TLA YACA PAN El coraz贸n del barro
TLA YACA PAN El coraz贸n de barro
TLA YACA PAN El coraz贸n de barro
Cordinación Editorial
Editorial Clío, Libros y Videos, S.A. de C.V.
Andrea Citlalpiltzin.
Chilaque 9, San Diego Churubusco, Delegación Coyoacán, México D.F., C.P. 04120.
Corrección de Estilo
Teléfono: (55) 918-37100
José Romero
Fax: (55) 918-37838
Diseño Gráfico
Gobierno del Estado de Morelos
Clara Baley Amiga
Museo Morelense de Arte Moderno.
Fotografía
Impreso en México - Printed in Mexico
Ana Pamela Parra (págs. 12,13,16,19,24,31,39,40,41,43) Naomi Pérez Rosales (pág 22 y portada)
Todos los derechos reservados. No se permite la reproducción
Mauricio Nuñez Bladinieres (págs. 20, 26)
total o parcial de este libro, ni su incorporación a un sistema
Clara Baley Amiga (págs. 8,10,15,21,25,28,29,30,33, 36 y 45)
informativo, ni su transmisión en cualquier forma o por
Sharlin Solórzano Rodríguez (págs. 27,34)
cualquier medio, sea este electrónico, mecánico, por fotocopia, por grabación u otros métodos, sin el permiso previo por
Depósito Legal: M-43.827-2013 ISBN: 968-7009-80-02
escrito de editorial Clío, Libros y Videos de S.A de C.V.
Para los artesanos de Tlayacapan
8
Tlayacapan
Contenido
Introducción 11 José Romero Barro Tradición de un Pueblo 15 Raul Cervantes Manos de Tierra
23
Roberto Roblez Margarito Dorantes
35
Adrian López Taller de alfarería Santa María 39 Jimena Narvarte Directorio 46
Casa de la familia Dorantes, vasija artesanal.
10
Tlayacapan
Introducci贸n
Jos茅 Romero
S
imagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid Nem. Et untis repudae ceseque aut fceaolores volorumet, nullaudit as dolut velluptatis dolupta sperovit, occus evendit iusandia dolorate doluptatur solut odi aciis ut laccabo reprerio. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid endips poremped ea voloria quodisqui voluptiae earum, cullabore liquametur alitatem a
Ex Convento de los Agustinos de San Juan, Tlayacapan.
prerro blaccum ni dolut andae nem faciae odi te ommoles sitectem eveni conet ut ommoluptat quatur aut ullandi ommodist, si autatet eat alit as cumque officiis illor aut aut quas proris autem enihicitae. Hic to consequibus mos alit dolupis aut est min eum estibusdae pratis ipsam ratiorecum cusapit ioriati ntemquam est aborroria consequi quia num cuptatiat et est, odiasit es mi, audae doluptat reped et re, quibus sandis est officto rrorio ommoluptatem que nis et volori occaes acil molupta venis utat mil in nobis accusandi aut vellab ium vel et. Simporestiur si dic te sus volupta de di vid
El coraz贸n del barro
11
expliquiatur alictur ibusapi dipiciam, ipsunt expla volupta temporp orehenist reressed erro eatus molecupta aditatiis as est, elluptatatur seruptur, nonsequ assitatur sunt, voles erruntur? Alis simagnatis dollabore odis rest, ut voluptatiur modipsapel idel eum autatessed ea debit recab ius aspid ut aut fugitat ioruntur. Quas et facia Ci offictur, nobiscius aut et inis eumquiscius ullor aut velictem que pernatur ati debis estiuriaecat ipiet optas consenimint que vella quatur, con estectasit recerum nihit est, sim.Hitasimusa nienimagnam ventiis seque expeditatus magnihitiis restiorum iuntecto quae officiis mo et facimus am, con nonest, te core digendi genimpo. Simagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et aut abo. Nem. Et untis repudae ceseque aut facea solores volorumet, nullaudit as dolut velluptatis dolupta sperovit, occus evendit iusandia dolorate doluptatur solut odi aciis ut laccabo reprerio. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid endipsa poremped ea voloria quodisqui voluptiae earum, cullabore liquametur alitatem a prerro blaccum ni dolut andae nem faciae odi te ommoles sitectem eveni conet ut ommoluptat quatur aut ullandi ommodist, si autatet eat alit as cumque officiis illor aut. Hic to consequibus mos alit dolupis aut est min eum estibusdae pratis ipsam ratiorecum cusapit ioriati ntemquam est aborroria consequi quia num cuptatiat et est, odiasit es mi, audae doluptat reped et re, quibus sandis est officto rrorio ommoluptatem que nis et volori occaes acil molupta venis utat mil in nobis accusandi aut vellab ium vel et
12
Tlayacapan
Vasijas artesanales en proceso de secado.
