A, B
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı
9-1
BÖLÜM 9 ELEKTRİK TESİSATI
Sayfa A.
Elektrik Donanımının Planları, Sörveyleri ve Testleri.................................................................................................. 9- 1
B.
Besleme Sistemleri, Gerilim Sınırları, Ortam Koşulları .............................................................................................. 9- 1
C.
Ana Elektrik Enerjisi Üretim Sistemi............................................................................................................................. 9- 2
D.
Kablolar, Tablolar ve Dağıtım Panelleri, Dağıtım, Elektriksel Koruma....................................................................... 9- 3
E.
İçten Yanmalı Motorlar için Özel Elektrik Sistemleri .....................................................................................................9- 6
A.
Elektrik Donanımının Planları, Sörveyleri ve
Testleri 1.
B.
Besleme Sistemleri, Gerilim Sınırları, Ortam
Koşulları Planlar ve Dokümanlar
1.
Besleme sistemleri
Yeni inşa edilen tekneler için, Bölüm 1, C, 2.4.3'de
Doğru akımlı elektrik donanımında, 2 izole iletkenli (veya
belirtilen planlar, onay için, üç kopya halinde TL'na
orta iletkeni topraklı 3 izole iletkenli) besleme sistemi, 3
verilecektir.
fazlı alternatif akımlı elektrik donanımında ise, 3 izole iletkenli (veya tekne dönüşü olmayan, nötr topraklı 4 izole
L < 15 m. olan botlarda, onay için verilmesi zorunlu olan
iletkenli) besleme sistemi kullanılacaktır. Ancak bir izole
planların ve dokümanların kapsamı, TL'nun görüşü
iletkenli (pozitif kutup) sistem de, aşağıdaki durumlarda
alınarak daraltılabilir.
kabul edilebilir:
Proje
ve
dokümanlar,
şematik
olarak,
aşağıda
a)
belirtilenleri kapsayacaktır:
Teknede motor varsa, kullanılan yakıtın tutuşma noktasının > 55°C olması, teknenin metalik olmaması ve dönüşün, tercihen kalay veya
-
Elektrik donanımının besleme sistemi ve ilgili
kurşun kaplı, yeterli boyutta ve topraklanmış
özellikleri, (B'ye bakınız),
(D.2.3'e bakınız) bakır iletken ile yapılması şartıyla, gerilimi ≤ 50 V olan doğru akım
-
Aküler ve jeneratör grupları, bunların özellikleri
donanımlarında.
ve yerleri,ilgili kabloların kesitleri ve kapasiteleri ile birlikte besleme devreleri, (C'ye bakınız),
b)
Donanımın geriliminin 12 V olduğu ve hiç bir zaman 24 V'u (motor ateşleme devresi hariç)
-
Tablolar, dağıtım panelleri, koruma düzenleri,
geçmediği, doğru akım donanımı olan metalik
dağıtım devreleri ve topraklama sistemi, ilgili
teknelerde, dönüşün motor üzerinde olduğu, motorların tipik elektrik donanımında (E'ye
kablonun kesitleri ve kapasiteleri, (D'ye bakınız).
bakınız). 1.2
Gemide Sörveyler ve Tecrübeler 2.
Maksimum Gerilimler
a)
Gerek doğru akım ve gerekse alternatif akımda,
Elektrik donanımının gemide sörvey ve tecrübeleri ile ilgili olarak, Bölüm 1'e müracaat edilecektir.
tüm tekne elektrik donanımının besleme sistemi gerilimi ≤ 250 V olacaktır.
9-2 b)
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı
B, C
(a) maddesindekinden daha yüksek gerilim
Ancak, emercensi jeneratörler ve/veya akümülatörler 50
kullanımı, özel güvenlik önlemleri esas alınarak,
GRT'den büyük tekneler için gereklidir ve genel olarak
her durum için ayrı ayrı olmak üzere, TL
"Çelik Gemileri Klaslama Kuralları, Kısım 5, Elektrik
tarafından değerlendirilebilir.
Kuralları" esas alınarak, ilgili tüketiciler her durum için ayrı ayrı değerlendirilecektir.
3.
Güvenli Gerilimler 2.
