An Timire - Fómhar 2016 by Conradh na Gaeilge

Aspalach t

Foilseachán Íosánach FOMHAR 2016 €5.00/Stg£3.75

na hUr na

An Saol sa Mhaláiv Tíortha ag Glacadh le Dídeanaithe Lá Misean don Domhan Mistéir an Oileáin

Timire

www.timire.ie

Comóradh 105 bliain a n Ti m ire 19 11–2 an Chroí Ró-naofa

016

DÁILEADH: NÍOS MÓ NÁ 1,000 CÓIP Á SCAIPEADH SA RÁITHE

Eagarfhocal

ÍOSA FAOI NOLLAIG – ÚDAR DÓCHAIS?

s cuimhin liom brocamas na prochóige go glé agus má bhí sé amhlaidh ní i ngeall go raibh an té a bhí ina chónaí ann míshlachmhar. Ní raibh aige ach seomra beag amháin, san íoslach, bord i gcúinne, le seanchócaireán beag leictreach air, prios beag os a chionn don bheagán soithigh boird is cistine, cófra sáite ag bun na leapan dá chuid éadaigh. Fuinneoigín go hard ar airde na talún. Níorbh é a laghad ba mheasa ach an taise ar na ballaí agus na muisiriúin ag fás timpeall na fuinneoige is sa leithreas amuigh. Arbh ábhar magaidh Íosa faoi Nollaig do chuid againn sna hochtóidí? Chonaic mé árasán dá short 3 mhí ó shin san ardchathair. Níor scaoil mo chara isteach mé go dtí an lá a raibh sé ag imeacht as, bhí an oiread sin náire air. Ach bhí an t-ádh dearg air é a bheith aige le dhá bhliain agus é ag brath ar liúntas cíosa. Níl liúntas cíosa ó aon tiarna talún. An ábhar magaidh dúinn Íosa gan dídean faoi Nollaig i gcónaí? Tá chomh dona le feiceáil sna ‘hóstáin’ mar a bhfuil teaghlach iomlán cuachta in aon seomra amháin, gan príomháideachas ag tuistí ná ag gasúir. Tá níos measa i ndoirsí ár gcathracha is ár mbailte. Agus siúlaimse féin tharstu gan

aird. Ansin céard faoi na teifigh bhochta sna hionaid sholáthar díreach? Gan seans ag máthair nó athair na rudaí is bunúsaí a chur ar fáil dá gclann ach iad ag brath ar thoil an stáit. Cén chaoi gur údar dóchais dúinn Íosa an Nollaig seo? Tá cuntasóirí ag an aos gustail le cabhrú leo a laghad cánach agus is féidir a íoc. Ní mór a chinntiú gur fiú do chonraitheoir brabach ceart a dhéanamh sul más féidir a bheith ag súil go rachadh sé sa bhfiontar. Tá fochonraitheoirí is fir oibre le híoc! Daoine a bhfuil talamh dímhaoin acu ní féidir a bheith ag súil go scaolfaidis uathu é faoi bhun a luach! Sin an córas agus creidimid ann. Nach é a thabharfaidh slán sinn? Nó i bhfírinne, an iad na daoine is lú acmhainní cairde cléibh Íosa? Síomón ag iompar a chrois ar mo shonsa? An cros a leagann m’eagla roimh éiginnteachtaí na beatha orthu siúd is lú acmhainní ná mé. Más amhlaigh atá an gcuirfidh siad fáilte romham i bhFlaitheas Dé? An dtuigfidh siad dom? An leor mo dhéirce bheag faoi Nollaig? Céard is brí le teacht slán nuair atá an saibhir ag carnadh agus an daibhir ag bochtú? Frainc Mac Brádaigh SJ

Féach: tearmann.com, apostolshipofprayer.org, apostoladodelaoracion.com nó prieraucoeurdumonde.fr

Nóta: Is mór againn tacaíocht ár léitheoirí. Braitheann An Timire oraibh. Níl aon tacaíocht stáit againn. Sin fáth na bhfógraí. Is oth linn nach leor an teacht isteach faoi láthair, in ainneoin na tacaíochta féile a fuair muid ó léitheoirí anuraidh. Is gá mar sin praghas An Timire a ardú go dtí €5.00 an chóip agus €20.00 do tháille na bliana. Mar bheagán cúitimh tá an lón léitheoireachta méadaithe go 48 leathanach. Go raibh maith agaibh as an gceistneoir a chomhlánú san eagrán deiridh.

Timire WINTER 2016.indd 2

01/11/2016 09:53

TIMIRE AN CHROÍ RÓ-NAOFA

Arna fhoilsiú ag na hÍosánaigh 4 6 8 10 12 14 18 20 23 24 25 26 28 30 32 35 38 40 42 45 47

Saighdiúirí Linbh Áilleacht an tSoiscéil Fondúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha Muire na Fraince, Pellovoisin Dúshláin an tSaoil Roghanna Géarchéim na dTeifeach ón tSiria Na Ceithre Shuáilce, Cuid 2 Timire Chroí na hÓige Teitheann Mulunge suas go dtí na Flaithis Crosfhocal Cuardach Focal Cormac Ó hEadhra faoi Agallamh Do Ghairm? Cúinne na bhFilí Móra Duit, A Thír Ár nDúchais! Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Im Leabharlann Dom The Brindled Cat and the Nightingale’s Tongue An Duinníneach agus an Magnificat San Giovanni agus Padre Pio Ábhar Machnamh! ‘Global Gaeilge’ Ghlór na nGael Páirc Náisiúnta Ghleann Bheatha (ar lean.) Litreacha na Máthar Treasa Oideas: Pióg Sicín agus Beacán

An Br. Dónal Ó hÉalaithe Leon Ó Giolláin SJ Frainc Mac Cionnaith Bernadette Nic an tSaoir Piaras Mac Siacais SJ Sorcha Ní Dhubháin Liam Ó Catháin Cathal de Paor Gabriel Rosenstock Katie McGreal Tony Mac Cárthaigh Pádraig Mac Piarais Hans-Christian Oeser Seán de Fréine An Br. G.D. De Barra Katie McGreal Nora Welby Dónall Ó Cnáimhsí Aileen Mhic Cionna Síle Ní Chearbhaill

Ar Dheis Dé: An tAth. Pádraig Ó Fiannachta, Pádraig Mac Raighne, Colm Ó Carra, Séamus Mác Géidigh, Denis Healy, Etáin Ó Síocháin, Kathleen Quinn, Tess Clancy. Go soilsí solas síoraí dóibh. Go gcónaí siad sa tsíocháin. Timire an Chroí Naofa 37 Sráid Líosain Íocht, Baile Átha Cliath 2, D02W938 Guthán: 01 7758502. www.timire.ie r-phost: antimire@gmail.com Eagarthóir Frainc Mac Brádaigh SJ Bord Eagarthóireachta Frainc Mac Brádaigh SJ Bláthnaid Ó Brádaigh An tSiúr Mairéad Ní Bhuachalla Dónall Ó Conaill Caitríona Uí Chatháin Martina Mhic an Phríora Tomás Ó Ceallaigh Fionnuala Mac Aodha An Br. Dónal Ó hÉalaithe Seán Ó Raghallaigh

Timire WINTER 2016.indd 3

Fáiltíonn an tEagarthóir roimh litreacha agus altanna ag an seoladh thuas. B’fhearr ábhar a sheoladh ar dhiosca nó de r-phost, más féidir Iris Oifigiúil Aspalacht na hUrnaí Bunaíodh sa bhliain 1911 Uimh. 465 ISSN: 1649-446 Le cead eaglasta: 14 Samhain 2016 Ní gá gurb ionann tuairimí ár scríbhneoirí agus tuairimí an bhoird eagarthóireachta Síntiúis Cóip amháin tríd an bpost: €5.00/ Stg£3.75 Go ceann bliana: €20/Stg£15 Seiceanna iníoctha leis An Timire

Faoi chúrsaí gnó (síntiúis, Airgid , etc.) scríobh chuig: Timire an Chroí Naofa 37 Sráid Líosain Íocht, Baile Átha Cliath 2, D02W938 Guthán: 01 7758502. www.timire.ie r-phost: antimire@gmail.com Dearadh: Messenger Publications Design Department Clóbhualadh: Watermans Printers Limited