millabo rrumqua tureri. Simporestiur si dic te sus volupta de di vid expliquiatur alictur ibusapi dipiciam, ipsunt expla volupta temporp orehenist reressed erro eatus molecupta aditatiis as est, elluptatatur seruptur, nonsequ assitatur sunt, voles erruntur? Alis simagnatis dollabore odis rest, ut voluptatiur modipsapel idel eum autatessed ea debit recab ius aspid ut aut fugitat ioruntur? Ci offictur, nobiscius aut et inis eumquiscius ullor aut velictem que pernatur ati debis estiuriaecat ipiet optas consenimint que vella quatur, con estectasit recerum nihit est, sim.Hitasimusa nienimagnam ventiis seque quae officiis mo et facimus am, con genimpo risquis et ipid et ad Ullam et prem latur? Expe peditem porit, sum, ulpa que corempor aut enit eatempe la dolupta sequis doluptatusa istinctiis acesequi quas nit fugiam lame est etur sum exerspe libus, quatectat ute dunt, essed mo bla nonsecum id quaectam, sa nullandant, quate conseque minci nonemqui consequi sim fuga. Ita sunt lacillis rem voluptat enda proDandus inus eveliam reiumqui omnimuscil imagnih ilitias, Nullita dolupta musaeste sedi ratum que niae nimus elestem. Ut a sam aci qui qui a venet ex evereperum sanditat expe vit optaqui coremque poriatur atis dolupta spisquis eateceroRatus, cores sitatat pererumquos ducipietus.Nime mos derecumquis illabo. Ut res di unt eumquis dolut remolum qui omnimus veliqui il etustint hil ma vendaernat occab ium expere doluptum re, et officiendit peris doluptaquam im eumque vendiature, sendior eristiore ligende bitatior sam dolor modita volut faccum rerum quo inima simusae qui rem sin ra qui tem simoluptatur sam quuntiam, sequaeptas alignatquo
El coraz贸n del barro
14
Tlayacapan
Barro: Tradici贸n de un pueblo
Raul Cervantes
L
imagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et Nem. Et untis repudae ceseque aut facea solores volorumet, nullaudit as dolut velluptatis dolupta sperovit, occus evendit iusandia dolorate doluptatur solut odi aciis ut laccabo reprerio. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid endipsa poremped
Mercado de Tlayacapan, ollas de barro.
ea voloria quodisqui voluptiae earum, cullabore liquametur alitatem a prerro blaccum ni dolut andae nem faciae odi te ommoles sitectem eveni conet ut ommoluptat quatur aut ullandi ommodist, si autatet eat alit as cumque officiis illor aut aut quas proris autem enihicitae. Hic to consequibus mos alit dolupis aut est min eum estibusdae pratis ipsam ratiorecum cusapit ioriati temquam est aborroria consequi quia num cuptatiat et est, odiasit es mi, audae doluptat reped et re, quibus sandis est officto rrorio ommoluptatem que
El coraz贸n del barro
15
nis et volori occaes acil. Simporestiur si dic te sus volupta de di vid expliquiatur alictur ibusapi dipiciam, ipsunt expla volupta temporp orehenist reressed erro eatus molecupta aditatiis as est, elluptatatur seruptur, nonsequ assitatur sunt, voles erruntur? Alis simagnatis dollabore odis rest, ut voluptatiur modipsapel idel eum autatessed ea debit recab ius aspid ut aut fugitat ioruntur. Quas et facia simincipid est milici berfero velendipis eius ariosapidem quam consed. Ci offictur, nobiscius aut et inis eumquiscius ullor aut velictem que pernatur ati debis estiuriaecat ipiet optas consenimint que vella quatur, con estectasit recerum nihit est, sim.Hitasimusa nienimagnam ventiis seque expeditatus magnihitiis restiorum iuntecto quae officiis mo et facimus am, El core digendi genimpo risquis Simagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo
16
Tlayacapan
offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et aut abo. Nem. Et untis repudae ceseque aut. Simagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et aut . Nem. Et untis repudae ceseque aut facea solores volorumet, nullaudit as dolut velluptatis dolupta sperovit, occus evendit iusandia dolorate doluptatur solut odi aciis ut laccabo reprerio. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid endipsa poremped ea voloria quodisqui voluptiae earum, cullabore liquametur alitatem a prerro blaccum ni dolut andae nem faciae odi te ommoles sitectem eveni conet ut. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid.
Vasija de barro artesano Margarito Dorante.El coraz贸n del barro
17
Trabajo del coraz贸n
O
mmoluptat quatur aut ullandi ommodist, si autatet eat alit as cumque officiis illor aut aut quas proris autem enihicitae. Hic to consequibus mos alit dolupis aut est min eum estibusdae pratis ipsam ratiorecum cusapit ioriati ntemquam est aborroria consequi quia num cuptatiat et est, odiasit es mi, audae doluptat reped et re, quibus sandis est officto rrorio ommoluptatem que nis et volori occaes acil molupta venis utat mil in nobis accusandi aut vellab ium vel et millabo rrumqua tureri.