Jeneratör Grupları Doğru veya alternatif akım jeneratörünü ve bunu
Güvenli gerilim (yani insanlar için tehlikeli olmadığı kabul edilen gerilim) aşağıda bilgi için verilmektedir: Doğru
2.1
akımlı donanımlarda, iletkenler arası 50 V, alternatif
tahrik eden motoru içeren bu tip gruplar, genel olarak,
akımlı donanımlarda ise, toprak hattına göre 30 V.
ana sevk sistemini içeren bölüme konulacaktır.
4.
2.2
Ortam Koşulları
"Klaslama Kuralları, Kısım 5, Elektrik Kuralları"
ndaki üretim kuralları jeneratörler için geçerli olup, Aşağıda belirtilen ortam koşulları, elektrik donanımı için
"Klaslama Kuralları, Kısım 4, Makina Kuralları" ndaki
esas olarak kabul edilir. Hava sıcaklığı en az 40°C ve
kurallar da, ilgili tahrik motoru için uygulanır.
deniz suyu sıcaklığı (eğer yapılıyorsa, bazı parçaların soğutulması için) 30°C.
C.
Ana Elektrik Enerjisi Üretim Sistemi
1.
Sistem Tipleri ve İlgili İstekler
3.
Akümülatörler
3.1
Genel
a)
Bu kurallar, sabit kullanım için amaçlanan, kurşun-asitli
veya
nikelkadmiyum
akümüla-
törlere uygulanır. 1.1
Elektrik enerjisi üretim sistemleri:
a)
Jeneratör grupları, (2'ye bakınız)
b)
b)
Akümülatörler, 40° ye kadar olan meyillerde elektrolit taşıntısı olmayacak tarzda olacaktır.
Jeneratör gruplarına ek olan veya olmayan
c)
akümülatörler, (3'e bakınız)
Akümülatör şarj düzenleri, genel olarak tampon çalışmayı
sağlayacak
ve
gemideki
akümülatörleri, 8 saatten fazla olmayan bir c)
Teknede sadece bu sistem varsa, benzinli
sürede, şarj etmeye yetecektir.
motorların elektrik sisteminin akümülatörü ve şarj dinamosu, (E'ye bakınız).
Akümülatörün
gerilimi
ile,
maksimum
şarj
akımının çarpımıyla bulunan şarj ünitesinin 1.2 normal
Her bir elektrik enerjisi üretim sisteminin gücü, çalışma
koşullarında,
birarada
gücünün 2 kW'dan büyük, 2 ile 0,2 kW arasında
çalışması
ve
öngörülen tüm ilgili tüketicileri beslemeye yeterli olacaktır. 1.3
Madde 1.2'de belirtilen toplam elektrik enerjisi
tüketim
ihtiyacının
sağlanmasında,
jeneratör
0,2
kW'dan
küçük
olmasına
göre,
akümülatörler 3 sınıfa ayrılırlar (A, B, C). d)
grubu
Akümülatörleri şebekeden ayırmak için, bunlara mümkün olduğu kadar yakın bir yerde olmak
ve/veya akümülatör grubu olarak, normal çalışma
üzere,
şartlarını sağlayan standby veya ana sistemin devre dışı
bulunacaktır.
özel
bir
düzen
(batarya
ayırıcı)
kalması durumunda, kısıtlı sayıdaki tüketiciyi besleyen emercensi elektrik enerjisi üretim sistemleri hesaba
3.2
Özel kullanım akümülatörleri
katılmayacak ve bu ihtiyacı ana jeneratörler grubu tek başına karşılayacaktır. Standby sistemin akümülatör
a)
Sevk motoru çalıştırma akümülatörleri, diğer
grubu olması durumunda, zorunlu olarak şarj olanağı
akümülatörlerle paralel çalışmaksızın, her biri 6
sağlanacaktır.
sn'den az sürmeyen ve birbirini takip eden 10 çalıştırma işlemi için yeterli kapasitede olacaktır.
