4
Thema Krijn de Jong
De Oogst februari 2010
Hernieuwde roeping
De Nieuwe Kerk in Amsterdam, met rechtsonder het restant van de niet-voltooide toren.
De Oogst februari 2010
Thema Krijn de Jong
5
Eigenlijk had de Nieuwe Kerk op de Dam een toren moeten hebben. Dat was althans de bedoeling van de bouwers. Aan de Westzijde van de kerk is nog steeds het begin van de niet-voltooide toren zichtbaar. Sommigen historici noemen de uit de hand lopende kosten als reden voor deze zeven tiende-eeuwse bouwstop. Anderen beweren dat de bouw van de toren door de stadsregering werd verhinderd. In hun optiek mocht de kerk niet boven het stadhuis uitkomen. Spanning in de relatie tussen kerk en staat is van alle tijden.
Om nog even in Amsterdam te blijven, één keer is daar de relatie tussen kerk en staat wel erg uit de hand gelopen. Tijdens het wederdopersoproer (10 mei 1535) overmeesterde een groep gewapende wederdopers de wacht van het stadhuis. Een dag en een nacht verschansten zij zich in het stadhuis. Toen werden zij overmeesterd. Er vielen onder de wederdopers diverse doden. De overlevenden werden de volgende dag terechtgesteld. Een botsing van dat formaat is later niet meer voorgekomen, behalve dan misschien tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar ook in minder extreme tijden blijft het in de verhouding tussen kerk en staat altijd zoeken naar het juiste evenwicht.
Complicaties Dat er nu weer zoveel wordt geschreven en gesproken over de verhouding kerk en staat betekent kennelijk dat het evenwicht verstoord is. Het is er de laatste decennia ook niet eenvoudiger op geworden. Er zijn lastige complicerende factoren bij gekomen. ‘Scheiding tussen kerk, moskee en staat’, las ik onlangs op een uitnodiging voor een politiek debat. De moskee is erbij gekomen. De komst van de islam heeft de balans tussen kerk en staat in ons land onder forse druk gezet. Er moet gezocht worden naar een nieuw evenwicht.
Er moet gezocht worden naar een nieuw evenwicht tussen kerk en staat Er wordt veel geroepen, maar niemand lijkt nog echt goed raad te weten met de nieuwe situatie. Niet zozeer omdat zich een nieuwe godsdienst heeft aangediend, maar vooral in verband met de gewelddadige zijde ervan, die niet te ontkennen valt. Men
spreekt bezwerende woorden dat het hier niet zo’n vaart loopt. Ik wil het heel graag geloven, maar zie wel dat in alle landen waar de islam het voor het zeggen heeft, het heel slecht gesteld is met de door ons zo hoog geroemde vrijheid van godsdienst. Maar ook in ons land zijn we niet helemaal vrij van de dreiging van geweld. Behalve de moord op Theo van Gogh zijn ook hier bijvoorbeeld tot het christendom bekeerde moslims lang niet altijd veilig. Ook durven mensen die er in onze samenleving een sport van maken om het christelijk geloof belachelijk te maken, dit beslist niet op gelijke wijze met de islam te doen. Heel weinig mensen zijn bestand tegen dreiging met geweld.
Atheïsten zijn bestrijders van God geworden Nieuw atheïsme Er is nog een andere factor bij gekomen. Er ontwikkelt zich steeds duidelijker een nieuwe vorm van atheïsme. Van loochenaars van God zijn atheïsten bestrijders van God geworden. Onder het mom dat men niet langer aan de goden overgeleverd wil zijn, beïnvloedt een kleine groep met succes de publieke opinie. Aartsbisschop Eijk schreef onlangs in De Volkskrant dat fanatieke atheïsten bijbels het liefst zouden voorzien van waarschuwingsstickers: ‘Kan de geestelijke volksgezondheid ernstige schade toebrengen’. Alles wat aan godsdienst herinnert, zien de nieuwe atheïsten graag verdwijnen, te beginnen bij de publieke ruimte. Ze bedienen zich daarbij van de misleidende term ‘neutraal’. Een van hun laatste prikacties is dat in verschillende dorpen de welkomstborden die verwijzen
6
Thema Krijn de Jong
De Oogst februari 2010
naar kerkdiensten verwijderd moeten worden. Voor de gemeenten hoeft dat niet echt, maar een enkele klacht is genoeg om zoiets voor elkaar te krijgen. Zoals in de gemeente Binnenmaas: ‘Een bewoner heeft de gemeente verzocht de borden te laten verwijderen, omdat er volgens hem een strikte scheiding van kerk en openbare ruimte moet zijn.’