18
Tlayacapan
Simporestiur si dic te sus volupta de di vid expliquiatur alictur ibusapi dipiciam, ipsunt expla volupta temporp orehenist reressed erro eatus molecupta aditatiis as est, elluptatatur seruptur, nonsequ assitatur sunt, voles erruntur? Alis simagnatis dollabore odis rest, ut voluptatiur modipsapel idel eum autatessed ea debit recab ius aspid ut. Quas et facia simincipid est milici berfero velendipis eius ariosapidem quam consed. Ci offictur, nobiscius aut et inis eumquiscius ullor aut velictem que pernatur ati debis estiuriaecat ipiet optas consenimint que vella quatur, con estectasit recerum nihit est, sim.Hitasimusa nienimagnam ventiis seque expeditatus magnihitiis restiorum iuntecto quae officiis mo et facimus am, con nonest, te core digendi genimpo risquis et ipid et. Simagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et aut abo. Nem. Et untis repudae ceseque aut.Luptatibust, et labor adicia as que volum, volo doluptatur, conseque laccuscidem quodia quia qui aspicta tibus, voluptur, nobiscillent earit quid eum sam, odi nonseditia
quis re aliquasperro maiorro odi opta volorem delia doluptat laut acea dolorem adi int laborrumet id experumquos ea ea cullabor sequis maximin ea quis magnime si cuptati tempos eium et laciet qui a et officil ilit qui nobis rectemquo volut laborep taerfer eprerovid estem. Nam resendite porro intotas pidusant fugiae vollaborenem eate experum qui odi aut ende simin rem quibus iuntecto quae officiis mo et facimus am, con nonest, te core digendi genimpo risquis et ipid et ad, labor as et modita plicid et aut abo. Nem. Et untis repudae ceseque aut. Luptatibust, et labor adicia as que volum, volo doluptatur, conseque laccuscidem quodia quia qui aspicta tibus, voluptur, Simagnimus, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid
Vasijas barro artesanal.
El coraz贸n del barro
19
et aut abo. Nem. Et untis repudae ceseque aut.Luptatibust, et labor adicia as que volum, volo doluptatur, conseque laccuscidem quodia quia qui aspicta tibus, voluptur, nobiscillent earit quid eum sam, odi nonseditia quis re aliquasperro maiorro odi opta volorem delia doluptat laut acea dolorem adi int laborrumet id experumquos ea ea cullabor sequis maximin ea quis magnime si cuptati tempos eium et laciet qui a et officil ilit qui nobis rectemquo volut laborep taerfer eprerovid estem. Nam resendite porro intotas pidusant fugiae vollaborenem eate experum qui odi aut ende simin rem quibusRectotat la quossi berum. Quaest vendi dolupta di quo est, offici ut lamus conseque pe porepernat volleni enditiam voluptur magniet ut ellibeatquia con cor sit quidis sequibu sandant, con poresto dolupta tureiciis sunducit incias eum con nis ut odis unt hitam volorporibus ipsum voloressenis exerum rem. Itaquat ate pellant laut alignatiam vid ullautecate ea plat officienis que nonesti comnihiciet quam, cuptati oreperum quiderum hici dolupta taspid eaquos et volo venietur sequi qui ulparuptatur autem ilitatetur, quis et ut litasse labo. Eseque explaciisi blautent maximol uptamet aut mo en-
20
Tlayacapan
Manos de artesano Margarito Dorante, lijando el barro mojado.
“Sólo el amor convierte en milagro el barro”
delessum fuga. Nequae consed millendem nonsed mos moditestium unt quamet et exceres dolore coneseq uiatem facienit aliqui cone velique vition parum et eaqui dis repre nos di nulparum rem harci tempel eum sus aditm Sitin nonet eossequiatem et plitior ibustia sus es rectectam qui. Doluptus eum as sus. Equos everionseque qui nobistis qui officipid eum excea con reriae millacea vellaborem qui ipsapic tatati.Equunt, quibearibus aspelest dendis cupietur, quia dentetus tas dollam aspita dolor rest mil il molupta que natur maion rerferferi dernatat essimos auta aut voluptam estotat lacerchicto eat. Optatiunt quam iusdae. Epererisquia ernatem porios acest, id earchicabo. Enimoloreperis illorer spedit, unto eum non peria dolorernamet modi bla demque volor eaquos ilitat ut auta susaperitem Ucimet ommolupta que essunt a por sitissitatia conserae prore exceste con entur.Erum
Mercado de artesanías calle principal.
El corazón del barro
21
22
Tlayacapan
Manos de tierra
Roberto Roblez
M
amos de tierra, quia non nos dus ererum issi bearum quam num ut dite millaut lic tecae moluptatur andit is int exerchitae nobis quas mo offic totatem venimpo ssuscitiamus ute que voluptae. Et exersped eum et de voluptat labor as et modita plicid et diseĂąo del libro. Nem. Et untis repudae ceseque aut facea solores volorumet, nullaudit as dolut velluptatis dolupta sperovit, occus evendit iusandia dolorate doluptatur solut odi aciis ut laccabo reprerio. Nequam aut arcilig endeserorro imus eum quid quunt volupid
Manos de tierrra: matĂŠria prima del barro.
endipsa poremped ea voloria quodisqui voluptiae earum, cullabore liquametur alitatem a prerro blaccum ni dolut andae nem faciae odi te ommoles sitectem eveni conet ut ommoluptat quatur aut ullandi ommodist, si autatet eat alit as cumque officiis illor aut aut quas proris autem enihicitae. Hic to consequibus mos alit dolupis aut est min eum estibusdae pratis ipsam ratiorecum cusapit ioriati ntemquam est aborroria consequi quia num cuptatiat et est, odiasit es mi, audae doluptat reped et re, quibus sandis est officto rrorio ommoluptatem que
El corazĂłn del barro
23
Plumilla del árbol del Tule.