C, D b)
c)
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı
9-3
Motorların çalıştırma akümülatörleri, motorlara
Eğer özellikle akümülatörler için bir hücre veya
mümkün olduğu kadar yakın yere yerleştirilecek
bölme düzenlenmişse burası da uygun kanallar
ve aşırı gerilim düşümüne yol açmayacak uygun
vasıtasıyla mekanik olarak havalandırılacaktır.
kesitli
Hava girişi alttan olacak ve doğrudan açık
kablolarla
birleştirilecektir.
Bu
akümülatörlerin kapasitesi yeterli ise, diğer
havaya
tüketicileri de besleyebilirler.
dışında ve açıkta olacaktır.
basılacak,
fan
motorları
boruların
Eğer varsa, radyo-telefon setini beslemek için
Yukarıda bahsedilen tabii havalandırma için
şarj edilebilir, özel bir akümülatör bulunacaktır.
kanalların minimum kesit alanı S [cm2], sadece
Bu akümülatör mümkün olan en yüksek yere
bilgi için aşağıda verilmektedir. S = K ⋅ P,
konulacak ve teknenin elektrik donanımından
burada P [kW], akümülatör şarj düzeninin gücü
ayrılacaktır.
ve kurşun-asitli akümülatörler için K = 80, nikelkadmiyum akümülatörler için ise K = 120'dir.
3.3
Akümülatörlerin tekneye montajı c)
a)
Akümülatörlerin
bulunduğu
hücre
veya
bölmede, kıvılcım çıkabilecek fiş ve prizler,
Akümülatörler;
elektrikli motorlar ve cihazlar, akümülatörlerin kendi kabloları hariç olmak üzere elektrik
- Havanın etkilerine ve üzerine herhangi bir şey düşmesine karşı korunmalı bir yere, sintineden
kabloları
uygun
tarafından güvenli (Ex) tip olarak onaylanmamış
bir
uzaklığa
konulacak
ve
ve
aydınlatma
armatürleri,
TL
ise, kullanılmayacaktır.
havalandırılacaktır, - Uygun destekler (örneğin; açık raflar gibi) üzerine sabit olarak yerleştirilecek ve A grubu
D.
akümülatörler tercihen uygun bir hücre veya
Dağıtım, Elektriksel Koruma
Kablolar, Tablolar ve Dağıtım Panelleri,
bölme içine konulacaktır. Eğer akümülatörler, arasıra elektrolit sızıntısı meydana gelebilecek
1.
Kablolar
1.1
Kabloların yapım özellikleri
tip ise, akümülatörlere yakın olan kısımlar, uygun
boya
ve
kaplama
malzemeleri
ile
(örneğin; kurşun-asitli akümülatörlerde kurşun veya
C.T.P "cam takviyeli plastik", nikel-
a)
kadmiyum akümülatörlerde ise demir veya
Kablolar IEC (1) kurallarına uygun ve aşağıda belirtilen özelliklere sahip olacaktır (2):
C.T.P) ilgili korozyona karşı korunacaktır, - Rutin bakım işlemlerine uygun bir şekilde yerleştirilecektir, - Eğer
kurşun-asitli
akümülatörler
ile
tip
ise,
aynı
nikel-kadmiyum bölmeye
konul-
mayacaktır.
(1)
Bu husustaki bazı kurallar aşağıda verilmiştir;
Kural 20-12 sayı 198-V-1964 Kauçuk veya polivinil kloridle izole edilmiş kablolar; Kural 20-15 sayı 217-V-1966-G1 Kauçukla izole edilmiş
b)
Akümülatörlerin bulunduğu bölme, sızdırmaz-
kablolar;
konteynerli tip akümülatörler için gaz çıkışının
Kural 20-20 sayı 378-V-1976 Polivinil kloridle (PVC) izole
özel bir boru ile sağlandığı durum hariç olmak
edilmiş kablolar.
üzere,
(2)
akümülatörlerin
meydana
getirdiği
İstekler,
gemilerin
elektrik
kablolarının
gazların dışarı atılması için, en azından tabii
konstrüksiyonu, testi ve montajı ile ilgili olarak "Kısım 5,
olarak havalandırılacaktır.
Elektrik Kuralları" ve IEC No.92-3-1965 ve 1, 2, 3 ve 4 numaralı ekleri esas alınarak verilmiştir.
