verkopers weten dat het veel nuttiger is om oplossingen te ontwikkelen die eenvoudig in gebruik zijn in plaats van het wiel opnieuw uit te vinden. De beste bedrijfsoplossingen maken dan ook gretig gebruik van de welbekende user interfaces van consumentenproducten. Dit houdt iedereen tevreden, met name de IT-afdeling omdat de producten vanaf de start een hoge adoptie kennen, wat op zijn beurt weer goed is voor de return on investment (ROI). Bovendien krijgen gebruikers de extra voordelen van beveiliging op bedrijfsniveau en efficiënt bandbreedtegebruik, wat de oplossing nog eenvoudiger te ondersteunen maakt. 78 procent van de millennials gaf aan productiever te zijn op het werk als ze de technologie van hun voorkeur kunnen gebruiken. Dit is een trend waarvan we zien dat hij vat krijgt in bedrijfstechnologie. En de techgiganten zien dit ook. Zo gebruikte Microsoft het positieve sentiment rondom Skype om Lync te rebranden als Skype for Business. Polycom zag het belang van de integratie van sociale media in contactsoftware, zodat gebruikers nu vergaderuitnodigingen via Facebook en Google Hangouts met web-based oplossingen kunnen sturen. Apple-producten zijn heel eenvoudig te gebruiken en onderling te verbinden. Dit gold als inspiratie voor een aantal zakelijke plug-and-play-oplossingen.

Met eenvoudige swipe-bewegingen – wat voor ons een tweede natuur is geworden – kunnen meetings van iPad naar room-based videoconferencesystemen worden overgezet. Sterker nog: IT-beslissers zijn zelf de grootste aanjager van deze trend. Ze willen niet weken wachten met het installeren van nieuwe oplossingen: ze willen turn-key producten zodat ze snel kunnen starten en hun investering snel terug kunnen verdienen, liefst in weken in plaats van maanden. Uiteindelijk is er – vanuit het oogpunt van de eindgebruiker – geen verschil meer tussen zakelijke en privé-omgevingen. We zijn allemaal prosumenten geworden, en bedrijven passen zich hierop aan.

De veranderende werkplek Misschien is het je niet opgevallen, maar mensen worden al lang gedwongen om in een onnatuurlijke kantooropstelling te werken. Het zit niet in de menselijke aard om in individuele cubicles of aan langwerpige tafels te zitten. Deze weerspiegelen geen van allen de manier waarop mensen het liefst samenkomen, wat sinds de ontdekking van vuur (en pizza) in een cirkel is. We vinden het fijn iedereen waar mogelijk in de ogen aan te kijken. Dit verbetert communicatie en geeft ons een comfortabeler gevoel; beide essentieel voor een productieve werkomgeving. Bedrijven zien het voordeel in van het aanpassen van de werkplek aan de aard van de werkende mens, in plaats van het tegenovergestelde te forceren. IT-managers zitten met hun handen in het haar om

UNIFIED COMMUNICEREN

werknemers nieuwe oplossingen daadwerkelijk te laten gebruiken. Maar als die oplossingen niet ontworpen zijn rondom menselijke behoeften, dan kun je de ingebruikname daarvan wel vergeten. Tijdens een meeting moeten kijken naar een klein videoscherm aan de muur kan zorgen voor vermoeide ogen en algemene vermoeidheid; helemaal als de kwaliteit van video en audio slecht is. We weten dat samenwerken via video effectiever is dan alleen via audio. Wat we dan ook nodig hebben is een centre-of-the-room-oplossing, waarmee we elkaar aan kunnen kijken in plaats van onze nek te verrekken. Samenwerkingsoplossingen in het midden van een ruimte laten mensen die fysiek aanwezig zijn op een natuurlijke manier werken. Dit levert de buzz en energie die nodig zijn om iedereen optimaal bij een videogesprek te betrekken.

tussen dertig en vijftig miljoen vergaderruimtes zijn die nog uitgerust moeten worden met video. We weten dat werknemers mobieler zijn dan ooit, en mobiele toepassingen voor zakelijke productiviteit geven mensen bewegingsvrijheid om vanaf elke plek te kunnen werken, zonder in te hoeven leveren op kwaliteit of veiligheid. De werkelijkheid is dat je soms een videogesprek moet voeren vanuit de trein, het vliegveld, een café of zelfs vanaf het strand. De werkplek van de toekomst is gevormd rondom mensen, omdat met huidige technologieën van elke ruimte een werkplek te maken is. We moeten gewoon out-of-thebox (of out-of-the-boardroom) denken.