01/11/2016 09:53

An Bráthair Dónal Ó hÉalaithe

SAIGHDIÚIRÍ LINBH “Cluinfidh sibh cogaí agus caint ar chogaí … éireoidh náisiún in aghaidh náisiúin agus ríocht in aghaidh ríochta,” a deir an Scrioptúr Naofa (Matha 24:6-7). Is dearóil an smaoineamh é, ach dealraíonn sé nach raibh ré ar bith de stair an chine dhaonna nach raibh cogaí ar siúl. Ní PAX a bhí sa PAX ROMANA (ná sa PAX BRITANNICA ach oiread) ach cumhacht lárnach a bhí in ann iliomad ciníocha a bhrú síos trí bhrúidiúlacht agus fórsa míleata. Fir is mó a ghlacadh páirt i gcogaí go dtí le déanaí, ach le tamall anuas tá feiniméan nua le feiceáil, is é sin feiniméan na saighdiúirí linbh. Dar leis na Náisiúin Aontaithe go bhfuil líon dochreidte díobh san Afraic agus san Áis. Buachaillí agus cailíní idir cúig bliana déag agus ocht mbliana déag d’aois is mó atá i gceist, ach is féidir iad a bheith chomh hóg le deich mbliana d’aois. Ó thaobh na gceannasaithe de tá buntáistí áirithe ag dul leis na saighdiúirí linbh; ní gá tuarastal fir a thabhairt dóibh; tá siad níos umhaile agus níos fusa a ionramháil; leanann siad ar aghaidh ag troid ar feadh tamaill fhada nuair a thugtar marijuana dóibh; agus is féidir iad a úsáid mar shólás do na trodairí atá fásta suas. Tá iliomad cur síos pearsanta iontaofa ó shaighdiúirí linbh le fáil ar an idirlíon. Ag seo dhá cheann díobh: garsún as Bong

Timire WINTER 2016.indd 4

County, an Libéir atá i gceist ar dtús, é 14 bliana d’aois: Bhíos ag obair ar an bhfeirm nuair a chuala mé go raibh na saighdiúirí ag teacht. Dúirt m’athair liom dul i bhfolach, ach rugadh orm. Chuir na saighdiúirí laincis orm agus thug siad léasadh dom. Ansin thóg siad go dtí an bheairic mé agus thug siad gunna dom agus d’inis siad dom conas é a úsáid … AK 47 a bhí ann. RPGeanna agus airm throma eile nach iad a bhí ag na daoine fásta. Cinnte, scaoil mé le daoine, ach níl mé cinnte ar mharaigh mé éinne. Uair amháin tháinig saighdiúirí ón taobh eile fan an bhóthair; rinne mé iarracht teitheadh ach bhuail roicéad mé sa chos. Goineadh ceathrar againne sa chaismirt agus maraíodh daoine eile. Tháinig saighdiúirí an rialtais agus thóg siad go dtí an t-ospidéal i Phebe mé. Tar éis seachtain is dhá lá tháinig otharcharr ó ospidéal JFK chun mé a bhreith ansin. Bhain máinlia an chos díom. Fad is a bhí mé san ospidéal thug na saighdiúrí beagán beag airgid dom, agus mar sin bhí mé in ann íoc as teacht ó JFK go ‘Titanic’ anseo (lárionad chun dídean a thabhairt d’iarmhílisteoirí). Teastaíonn uaim dul ar scoil agus gnó beag a thosú. Tagann an dara cur síos seo ón tuarascáil a d’ullmhaigh Graca Machel do Ban Ki-Moon sa bhliain 1989. Cailín atá i gceist anseo.

01/11/2016 09:53

‘Ní gá tuarastal fir a thabhairt dóibh, tá siad níos fusa a ionramháil agus leanann siad ar aghaidh ag troid nuair a thugtar marijuana dóibh.’

In aois a 13 chuaigh me isteach i nGluaiseacht na nÓg. Mian mo chroí an uair sin ná an saol a athrú ionas nach mbeadh ocras ar na páistí … níos déanaí chuaigh mé isteach sa ghleic armtha. Ní raibh aon taithí agam ar an saol; bhí mé eaglach amhail cailín ar bith eile ar comhaois liom. Fuair mé amach go raibh ar na cailíní caidreamh collaí a bheith acu leis na ﬁr “d’fhonn brón agus uaigneas a mhaolú dóibh.” Agus cé a mhaolódh an brón agus an t-uaigneas a bhíodh orainn tar éis luí le fear a bheadh anaithnid, geall leis? Bhíos chomh hóg sin, tharla ginmhilleadh … In ainneoin go raibh mé thar a bheith dílis agus dúthrachtach, rinne siad mí-úsáid gnéis orm, shatail siad ar mo dhínit mar dhuine daonna. Agus, thar aon ní eile, níor thuig siad gur páiste a bhí ionam agus go raibh cearta daonna agam. An aisling atá ag na Náisiúin Aontaithe ná go mbuailfeadh ciníocha uile an domhain “a gclaimhte amach ina stoic céachta agus a sleánna i gcorráin” (Iseáia 2,4). Faraor gear, a mhalairt atá ag tarlú; tá líon agus foirfeacht na n-arm ag dul i méad.

Déanann na Náisiúin Aontaithe a ndícheall sa chomhthéacs tubaisteach seo. I gcás na saighdiúirí linbh tá scéimeanna díshlógaidh ar siúl acu ina bhfreastalaíonn siad ar na riachtanasaí ar leith a bhaineann leis an ngrúpa seo. Go han-mhinic is dílleachtaí iad nó níl an chlann sásta, toisc a bhfuil déanta acu, maithiúnas a thabhairt dóibh agus iad a ghlacadh ar ais. Uaireanta ní bhíonn a fhios acu an bhfuil aon neach beo a bheadh gaolta leo. Uaireanta eile bíonn siad ar mhíchumas, ar leathchois nó ar leathlámh, b’fhéidir. Toisc iad a bheith chomh hóg sin agus toisc a mbíonn feicthe acu d’uafáis, de scrios is de réabadh, bíonn gá le comhairleoireacht agus le ceardlanna tráma. “Scannal” a thugann an Pápa ar fheiniméan na saighdiúirí linbh; ní mór don chine daonna gach iarracht a dhéanamh deireadh a chur leis an scannal seo chomh fada agus is féidir, agus acmhainní a chur ar fáil d’fhonn cabhrú leo siúd a bhí tráth ina saighdiúirí linbh saol fiúntach a chaitheamh sa ghnáthshaol síochánta.

INTINN UILÍOCH AN PHÁPA DO MHÍ NA NOLLAG, 2016: Go gcuirfear deireadh le scannal na saighdiúirí linbh ar fud an domhain mhóir. Foclóirín: iarmhílisteoirí = daoine a ghlac páirt tráth in airm neamhoiﬁgiúla; stoc céachta = cuid d’uirlis a úsáidtear chun ithir a threabhadh; scéimeanna díshlógaidh = scéimeanna dí-armála

Timire WINTER 2016.indd 5

01/11/2016 09:53

Leon Ó Giolláin SJ Séiplíneach sa Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath

ÁILLEACHT AN tSOISCÉIL Ba as Doire don tSiúr Clare Crockett a fuair bás in Aibreán na bliana seo in Eacuadór nuair a bhuail crith talún cumhachtach an tír sin. I 2011 agus í ina Siúr óg ag freastal ar Lá Domhanda na nÓg i Madrid, rinne sí cur síos ‘idir shúgradh is dáiríre’ ar bhóthar a gairme. (Feach: https://www.youtube.com/ watch?v=gFQ0BpNXsXQ). Deir sí sa ghearrthán scannáin seo: ‘cé gur tógadh mé i dteaghlach Caitliceach, ní hé sin le rá go ndeachaigh mé ar Aifreann nó gur bhain Dia le mo shaol. Na Caitlicigh a bhí ag lorg Éire aontaithe mharaigh siad na Protastúnaigh and na Protastúnaigh nár theastaigh uatha é sin, mharaigh siad na Caitlicigh! Sin a ba chiall domsa bheith id’ Chaitliceach. I gcomhluadar ina raibh an láimh láidir ag an bhfuath, ní raibh spás do Dhia’. Ach bhris Dia isteach tríd an sciath shóisialta, chultúrtha seo a bhí ag coimeád Dia fada amach uaithi. Seo mar a tharla. Ag aois a seacht déag thug a cara cléibh cuireadh di dul léithi go dtí an Spáinn. Níor thuig Clare gur ar oilithreacht a bhí sí ag dul - le seanóirí! - agus ní go hIbiza (!) ach bhí na ticéidí ceannaithe agus níorbh fhéidir léithi éalú! Deineann sí cur síos ar an eachtra