9-4
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı
- Esnek iletkenli, yuvarlak dış şekilli (küçük yassı
D sintinelerden uzak ve kolayca kontrol edilebilir
kablo ve kordonlar kabul edilmez), uygun
tarzda
izolasyon malzemesi ile kaplı (3) ve en azından
döşenecektir.
seçilecektir.
Kablolar
sabit
olarak
açıkta veya rutubetli bölmelerde olanlar, dıştan su geçirmez bir malzeme ile korumalı tipte
Kabloların bükülme yarıçapı mümkün olduğu
olacaktır.
kadar büyük olacak ve genel olarak, aşağıda belirtilenden küçük olmayacaktır:
- Kablolar ve izoleli iletkenler, alev geciktirici ve - d, kablonun dış çapı olmak üzere, d ≤ 9,5 mm.
kendi kendine sönebilen tipte olacaktır (4).
ise, 3d b)
Kabloların her iletkenin izolasyonu, kablonun - d, 9,5 ile 25 mm. arasında ise, 4d
nominal gerilimi (V) karşılığı olarak, 5 dakika süreyle aşağıdaki test gerilimine (Vp) dayanacak şekilde olacaktır:
- d > 25 mm. ise, 6d.
V ≤ 80 olduğunda, Vp = a.c.'de 1000 V ve d.c.'de
Kabloları sabitleme kroşeleri (kelepçe veya
2000 V
benzeri) pürüzsüz ve yuvarlak olacak ve kabloların, çekme gerilmesi olmaksızın seril-
80 < V ≤ 250 olduğunda, Vp = a.c.'de 1500 V ve
mesini sağlayacak aralıklarda yerleştirilecektir.
d.c.'de 3000 V Kablolar, su geçirmez perde veya güvertelerden 250 < V ≤ 750 olduğunda, Vp = a.c.'de 2500 V
sızdırmaz olarak geçecek, su geçirmez olmayan
ve d.c.'de 5000 V
perde veya güvertelerden geçtiğinde, darbe hasarlarına karşı korunacaktır.
1.2
Kabloların seçimi ve kablo döşenmesi
a)
Kabloların
Kabloların metalik kanallar (örneğin; borular) kullanıldıkları
nominal devrelerin
gerilimleri, gerilimine
en
az
eşit
ve
iletkenlerin kesit alanı, devrenin akımına uygun
içine döşenmesine müsaade edilmez. c)
Elektrik kabloları, mümkün olduğu kadar seyir
olacaktır.
cihazlarının (örneğin; manyetik pusula, radyo
Kabloların nominal kesitlerine [mm2] göre,
cihazları bozacak manyetik alan oluşturmalarını
taşıyabilecekleri akımı [amper] belirleyen P
önleyecek tarzda yerleştirileceklerdir.
telefon, radyo D.F) yakınına döşenmeyecek ve
kablo kapasitesi için "Klaslama Kuralları, Kısım 5, Elektrik Kuralları" ndaki istekler uygulanır.
2.
Tablolar
ve
Dağıtım
Panelleri,
Dağıtım,
Elektriksel Koruma b)
Kablo yolları; mümkün olduğu kadar doğrusal, mekanik hasarlara maruz
kalmayacak,
ısı
2.1
Tablolar ve dağıtım panelleri
kaynaklarından uzak, eğer varsa, özellikle yakıt ve yağlama yağı damlalarına karşı korunmalı,
Tablolar, akımı diğer bir tablodan alırlar. a)
(3)
Örneğin; bütil kauçuk (B80), etil-propilen (E85),
Teçhizatın yerleştirildiği tablo paneli metalik olacak ve elektrikle ilgili parçaları izole edilecek
silikon (S95) veya polivinil klorid (PVC) (V60 veya V75).
veya TL tarafından uygun bulunan izole bir
(4)
malzemeden (ahşap hariç) yapılacaktır.
İlgili test yöntemleri "Kısım 5, Elektrik Kuralları"
nda verilmiştir.