We zijn allemaal ‘prosumenten’ geworden, en bedrijven passen zich hierop aan

De kleinere ruimte Het gaat niet alleen om grote ruimtes, ook oplossingen voor kleinere vergaderruimtes nemen echt een vlucht. Dat komt doordat kleinere ruimtes en groepen geschikter zijn voor samenwerken. Niet elke meeting is op bestuursniveau, soms is een kleiner aantal het meest productief. Wainhouse Research schat dat er wereldwijd

Werken vanaf elke plek, maar dan echt Sinds 2012 is er veel te doen rondom ‘overal werken’. Maar als dit een alledaagse realiteit wordt, moet je echt praktisch gaan nadenken over wat je nodig hebt om van elke ruimte een productieve ruimte te maken.

UNIFIED COMMUNICEREN

Hoeveel werknemers kunnen hun werk daadwerkelijk doen zonder internet? De basisbenodigdheden van het dagelijks leven en modern werken: snel internet, mobiel bereik en stroom. En dat is vóórdat je nadenkt over waar je toegang hebt tot bedrijfskritische applicaties in de cloud: via VPN of remote desktop? Er is een aantal dingen waar we misschien best zonder zouden kunnen. In het tijdperk van videosamenwerking zouden we waarschijnlijk productiever zijn zonder toegang tot e-mail, aangezien we dan niet de halve dag kwijt zouden zijn aan het opschonen van onze inbox. Hoe vaak stuur je bijvoorbeeld al een e-mail naar iemand die in hetzelfde kantoor zit als jij? De toename van videosamenwerking zorgt voor een dubbelpositieve

IT-managers zitten met hun handen in het haar om werknemers nieuwe oplossingen daadwerkelijk te laten gebruiken

impact: het maakt op termijn een einde aan eindeloze e-mailgesprekken doordat we beginnen te vertrouwen op video-opnamen of -archieven die we eenvoudig kunnen doorzoeken. Zo krijgen we informatie zoals het realtime heeft plaatsgevonden. Videosamenwerking spoort ons ook aan om weer met elkaar te praten. Meer video betekent meer gesprekken, in zoverre dat het e-mailen van onze collega’s traag en onproductief begint te voelen; we willen liever gewoon met elkaar praten. We kunnen vanaf elke plek werken, zolang we maar in staat zijn te praten met onze teamgenoten.

Verander de verwachtingen van de eindgebruiker Eén van de grootste uitdagingen voor IT-afdelingen en bedrijven is om bij te blijven bij de constant veranderende verwachtingen van eindgebruikers. Werknemers lopen het kantoor binnen met

unified-communicationsapparatuur in hun hand. Je logt in met je smartphone en hebt toegang tot alles, of dat nu een Google-, Facebook- of Apple-login is. Je deelt er spraak, video en content mee en krijgt toegang tot samenwerkingstools in één eenvoudige interface. Doordat hun eigen apparaten zo gebruiksvriendelijk zijn, verwachten eindgebruikers op het werk nog betere oplossingen. Helaas voor IT is het tijdperk waarin systemen eens in de tien jaar geüpdatet worden, voorbij. Consumententechnologie evolueert in een hoog tempo, waardoor eindgebruikers verwachten dat hun werkoplossingen zich in hetzelfde tempo ontwikkelen. Eindgebruikers zijn zich niet bewust van complicaties als netwerkeisen, beveiliging en onderhoudseisen of een gebrek aan opslagruimte. IT-managers hebben daarom oplossingen nodig waarmee ze zich van hun moderne kant kunnen laten zien, zonder hiervoor middelen te gebruiken aan de back-end. Hybride, cloud- en on-premise-oplossingen lijken dit gat op te vullen. Communicatietechnologie kan enorme pieken ervaren, waardoor het niet haalbaar is om het hele jaar door on-premise-middelen beschikbaar te hebben. Als de klantenservice van een retailorganisatie rond ‘Black Friday’ of kerst platgebeld wordt, moeten ze de cloud kunnen inschakelen en die extra middelen naadloos leveren, zonder dat hun eindgebruikers daar wat van merken. Naast uitzonderlijke omstandigheden hebben we het alledaagse. Dankzij de verscheidenheid aan technologie in ons eigen leven, verwachten eindgebruikers niet dat ze IT moeten bellen voor alledaagse handelingen, zoals het inplannen en opzetten van een videogesprek voor groepssamenwerking. Ze willen oplossingen die dat allemaal op de achtergrond doen en alle technologieën integreren om verder te kunnen met samenwerking aan projecten, ideeën en plannen. Slimme, maar simpele oplossingen die dit kunnen, waar voor alledaagse taken geen IT nodig is, helpen de werkplek van de toekomst te stimuleren zonder dat de IT-afdeling overladen wordt.