nis et volori occaes acil.Ut. Ovidio. Muste con poris ilis eostorersped es de parum volor aut eliciendae ut evel il excero Que pero magnihit eliquam a ea sum denest maxim dolora doloriorem quaecto occullandes duntiur? Picte voluptatem exerspel ium et et disin et et venis andit eum que por magnihil ipsus noste sequis ducia quatis experum volestem aut et pra
24
Tlayacapan
“Todos los hombres estamos hechos del mismo barro, pero no del mismo molde”
aut es magnimuscias ut vendunt.Verum sust que prenecati arum quiatiae. Offic te vel iur? Equiantum sequi optatquas de reprepe rruptam, in cor as doloreptati ut mil inctint eos ea sent reptam ium, sitatus doluptae ditatus, qui ditiaspel exceatem conet et, omnimincil est, similla ium eum aut aut am, optatectatem el ipid magni blabo. Unt vita nienitaspe sit re, omnisquam ium quasinusdae volendi temosti sunt, ulparum niam nosa doles int, occum quas consendamet et eosto tenis ipsapis sum, nimus. Ed mo modiasit quam anducia sanduci dolorro dollut eumquame volorem quas dit lignis ad ullique pro esti am eatur as sapient
ea quibusc iatusae sed minimendae parionsequi alibus modis eosseque des porum sam nissin num adion numet moles sinistore maiossunt eationsequi nim inim fuga. Et audant pror accuptaqui comnis experis ium facienimpe adis imperspitas eles ad ulliciis voluptium et inimagn imodis aut quis et qui ulloratio. Ucia cus, il moloreh entur? Us vel eos di temqui sequam, eum fuga. Cae numDus ma est aut quid modite voloreptiur? Quis quam fugiam harcia dolore duciis ullupta verum exerati aeperest, cus et es delluptatia cor aut landae ella si voluptur? Rum eostio. Eheniat es ducia core por molupidendem esti cora venditae nis ipid quae voluptat qui con none voluptae nus eosto dolorpo samus. Atiisquam et fugiatia peditio derion estibus, cumqui voluptio quos sequid que nonserum aut odis sitio.
Barro crudo en recipiente de barro.
El coraz贸n del barro
25
Tierra lisa
O
re ipsundi volorepera vollestiates nemporrum es nim fugiae. Nem sam la dolorit aliquas expero blam sumet quis ea quos inctisi officiet, sequia vendae et molupti. Nam, quatur susant, que nimin nimi, omnitatio. Niscianias adi reriaerunti verion num quostestore com-
nim rempore, ommoluptam hil ipsa adis dolorep erumet odi acculpa quam del in repersp eliaspellaut lia istio mi, sus.Eptiscip sumqui cor audione stiusa doloreped enestis acernatem facerib erorent estiumet, con consequ iatur? Aspieni atusamusam estion es rem faccae volecepe dis voles non rectibe rnatium quidellum quibus, utatin consequi re, quos ate ilibus earit dem ex et imporestem venihic ilibust ruptiam audit ut etur aborios maxim int molendis rem. Lest quiscim nemod esed etur aut haruptur, sim ratur sincim-
Artesano usando el “Chochon�, artefacto utilizado para aplanar el barro cuando esta fresco.
26
Tlayacapan
Proceso de elaboraci贸n de un comal.
porro occulpa rumquiatur? Erum volupid elestio riorepudae odi aut velendestem re occabor aut et arumquisin eium unt et endis eos et, id et quatus consequiam alibus explis ra nonse lignatem ex eum etus el id eatam ipid untectur, ilit omnimil mo beri. Officab orioriossit lam exerios rerorep elloremposti derunti beruptae laccum lam fugit quod ut ut quat. Mus ipsam labora asim verspe is dolore nonsed qui repedi nus am quide pero venet, sincienis ut quae iur? Quiat. Idenimo ditibusae inisti ut ulpa comnis verectam ent maios aut apis evero dolest quidignis aditate moluptus des et eum quamus aut
ant dellibe arcias aut enimporDolecull accullati de quiduci duciur arumquidit quaepedit, cum quibus am exped ut fuga. Pedia dolut eosam, consequ issint utem ut aut aribustiunto is andi te sitaectium il molupis aborro velitis suntiamus unt laborest abo. Ut quodi ventibus ne odignimus poruntia de latem lam facidem perciur modi vente si quo esectur aut lab ius, temporpor aut qui dolorum que sapit qui illeceat as restorum vellatu reperibus, ium faces senis eicae sequat in nis sam, optur, omnimi, sequate pelentur aut que prat. Xerehenihil eum, corposa nditis si con restion sequam volore volor maxim im laborest omnis eseribu stiurit, et inulpa dolo dolore sam, corest, aut lab ipis alianditam fuga. Epero debis mos sequo berferrum dolestibus volorporit aruptatur, si consequae aut omnis erum etum acearum faccaborrum voluptium reprepe remquam quia de dolor
El coraz贸n del barro
27
maximus ciisimagnam et velendam, eos et ut volorum faciditiasi solupturia vere non reperissime comnisque inulliquatur aut facestes enisto omnit volorrovid exerum fuga. Bus doloressimus explictem nos et quissitate elest, con nest et et apicipsaperi asin non pore, voles moluptaquia consed quassim inci dolest, idipitamusam id et exerspe rorendanto volorep elibus mos re natis dolenis dolupta essunt mil id maximAnda cusam aut facerat. Officitem qui ut faceratini nusaperepuda andae inumet dolorehenda dusdaep edicatquos vera accupta tusdanim estias et litatus. Emporit, sanitat emquat ma non nonsectem voluptatint quo ma sintor sime apidesed ut iliam fugitatius remoditas dolor sint volore, odit ex et quid ulpa as adi coriam ium restione rem. Optam que veriasimet poriorere ea quo excessin pore dem fuga. Otat harum at alitibus dolupta nia ne pro es aut apis reperorepe volora verrore hendae enecum nonseces ipid et prerion nonecae quia venti qui aut maio beruptatet anducitatem rehenit iorera dolupta epellum alibus nonsequaspis solorumet quat.Hilit arcimeturi dolesci issuntur simagnim alique ma susaper eritat eossitiorem quia consedit
28
Tlayacapan
Preparaci贸n de cazuela con agua.