Timire WINTER 2016.indd 6

a leag í ‘óna capall ard’, mar a deir sí. Aoine an Chéasta a bhí ann agus chuir na hoilithrigh eile brú uirthi dul chuig na searmanais a bhí ar siúl sa mhainistir. ach ní raibh aon suim aici iontu. Déagóir fiáin a bhí inti a chaith na deireadh seachtainí ag ól agus ag caitheamh tobac agus ag dul ó chóisir go cóisir. I rith shearmanas adhradh na croise an lá úd áfach, lean sí an líne cosúil le cách eile agus phóg cosa Íosa. Ag an nóiméad sin, mhothaigh sí ‘buille láidir’ istigh inti féin. Níor thuig cad a bhí ag tarlú di, ach ba léir di den chéad uair riamh ina saol go bhfuair Íosa bás ar a son go fíor, agus go raibh sé fós ag fulaingt ar a son ar an gcrois. D’fhill sí go dtí a bínse agus thosaigh ag caoineadh gan stop gan staonadh ar feadh i bhfad, rud a chuir ionadh uirthi féin agus ar dhaoine eile thart timpeall uirthi mar ba dhuine gealgháireach, ‘éadrom’ í de nádúr. Thuig sí freisin narbh fhéidir léithi sólás a thabhairt do Íosa ach amháin í féin - a beatha - a thabhairt dó go huile agus go hiomlán. Thuig sí é sin ach ní raibh sí réidh géilleadh go fóill! Go gairid ina dhiaidh sin chuaigh sí go Londain. Bhí páirt bheag aici sa scannán cáiliúil de chuid Paul Greengrass, Bloody

01/11/2016 09:53

‘Bhris Dia isteach tríd an sciath shóisialta, chultúrtha seo a bhí Á choimeád fada amach uaithi.’

Sunday. Bhí gach rud a bhí uaithi sa saol aici anois dar léithi: cairde, deiseanna móra slí bheatha mar aisteoir, srl. Ach nuair a d’fhill sí go dtí an t-óstán agus shuigh ar a leaba ina haonar, bhraith sí go hiomlan míshásta, folamh. Thuig sí anois nach sásódh aon rud í ach géilleadh go huile agus go hiomlán do Dhia. Nuair a bhí críochnaithe lena scrúduithe, ag aois a hocht mbliana déag, bheartaigh sí dul isteach in Ord Rialta darb ainm ‘Teach na Máthar’. Deich mbliana ina dhiaidh sin agus í gléasta in aibíd an Oird, seo í ag aithris a scéil do dhaoine óga eile a bhí léithi i Madrid agus a rá leo: ‘Nach iontach an

chaoi ina oibríonn Dia inár n-anamacha! Tig Leis ár saol a athrú go huile agus go hiomlán agus seilbh a ghlacadh ar ár gcroíthe’. Tar éis a báis, chuir an tOrd amach clár darb ainm ‘In Memory of Sr. Clare’: https://www.youtube.com/ watch?v=qVypJOk0a2A. Spreagfaidh an cur síos álainn seo níos fearr ná aon mhíniú fealsúnach intinn an Phápa don mhí seo a chur chun cinn go mór mór i measc na n-óg le cúnamh Dé. Is finné suntasach í Clare Crockett ar áilleacht na beatha Críostaí agus ar an áthas thar cuimse a bhronnann Dia ar a Chuid deisceabal a leanann É go bás.

INTINN SHOISCÉALAÍOCH AN PHÁPA DO MHÍ NA NOLLAG, 2016 An Eoraip: Go dtaga muintir na hEorpa athuair ar áilleacht, maitheas agus fírinne an tSoiscéil a thugann ríméad agus dóchas don saol. Foclóirín: ag aithris a scéil = ag insint a scéil; finné = duine a thugann teistiméireacht ar thaithí phearsanta; cara cléibh = dlúthchara

Timire WINTER 2016.indd 7

01/11/2016 09:53

Frainc Mac Cionnaith Bainisteoir Forbartha, Glór na nGael

FONDÚIREACHT SHEOSAIMH MHIC DHONNCHA Is scéim tacaíochta de chuid Ghlór na nGael agus Chumann Lúthchleas Gael í Fondúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha le haghaidh chlubanna CLG ar mian leo an Ghaeilge a chur chun tosaigh. Tiocfaidh an Fhondúireacht nua i bhfeidhm i mí Eanáir 2017 in ‘An Turas Teanga’, scéim reatha atá ag Glór na nGael. Is in ómós do Sheosamh ‘Joe’ Mac Donncha (1953-2016) a ainmníodh an Fhondúireacht nua seo. Fear le háireamh a bhí i Joe a bhain go leor amach dó féin agus do phobal na tíre seo i gcoitinn le linn a shaoil. D’éirigh leis an post is airde a bhaint amach sa Chumann Lúthchleas Gael; mar iománaí, thóg sé Corn Mhic Cárthaigh leis siar go Gaillimh agus bhí sé ina phríomhfheidhmeannach agus mar chathaoirleach ar chuid de mhóreagraíochtaí na tíre seo, Foras na Gaeilge ina measc. Pé teideal poist a bhí aige le linn a shaoil, thuig sé i gcónaí ról a dhúchais agus a theanga féin sa phost sin agus an Ghaeilge chun tosaigh i ngach rud a rinne sé. Maidir le cur chuige na Fondúireachta, ainthnítear go bhfuil formhór na gclubanna ag cur na Gaeilge chun cinn bealach amháin nó bealach eile. Is é cuspóir na Fondúireachta seo ná na

Timire WINTER 2016.indd 8

hiarrachtaí sin a fhorbairt ar bhonn tomhaiste agus pleanáilte. Cuirfidh Glór na nGael cuidiú ar fáil don Oifigeach Gaeilge i bhfoirm comhairle, tacaíochta agus idéanna le tógáil ar an obair mhaith atá á déanamh sa chlub cheana féin. Is féidir le clubanna deontas a lorg ón Fhondúireacht chun cuidiú leis na pleananna sin a chur i gcrích agus bronnfar boinn ar na clubanna as méid áirithe a bhaint amach ar son na teanga. Trí chlárú leis an Fhondúireacht tá clubanna ag tabhairt tiomantais go gcuirfear an Ghaeilge chun cinn go gníomhach agus go dtabharfar spás lárnach di i saol laethúil an chlub. Bronnfar boinn shnasta, Boinn Sheosaimh Mhic Dhonnacha, ar na clubanna atá cláraithe as méid áirithe gníomhaíochtaí ar son na teanga a chur i gcrích sa chlub. Is comhartha aitheantais le háireamh atá sna boinn ar dhea-obair na gclubanna ar thréimhse ama. De réir mar a chuireann club gníomhaíochtaí den liosta molta i gcrích, bronnfar bonn cré-umha, bonn airgid nó bonn óir de réir mar is cuí. Bronnfar bonn cré-umha as 25% den liosta a chur i gcrích, bonn airgid as 50% agus bonn óir as 80% de na

01/11/2016 09:53

‘Is féidir le clubanna deontas a lorg ón Fhondúireacht chun cuidiú leis na pleananna sin a chur i gcrích agus bronnfar boinn ar na clubanna as méid áirithe a bhaint amach.’

gníomhaíochtaí a chomhlíonadh. Ar an ábhar seo tá spreagadh agus spriocanna cinnte ag clubanna chun bheith ag éascú ról don teanga i measc a gcuid ball. Agus, dar ndóigh, beidh ard-stádas agus ardghradam ag dul d’aon chlub a bhaineann an bonn óir amach dó féin. Seolfar Fondúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha ag ócáid seolta ag deireadh

Mhí na Samhna i mbliana agus tosóidh na clubanna an turas i dtreo bhonn óir Mhic Dhonncha in Eanáir 2017. Tá tuilleadh eolais ar fáil ó fhoireann Ghlór na nGael ag www.glornangael.ie Is comhthionscadal í Fondúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha idir Glór na nGael agus An Cumann Lúthchleas Gael le tacaíocht ó Fhoras na Gaeilge.