COLUMN

Unified communications is meer dan de som der delen “We hebben toch al genoeg communicatietools?” Unified communications kan niet altijd rekenen op begrip vanuit zowel de IT-afdeling als de boardroom. De losse ‘onderdelen’ van UC zijn dan ook niet per se nieuw: chat, telefonie, presence, video- en webconferencing zijn in veel organisaties al in gebruik. Soms al jarenlang. Maar unified communications is veel meer dan de simpele som der delen.

DIEDERIK EIKENBOOM Diederik Eikenboom is sales director Telecommunications Division bij T-Systems Nederland B.V.

De toegevoegde waarde van UC ligt met name in sterke integratie van al die verschillende communicatietools. Organisaties die diverse tooling voor hun samenwerking en communicatie gebruiken, kampen vaak met inefficiënties, verspilde tijd en overlap in functionaliteit. Afzonderlijke tooling is vaak gericht op stand-alone-gebruik, maar is doorgaans niet geoptimaliseerd voor het functioneren in een zichzelf versterkend en aanvullend ecosysteem. Dat ondermijnt de ROI van deze afzonderlijke oplossingen. Ter illustratie: een organisatie gebruikt een VoIP-oplossing van partij A, webconferencing van partij B en een tool voor videovergaderingen van partij C. Sinds kort experimenteert het met een group-chat-achtige applicatie. Een dergelijk versnipperd toolinglandschap zaait verwarring bij gebruikers en kost onnodig veel overhead. Immers: een uniforme bediening ontbreekt aan de voorkant, en ook aan de beheerkant is van samenhang geen sprake. Om nog maar te zwijgen van alle overlap in functionaliteit. Want de video-applicatie bevat ook een chatmogelijkheid. En met de VoIP-softphone kun je ook videobellen. Kortom: verwarring alom. Dat is geen stimulans voor de gebruikersadoptie en ondermijnt daarmee het succes van de mogelijke effectiviteit van de afzonderlijke tools. UC biedt een oplossing voor dit probleem: door te zorgen dat communicatie en samenwerking tussen medewerkers, klanten en partners op ieder moment, voor iedere communicatievorm en via ieder device optimaal verloopt. Zodat medewerkers optimaal bereikbaar en productief kunnen zijn. Het is geen ‘extra’ communicatietool, abstractielaag of interface, maar vervangt simpelweg alle losse eilandjes door een efficiënt, beheersbaar, veilig en functioneel totaalplatform. Met een herkenbare, consistente interface voor medewerkers en een enkelvoudige beheermodule voor de IT-afdeling. Met UC voegt een organisaties geen complexiteit toe, maar neemt deze juist weg. Dat is enorm cruciaal voor een succesvolle adoptie. Want alles wat medewerkers in de weg staat om hun werk te realiseren, verdwijnt doorgaans in het digitale verdomhoekje.

UNIFIED COMMUNICEREN Giuseppe Levatino, commercieel manager Speakup

“Beschikbaarheid versus bereikbaarheid” “Het is vaak niet nodig om altijd bereikbaar te zijn. Soms is het juist goed om ‘nu even niet’ te kunnen zeggen. En dat kan prima met de huidige telecommunicatieoplossingen.” Het zijn op z’n minst opmerkelijke uitspraken uit de mond van Giuseppe Levatino, commercieel manager bij de Nederlandse Voice over IP-specialist Speakup. Zijn boodschap? “Het is tijd om de technologie weer voor je te laten werken. Het wordt anno 2016 tijd voor beschikbaarheid versus bereikbaarheid.”