De openbare ruimte moet neutraal ogen De openbare ruimte moet neutraal ogen. Ik ben zeer benieuwd waar dit gaat stoppen. Kerkgebouwen ogen ook niet allemaal neutraal. Zitten we straks weer in schuilkerken? Gebouwen die er aan de buitenkant niet als kerk uitzien? Wanneer zal de seculiere kerk tevreden zijn? We weten vanuit de recente geschiedenis dat leven onder een atheïstisch regime voor christenen ook niet altijd een pretje was, bijvoorbeeld in het vroegere Albanië. En tot op vandaag is er het afschrikwekkende voorbeeld van Noord-Korea. Daar mag Gods Naam niet genoemd worden. Ze aanbidden daar de Grote Leider.
Inperking vrijheid De nieuwe atheïsten hebben veel invloed in de politiek. In partijen als VVD, SP en GroenLinks spelen ze een grote rol. Een treurig voorschot op wat we van hen kunnen verwachten, was de motie die de gemeenteraad van Amsterdam eind vorig jaar aannam, betreffende de beëindiging van subsidie aan levensbeschouwelijke organisaties. Alle partijen, met uitzondering van het CDA, stemden voor een subsidiestop. Christelijke organisaties die van hun medewerkers vragen belijdend christen te zijn, discrimineren in hun ogen en dienen te worden uitgesloten van overheidssubsidie. De Amsterdamse gemeenteraad houdt kennelijk niet van kleine stapjes.
De Amsterdamse gemeenteraad houdt niet van kleine stapjes In de landelijke politiek liggen christelijke organisaties al een tijd onder vuur in verband met vragen rond de homoseksuele praxis. Minister Plasterk vindt het niet kunnen dat de homoseksuele praxis in het aannamebeleid een rol speelt. Dat is in zijn ogen een privézaak. Nu neemt de Amsterdamse gemeenteraad voor het gemak een zevenmijlsstap. Zij stelt dat er helemaal geen eisen meer gesteld mogen worden op het gebied van identiteit. Het zou duidelijker en eerlijker zijn als ze gewoon christelijke organisaties zouden verbieden. In principe komt
Zo had de toren moeten worden. hun motie daar ook op neer. Christelijke organisaties worden van hun hart beroofd. Moeten we in de verleden tijd gaan spreken als we het hebben over Amsterdam als stad van de vrijheid?
Homobeweging Sommigen verwijten orthodoxe christenen dat ze het onderwerp homoseksualiteit tot een sjibbolet hebben gemaakt, het onderwerp waarop je ten slotte wordt beoordeeld. Dat kan hier of daar waar zijn, maar veel ingrijpender is het feit dat de homobeweging de totale aanvaarding van homoseksualiteit tot het ijkpunt van alles heeft gemaakt. Ga je niet in hun gedachtegang mee, dan discrimineer je. Ze ijveren ervoor dat homorechten mensenrechten worden. Iets waar niet straffeloos aan getornd kan worden. Ze moeten volgens hen in het rijtje van huidskleur en ras. Ook de Algemene Wet Gelijke Behandeling noemt het discriminatie als je onderscheid maakt op grond van de homoseksuele praxis, maar maakt daarbij een uitzondering voor het bijzonder onderwijs en de kerk. Die mogen wel discrimineren. Ik heb die uitzonderingspositie van het begin af aan niet als een voorrecht kunnen beschouwen. Veel meer had ik het idee dat we vanaf dat moment gecriminaliseerd werden. Het is discriminatie, maar christenen mogen het. Nee, dat klinkt niet echt goed. Het blijft wat onverklaarbaar waarom de homobeweging zover gaat. Ze hebben voor zichzelf zo’n beetje alles bereikt en willen nu als bonus dat iedereen denkt en voelt als zij. Dat lijkt gewoon op gewetensdwang. In Engeland, waar de druk op christelijke organisaties nog groter is dan bij ons, lijkt het erop dat daar toch het einde bereikt is. Onlangs werd daar in het Hogerhuis een voor de kerken zeer bedreigende motie weggestemd. De motie behelsde een verbod voor kerken om nog langer banen te weigeren aan praktiserende homoseksuelen. De motie werd (26 januari jl.) met 216 tegen 178 stemmen verworpen.