D b)
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı Tabloya giren ve çıkan iletkenler, genel olarak, uygun
şekilde
numaralanmış
d)
terminal
9-5 Her seyir fenerinin devresi, uygun sigortalarla korunacaktır.
kutularında sona erecek, böylelikle herhangi bir iletken kolaylıkla ayrılabilecek, aynı zamanda terminal
kutularının
numaralarıyla,
e)
gemide
Dahili mahallerde dağıtım devrelerinin ayrılması, dağıtım
kutuları
bulundurulacak olan elektrik donanım planında
vasıtasıyla
açıkça gösterilecektir.
müsaade edilmez.
Tabloların terminal kutuları ve diğer teçhizatı, kural olarak,
kolayca
kontrol
edilebilir
f)
ve
veya
yapılacaktır.
terminal Açık
kutuları
ayrılmalara
Açıkta bulunan prizler, bağlantı kutuları ve lambalar, su geçirmez tip olacaktır.
damlama ve darbelere karşı korunmuş olacaktır. g) c)
Makina dairesi havalandırma fanlarının elektrik
Gerilim veya gerilimler (tablodan çeşitli gerilimler
motorlarının devreleri, makina dairesi dışından
dağıtıldığında) tablo üzerinde işaretlenecektir.
kumandalı
motor
durdurma
düzenleri
ile
donatılacaktır. 2.2
Dağıtım devreleri ve koruma düzenleri h)
a)
b)
Tutuşma noktası ≤ 55°C olan yakıtla beslenen
Her devre, kısa devre dahil, aralıklı aşırı
motorlarda, makina ve tank dairesi veya bölmesi
akımlardan korunmak üzere, her kutupta sigorta
lambaları, alev geçirmez veya en azından su
veya topraklanmamış faz ile ve eğer akım
geçirmez olacak ve anahtarlar söz konusu daire
yüksek ise (yani > 320A), devre kesici ile
veya bölmelerin dışında yer alacak veya alev
donatılmış olacaktır.
geçirmez olacaktır.
Jeneratör gruplarının jeneratörleri, jeneratör
2.3
Topraklama
tarafından beslenen devre kesiciler ile, kısa devre ve aşırı yüke karşı korunacaktır. (5)
a)
Toprak bağlantılarının amacı, koruma için kaçak gerilimleri düşürmektir.
Paralel koruma
çalışması düzenleri
öngörülen hususunda
jeneratörlerin "Klaslama
b)
Anlam olarak, toprak;
Kuralları, Kısım 5, Elektrik Kuralları" ndaki ilgili
c)
maddeler uygulanır.
1)
Motor çalıştırma devrelerinde, ne sigorta, ne de,
2)
devre kesiciler kabul edilmez.
Metalik teknelerde: Tekne, Metalik olmayan teknelerde (yani C.T.P veya
ahşap
tekneler):
Daima
dalmış
durumda olmak üzere, teknenin dibine Nominal gücü > 0,5 kW olan motorlar aşırı yüke
bağlanmış bakır bir yayma levhası,
karşı korunacak veya ilgili alarm düzeni ile donatılacaktır. Bu motorlar minimum gerilime
3)
karşı da korunacaktır.
Motor bloğunun elektriksel olarak deniz suyu ile bağlantılı olması ve teknede mevcut tek tesisatın sevk motoruna ilişkin olduğunda, olağan olan (E'ye bakınız) elektrik
tesisatının
geriliminin,
güvenli
gerilimden küçük olması şartıyla, teknenin sevk motorunun bloğudur. (5)
Ancak, jeneratör gücü < 50 kW olduğunda ve
diğerleri ile paralel çalışmayacaklar ise, nominal akımlarının < 320 A olması şartıyla, korunma için sigortalar kullanılabilir.
c)
Aşağıdaki parçalar topraklanacaktır;
9-6
Bölüm 9 – Elektrik Tesisatı
- Elektrik motorlarının, tabloların, teçhizatın ve besleme gerilimi güvenli gerilimden büyük olan
D, E
sigorta veya devre kesicili olacak ve toprak kutbu, sahil sisteminin topraklanmasına bağlanacaktır.
elektrik kablolarının örtülerinin metalik kısımları ile, normal olarak açıkta olmadıkları halde,
Sahil şebekesinin, gemi şebekesine göre polaritesi
izolasyondaki
(d.c.'de) veya fazları (çok fazlı a.c.'de) sahil beslemede
bozulmalar
nedeniyle
açıkta
işaretlenecektir.