Door Paul Teixeira

Levatino weet waar hij het over heeft. Zijn werkgever is sinds 2003 al bezig met moderne communicatieoplossingen. “Wij waren al cloudprovider toen die term eigenlijk nog onbekend was voor het grote publiek”, grapt hij. “Speakup heeft de traditionele telefooncentrale al sinds de oprichting overbodig gemaakt. Wij zijn destijds gestart met zelfontwikkelde software waarmee het bellen via een datanetwerk mogelijk werd. Inmiddels zijn wij dertien jaar verder en is onze software meegegroeid met de nieuwe gewenste mogelijkheden en communicatiebehoeften van kleine en grote organisaties. Je praat niet meer alleen over Voice over IP, maar meer over een meetbare communicatieoplossing. Met bijkomende eisen op bijvoorbeeld het gebied van privacy. Denk bijvoorbeeld aan het in Nederland houden van data die in de cloud zijn opgeslagen. Dat bieden wij als Nederlandse partij al sinds onze oprichting en vinden wij belangrijk.”

Geen nutsvoorziening Het is een vaak gehoorde zinsnede: “Telecommunicatie is een nutsvoorziening geworden, net als elektriciteit of water.” Speakup’s Giuseppe Levatino is het er echter hartgrondig mee oneens. “Juist met behulp van de huidige communicatietechnologieën kun je je als organisatie onderscheiden naar de buitenwereld. Het gaat veel verder

dan het ‘platte bellen’, juist dankzij de intelligentie achter onze telefonie. De technologie is nu op een punt aangekomen dat deze zo toegankelijk is geworden – zowel als het gaat om het gebruiksgemak als om de mogelijkheden – dat het makkelijker is om te zorgen voor optimale beschikbaarheid in plaats van continue bereikbaarheid. Want als iedereen altijd bereikbaar is, wil dat nog niet zeggen dat bijvoorbeeld een telefoontje van klant ook bij de juiste persoon op het juiste moment terecht komt. En dat is juist wat je zou willen én wat nu ook mogelijk is. Het vergt maatwerk, maatwerk op communicatiegebied waarmee organisaties zich positief kunnen onderscheiden van hun concurrenten. Maatwerk dat in veel gevallen als standaard meegeleverd kan worden met ons platform, zonder dat hier extra kosten aan verbonden zijn.”

IoT

Journaal.nl Dagelijks nieuws

Blogs

Whitepapers

Infographics

Visieartikelen

Evenementen

Het grootste IoT platform van Nederland Blijf op de hoogte van de ontwikkelingen op het gebied van Internet of Things.

Schrijf u in voor de gratis digitale nieuwsbrief en ontvang wekelijks IoT Journaal in uw mailbox.

IoT Journaal is een initiatief van Channel BV

INTERNET OF THINGS De achterkant van IoT: Interoute

Het label is niet belangrijk, het gaat om Je zou hen de onbezongen helden van The Internet of Things kunnen noemen. Als er over IoT wordt geschreven of gesproken, dan zijn het steevast producenten van slimme thermostaten of fabrikanten van connected cars die aan bod komen. Maar al die apparaten moeten uiteindelijk via een netwerkverbinding worden gekoppeld. En alle data moet ergens worden opgeslagen en vervolgens door iets of iemand worden verwerkt. IoTJournaal.nl gaat de komende tijd op zoek naar de achterkant van IoT. De onbezongen helden in het zonnetje zetten. In het eerste deel: Martijn ten Kate, country manager Nederland bij Interoute.

Door IoT Journaal

Eerst maar eens iets meer over Interoute. Het bedrijf kwam in 2002 in beeld door de aanleg en uitrol van een massaal glasvezelnetwerk waarmee de belangrijkste zakelijke centra in Europa met elkaar verbonden werden. Daarnaast waren er ook ‘snelle lijntjes’ aangelegd met Afrika, Amerika en Azië. De klantenkring bestond destijds met name uit operators die behoefte hadden aan breedbandige netwerkverbindingen. Anno 2016 is het klantenbestand gemengder van samenstelling. De operators zitten er nog steeds in, maar daar zijn de nodige start-ups, internetconcerns (denk aan Google bijvoorbeeld) en andere grote en middelgrote niet-telecomgerelateerde organisaties bij gekomen.

Zowel netwerkverbindingen als datacenters Hetzelfde geldt voor het productportfolio van Interoute. Van een pure exploitant van een glasvezelnetwerk, is het inmiddels uitgegroeid (onder andere door overnames van partijen als Easynet en PSInet) tot een cloudprovider die zowel netwerkverbindingen als datacenters in eigen beheer heeft. Vanuit die datacenters worden weer allerhande ‘As a Service’-diensten aangeboden, waaronder

Infrastructure as a Service, Security as a Service maar ook Unified Communications as a Service.