Foclóirín: spriocanna = aidhmeanna; ar bhonn tomhaiste = ar bhealach cruinn, cúramach

Timire WINTER 2016.indd 9

01/11/2016 09:53

Bernadette Nic an tSaoir

MUIRE NA FRAINCE (3): PELLEVOISIN – MÁTHAIR NA TRÓCAIRE Sráidbhaile beag gar do Chateauroux i lár na Fraince is ea Pellevoisin. Is ann a bhí Estelle Faguette, tríocha dó bliain d’aois, ag saothrú an bháis ar an 14 Feabhra 1876. Trí ghalar a bhí uirthi – peireatóiníteas, eitinn agus sceachaill ina bolg. Tháinig Sátan i bhfís chuici ach bhí an Mhaighdean Mhuire cois leapa. Labhair sí leis an diabhal: “Cad ab áil leatsa de bheith anso? Nach bhfeiceann tú mo libhré féin uirthi seo agus libhré mo Mhic? Le Estelle dúirt sí: “Ná bíodh eagla ort...cuirﬁdh tú trua ar mo Mhac. Caithﬁdh tú fulaingt go ceann cúig lá, in onóir do chúig chréacht mo mhic.” Tháinig Muire ceithre oíche i ndiaidh a chéile. Luaigh sí a cuid mionpheacaí féin le Estelle agus dúirt: “Tá sé thart anois: chúitigh tú do pheacaí nuair a ghlac tú go toilteanach leis an bhfulaingt. Táimse lán de thrócaire agus déanann mo Mhac de réir mo thola....As seo amach déan iarracht a bheith dílis. Ná caill an grásta a bronnadh ort agus scaip cáil orm i measc na ndaoine.” Ist oíche Dé hAoine 18 Feabhra agus isteach sa mhaidin Sathairn bhí Muire arís ann agus aoibh an gháire uirthi. D’iarr sí ar Estelle ex-voto a chur in airde mar a leanas – “D’impigh mé ar Mhuire is mé in umar na haimléise. Mar gheall uirthi thoiligh a Mac mé a leigheas.” Cháin an

Timire WINTER 2016.indd 10

Mhaighdean Mhuire easpa ómóis dá Mac sa Chomaoineach Naofa, daoine ag guí gan aird is iad ag smaoineamh ar chúrsaí eile ar fad, agus leag sí béim ar ómós di féin a chur chun cinn. Le tamaillín roimhe sin bhraith Estelle i ndáiríre go raibh sí ag fáil bháis, mhéadaigh go mór ar an bhfulaingt agus leanadh den chéasadh. Ach go tobann tháinig sí chuici féin. Maidin arna mhárach bhí sí in ann an lámh ar a mbíodh pairilis a bhogadh agus í i mbarr na sláinte, míorúilt a chuir alltacht ar na dochtúirí. Bhí scaball ag teastáil ón Mhaighdean Mhuire freisin mar chúiteamh ar fheillbhearta a dhéantar ar a Mac, mar shampla easpa ómóis don Chomaoineach. Bheadh ar Estelle an scaball a dhéanamh is a chur faoi bhráid an Ardeaspaig agus gheall sí raidhse grásta dá bharr ar lucht a chaite. D’oscail Muire a dá láimh is thit múr báistí. Chonaic Estelle na grástaí scríofa ar an mbáisteach: naofacht, slánú, muinín, iompú, sláinte. Ar an 13 Eanáir 1877 bhunaigh an tArdeaspag coimisiún; dá thoradh san chreid sé an scéal iomlán agus bhunaigh comhbhráithreachas in onóir do Mhuire Pellevoisin, Máthair na Trócaire. Sa bhliain 1892 bhronn an Pápa Leon XIII

01/11/2016 09:53

‘D’oscail Muire a dá láimh is thit múr báistí. Chonaic Estelle na grástaí scríofa ar an mbáisteach.’ lánloghadh ar son dul ar oilithreacht go Pellevoisin ar an 9 Meán Fómhair. I 1900 cheadaigh an Comhthionól Deasghnátha scaball an Chroí Ró-Naofa. Lena linn sin níor ceadaíodh ná níor bréagnaíodh imeachtaí Pellevoisin sa Róimh, rud a thug le tuiscint go raibh gá fós le cúrsaí a fhiosrú. Dúirt an Pápa Beinidict XV, “Dealraíonn sé go bhfuil bonn fónta faoi na himeachtaí agus tuigtear gur roghnaigh an Mhaighdean Mhuire Pellevoisin mar láthair speisialta agus foinse grásta.” I Pellevoisin léirigh Muire í féin mar Mháthair na Trócaire a tháinig chun peacaigh a iompú. Is mar chúiteamh ar mhaslaí dá Mac sa tSacraimint Naofa a bhunaigh sí an scaball. Ní raibh sí ach ag treisiú lena raibh ráite ag Íosa féin i Paray-le Monial dhá chéad bliain roimhe sin. Ní léi féin na grástaí a thagann chugainn tríthi, faigheann sí óna Mac

iad lena scaipeadh ar an gcine daonna. Iarrann sí orainn guí go dóchasach agus a chreidiúint nach bhfuil éinne i ndáiríre thar a shlánaithe. Roghnaítear an físí as a bheith lagbhríoch gan aird; cúiteamh ar pheacaí is ea an pian agus píolóid a leanann an fhís. Bronntar grásta toisc go gcuirtear suas leis an gcéasadh ar ár son go léir, peacaigh an domhain. Bíonn cúrsaí spioradálta agus imeachtaí eile in ionad cuairteoirí Pellevoisin, é anois faoi chúram na Frères de Saint-Jean. Fáiltítear roimh chách is déantar iarracht freastal orthu de réir a gcuid riachtanas féin. Eolas: www.pellevoisin.net/index.htm 3 Rue Notre Dame, 36180 Pellevoisin, France sanctuaire@pellevoisin.net Teil – +33 (0) 2 54 39 06 49

Foclóirín: sceachaill = tumour; ex-voto = plaic mar chomhartha buíochais; scaball = scapular

Timire WINTER 2016.indd 11

01/11/2016 09:53

Piaras Mac Siacais SJ

DÚSHLÁIN AN tSAOIL Ina dhírbheathaisnéis, tugann Iognáid Loyola cur síos ar na siúlóidí móra a rinne sé agus é ar oilithreacht sa Spáinn agus níos faide thar lear. Ar an chéad turas leis, chuaigh sé ó Loyola go Manresa ach is fíor le rá go raibh sé ag taisteal idir Arantzazu agus Montserrat, áiteanna ina bhfuil fós onóir tugtha don Mhaighdean agus na seana-dealbha atá mar chúis oilithreachta ann. Bhí na dealbha tábhachtach in am Iognáid ní amháin ó thaobh na haoise a bhí acu, ach toisc go raibh siad slánaithe, sábháilte tar eis baoil. In sna glúine roimh Iognáid, cuireadh i bhfolach in amanna neamhchinnteachta, agus, níos déanaí, cuireadh ar ais os comhair na ndaoine iad nuair a d’fhill an tsíocháin. Is minic a tharla an rud céanna: sa Spáinn, is iad na Múraigh a bhí ag bagairt; níos déanaí, i dtuaisceart na hEorpa, baineadh as na séipéil, ag uair an Reifirméisin, an-chuid rudaí eaglasta a líonann músaeim an lá inniu; sa bhaile linn, níl a fhios ag aon duine cad a aimseofar as portaigh na hÉireann amach anseo. Taispeánann stair dúinn conas a líonann agus a thránn nósanna agus cleachtaí spioradálta. Cé nach raibh meon na caoinfhulaingte le feiscint ó am

Timire WINTER 2016.indd 12

go ham, de réir a cheile, d’fhás tuiscint idir Críostaithe go dtí go bhfuil iarracht á déanamh ag an bhformhór dínn foghlaim óna chéile agus aird a thabhairt ar conas a chuireann gach traidisiún le saibhreas chleachtadh an chreidimh. Agus bliain nua romhainn, tá deis againn arís ár ndearcadh a choimeád in agallamh le hÍosa; nuair a chonáigh sé inár measc thaispeáin sé foighne dóibh siúd nár aontaigh leis, agus, níos mó, d’fhógair sé grá Dé dóibh. Díreach mar a shín sé amach do na boicht agus do na heasláin, iarrann sé orainn carthanacht agus grá a chur i réim, iarrann sé orainn bheith aontaithe ina ainm, gan a bheith ar nós na bhFairisíneach agus iad cinnte faoin iomarca. Cuireann intinn an Phápa in aigne nach dtagann bagairt i gcónaí ónar ‘naimhde’; tá beart le déanamh againn tuiscint agus carthanacht a choimeád leo siúd atá ar aon chreideamh linn. Nuair a dhein iriseoir iarracht an Pápa Proinsias a ionsú le ceist faoi na heaspaig a bhí ina choinne, ba é an freagra a bhí aige ná, “Tá a gcuid oibre le déanamh acu, agus mo chuid oibre le déanamh agam féin.” Tuigeann sé go daingean cad a chuireann sé romhainn in intinn na míosa