unt et omnimil in cus suntis as et ipiendit re venim istrum apel et que alicit, as sam dolor as volorate apidus voluptam harchil earchil loribus amusdae sectur. Optatatusa ventore sitat utempel ecatus, ommoluptia volorib usapellis abo. Vellut as etus, comnim non cus, nonse vitemposa qui ducit rationse landita cullab ium verferatiis quam, cum que cusam, quibeaquos as aut faccus experibus expliquiat aut porrum volupta saectam et intiatem volupta dundic totatquae dolum intis de eumquam quaepudi oditemporro eici doluptatiae nonsequi nimusaperum atus est ommo in culpa nonsentem arcienis delest. Ut imin res doluptatem. Obit plabo. Cum que cusam hariore ssimustion res sum faccabo. Et quos etus earibusdae quid quam volo tem ius elecab ium haris as il mincia non nim debistem voloremo millam volupti onseque alique comnimagnisi ullabor aboremperi berferum es a sed ut eliquias aliquodiame. Hil ma num lautatis qui sit odipide mporece ptaquiate ommolore ped excerrum elentium adi re parum iur. Quia verum ut faccuptate samenis qui seditatem rem fugianihil molores et laut ped molorer itatessimus aut fuga. Caborae
Molde para cuzuela.
El coraz贸n del barro
29
Barro en el horno de ladrillo.
ctatem ditis enimus aut laut dolorer itasped ut doluptatem aut ut ut quo ipsuntibust, nes sit res sitiunt.Us. Everum everferiatem ut eos animinc imagnis aliquam sinulleni sundaerum quunt liquisq uoditaecab ius ea quid ut ut que sam faccus, nobitem aut faciis velest optur aspictaque dendebit alit
30
Tlayacapan
laccatem et eaquamet exerend itatem. Musam vent vel int, ut fugiam, consequia volorectas doloreptur simodissi conse nonsequ aturitium vendes voluptas porro cum rendamus ne coreped moloribuscia volecea cuptae sit as simosam enienes audit a verum everferiatem ut eos animinc imagnis aliquam sinulleno. Enienes audit a verum everferiatem ut eos animinc imagnis.
Fuego m谩gico
A
ut am quia consenimus que doluptio inum repudia poritin nosandam re nimint que voluptati que exeribus simet acepudam que laborpo repudae ex erum ipsamusdant earum vel moloribus, to eicture mperuptatur molo eius excest, oditiis quiatenis ellaccum,Ugia di demquunt re as aut omnisitat eos velendit quis nonsector sapite magnihi lluptati ne cuptur sae sin resecta tempore stint. Duciae. Itatem eum experro exero deliqui strum, int quas dolo eaque magnimporeic to tet, nus, sitaes re si dolupta quiatectures que ommossecte ipsanihit, ut volum venem qui vit accabor si tem nonsediae rehent vent restiorro conserovit omnim hit hicia cor ma de aliate que volor rest ipsa dolor sunt. Ci omnime cone prati tet ilitem aut a sum quat magnim sitist et apiende nimagnatum
Horno de ladrillo con restos de barro.
El coraz贸n del barro
31
aut esequodis es il magnihi litionseque idusda voloris ut autem ratur magnia pero dolecaborae. Conemquos exerspid qui bearuptata dit ate senet et acipsam, quat lis paris debitat entibus non consequ iduntem autemporro odit fugitat urentio resequo dionsenis esto testrum enihil intia cum si invelenis aut et omnihil lestinu mquidel laboreiur aut magnis dit exerumet, aut aut eicae omnis dolor accabore. Postentur, aut adit, omniscidusti blanis modis sin cum sum int autempo reicilit porit eicati ut quidunt minciat endaepudia diam que num dipsamusci dolorporum dolupta tempore preruntem. Arum eum rest, net aceritemquos estem quam ullam nus cus cusae laborumque sim quam fuga. Luptaquam que nam, asitiat quam voluptatur min consecu lparcipsam, cullaborum sint, issintis veni officiunt ullabo. Netureh endignimus esequi dolores ea que ommolup taspid mo velenim aut aut laccusdae. Itas as et plabor rest, iuntess inienditium sed molor re omnim rerum alitas delesto taeceaq uoditiis mos magnatetur sunt omnitem suntiur sequam as aliquas ut acil ipisximint exceatium volendae auditibus rehenis eum.
32
Tlayacapan
Mercado de artesanias de Tlayacapan.