Modewoorden En dan is er The Internet of Things. Partijen die IoT-oplossingen verkopen of gebruiken, behoren ook tot de klantenkring van Interoute. Al is dat soms niet zo benoemd, zegt Interoute Nederland country manager Martijn ten Kate. “Het heette vroeger Machine-to-Machine Communications. Tegenwoordig zit er een ander label op: Internet of Things. Het zijn modewoorden, oude wijn in nieuwe zakken. Het label is ook niet zo belangrijk, want het gaat immers om de oplossingen die daar onder zitten. Wij hebben bijvoorbeeld een klant die een fleetmanagementoplossing heeft voor organisaties in de transport en logistiek. Er rijden alleen al in Europa ruim 35.000 vrachtwagens rond die deze oplossing – een combinatie van een Android-tablet, software en realtime informatieoverdracht – aan boord hebben. Wij verzorgen onder andere de volledige hosting van hun softwareoplossing en de data die door de 35.000 vrachtwagens worden gegenereerd. Dat is volgens mij IoT in pure vorm. Maar of wij daar nou een speciaal IoT-hostingproduct voor hebben ontwikkeld? Nee. Hoe je het ook noemt,

INTERNET OF THINGS

de oplossingen die daar onder zitten het gaat om data realtime van A naar B krijgen en ervoor zorgen dat er iets met die data kan gebeuren. Ook in realtime. Dat doen wij al jaren voor onze klanten. Of de schaalbaarheid van IoT-toepassingen een probleem vormt? Ook niet. Als de bewuste klant morgen in de Verenigde Staten uit wil rollen en binnen een maand 200.000 vrachtwagens daar uitrust met zijn product, dan is het bij ons een kwestie van een paar zaken opschalen. Ook dat doen wij al jaren. Misschien moeten wij wat meer van de daken roepen dat Interoute een volbloed IoT-partij is. Maar aan de andere kant: wij zorgen er gewoon voor dat het allemaal werkt en blijft werken. En of het nu M2M heet of IoT, dat maakt ons niet uit.”

Wie: Martijn ten Kate (40 jaar) Wat: Country Manager Interoute Nederland Persoonlijke IoT-index: 6.5 “Ik heb thuis een Sonos-installatie en ook een connected huisalarm. Een echte connected car heb ik op dit moment niet, maar inmiddels is er wel een Volvo XC90 besteld. Die wordt geleverd met de nodige connectiviteit en zelfs een app waarmee bijvoorbeeld de motor op afstand is te starten.” Tja. Wij kunnen moeilijk voorschrijven wat een topman privé aan IoT-spullen moet hebben. Maar toch: het mag wel wat meer zijn. Nog even wat werken aan die persoonlijke IoT-index, Martijn. IoT-index organisatie: 8.0 Niet lullen maar poetsen. Dat lijkt het devies van dit bedrijf dat in alle stilte er voor zorgt dat de aanbieders van IoT-oplossingen hun klanten kunnen (blijven) bedienen. Door het aanbieden van onder andere netwerkverbindingen, hosting in eigen datacenters en ‘X as a Service’-diensten. Wij komen tot een 8.0 op de IoT-index. Dat kan nog wel wat hoger, maar dan mag Interoute er ook wel eens meer voor uit komen dat het een IoT-facilitator is. Een te grote bescheidenheid is ook niet altijd even handig…

deze rubriek is powered by

UITSMIJTER

Het nieuwe thema in de mobiele industrie

Virtual Reality Elke paar jaar komt de mobiele industrie met een innovatie die een bestaande markt overneemt of een nieuwe creĂŤert. De muziekindustrie weet er al jaren van, fabrikanten van foto- en videotoestellen weten inmiddels dat complete marktsegmenten voor hun verloren zijn en ook de horloge-industrie voelt de hete adem van de mobiele-telefoonfabrikanten. Dit jaar lijkt virtual reality aan een serieuze opmars te gaan beginnen. Een nieuwe markt met ongekende mogelijkheden in tal van marktsegmenten.

