De Kerk als volk van God

In Fraterklanken nr. 166 (Berichten van de fratercommuniteit Joannes Zwijsen) verscheen in februari 2023, vlak voor zijn overlijden, een interview met frater Theo Adams. Hij vertelt daarin onder andere over de kerkelijke basisgemeenschappen (CEB’s ) in Brazilië. Deze CEB’s passen goed bij de manier waarop frater Theo zijn roeping vormgaf. We gaan er hier wat dieper op in.

In het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werd opgeroepen tot een actievere rol van de katholieke leken in de kerk. In 1965 gaf frater Theo een jaar les aan de frater Andreasschool in Eindhoven en hij ervaarde dat als een goede opstap, met name omdat het een school voor arme kinderen was. Een jaar later vertrok hij naar Belo Horizonte in Brazilië, hij was toen 23 jaar. Samen met frater Jo Huiskamp startte hij activiteiten gericht op het bijstaan van de armen in de volkswijk Pindorama. Er werden er cursussen gegeven, en frater Theo startte er een crèche. Intussen werd hij ook als onderwijzer aangesteld in het Colegio Padre Eustáquio . Naast zijn werk als onderwijzer bleef Theo bezig met sociaal werk, zoals het opzetten van kindertehuizen voor weeskinderen in de buurt van het college. Van 1987 tot 1992 woonde en werkte hij samen met frater Leopoldo Remans in een arme wijk in Ibirité. Het speet hem heel erg dat dit project niet kon worden voortgezet.

Sociaal werk

In 1992 vertrok Theo voor een sabbatical naar Rio de Janeiro waar hij zich met andere jonge religieuzen verdiepte in de oorzaken van armoede in het land, en hoe daar iets aan te doen. De CEB’s speelden daarin een belangrijke rol. In januari 1993 vertrok frater Theo naar de nieuwe communiteit Coronel Fabriciano, waar hij zich inzette voor FUNCELFA, de stichting die het Kinderdorp Cidade do Menor begon. Twintig jaar zou hij daar wonen en werken, in verschillende functies, maar vooral het sociale werk voor de kinderen trok hem enorm aan. In die jaren was er onderwijs in een schooltje op het plein en vonden er sportactiviteiten plaats voor de kinderen die met een paar opvoeders (‘tantes’) in familieverband ondergebracht en begeleid werden in kleine woninkjes. Ook werd een groentetuin aangelegd en groeiden de kinderen met onderwijs en sociale activiteiten op tot ze werk vonden. Theo heeft veel geschreven over het Kinderdorp en ander sociaal werk. In het interview voor Fraterklanken noemde hij vooral de lezing uit ‘Shirikisho Monographs’ , opgesteld door hem voor de Algemene Vergadering in Kenya in oktober 1988. Wat hij in Kenya zag inspireerde hem, en de tekst geeft zijn ideaalbeeld van het leven als frater goed weer.

Veranderingen in het religieuze leven

Hij schrijft in die tekst over de CEB’s en over het bewustwordingsproces in Latijns Amerika, bedoeld om een belangrijk bevolkingsdeel, de armen en de marginalen, voor te lichten over de onrechtvaardige maatschappij die hen structureel onderdrukte. Dit bewustwordingsproces veranderde echter niet alleen het leven van de armen. De evangelische optie van voorkeur voor de armen, en de bezinning en het engagement van veel religieuzen, veranderde ook het leven van die religieuzen zelf.

Veel religieuzen verplaatsten hun woon- en werkgebied van de ‘nette’ omgeving naar de sloppenwijken. Van een goed-ingericht klooster gingen ze naar een kleine woning met weinig comfort; van een eigen kapel naar gebed in de hal, of buiten op het werk. En in plaats van de auto reisden ze voortaan per bus of te voet. De kloosters gooiden de deuren open voor gasten, en religieuzen namen actiever deel aan activiteiten buiten het klooster, samen met de lokale bevolking. Van solidariteit met de heersende klasse neigden ze meer en meer naar solidariteit met de arbeider. De focus in liefdadigheidswerk kwam te liggen op het versterken van zelfredzaamheid, vrijheid en gelijkheid, in plaats van op geldelijke bijdragen.

Ook in geestelijk opzicht veranderde er veel. Het kloosterlijk breviergebed verdween weliswaar niet helemaal, maar werd aangevuld met deelname aan bijbelgroepen met volkse gebeden. Het kloosterlijk silentium maakte plaats voor een meer profetische gerichtheid op solidariteit met verdrukten die onrecht durft aan te klagen. De religieuzen lieten van zich horen.