01/11/2016 09:53

‘Agus bliain nua romhainn, tá deis againn arís ár ndearcadh a choimeád in agallamh le hÍosa.’

seo: is féidir linn onóir a thabhairt do Dhia trí bheith macánta agus freagrach; is féidir sonas a fháil tríd an tsaoirse atá i gcroí Dé dúinn a aimsiú. Tá Spioraid Dé geallta dúinn; ní mór dúinn cad atá tábhachtach dúinn a shoiléiriú agus a roinnt go dtí go n-aithneoimid an Spiorad a cheanglaíonn le chéile sinn – fiú más rud é nach gcreideann gach duine mar a chreidimid. Ní mar an gcéanna a bheannaíonn Dia gach uile dhuine. B’fheidir go bhfuil orainn guí go mbeimis in ann conas atá Spiorad Dé ag bogadh i slite éagsúla a aithint, fáiltiú rompu agus iad a cheiliúradh. Má choimeádtar gach ní a bhaineann leis an gcreideamh faoi cheilt, ní amháin go mbeidh easpa finnéithe timpeall orainn, ach meathfar an mhaitheas dúinn

féin. Tugann an Pápa cuireadh dúinn: an féidir linn cabhrú lena chéile chun ár n-inspioráid a thaispeáint, ar mhaithe le gach aon duine. Thuig Naomh Iognáid go raibh sé beannaithe trí thraidisiúin a mhuintire; bhí de mhisneach aige cur le saibhreas na heaglaise trína shaol. Ag féachaint ar stair mhuintir an chreidimh, go mbeidh ár n-eagna agus ár léargas neartaithe; ag amharc timpeall orainn, go mbeidh misneach agus dóchas spreagtha ionainn chun bualadh leis an saol mar a dhein Íosa. Guímis go mbeimis in ann guth Dé a chloisint agus a fhreagairt i measc dhúshláin an tsaoil. Muire Arantzazu: bit.ly/2cQldLb Maighdean Montserrat: bit.ly/2cZheJz

INTINN SHOISCÉALAÍOCH AN PHÁPA DO MHÍ EANÁIR, 2017 Críostaithe ag fónamh don chine daonna chun dúshláin a shárú: Go raibh Críostaithe uile dílis do theagasc an Tiarna, agus go ndéana siad a ndícheall, trí urnaí agus carthanacht bhráithriúil, comhaontas a thabhairt ar ais idir aicmí creidimh, agus trí chomhoibriú le chéile chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin atá os comhair an chine dhaonna. Foclóirín: dúshláin = deacrachtaí le sárú; dírbheathaisnéis = scéal a bheatha féin; oilithreacht = turas spioradálta

Timire WINTER 2016.indd 13

01/11/2016 09:54

Sorcha Ní Dhubháin

ROGHANNA Sílimid go bhfuil an-bhrú orainn sa lá atá inniu ann — ach ba mhaith linn gach rud ar ár mian. An fearr iad na laethanta fadó nuair a bhí ort éirí as do thóin chun caidreamh a dhéanamh in áit dul ar Tinder? Is tromchúiseach an cinneadh a bhí os mo chomhair. Allas ag teacht ó m’éadan agus m’aghaidh ag éirí te. Cad a roghnóinn? Bhí sé deacair smaoineamh leis an oiread réimse a bhí os mo chomhair. Nílim ábalta déileáil leis an mbrú seo. Éist! Cad atá do chroí ag impí ort? Go maith, cinneadh déanta, idirghníomhaíocht thart, Toblerone ceannaithe. Siúlaim amach as an siopa. Sinne an ghlúin nár oibrigh ródhian, sinne an ghlúin leis an saol bog, sinne an ghlúin gan teorainn. Agus an iomarca roghanna againn, an bhfuilimid níos sásta ná mar a bhíothas fadó? I mo thuairim nílimid, ach a mhalairt, folamh atáimid – folamh i gcorp, anam agus intinn. Ar nós matáin nár oibrigh le tamall táimid bog agus ag éirí níos boige i ngach slí. Tríd is tríd ní oibríonn daoine an lae inniu chomh cruaidh is a oibríodh fadó ó thaobh uaireanta an chloig, ó thaobh

Timire WINTER 2016.indd 14

fhisiciúlacht na hoibre agus ó thaobh na haoise a n-éiríonn daoine as an obair. Fadó nuair a chríochnaigh déagóirí an scoil chuadar ag obair. Anois imíonn daoine ag taisteal chun iad féin a “aimsiú”. Cad a bhíonn á lorg acu? Ní fios. Níl a fhios acu féin fiú. Tá iliomad rompu: cúrsaí, céimeanna, iarchéimeanna, coláistí, institiúidí, ollscoileanna agus postanna anois a chiallaíonn nach féidir le daoine óga a n-aigne a dhéanamh suas a thuilleadh. Féach ar thionscadal an bhia. Tá an réimse bia gur féidir a cheannach níos leithne ná riamh. Ina ainneoin seo, fós tá líon na ndaoine ag streachailt le fadhbanna meáchain fíor-ard. Tá sé dodhéanta daoine a shásamh. Tá gach sórt glasraí, torthaí agus gráin ag teastáilt ón bpobal ar sheilfeanna an ollmhargaidh ó thús go deireadh na bliana. Ní hamháin sin ach tá daoine ag súil go mbeidh bídh ó gach tír ar domhan ar fáil sa siopa áitiúil freisin. Chuala mé fear ag scréachach lá amháin le freastalaí foighneach san ollmhargadh: “Cad é? Níl aon dragonfruit agaibh? Cén saghas siopa é seo in aon chor?” Ba cheart do dhuine éigint míniú don bhfear seo i dtéarmaí loma díreacha

01/11/2016 09:54

‘Allas ag teacht ó m’éadan agus m’aghaidh ag éirí te. Cad a roghnóinn?’

nach raibh sé ag maireachtaint i Srí Lanca ach i gCúige Laighean i lár an gheimhridh. Freisin leis an oiread taistil agus spréanna a cuireadh air, ní raibh an diabhal dragonfruit chun mórán maitheasa a dhéanamh dó. Tá daoine ag súil le gach spéis faoin spéir a fháil béal dorais. Ag aimsiú páirtnéara anois, ní gá éirí as do thóin in aon chor. Tá réimse maith aipeanna agus suíomh ann a gheallann torthaí: Tinder, match.com, EliteSingles, Grindr, plentyofish, srl. Sa bhliain 2016 níl fonn ar dhaoine stró a chur orthu féin. Dá bharr seo tá daoine ag cumadh suíomh don mhargadh speisialaithe. Suímh dírithe ar dhaoine ag lorg páirtí le tréithe éagsúla: fir le féasóg: bristlr.com, daoine nach n-itheann glútan: glutenfreesingles.com, daoine

Timire WINTER 2016.indd 15

atá ard: tallfriends.com. Cén deireadh a bheidh leis? Suímh dírithe ar dhaoine ar lorg páirtí le gruaig fhionn, dhorcha nó rua b’fhéidir? Suímh chun ciotóga a aimsiú? Deasóga? Cloisim iad ag gearán: “Ní bheidh mé sásta go dtí go bhfaighim fear rua ciotógach le suim mhór sa reathaíocht sléibhe a thuilleann €250,000 sa bhliain! Ó, sea, agus CAITHFIDH sé a bheith ábalta sciáil.” Táimid millte leis an rogha. Níl éinne sásta níos mó an obair a dhéanamh chun grá a aimsiú. Gach treo a chastar anois, tá cathú ann: drugaí, táibléidí, gnéas, ólachán. Ní raibh an méid san baoil timpeall fadó. Is i bhfad ó “ná lig sinn i gcathú” atá an dream óg anois. Tógann buachaillí óga sa giom stuif