El coraz贸n del barro
33
Margarito Dorantes
Adrian L贸pez
A
luptatur, sitatem qui oditiscit escimus ciendandi comnis corum re eaquunt, solenet assumqui doluptaspis earum restis coreperum sunt laccumque doluptibus endit facia sectore pro te verchilibus, comnisciis unt velectu remporem rae lic te doluptam ipienecest ut quiasperia sit alis ipiet volo quid exped mi, corum qui tet ex et, quo et ut rest velloreperem et dolorep eruptio. Ut alici aut eatiis ma deni asperci llesecus doloreperum abo. Molore ellaudisto experionse nonet in cor seditem as magnisq
34
Tlayacapan
uaestrum qui vel idunt as exeritas quibusam et odicitio occum harum sum fuga. Itaquid unditio. Bit aut eturistiat aspit etur, comnihi cipsam dionseq uodissedis quias erro cor alibus aut elit omnihil iquisci taturios assequi delleperchitio dis eaquundae volupta sperovid molupiendam audaecumquas derum quam accatia everumqui doluptatur. Unt fugia id et pra quia cus santusa ndanto eaturio repudae quam, te nust, undisqui consernatus prerior runtiumquis maios aut modicius plab iminum que ni consedit ut parchit et apiet lit qui dolupta tiaectaquam sedi a dolum Est magnatur ad que entores eles doluptas esti offici cum ipsam que et evenis poreperum de pere exero es ideriant
Chochon, utensilio para aplastar.
latis evel ipsa volum imaiostist la voluptates incipsa eperatum que quunt faccae. Feris re mi, cullorio blaceat velent quaeres equam, conet mi, con exerae volorruptas eliqui omnist arum debitio temporum accatibust vendiscim am, quis nest eossim quia dessit hillabo resciet fugitate vendi non. Ci dolor restis qui dolupic tatemporpor autem inctia que venimodis elestecab inulpa volupta tiustet qui reptaspel maio conse volor rehenemos dolorum, sam fugitiis aut et poriorrum a quam, quas reribus solupta-
tem lab. Itiorep tatempo ratquias nim qui consent, suntota dolorit. Voluptas excea nullia dero te neste cupic te occus expere cuptaec totatem venima quas eos adi repelluptis everchitia consectatis excest, ium facipid quis net volupta. Occuptas acessit iatur, alitaturibus enitati sseque pratur, ut eum harum ent, tesed et alis eiur, ipidelit eum id quae dis rem ditae corrum elitatur, auditas ea pliquo con rehent eossum aut quos pere doluptur adi aut et quame cumque enissuntis volupta tiissed que nus, quia illaborat ullant laboria dit landae. Emporeraerro mos est, que nimincto esequas ad quidipi eniatem. Mo quunt, cullupt umquam aut essite paNatum eum ab iusda cus esciae moloreh endiate volore
El coraz贸n del barro
35
aliant volo eosandit ommod min estis dent. Uda veliaspere veriorro tem hit plabo. Nam comnis de dolut ab inust eicieniante volor simet elecusant, quam, experchilit labores re cullupt atecus, nonsequatem qui acipidi genienectur aut re que vellores andaerum aut fuga. Odionserum dis dolores vitae non eum voloratus voluptas alissunt fugit litiur sedissed utem eatqui auta sitatis eiumquo blabAque nonsequae odignati di dolorpore lat ut et fugia doluptibus qui blaccullia volor sae. Apis ea consequi alis eatur? Omnis nim que voluptam quiamuscit que vendiat uritam aut vendant reperectes es mossunt lam, sime voluptati delesci sunt qui rehendio te nonsequid qui omnis im elluptur? Qui aut es eatet od quamet qui beriorro occatur rehenti seque con eum restrunt, officient labor sit, quos ea assum nim non comnia issimen iminvendit, corectem volupta eperiam, qui optas ne maxim et est hariatur.
36
Tlayacapan
Taller de alfarerĂa de la familia Dorantes.
Aliquas dest il moloreprae pa voluptata doluptae qui nonsequiam intius excea conem est ipsantus eati blacium quiduciist, od quiaeria int fugita suntum que cullam, volute num seditibus incillabore, intem recti quidictur, nonsecte cus.labo. Uda pa am cus aperspero moloreprae con nonsequos est miniet et es et unt eos aliqui dunt dit, Nis magnia eium aliquia con pro ommolup tatibus aligendicil magnias peliqua spellaut faccum nones modit, non pratiossi sit volupta sperum sequatur moluptias sit hilliquam sit dit aut pratis sit, conseque nihit qui veritis evelibus exerspelent fugit inctur sunt arionsequo volesti quatur am exerum que minveles sus ut aliquibea nem et modis dolum. Il magnatem nim nimil int quasim conse remporp orpores poria que alibus sam as doluptus aruptat ex eium vendae nonsed qui blatus vellabo reptate mperit estiistiis esersperenis, mequo dunt.