De kerk als volk van God

In 2007 omarmden de bisschoppen op de Vijfde Bisschoppenconferentie van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (Raad van Aparecida) de basisgemeenschappen als een pastoraal model, met name voor sloppenwijken en arme agrarische gebieden. Kardinaal Jorge Mario Bergoglio (de latere paus Franciscus) speelde een belangrijke rol in die Vijfde Bisschoppenconferentie. De Raad van Aparecida herstelde ook de theologisch-pastorale methode “zien, oordelen, handelen”, en de “voorkeursoptie voor de armen”. In 2021 werden deze ideeën nieuw leven ingeblazen in de Eerste Kerkelijke Vergadering voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, gehouden in november 2021 in Mexico-Stad. Deze vergadering had een bijzondere oorsprong. Toen de Latijns Amerikaanse Bisschoppenraad (CELAM) paus Franciscus vroeg om een nieuwe Algemene Bisschoppenconferentie, stelde hij voor om een vergadering te houden met vertegenwoordigers van het hele Volk van God. De titel van deze Eerste Kerkelijke Vergadering was: ‘Naar een synodale kerk die zich in de periferie beweegt’. De Vergadering was gericht op de transformatie van kerkelijke en sociale structuren, vernieuwing van de missionaire impuls, en de nabijheid van de armsten en meest uitgeslotenen. Dit gedachtegoed was frater Theo op het lijf geschreven.

Met dank aan frater Theo Adams († 11-2-2023) en Christianne van de Wal, geassocieerd lid (Nederland)

Frater Yvo (Y.C.H.S.) Nijsten

Yvo werd geboren in Houthalen (België) op 29 december 1940 en trad in de congregatie van de Fraters CMM te Tilburg op 29 augustus 1957. Hij overleed in woonzorgcentrum Het Dorpvelt te Zonhoven op 4 februari 2023. Op maandag 13 februari hebben we in een liturgische viering afscheid van hem genomen en is hij begraven te midden van zijn overleden medebroeders op de begraafplaats van Zonhoven-Centrum

Op 15 augustus 1963 legde hij zijn professie voor het leven af in Tilburg. Hij was toen al enkele jaren werkzaam als onderwijzer te Houthalen. Ook studeerde hij verder op het gebied van catechese en economie. Twee jaar, van 1973 tot 1975, werkte hij als leraar in Zaïre. Een tweede uitzending volgde, dit keer naar Curaçao, waar hij onderwijs gaf en een aantal jaren vice-directeur van de school was. Na twintig jaar op Curaçao volgde zijn derde uitzending: naar Brazilië, waar hij de congregatie diende door zijn werkzaamheden als econoom. Yvo was een bescheiden man, die niet graag op de voorgrond trad. Hij nam zijn roeping als frater zeer serieus, door zijn trouw aan het gemeenschappelijk gebed en door de grote punctualiteit waarmee hij zijn werkzaamheden verrichtte. De laatste jaren van zijn leven zijn niet gemakkelijk voor hem geweest. Het was hem al geruime tijd niet meer mogelijk om te spreken, en hij isoleerde zich meer en meer. Dankzij de goede verzorging heeft hij vele jaren in woonzorgcentrum Het Dorpvelt kunnen verblijven en is hij daar rustig ingeslapen. Hij mag zich nu geborgen weten bij God. Wij zijn hem dankbaar voor zijn broederschap en trouwe inzet voor de missie van de congregatie in de landen die hij in zijn hart droeg: België, Zaïre, Curaçao en Brazilië.

Frater Theo (T.J.) Adams

Theo werd geboren op 4 november 1943 in Reusel (Nederland) en trad in de congregatie van de Fraters CMM op 29 augustus 1961. Hij deed professie voor het leven in Brazilië op 15 augustus 1967. Hij overleed in de communiteit van Joannes Zwijsen te Tilburg op 11 februari 2023. Na de uitvaartdienst hebben we hem op 16 februari naar zijn laatste rustplaats gebracht bij zijn overleden medebroeders op het Landgoed Steenwijk te Vught.

Na enkele jaren als onderwijzer te hebben gewerkt op de frater Andreasschool te Eindhoven werd hij op 23-jarige leeftijd uitgezonden naar Brazilië. Het werd zijn thuis. Hij betekende veel voor mensen; hij was erg geliefd. Om zich verder te bekwamen studeerde hij administratie en pedagogiek op de Katholieke Universiteit in Belo Horizonte. Zijn solidariteit met de armen was kenmerkend voor heel zijn leven. Deze gerichtheid was nadrukkelijk bijbels gegrond, geïnspireerd door de bevrijdingstheologie. Hij zette zich in door het zoeken naar structurele oplossingen maar had ook persoonlijke aandacht voor jeugdigen. Die beide accenten kon hij goed kwijt in de 20 jaar dat hij werkzaam was in het kinderdorp ‘Cidade do Menor’ in Coronel Fabriciano. In die omgeving voelde hij zich thuis. Hij was een voorbeeld van een frater met een consequent sobere levensstijl, wars van alle luxe. De keuze om, met frater Leopoldo Remans, midden tussen de armen te gaan wonen in Ibirité, een arme volkswijk, getuigt van radicale keuzes gebaseerd op de evangelische optie voor de armen. Theo was ook verdienstelijk in bestuurlijke taken: als communiteitsoverste, als lid van het regionaal bestuur en als regionale overste. Na 56 jaar moest hij vanwege zijn gezondheid terugkeren naar Nederland. Hij heeft nauwelijks tijd gekregen om te wennen. We gunnen hem een plek in Gods Koninkrijk waar hij zich zijn hele leven voor heeft ingezet.