01/11/2016 09:54

16 chun corp fearaibh a thabhairt dóibh. Táibléidí urlacain ar an idirlíon chun caitheamh suas. Déantar é seo chun meáchan a chailliúint. Fualbhrostaigh ionas go n-imeoidh tú go dtí an leithreas. Arís, chun meáchan a chailliúint. Seanfhir ag tógaint táibléidí draíochta chun libídeo fear óg a ghnóthú. Tá daoine anois ag iarraidh troid in aghaidh thaoide na haoise agus tá rogha substaintí amuigh ann chun cabhrú leis an gcath seo. Pé suim atá agat, sláintiúil nó míshláintiúil, is féidir taighde a dhéanamh air. Is féidir gach rud a cheannach anois ar phraghas áirithe. Níl gá ach dhá ní a bheith agat: Google agus do chárta creidmheasa. Ar nós linbh i siopa mór milseán a itheann an iomarca siúcra tá an raon millteanach seo díobhálach dúinn. Tá ár sochaí ag an bpointe anois go dtógann sé an-chuid chun daoine a

shásamh. Níl aon teorainn ann, níl aon srianta ann, níl aon bhac ann. Ní féidir dul chun cinn a stopadh, dar le roinnt daoine. An dul chun cinn é, áfach, má tá sé dochrach dúinn? Is dócha go bhfuil freagrachtaí pearsanta ar gach éinne srianta a chur i bhfeidhm. An bhfuil dualgas ar eagraíocht éigint cosc a chur i bhfeidhm áfach, ar do shon féin? Smacht a chur orthusan nach féidir iad féin a smachtú? Tá sáil Aicilléis ag gach aon duine. Seacláid mo cheann pearsanta. Fiú má tá m’anam folamh ar a laghad bíonn mo bholg lán. De réir mar a osclaím mo Toblerone tosnaím ag machnamh, ach cén chraic a bheadh ann maireachtaint i ndomhan gan seacláid, Google agus … Tinder? Buaileann an freagra mé díreach nuair a thógaim mo chéad triantán seacláideach i mo bhéal: craic ar bith.

Foclóirín: giom = áit le haghaidh aclaíochta; sáil Aicilléis = easpa nó locht éigin pearsanta

Aistriúchán agus oiriúnú ar Kidnapped

Eagrán nua Gaeilge d’úrscéal mór Robert Louis Stevenson — scéal scleondrach corraitheach Dháibhí Balfúr, dílleachta óg a nascann cairdeas leis an gclaimhteoir Seacaibíteach Ailean Breac Stíobhaird. I gcuideachta a chéile, téann an bheirt i mbaol a mbáis i nGaeltacht na hAlban agus na Cótaí Dearga sna sála orthu. Ar fáil ar €15 (saor ó phostas) ach glaoch ar 091 593592 nó seol seic chuig Leabhar Breac, Indreabhán, Co. na Gaillimhe

Timire WINTER 2016.indd 16

01/11/2016 09:54

Timire WINTER 2016.indd 17

01/11/2016 09:54

Liam Ó Catháin

GÉARCHÉIM NA dTEIFEACH ÓN tSIRIA Is tír í an tSiria ina bhfuil mánna méithe, sléibhte arda agus gaineamhlach. Tá an tír suite ar an teorainn leis an Liobáin, an Tuirc, an Iaráic agus Iosrael. Bhí páirt thábhachtach ó thosach ama ag an tSiria sa réigiún. Thar na céadta bliain tháinig ciníocha difriúla chuig an tír, na hÉigiptigh, na Hitigh, na Peirsigh, na Gréigigh agus na Rómhánaigh ina measc. Ghlac na Siriaigh le hIoslam tar éis ghabháil na nArabach in 635. Tá an Damaisc ar cheann de na cathracha is sine sa domhan. Sa tSiria faoi láthair, de bharr cogaidh chathartha, tá níos mó ná seacht milliún teifeach ag taisteal ó bhaile go baile ag lorg dídíne agus a lán acu ar easpa bia. Tá ceithre mhilliún teifeach sáinnithe i gcampaí i dtíortha thart ar an tSiria agus dálaí maireachtála go dona acu. Tá a thuilleadh teifeach san Eoraip. Tá staid na dteifeach ón tSiria ar cheann de na géarchéimeanna daonna is measa ar domhan faoi láthair. Tá muintir na Siria fós ag teitheadh óna dtír féin agus gan acu ach dóchas – dóchas go bhfaighidís tearmann dá leanaí agus daoine muinteartha. D’eascair an cogadh cathartha atá i réim sa tír as an éirí amach ar a dtugtar

Timire WINTER 2016.indd 18

‘Earrach na nArabach’ in 2011. Ag an am sin bhí daonra de 23 milliún sa tír: astu siúd bhí 74 fán gcéad ina Muslamaigh Shunnaíocha, 16 fán gcéad ina Muslamaigh de chineálacha eile, agus 10 fán gcéad ina gCríostaithe nó a bhain le creidimh eile. Maraíodh 320,000 duine, 12,000 leanbh san áireamh, ó thosaigh an cogadh agus tá thar mhilliún go leith gortaithe. Cuireann na páirtithe comhraic iachall ar pháistí dul chun troda. Tá córas eacnamaíochta na tíre chomh maith leis an mbonneagar, córais leighis agus oideachais scriosta. Tá géarghá le réiteach polaitiúil ionas go mbeidh ar chumas mhuintir na Siria a mbeatha a atógáil agus an eacnamaíocht agus bonneagar na tíre a chur ina gceart. Ansin beidh na teifigh in ann filleadh ar a dtír dhúchais chun cónaithe i síocháin le saoránaigh eile na tíre. Seo an dúshlán atá le sárú ag na rialtais uile agus iad i mbun réitigh a fháil don ghéarchéim dhaonnúil is mó lenár linn féin. Tharla rud dochreidte i rith an turais a thug an Pápa Prionsias ar an gcampa teifeach ar Lesbos, oileán de chuid na Gréige, Mí Aibreáin na bliana seo. Chuir sé iontas ar dhaoine nuair a bheartaigh sé tarrtháil a dhéanamh ar dháréag

01/11/2016 09:54

‘Tá géarghá le réiteach polaitiúil ionas go mbeidh ar chumas mhuintir na Siria a mbeatha a atógáil.’

teifeach Siriach (Críostaithe agus Muslamaigh) agus iad a bhreith ar ais leis chun na Róimhe. Le linn a thurais leag sé bláthfhleasc sa Mheánmhuir i gcuimhne orthu siúd a cailleadh san fharraige agus chun aird a tharraingt ar chás na dteifeach a thugann faoi thuras dainséarach trasna na farraige. Ó rinne sé amhlaidh tá na céadta eile teifeach báite agus iad á seoladh thar an Mheánmhuir ag smuigleálaithe gan trua gan taise. Dhírigh cuairt an Phápa aird freisin ar easpaí sa chóras ag ballstáit an Aontais Eorpaigh chun dul i ngleic le géarchéim na dteifeach. ‘Sé a dúirt an Pápa Prionsias agus é ag labhairt le teifigh ar

oileán Lesbos: ‘Níl sibh i bhur n-aonar. Ná cailligí misneach’. I mBliain seo na Trócaire cad is féidir linn a dhéanamh ar son theifigh na Siria? Ba cheart dúinn, más acmhainn dúinn, tacaíocht phraiticiúil a thabhairt d’eagraíochtaí cabhrach amhail Trócaire, Concern agus Goal chun cur ar a gcumas dul i gcabhair ar na milliúin teifeach Siriach. Tá gá le bia, dídean, éadaí, leigheas, uisce glan, earraí tí, córais shláinteachais, oideachas agus eile chun teachtaireacht sin an Phápa a chur i gcrích: ‘Níl sibh i bhur n-aonar. Ná cailligí misneach’. Más mian leat síntiús a thabhairt cuir glaoch ar Trócaire: 18500 408 408; Concern: 01 4177700; Goal: 01 2809779.