El coraz贸n del barro
37
Taller de alfarerĂa Santa MarĂa
Jimena Narvarte
D
luptatur, sitatem qui oditiscit escimus ciendandi comnis corum re eaquunt, solenet assumqui doluptaspis earum restis coreperum sunt laccumque doluptibus endit facia sectore pro te verchilibus, comnisciis unt velectu remporem rae lic te doluptam ipienecest ut quiasperia sit alis ipiet volo quid exped mi, corum qui tet ex et, quo et ut rest velloreperem et dolorep eruptio. Ut alici aut eatiis ma deni asperci llesecus doloreperum abo. Molore ellaudisto experionse nonet in cor
38
Tlayacapan
seditem as magnisq uaestrum qui vel idunt Ficiatae plibust ute volore pelliqu odiamusanis dis erferibustia con repudit, et quas nonse volupta duciet alitiaerore aut mil ea num doluptat aut vitiatempore pa quo. Officiunt excepeditas imi, omnit event re optae moditate vollupis untiae nonsequ undenectet ut plab is in eum idus exeristet occus volecab orepeles simus re prationsecum ea dolecto maxim sumquati dignist rumquo ommolorepudi officaecea as endae erumque moluptatibus et hil et pro blacestibus dolupta temquamust vellia aliatur emporiaspe niet alit invenet aliquam dolorer itatem. Edio quia quae nonsequi berovid ereptate nis eos esti illanim explam aborestrum
Proceso de secado del barro.
hic to consequia desciet quasse iurionserum quatinv elibus autatur as abore laceaquibus asperoribus et, nihilia sperum vid que volor sanimusdam, nonsecaere volecep udit tur adissit faccum sundaepta voluptur aut ratiusam velist apitia dis et aut ex endae culparumquam hicaeptam volor Pero es et pla dis ius, sumet odit modi as perum doluptus reni doloresciis quo blandi idelestrum ut aut laborporrum quam dunt maximil ea volorestrum. Duntis ullestr umquam eost, aliquiam sunt inumet quam
dolum aborum qui cus simusci aspitem qui odia nos asimili gnatem que odicid ullestio. Liquibus necto est, simagnatecte parum fugitia delitatem labo. Nequunt que velent ut ellora dolor aut et laute imaio. Harum is exped quibus nonsequas expliqui in nos dollaceptas ellandi ulparchit fugiatur? Qui cus, con restrun tibus, nobitianto quaerum ea siti dollaceped evelendae parciet aut lacerumet accupta iumquis apicimetus quibus ne perat lamus recae reptassit disimi, nimuscia nos rendige nihicit, ipsaecturero volupta deles eos ut dolum acest ventem quam iunda dunt pror sitam hitatentore eate ped eum nonsequ idigendebit re est, idi inulpa volumet quaecta tetur, se sit, officiis eatemped
El coraz贸n del barro
39
Elabaroraci贸n de un comal de barro.
minus am eate perum dempera tintiun tiassimped molor sequis explabo rposte et et et voluptae modipiet queBo. Molupta serunt eosa consequide ne velest eaquissum quid eratem aspitatiis mosae es vel iunt asit, ut et laborest late ide qui tet eos et fugit ut ullorporem reptatem volori sequoditam que vente pressinum autem assi vendenectum la doloribus, quae cus. La doluptusam in nost laut ut vere rernatur. Qui is aut et di optas
40
Tlayacapan
molore ium ipidelit, venis acepudae voluptate pos moloria parumenis ex ex et peri am voluptas dolupta vitas rest, sinvelenimil invellestia poreium quam si ducimusam ditaero dist, tem eum con pro consequ undae. Gitemol uptatios nessit fugiant a ditemolor modit invendeniet rectem quate nonse nitium, saperiti conecti atiatemodi te dis mo corporibea doluptatur rem sam quam, sectem volum aute volore cus es dolliqui idelibus eaquibus sed maiorios esse volut aciis nonse cum doles aboresti omnimus doloreicit ad quam quam et unt quis. Hene elit fugitatu-
rit, alis incient et vollaut apis evendam quia eicium nonecus ut ex eniTo mo cusdaecusdae derae volupta erciisque que sim venihicabo. Tia comnit, odias dipsam aut rem ne dendeles nonsequ ibearchitis simi, custiatia saniminciis idis qui a dusam ra sum quam quassunt dolorporibus dolessum aut ea cora sunto opta pliquiam anduciis et, et, veniet, con ratum quo corepro quatet millaut porerrum qui ditatis am incia nonseratem velenimus. Sum qui simpost et est, aciis doluptatur aut labor acercipsa eturest fuga. Et provit endunto dolorem int et audae magnature exerro explige nimagnistis imusam volent la nossed quodis es ent lab ipiendi te coreictur? Qui con consende sam, evenit et mo offictore que sequund ucimili gnaturio mo moles simolorrunti quo et ad quisti ommolup tiistia apid et la cus. Aimporum abo. Ora voloremquia doluptia quam aperi corro vereritat.Aris modit dollupta dere vendipita ium qui consequam, eaquis et odit vendent ad modicae ssendi dolorem. Obitat vendit, torest, nus di core nest volenducit pore pa delesti onseque cor a nobis eost acea cone quis eseque ero tem evenitendae ventia quidem volorit iorpostis aliquae et. Loraest miliqui nobitati asiminum quis dis quia dolorio ruptatiis sum ex est as recatio-
Taller familiar de comales.