Door Hans Steeman

Beleving (emotie) is mogelijk het belangrijkste aspect van de mobiele internetgebruiker. De wereld is volstrekt veranderd sinds de mobiele telefoon met internettoegang zijn intrede deed. Was het twintig jaar geleden nog heel bijzonder als iemand een headset in zijn oren geprikt had tijdens het wandelen of winkelen, tegenwoordig weten we niet anders. In openbare gelegenheden verschuilen mensen zich steeds vaker achter het kleine mobiele scherm, in de trein zitten hele volksstammen gedreven naar het telefoonscherm te kijken terwijl ze de headset ingeprikt hebben. Bij publieke evenementen kijken mensen vaak alleen via het scherm van de telefoon naar de artiest, in plaats van dat ze er direct een blik op werpen. Alles wordt geregistreerd in het geheugen van de telefoon en waar

Op basis van echte wedstrijddata kunnen wedstrijden in virtual reality tot in het kleinste detail worden herbeleefd

mogelijk ook gedeeld via sociale media. Sociale media bestaan dankzij de mobiele telefoon en hebben onze manier van denken en handelen dramatisch veranderd. Er zijn zelf onderzoeken die aangeven dat sociale

media de uiteindelijk de enabeler zijn geweest van de smartphone. Het herbeleven van de gebeurtenis op het scherm is een actie die als leuk wordt ervaren als hij met bekenden wordt gedeeld, maar hij heeft een veel lagere impact dan wanneer het concert in de echte wereld zou worden herbeleefd. Het is deze slag die nu gemaakt kan worden. De tijd lijkt er rijp voor te zijn, de techniek is er en mensen accepteren de benodigde hulpmiddelen. Fabrikanten zoals Samsung en HTC (in navolging van Oculus Rift) zijn er al volop mee aan het experimenteren, anderen zullen beslist volgen. Virtual reality wordt langzaamaan realiteit en krijgt steeds meer mensen en markten in zijn greep. Het mooie is dat bestaande smartphones gebruikt kunnen worden waardoor er geen grote investeringen nodig zijn.

Wat maakt virtual reality zo bijzonder? Virtual reality zorgt ervoor dat een gebruiker zich afsluit van zijn bestaande omgeving en qua audio en video ondergedompeld wordt in een nieuwe wereld. Dat kan zijn om de ultieme videobeleving te realiseren, zoals in bijvoorbeeld een IMAX-theater al langer het geval was, of om in de huid van een ander individu in andere wereld op te duiken. De virtual reality-industrie maakt dit mogelijk door de gebruiker een eigen 360-gradenbeeld te geven met de eigen bijbehorende geluiden; de benodigde hulpmiddelen zijn beperkt:

UITSMIJTER

slechts een speciale goedkoop te fabriceren bril, een goede smartphone en een headset. Interactie wordt mogelijk gemaakt via optionele remote controls en sensoren die je bewegingen registreren. Dat een virtual-realitybeleving met simpele middelen te realiseren is, toont Google’s Cardboard VR die door tal van bedrijven op het internet wordt aangeboden. Voor een paar euro krijgt men een bouwpakketje waarmee snel een elementaire virtual-realitybril te maken is. Een mobiele telefoon (Apple of Android) wekt op zijn scherm een stereobeeld op waarna de bril de rest doet. Het is een simpele manier om de eerste ervaringen op te doen.

Samsung heeft de introductie van zijn nieuwe Samsung Galaxy S7 aangegrepen om virtual reality definitief op de agenda te zetten. Wie in de voorverkoop een toestel kocht kreeg gratis de Gear VR cadeau, een semiprofessionele virtual-realitybril met alle elementen om de ervaring optimaal te beleven. De software op de smartphone biedt de gebruiker tal van opties om games, foto’s en video in de nieuwe dimensie te beleven. Het genereren van geschikte content wordt mede mogelijk gemaakt door een losse 360-gradencamera die vanaf de smartphone te bedienen is en zo de wereld vanaf de plaats waar hij staat zo breed mogelijk in kaart te brengen.

DE GOOGLE CARDBOARD VIRTUAL-REALITYBRIL IS EEN SIMPELE EN GOEDKOPE MANIER OM ERVARING OP TE DOEN MET DE TECHNOLOGIE.

SCREENSHOT VAN EEN SIMULATIE VAN EEN TREFFEN TUSSEN PSV EN AJAX. DE SPELERS KUNNEN ACHTERAF SITUATIES OPNIEUW BEKIJKEN EN AFWEGEN HOE ZE HET DE VOLGENDE KEER BETER KUNNEN DOEN.