INTINN UILÍOCH AN PHÁPA DO MHÍ FEABHRA, 2017 Fáilte rompu siúd atá ar an ngannchuid: Iad siúd atá faoi anró, go háirithe na boicht, agus daoine imeallaithe, go gcuire muid fáilte rompu inár measc, agus go dtugtar sólás dóibh. Foclóirín: cogadh cathartha = cogadh idir grúpaí eagraithe taobh istigh de thír amháin; géarchéim = éigeandáil; bonneagar = infrastruchtúr; an Damaisc = Damascus

Timire WINTER 2016.indd 19

01/11/2016 09:54

Cathal de Paor

NA CEITHRE SHUÁILCE AGUS TIONLACAN AN MHÚINTEORA ISTEACH SA GHAIRM (CUID 2) Conas obair an chomhairleora teagaisc a thuiscint leis an bhfráma seo den saol suáilceach? Tá trácht anseo thíos ar ghiotaí ó agallamh amháin idir comhairleoir teagaisc agus múinteoir nua a bhí á thionlacan aige. Tar éis don chomhairleoir tamall den mhaidin a thabairt ag breathnóireacht ar an múinteoir agus í ag múineadh, tháinig an bheirt acu le chéile san agallamh iar-cheachta. Mise a d’iarr orthu an t-agallamh a thaifeadadh agus rinneadh trascríobh air níos déanaí. Ag tús an agallaimh iarann an comhairleoir teagaisc (conseiller pédagogique nó CP) ar an múinteoir labhairt faoi cad a cheap sí féin faoin múineadh a rinne sí. Tugann sí a tuairimí air seo, agus luann sí chomh maith na gnéithe ar mhaith léi a phlé sa chomhrá. Cuireann an CP lena nótaí féin iad agus socraíonn siad ar sceideal don chruinniú. Fiafraíonn sé di ar mhaith léi díriú ar dtús ar an múineadh teanga mar ábhar, agus tá sí go mór i bhfábhar mar is léir óna freagra – sa chló iodálach agus idir lúibíní a bhíonn caint an duine más amhlaidh a labhrann sé/sí agus an duine eile fós ag labhairt. Sa chás seo feicimid nach raibh an cheist tuigthe ag an CP nuair a

Timire WINTER 2016.indd 20

fhreagair an múinteoir go fonnmhar, ‘sea, sea, sea, sea’ : CP [...] Déanaimis rogha, tosnóimis leais an Teanga ? (sea, sea, sea, sea) Mar sin, an teanga… Bhí dhá ocáid ann i rith na maidine sa rang nuair a bhí teanga á múineadh ag an múinteoir. Bhí seisiún d’obair ghrúpa a mhair leathuair an chloig ina raibh an rang roinnte i sé ghrúpa. Bhí sé cinn de stáisiúin eagraithe mórthimpeall an tseomra agus mhalartaigh na grúpaí thart ó stáisiún go stáisiún. Cluiche teanga a bhí le himirt ag na páistí ag stáisiún amháin agus d’fhan an múinteoir i bhfeighil air sin an chuid is mó den am. I dtreo dheireadh na maidine a tharla an dara hócáid teanga, nuair a léigh an múinteoir scéal ón leabhar mór. Bhí an rang iomlán bailithe timpeall uirthi agus stop sí ó am go chéile agus í ag léamh chun na páistí a cheistiú faoin scéal. Níor éirigh léi an scéal iomlán a léamh ceal ama agus shocraigh sí é a chríochnú níos déanaí. Iarann an CP ar an múinteoir labhairt faoin rogha a rinne sí, an leabhar mór a léamh don rang iomlán agus an cluiche teanga a dhéanamh leis an ngrúpa beag roimhe sin: ‘An féidir leat a mhíniú dom

01/11/2016 09:54

‘Gné thábhachtach sa mhúinteoireacht – go leor deiseanna labhartha a thabhairt don pháiste chun an teanga a fhoghlaim.’ na roghanna?’. Freagraíonn an múinteoir gur ganntanas ama a bhí taobh thiar den roghnú: ní bheadh am aici an scéal a léamh le gach ceann de na sé ghrúpa, ceann i ndiaidh a chéile. Leanann an CP leis, ‘Cén uair atá níos éifeachtaí i do thuairim? Grúpa mór nó grúpa beag?’ Cé gur féidir a shamhlú go mbeadh an grúpa beag níos éifeachtaí an chuid is mó den am, faighimid léargas anseo ar Chríonnacht an chomhairleora, mar díríonn sé ar ghné thábhachtach sa mhúinteoireacht – go leor deiseanna

Timire WINTER 2016.indd 21

labhartha a thabhairt don pháiste chun an teanga a fhoghlaim. Freagraíonn an múinteoir le blas mífhoighneach, gurb é an grúpa beag is éifeachtaí, ‘gan amhras.’ Is ag an bpointe seo a thagann misneach an CP chun cinn mar leanann sé air, más blas mífhoighneach féin a bhí ar fhreagra an mhúinteora, agus cuireann sé roimhe tuiscint níos doimhne a mhealladh uaithi: ‘Ach cana thaobh go ndéantar uaireanta na rudaí le grúpa mór?’ Cuireann an cheist le míchompord an mhúinteora, agus leanann tost gairid, rud a thugann

01/11/2016 09:54

ar an CP míniú breise a chur leis, ‘sé sin, má bhí tú chun an ceacht a dhéanamh an athuair.’ Is léir go bhfuil an CP ag leanúint leis, ach is go cúramach a roghnaíonn sé na focail. Cuireann sé in iúl, nach aon bhreithiúnas diúltach ar an gceacht atá i gceist, ach ag díriú ar an gcéad uair eile atá sé, ‘má bhí tú chun an ceacht a dhéanamh an athuair.’ Gan amhras is fada an teannas seo ón

dúshlán a bhí ar an mbean san ardeaglais (an nathar a chur ón gclogtheach), ach tá cath inmheánach mar sin féin in aigne an chomhairleora sa mhéid is go bhféadfadh sé gan aon cheist achrannach a tharraingt anuas, agus ligint don mhúinteoir leanúint léi lena tuiscintí a bhí aici ar obair ghrúpa agus ranga. Ach ní chun leasa nó forbartha an mhúinteora é sa bhfadtéarma, gan aon rud a rá.

Foclóirín: críonnacht = tuiscint chliste ar an saol; trascríobh = ábhar taifeadta a scríobh amach; achrannach = casta, deacair

Timire WINTER 2016.indd 22

01/11/2016 09:54

Timire Chroí na hÓige Gabriel Rosenstock

Teitheann Mulunge Suas go dtí na Flaithis

Bhí ocras ar Chaimileon. Rith sé síos go dtí bruach na habhann féachaint an raibh aon rud gafa inniu aige ina ghaiste. ‘Tá,’ ar seisean, ‘rud éigin trom ní foláir. Rud éigin blasta, tá súil agam! Neamneam!’ Bhí uisce lena fhiacla agus é ag smaoineamh ar an mbéile breá a bheadh aige. Níor aithin Caimileon cad a bhí sa ghaiste aige. Dhá rud aisteacha ab ea iad. Ní bheadh a fhios agat cad a bhí iontu dáiríre. Tharraing sé an gaiste go dtí Mulunge, an Cruthaitheoir. Bheadh a fhios ag Mulunge cén saghas neacha ab ea iad. Nach eisean a chruthaigh gach aon ní! ‘Is é atá agat id’ ghaiste Ná Daoine ambaiste!’ arsa Mulunge. Bhí iontas ar Chaimileon. Fear ná Bean ní fhaca sé go dtí sin. D’ordaigh Mulunge do Chaimileon an gaiste a oscailt agus na Daoine a ligean amach. Lig sé amach iad agus thosaigh Mulunge agus Caimileon ag faire orthu. I gceann na haimsire, d’fhás na Daoine agus d’éirigh siad an-láidir. Chuimil siad píosaí adhmaid lena chéile agus léim splancacha dearga astu. Níorbh fhada go raibh tine bhreá lasta acu. Leath na súile ar Chaimileon le hiontas. ‘Thar a bhfaca tú riamh!’ ar seisean. D’fhéach sé ar Mhulunge. Bhí Mulunge ag caoineadh! ‘Cén fáth a bhfuil tú ag gol?’ arsa Caimileon. D’fhreagair Mulunge: ‘Ó, ní bheidh aon stop anois leis an Daoine Agus sin an fáth a bhfuilimse ag caoineadh!’ Bhí an ceart ag Mulunge. Ní bheadh

Timire WINTER 2016.indd 23

aon stop leo! Mharaigh an Fear agus an Bhean buabhall ansin agus róst siad os cionn na tine é. D’ith siad é go léir léir. Rinne an Fear brúcht tar éis an bhéile agus chuimil a bholg le sástacht. Bhí an bheirt ag faire orthu an t-am ar fad, Mulunge agus Caimileon. Ní raibh lá sa tseachtain nár mharaigh na Daoine ainmhí éigin. Leag siad na crainn ansin. Rud scanrúil is ea é nuair a thiteann crann. Chuir an torann as go mór do Chaimileon. ‘Ní maith liom an obair seo,’ ar seisean. Bhí Mulunge ag éirí míshásta. Eisean a chruthaigh gach aon ní agus bhí gach aon ní i mbaol anois – an domhan féin! Bhí slad á dhéanamh ag na Daoine. Slad ceart! ‘Tá siad ag dul thar fóir! Thar fóir ar fad!’ arsa na hainmhithe agus na héisc go léir nuair a chonaic siad an scrios a bhí á dhéanamh ag na Daoine. Theith go leor acu isteach san fhoraois agus iad ag súil nach dtiocfadh na Daoine orthu. Níor thaitin an domhan níos mó le Mulunge. Lá amháin chonaic Mulunge rud éigin sa spéir. Cad a bhí ann ach Damhán Alla. ‘Conas d’éirigh leatsa dul suas ansin?’ arsa Mulunge leis. Shníomh Damhán Alla téad dó. ‘Beir greim ar an téad sin anois!’ arsa Damhán Alla le Mulunge. Rug Mulunge greim ar an téad. ‘Go maith,’ arsa Damhán Alla. ‘Anois, bí ag dreapadh leat!’ Dhreap Mulunge an téad. Suas leis – suas, suas, suas an bealach go léir suas go dtí na Flaithis. Agus is ann atá sé ó shin.