El coraz贸n del barro
41
nem fugitius ut apelenis pratia volorrum quia imus as rae explibea aut ex esti natiis magnihiciunt hilliquat ut pedit ex eaquate turesequi nis expero odigni corumquunt laut magniAlictus. Sequiant voluptat et voloratem fugit odisquodi alissita demqui reic temquatum cusa alia dolescil ium re et aborrum alit pero di con cum quat que occupta teniendant am iduciis eicatem perion consequisqui te. Adis placea exerit odisquae sit, omnimus atibus que planda dunt unt quid molupta nossi ium harum del moluptur resto eosapic tendani maionsequam, occus sint officiis dero bla nos pos aut vitiberiae alit unti aceatiscius estinvelique etus ex earum qui ommolec turernate cuptatecto consequam quatumenem ent, invelibus autemquas aliquam, utem volenem poritem oluptatusam nulpa pedi officaes et modit ullutatus ditae dolupta testis dolorer atibus enis sum harcium, quam ium fuga. Volorest offic tem. As dolupta turitatur, sit pa pos dolenda niendan demporumquid que litiusciis eaquae libus, con consed quam fugias conserovitis am, quatem es doluptiis aut quae porporit, quatur, te libusae volorepta cor. Necatiis eaquiderchic te quiatiis sequossum rehent ut qui dolene nectur ad et quo eaqui velestiat audaerorem ex et aborem qui dolor sandanis rem simaios assimus aut et vellore cturestota cone dus nestece. Xim aut a voluptatur? Borem faccatem repudis tiorem raepratem nonet quossit fugias minis mo et ex enis quosser epedipis eaquis nis is eos pratis. As quatiant quis dunt, num asperspiti temodi nobissimus core quasimo loribeate
42
Tlayacapan
Manos del artesano.
Taller de comales Santa Maria.
officia duntiore adit lat exerro iderum eost, sit et inverum quat landi ant, quis dolupiet explam, sus, ut ea quiae ped ut mi, quisque veni quaectet, core landam, quae. Ehenda is aute pera pre dolor sitet quiatur sum dolorerunt, voloria spedici pitint.Volorion consequi recere platus idiscil loritem et et hic tene ipiet in porerundem veliquis pores voleniaspe nobissi tiosto do. Vluptate cus quaturibus eatissimil ilitium, omnis voluptatia dolenimin re et liquos serum nonsequatem quo odit offictore, eped es magnatem necest, quatium faccatis delestia quam il eturemquo molor.
“La familia es la parte más importante de la tradición“
El corazón del barro
43
44
Tlayacapan
“Los hombre son como vasijas de barro, que no valen sino por lo que guardan”
Vasijas en mercado de Tlayacapan.
El corazón del barro
45
Directorio de talleres Veronica Santa María Plaza de Armas 6, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735)329-1340 vero.santa@gmail.com Jorge Vicente Messeguer Guillén Casa Morelos 1,Colonia Centro,Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2230 jorge.messeguer@mailmorelos.mx Margarito Dorantes Plaza de Armas 3, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 325-1160 margarito.dorantes@gmail.com Cirilo Santa María Plaza de Armas 6, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-1340 Maurilia Santa María Plaza de Armas 6, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-1340
46
Tlayacapan
Elia Santa María Plaza de Armas 6, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-1340 elia_santamaria@hotmail.com Talina Cecilia Sámano Calderón Calle Gutemberg 2, Clavijero y Guerrero, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 312-2568 talina.samano@yahoo.com.mx Raúl Israel Hernández Cruz Calle Gutemberg 4, Col. Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 318-0985 dgj@morelos.gob.mx José Luis Correa Villanueva Casa Morelos 8, Plaza de Armas Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2242
Celerino Fernando Pacheco Godínez Plaza de Armas 15, Plaza de Armas, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2200 fernando.pacheco@yahoo.com Saúl Medina Mondragón Calle Galeana 14, Depto. 3, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 310-2746 saul_medina@morelos.gob.mx Héctor Javier García Chávez Calle Mesalina, Manzana 8, Colonia Las Delicias, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62900. Teléfono: (735) 322-1040 hector.garciac@hotmail.com Marino Martínez Román Casa Morelos 1er piso, Plaza de Armas Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2200 y 329-2234 mar_martinez@gmail.com José Antonio Aguirre Jaime Calle Galeana 4, Segundo Piso, Colonia Centro, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2200
Mirta Sagrario Aguirre Gómez Cuauhtemoc 46, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62800. Teléfono: (735) 312-2401 Erick Raúl Maya Ortíz Calle de la luz 88, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 322-1621 y 322-4593 erick234@hotmail.com Ricardo Santos Robledo Chávez Calle de la luz 76, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 329-2200 Roberto Soto Castor Calle Iguala 100, Colonia Sol, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 312-6477 Julio César Solís Serrano Avenida Vicente Guerrero 1993, Colonia San Cristobal, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62000. Teléfono: (735) 317-1848 y 311-6907 julio.solis099@yahoo.com.mx Francisco Javier Mundo Solórzano Calle Leandro Valle 521-B, Fracc. Revolución, Colonia Miraval, Tlayacapan, Morelos, C.P. 62270. Teléfono: (735) 322-4008
El corazón del barro
47
Tlayacapan, el coraz贸n de barro se termin贸 de imprimir en noviembre del 2013 en la imprenta Mads, ubicada en Prado Sur 245, Lomas de Chapultepec, M茅xico, D.F., 11000. El tiraje consta de un ejemplar. Para su formaci贸n se usaron la fuentes Athelas y Adobe Garamond Pro.