UITSMIJTER

HTC staat in de startbokken om met HTC Vive en Steam VR eenzelfde introductie te doen, maar dan met de pc met een zeer krachtige grafische kaart als uitgangpunt. HTC kiest wel voor een ander prijspunt en marktsegment want het introduceert de Vive voor bijna negenhonderd euro en zoekt de high-end gamer of de professional als gebruiker. Dat systeem gaat ook verder dan enkel een bril; er zitten ook tal van sensoren in het systeem geïntegreerd.

Educatieve waarde Een van de eerste marktsegmenten waar virtual reality echt een voet aan de grond heeft gekregen, is sportanalyse. Dankzij deze technologie en krachtige computeranimaties is het mogelijk om door de ogen van Messi of Ronaldo een voetbalwedstrijd te beleven, of zelfs het winnende doelpunt van de finale van de Champions League te herbeleven. Op basis van echte wedstrijddata kunnen wedstrijden in virtual reality tot

DE SAMSUNG GALAXY S7 WORDT MET DE GEAR VR AANGEBODEN EN IS EEN KRACHTIG HULPMIDDEL OM NU AL DE VOLLEDIGE VIRTUELE EXPERIENCE TE ERVAREN.

in het kleinste detail worden herbeleefd. Zo kan het publiek als vermaak en de speler als trainingsobject de wedstrijd vanuit elk gewenst perspectief ervaren. Door het in te zetten als analysetool, kunnen de spelers voortaan zelf trainen aan de hand van de vele oefenscenario’s. Gematcht tegen de gegevens van hun idool zien ze snel waar hun performance achterblijft. In Nederland zijn de voetbalclubs Ajax, AZ en PSV samen met de Nederlandse onderneming Beyond Sports, dat onderdeel is van het bekende Alkmaarse bedrijf TripleIT, al volop bezig om de kennis van hun spelers via de virtuele wereld te verhogen.

Binnen de gezondheidszorg wordt er al langer geëxperimenteerd met virtual reality en het ligt dan ook in de lijn der verwachting dat bepaalde behandelingen in de toekomst vanuit de huiskamer gevolgd… en wie weet ook gegeven kunnen worden. Het ‘prettiger’ maken van behandelingen is iets waar VR zonder twijfel uitstekend toe in staat is. Beyond Care (een zusterbedrijf van Beyond Sports) streeft ernaar om virtual reality dáár in te zetten waar het de gewenste effecten van de therapie kan optimaliseren. Een succesvolle pilotstudie heeft de potentie van virtual reality met betrekking tot behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) al laten zien. In navolging hiervan wordt er momenteel een patiëntenstudie opgezet. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan de behandeling van specifieke fobieën en verwacht het team van Beyond Care binnenkort successen te boeken bij de behandeling van claudicatio intermittens, een ziekte waarbij mensen veelvuldig tijdens het wandelen moeten stilstaan omdat ze bij het lopen pijn in de benen ondervinden ten gevolge van een vernauwing of afsluiting van een slagader naar of in de benen (in de volksmond ook wel ‘etalagebenen’ genoemd). Kortom: virtual reality is binnenkort overal in ons leven toe te passen, of het nu medisch, educatief, vermakend of wetenschappelijk is. Dat de smartphone daarbij een centrale rol speelt, is evident.