De Oogst februari 2010
Ongehoorzaam? We kennen in ons land vrijheid van godsdienst en vrijheid van onderwijs. Beide staan hevig onder druk. Door allerlei nieuwe wetgeving worden christenen steeds meer in de hoek gedreven. Artikel 1 van de grondwet, over de gelijkheid van de burgers wordt meer en meer verheven tot een superartikel. Artikel 1 lijkt artikel 1 en het al te worden. Het heeft iets van de geschiedenis uit het bijbelboek Daniël. Daniël was een trouw dienaar van de koning. Tot er door zijn tegenstanders een wet gemaakt werd waarvan ze wisten dat hij die niet kon houden. Hij mocht niet meer tot zijn God bidden. Dat is voor een gelovige hetzelfde als niet meer mogen ademen. Dat gaat dus niet. Daniël kon niet anders dan ongehoorzaam worden.
Belijdende christenen lijken een hernieuwde roeping te ontvangen Ook in de huidige situatie lijkt het erop dat aan ons onmogelijke dingen worden gevraagd. Oneerbare voorstellen komen er van de kant van het Ministerie van Onderwijs. Er mag van de docenten wel gevraagd worden dat ze het gedachtegoed over seksualiteit onderwijzen, maar er mag van hen niet gevraagd worden dat ze er zelf naar leven. Daar kan onmogelijk gehoor aan worden gegeven. Als we dat wel doen, worden we een kweekschool voor hypocrieten.
Hernieuwde roeping Belijdende christenen lijken een hernieuwde roeping te ontvangen. Ze worden door de tijd uitgedaagd om helder, open en met respect de bijbelse boodschap in woord en daad uit te dragen. Zeker ook in de daad. Ook bij christenen is de lifestyle van doorslaggevend belang. Water bij de wijn doen is een heilloze weg. Daardoor wordt het voor iedereen smakeloos. Principes opgeven is letterlijk een heilloze weg. Op applaus moet even niet gerekend worden. Ook niet op veel begrip. Maar roeping kan tegen een stootje.
Principes opgeven is letterlijk een heilloze weg Dat die toren bij de Nieuwe Kerk er indertijd niet is gekomen, is niet zo’n ramp. Maar als de overheid de preekstoel wil gaan beklimmen, gaat ze echt te ver. Daar moet het Woord van God klinken, tot heil van het volk.
Column Kim ter Berghe
7
De zwerver en de kloof De kloof tussen de kerk en de wereld houdt veel mensen bezig. Ik ben ervan overtuigd dat die gemakkelijker te overbruggen is dan we denken. Je hebt er namelijk niet per se grote budgetten voor nodig, aantrekkelijke diensten of een moderne uitstraling. Een voorbeeld. Een aantal jaren geleden bezocht ik een Anglicaanse kerk in een voorstadje van Birmingham in Engeland. Het was een vrij arme buurt met veel buitenlanders. De kerk bestond uit een paar honderd redelijk nette mensen en de diensten waren niet erg flitsend. Tijdens de preek ging opeens de deur open en kwam er iemand binnen die zo te ruiken al heel wat drank achter zijn kiezen had die ochtend. Deze sjofele man liep huilend door het middenpad naar de voorkant van de kerk, waar de dominee in toga zijn verhaal hield. Niemand hield hem tegen en toen hij er bijna was liep de dominee naar hem toe en sloeg zijn arm om hem heen. Hij onderbrak zijn preek en zei: ‘Mensen, dit is John. Hij moet morgen voor de rechter verschijnen en daar ziet hij erg tegenop. Laten we even voor hem bidden.’ De dominee sprak een kort gebed uit en daarna werd de man aan een van de broeders overgedragen. Ik neem aan dat hij nog wel een kopje thee met melk kreeg voor hij zijn weg vervolgde. Het was op het eerste gezicht een typische ‘kloofkerk’. Maar een man in nood wist waar hij moest wezen. Hij wist dat hij daar welkom zou zijn, ondanks hoe hij eruit zag. Ondanks dat het een ongeschikt moment was. In die kerk wisten ze wie hij was en wat hij nodig had. Van de preek kan ik me niets meer herinneren, maar van wat de dominee toen deed wel. De kloof verloor haar kracht in een gemeenschap waarin de dominee wist dat hij en de zwerver voor God hetzelfde waren. Tegen zo’n straaltje genade kan geen enkele kloof op.
Kim ter Berghe is missiologe en werkt in Oost-Azië.