olabilen (iletken olabilen) metalik parçalar, - Teknede kullanılan sıvı yakıtın tutuşma noktası ≤ 55°C (örneğin; benzin) olması halinde,
E.
yukarıda belirtilen parçalar; daima,
Sistemleri
- Besleme
gerilimi
ve
kullanılan
yakıta
bakılmaksızın, elektriksel olarak izoleli ve deniz suyu ile temasta olmayan tüm metalik parçalar (örneğin; tanklar),
telefon teçhizatının topraklanması, mümkün olduğu kadar, teçhizatın dik yüzünden yapılacak ve ortak topraklamaya paralel bağlanacaktır. Topraklama bağlantısı olarak kullanılan tellerin kesiti, ilgili tüketicilerin elektrik yükü ile orantılı olacaktır. Gerilimi, güvenli gerilimden daha büyük olan donanımlar için kullanılan topraklama
Genel
Bu sistemler, genellikle, elektrikli çalıştırma motorundan, jeneratörden
ve
karbüratörlü
motorların
devre
ve
çalıştırma düzenlerinden (örneğin; manyetolar ve bujiler)
- Elektronik ve radyo-telefon teçhizatı; radyo-
d)
1.
İçten Yanmalı Motorlar İçin Özel Elektrik
bağlantılarının
kesit
değeri,
aşağıda
verilmektedir;
meydana gelir. 2.
Düzenleme
Elektrik sisteminin elemanları, mümkün olduğu kadar sintineden uzakta, sıvıların damlamasına karşı korumalı ve motorların yüksek sıcaklığından etkilenmeyecek tarzda düzenlenecektir. 3.
Besleme
Besleme sistemi ile ilgili olarak, B. 1'e bakınız. 2
- Kesit; en az 1,5 mm
olmak üzere, ana
iletkenlerin kesiti ≤ 16 mm2 olduğunda, bu iletkenlerin birinin kesitine eşit, 2
- Kesit; en az 16 mm olmak üzere, ana iletkenin 2
4.
Sistemin Ayrıntıları
4.1
Fırçalı çalıştırma motorları ve akım jeneratörleri,
kıvılcım nedeniyle, motorun yanında oluşabilecek yakıt buharlarının tutuşmasına yol açmayacak tarzda olacaktır.
kesiti > 16 mm olduğunda, bu iletkenlerin birinin kesitinin %50'sine eşit (ana iletkenler, tüketiciyi
4.2
besleyen iletkenlerdir).
tarzda yapılmış, su geçirmez koruyucu gövde içinde
Yakıt buharlarının dışarı çıkmasını önleyecek
bulunan motorlarda, manyetolar, motorun çevresinde e)
Açıkta yer alan direkler, çarmıklar, gergiler ve
oluşabilecek
yıldırıma maruz kalabilecek diğer metalik tekne
tutuşmayacağı şekilde yapılacaktır.
yakıt
buharlarının
kıvılcım
nedeniyle
elemanlarının topraklanması tavsiye edilir. 4.3 Kullanılan hat, mümkün olduğu kadar ani sapmasız 2
Genellikle, bujiler; izolatörde su, tuz ve diğer
yabancı maddelerin birikmesi sonucunda oluşabilecek
olacak ve kesit alanı ≥ 50 mm olan devamlı bakır şerit
kısa
veya kablodan yapılacaktır. Ahşap direkler için, kesit
donatılacaktır.
2
alanı ≥ 75 mm
devreyi
önlemek
için,
koruyucu
başlıkla
olan bakır hatlı yıldırım çubuğunun
konulması tavsiye edilir.
5.
2.4
Motorların ve elektrik sistemlerinin teknede testinde,
Sahil besleme
Tekne Testleri
sistemin yukarıdaki maddelerde belirtilenleri sağlayıp Eğer varsa, sahilden a.c. besleme, tercihen metalik olan
sağlamadığı araştırılacak ve özellikle 4'de belirtilen
bir kutu içinde bulunacak, her izoleli kutup veya faz,
sorunların olup olmadığı kontrol edilecektir.