COLUMN

Misschien is ‘old school’ af en toe verstandig “Ik ben een ‘old school’-presentator”, riep de spreker tijdens een bijeenkomst met ICT- en telecomspecialisten. Achter hem stonden twee flipovers met een heel aantal beschreven vellen papier en een stapel stiften. Tijdens zijn wervelende presentatie begon de spreker driftig te schrijven op de verschillende flipovers. Af en toe stopte hij even om het juiste vel papier tevoorschijn te toveren. Het contrast tussen deze man en veel andere sprekers was aanzienlijk: geen flitsende PowerPoint maar toch een inspirerend en boeiend verhaal. Een paar dagen later zat ik weer ergens in een zaal te luisteren naar een spreker. Dit keer wel voorzien van een PowerPointpresentatie. De bediening ervan verliep echter verre van soepel waardoor de aandacht van tijd tot tijd niet naar de spreker ging maar naar de haperende techniek. We zijn vaak zo gewend aan allerlei innovatieve ICT-voorzieningen, die we het liefst zo goed mogelijk in beeld willen brengen om te laten zien waartoe we allemaal in staat zijn. Dat techniek en ICT ons leven op vele vlakken eenvoudiger heeft gemaakt zullen weinig mensen tegenspreken, mits het allemaal soepel verloopt natuurlijk. Maar het heeft ook voor ingrijpende veranderingen gezorgd in ons dagelijks functioneren. Recent was ik werkzaam voor een organisatie die hun kantoor volledig heeft aangepast aan het nieuwe werken. Het kantoorgebouw is ingedeeld in open werkvelden. Op een enkele uitzondering na heeft niemand een vaste werkplek. Als je binnenkomt, ga je op zoek naar een plekje voor die dag, sluit je je laptop aan en gaat aan de slag. Afdelingen zitten dus niet meer bij elkaar in een ruimte maar verspreid over het gebouw. Op meerdere locaties zijn koffiehoekjes gebouwd en zitjes om je even terug te trekken. Alles is geautomatiseerd, iedereen werkt online en je ziet maar weinig mensen met stapels papier of dossiers. Wel grappig dat ik ergens in een hoekje een paar mensen ‘lang zal ze leven’ hoorde zingen. Blijkbaar voor een jarige collega.

EVERT JAN WESTERA Evert Jan Westera (info@contera.nl) werkt als zelfstandig consultant voor Contera Advies. Sinds 1985 is hij actief in de telecombranche en dertien jaar lang was hij als telecomen informatiespecialist verbonden aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Fotografie Susanne Middelberg

ICT’ers zijn gewend aan innovatieve en geautomatiseerde processen op het werk. Want laten we eerlijk zijn, wie wil er nu niet efficiënt werken. Iedereen toch? Toch kwam in tijdens een discussie tussen leveranciers en ICT-managers in de zorg een heel ander verhaal tegen. Het blijkt dat er voor verschillende aspecten van de zorg nog maar heel beperkt geautomatiseerde processen en systemen zijn. Apps op mobiele apparaten zijn nog maar mondjesmaat verkrijgbaar. De ICT-verantwoordelijken zijn ook veel minder gebrand op veel nieuwe ICT-voorzieningen; hun prioriteit is zorgen voor mensen en vooral persoonlijk contact. Men is bang dat door de invoer van te veel geautomatiseerde systemen dit menselijk contact steeds verder wordt teruggedrongen. Zo’n verrassende insteek zet je toch wel aan het denken. Is innovatie altijd wel vooruitgang? Vooral wanneer systemen nog wel eens haperen. Zo zat ik onlangs in een online geboekte vergaderzaal toen er ineens nog een groepje mensen voor de deur stond die ook dezelfde zaal op hetzelfde tijdstip geboekt had. De afhankelijkheid van ICT kan wel grote gevolgen hebben voor het werkproces en kwaliteit. De mensen uit de zorg maakten het glashelder dat zij zich vooral met zorg willen bezighouden en niet met techniek. Een nieuwe app of nieuwe omgeving moet dan ook vlekkeloos functioneren om een serieuze kans van slagen te krijgen. Daarom is het goed om bij een vraag aan ICT-voorzieningen, vooral eerst goed te kijken of een nieuw systeem of app wel écht iets bijdraagt aan het functioneren van een medewerker of organisatie. Het succesvol toepassen van nieuwe omgevingen of toepassingen is dus veel meer dan nieuwe techniek naar binnen rollen. ICT-specialisten en -leveranciers moeten daarom goed meekijken met een klant om te ontdekken of, en vooral hoe hun diensten een werkelijke meerwaarde kunnen bieden aan de organisatie. Misschien is het juist wel heel verstandig om af en toe ook eens wat ‘old school’-processen te handhaven. Al was het alleen maar om de collegialiteit en persoonlijk contact te waarborgen.

Work Time, Your Time. Tab Time.

Introducing the Samsung Galaxy TabPro S De Galaxy TabPro S past perfect bij een gestroomlijnd leven. Dankzij het slanke en ultralichte ontwerp neem je hem gemakkelijk overal mee naartoe. En met het prachtige Super AMOLED scherm geniet je nóg meer van foto’s, films en entertainment. Bovendien maken Windows 10 en het meegeleverde toetsenbord de tablet tot een ultiem flexibele werkplek. Zo brengt de Galaxy TabPro S de perfecte balans tussen werk en ontspanning.