14
Thema Gertjan de Jong
De Oogst oktober 2009
De herder loopt
achteraan ‘Veel christenen hebben een werelds beeld van leiderschap’, daarvan is Jaap Bönker overtuigd. Jaap Bönker is directeur van de Arabische Wereld Zending en auteur van het boek ‘Macht en manipulatie – toch niet onder christelijke leiders?’ Te vaak ziet hij hoe herders hun schapen verwonden in plaats van leiden en verzorgen.
Bert is leider van een succesvolle gemeente. Zijn ster is rijzende. Organisatoren van conferenties en seminars weten hem te vinden. Daardoor is Bert steeds minder thuis. Onderweg van de ene naar de andere conferentie zorgt hij goed voor zichzelf, door in hotels met vijf sterren tot rust te komen. Waar Bert tijdens zijn afwezigheid niets van heeft gemerkt, is de onrust die de voorbije maanden bij enkele oudsten is ontstaan. ‘Bert, we moeten praten’, begint de voorzitter van de raad op een avond gespannen. Bert is net teruggekeerd van een leidersweek in Duitsland. ‘Eigenlijk moet je het niet persoonlijk opvatten, maar het gaat niet goed met onze gemeente, Bert. Je gaat niet goed met je uitgaven om.’ De broeder krijgt nauwelijks de kans om zijn verhaal af te maken, want Bert reageert onthutst. ‘Wat?! Ik draai overuren, ik help mensen. Ik reis het hele land door om mensen te bemoedigen en nu dit. Stank voor dank noemen ze dat. Ben ik dan niet door God persoonlijk voor dit werk geroepen?’ De gemeente was onder zijn leiding toch maar even gegroeid tot zeshonderd mensen. Bert is echt van streek en leert zijn broeders
de les van Aäron en Mirjam. ‘Lees dat maar eens goed. Die gingen ook veel te ver tegen Mozes. En jullie doen hetzelfde. Weet je dan niet dat dit een vloek over jullie eigen leven brengt?’
Een manipulator maakt lawaai en zaait angst Na het crisisberaad ziet Bert de ernst van de muiterij in. Hij besluit, met zijn ‘getrouwen’ in de raad, dat er een stemming moet plaatsvinden. Resultaat: de ‘afvalligen’ moeten vertrekken en nieuwe, vooraf grondig gescreende oudsten, vullen de lege plekken op. Maar dit keer belt hij niet met de krant en in zijn preken werkt Bert steeds vaker toe naar die ene conclusie: Lever geen kritiek op de leider die door God Zelf is aangewezen. ‘Raak Mijn gezalfden niet aan’ (Ps. 105:15).
Uitknijperij Het verhaal van Bert is een van de voorbeelden die Jaap Bönker in zijn boek over macht en manipulatie beschrijft. Volgens Bönker zijn kerken en christelijke organisaties
niet gevrijwaard van manipulatie. Sterker, voor christelijke leiders lijkt het gevaar van machtsmisbruik en manipulatie juist extra groot. ‘Christenen hebben een gezaghebbend Boek waarmee je elke theorie, van apartheid tot nazisme, kunt bewijzen. Een tekst als Romeinen 8:28 komt eigenlijk iedereen wel van pas: “Maar hun, die zichzelf zoeken, der waarheid ongehoorzaam en der ongerechtigheid gehoorzaam zijn, wacht toorn en gramschap.”’ Natuurlijk moet je teksten wel uit de context halen om er manipulatief gedrag mee te staven, benadrukt Bönker. ‘In Ezechiël 34 lezen we juist dat God persoonlijk de slechte herders van het volk Israël beschuldigt van egoïstische uitknijperij. “Wee de herders van Israël, die zichzelf weiden.” De leiders van het volk doen zich aan van alles tegoed, zonder hun opofferende taak serieus te nemen. Ze versterken de zwakke niet, wijzen zieken de deur en zoeken niet naar de verlorene. Integendeel, ze moeten zelfs op dieet omdat ze, ten koste van anderen, te dik zijn geworden.’
Vlotte babbel Bönker gelooft dat veel leiders die nu manipuleren wel met op-
De Oogst oktober 2009
rechte motieven zijn begonnen. ‘Ergens gaat de wissel om. Bij een leider met charisma en een vlotte babbel kan het snel gaan in de christelijke wereld. Hij groeit in aanzien. Trots steekt al snel de kop op. God zit niet langer op de troon, maar de leider zelf, hoewel hij misschien dagelijks voor zijn gemeenschap predikt en christelijk werk verricht. Het machtsbehoud en de groei van de kerk of organisatie wordt een doel op zichzelf. Andere mensen worden slechts werktuigen om dat doel te bereiken. Op allerlei manieren probeert een manipulator lawaai te maken en angst te zaaien, waardoor mensen soms jarenlang hun mond houden.’ Een veelbeproefd middel voor leiders om hun positie veilig te stellen, is volgens Bönker ‘professionalisering’. ‘Ironisch genoeg ruimen bijna altijd de lager geplaatsten het veld, terwijl bijvoorbeeld de oprichter van de club bijna altijd blijft zitten. Het is blijkbaar niet professioneel dat die persoon zijn zetel afstaat.’
Macht en kapitaal Volgens Bönker staan kerk en christelijke organisaties sterk onder invloed van werelds denken. Niet zelden ziet hij hoe kerken en organisaties streven naar groei in aantal en financiën. ‘De westerse cultuur draait om groei in macht en kapitaal, maar in de Bijbel staat gemeenschap centraal. Een plaats waar je oog hebt en zorgt voor elkaar. Als een kerk of organisatie sterk groeit, is het goed om je als leider even achter de oren krabben. Moet je alsmaar willen groeien, ook als de gemeenschap hieronder lijdt?’
Veel herders zijn voor de kudde niet bij te benen Ook ons beeld van leiderschap is misvormd door werelds denken, stelt Bönker. Bijvoorbeeld door de popcultuur waar massa’s aan de voeten van een popster liggen. De idool die met kop en schouders
Thema Gertjan de Jong 15
boven de massa uitsteekt. ‘Als de Bijbel spreekt over een herder, zien mensen vaak een plaatje voor zich van een man die voor een kudde schapen uitloopt. Daarom zijn veel hedendaagse herders voor de kudde niet bij te benen. Ze hebben een goddelijke visie of bediening en willen dat alle schapen hen daarin volgen. Wie het tempo niet bijhoudt, valt af.’ Dit plaatje past echter niet bij het werkelijke beeld van de herder. Bönker: ‘Een echte herder loopt nooit vooraan, maar juist achter de kudde. Zo ziet hij welke schapen afdwalen of gewond zijn. Een herder stuurt en corrigeert. Vandaag hebben we herders nodig die dit dienende leiderschap weerspiegelen.’
N.a.v. Macht en manipulatie – toch niet onder christelijke leiders? door Jaap Bönker, Ton Wintels en Maarten Nota, 151 blz.; prijs € 11,50. Uitgeverij Gideon, Hoornaar, 2004.