01/11/2016 09:54

24 1

7 8

10 11

crosfhocal TRASNA 1. iasc fionnuisce [5] 3. farraige mhór [6] 6. mall [7] 8. díriú, fios an bhealaigh [6] 9. seal [6] 11. miotal geal [7] 14. buidéal beag biotáille [6] 15. ar bhlas an tsiúcra [5]

Duais €20 le buachaint ANUAS 1. uabhar [4] 2. doiligh, deacair [4] 3. ar bheagán airgid [5] 4. feithid le sciatháin [7] 5. oíche inné [5] 7. lus a dhónn an craiceann [7] 9. l/3 [5] 10. cipín solais [5] 12. tréimhse a bhíonn rí i gceannas [4] 13. seans [4]

Freagraí Chrosfhocal an Fhómhair Trasna: 1. allta 3. capall 6. séideán 8. taisme 9. críoch 11. aiteann 14. damhsa 15. roimh Anuas: 1. aois 2. aire 3. caint 4. pótaire 5. léine 7. deonach 9. ceird 10. halla 12. tuar 13. nath

SCRÍOBH ‘CROSFHOCAL’ AR CHLÚDACH DO LITREACH, AGUS SEOL FREAGRAÍ, MAR AON LE D’AINM AGUS SEOLADH CHUIG AN TIMIRE, 37 SRÁID LÍOSAIN, BAILE ÁTHA CLIATH 2, ROIMH 30 EANÁIR, 2017 BUAITEOIR AN CHOMÓRTAIS DHEIREANAIGH: AN BR. RISTEARD Ó CEALLAIGH, SRÁID RISTEAMAINN THUAIDH, BAILE ÁTHA CLIATH 1

Timire WINTER 2016.indd 24

01/11/2016 09:54

Cuardach Focal R

O M C M A

D Q H

G O

N N

O N

D O N

S W T

S W C

R W S

S W M L

A M A

R M

Q O D

U O

E M

O Q N N

N D

An Geimhreadh! AINGEAL BRONNTANAIS CARÚIL COINNLE CRANN NOLLAG DAIDÍ NA NOLLAG FEAR SNEACHTA

GRÁ MUIRE OIGHIR RÉALT SNEACHTA TRÍ RÍ ÍOSA Leid: na focail ag dul i ngach treo

Timire WINTER 2016.indd 25

01/11/2016 09:54

Katie McGreal

AGALLAMH LE CORMAC Ó �EADHRA, CRAOLTÓIR Tógadh Cormac Ó hEadhra i dteaghlach dátheangach ar an gCeathrú Rua i nGaillimh agus le hos cionn bliana anois tá sé ag tógáil a mhic, Eoin i dteach dátheangach i mBaile Átha Cliath ar dtús agus anois ar an Muileann gCearr. ‘Chaith muid sé mhí i dteach beag i mBaile Átha Cliath leis an leanbh ach ina dhiaidh sin bheartaigh muid bogadh ar an Muileann gCearr,’ a deir sé. ‘Tá gaolta agam ann.’ Labhraíonn Cormac agus a bhean, Ruth Gaeilge leis an bpáiste ach labhraíonn siad Béarla lena chéile. Ní raibh Gaeilge ag Ruth nuair a chas sé léi agus d’fhoghlaim sí í i ndiaidh gur bhuail sí leis. ‘Tá sé deacair nós a bhriseadh,’ a deir Cormac. ‘Tá sé de nós againn an Béarla a labhairt lena chéile. Rinneamar iarracht é a bhriseadh ach níor éirigh linn go fóill.’ Sa bhaile, labhraíonn Cormac Gaeilge lena mháthair agus a chuid siblíní agus labhraíonn sé Béarla lena athair. Sula raibh mac aige, thaitin an snámh, an léamh, an rith agus buaileadh le cairde le Cormac. Ón uair gur tháinig Eoin ar an saol ní dhéanann sé mórán taobh amuigh den obair agus den teach. ‘Bím ag obair, ag dul chun na hoibre nó ag imeacht uaidh nó sa teach ag iarraidh cabhrú,’ a deir sé.

Timire WINTER 2016.indd 26

Bhí spéis aige i gcónaí i gcúrsaí reatha. Bhíodh sé ag coinneáil súil ar na nuachtáin agus ar an nuacht i gcónaí. Thaitin na hagallaimh leis – na ceisteanna a chuireann tú agus an bealach go gcaithfidh tú éisteacht leis na freagraí. Thosaigh sé ag obair le RTÉ mar thuairisceoir nuachta do Nuacht RTÉ i 2003. D’oibrigh sé leo agus é ag staidéar ag an am céanna go dtí 2006 nuair a ghlac sé bliain saor agus chuaigh sé i mbun staidéir go lán-aimseartha. Nuair a d’fhill sé ar RTÉ bhí sé ag obair le Raidió na Gaeltachta. Thosaigh sé ag cur cláir idir 5 agus 6 sa tráthnóna le linn na seachtaine i láthair. Bhí an clár dírithe ar Bhaile Átha Cliath go príomha. D’athraigh an clár ó shin go clár cúrsaí reatha a chlúdaíonn an tír ar fad, a chlúdaíonn scéalta idirnáisiúnta, scéalta Gaeilge agus Gaeltachta agus aon ábhar eile a shíltear go mbeidh spéis ag Gaeilgeoirí ann. ‘Is breá liom mo phost. Bíonn tú ag déanamh rudaí difriúla gach lá agus bíonn tú ag castáil le daoine éagsúla,’ a deir Cormac. ‘Ach bíonn sé deacair stop a chur leis. Caithfidh tú i gcónaí a bheith airdeallach agus fiosrach faoi chúrsaí nuachta i gcónaí.’ Ní dhearna sé céim nó staidéar ar an iriseoireacht. Bhí spéis i gcónaí aige

01/11/2016 09:54

‘Caithfidh tú i gcónaí a bheith airdeallach agus fiosrach faoi chúrsaí nuachta.’

sa ghnó agus san airgeadas. Bhí sé ag iarraidh staidéar a dhéanamh orthu siúd agus a bheith in ann sin a thabhairt isteach ar an iriseoireacht. ‘Seans go bhfuil mé thíos leis toisc nach bhfuil céim agam san iriseoireacht,’ a deir sé. ‘Ach bhí mé ag iarraidh rud éigin eile a fhoghlaim.’ Síleann sé go gcabhraíonn sé má tá eolas éigin agat ar chúrsaí eacnamaíochta nó ar chúrsaí airgeadais

Timire WINTER 2016.indd 27

toisc gur féidir sin a thabhairt isteach san iriseoireacht. Bíonn an clár Cormac@5 ar siúl ó Luan go hAoine idir 5 agus 6 le linn na bliana. Glacann sé sos le linn an tsamhraidh. Le linn an tsosa sin i mbliana, bhí Cormac le cloisteáil cúpla uair ar RTÉ Raidió a hAon. ‘Níl mórán difir ann domsa a bheith ag obair i mBéarla nó i nGaeilge,’ a deir sé, ‘Déanaim an rud céanna ar Raidió a hAon agus ar Raidió na Gaeltachta.’

01/11/2016 09:54

Tony Mac Cárthaigh

DO GHAIRM? Tá mé tógtha go mór le píosa ar tháinig mé air le déanaí agus atá curtha i leith Parker J. Palmer. Dúirt sé – “Vocation lies in the place where your own deep gladness meets the world’s deep need”. Chuir an blúire sin ag macnamh mé ar mo ghairm féin agus an ról sainiúil atá agam – agus a chreidim atá ag cách – san chruinne. Agus mar a tharla, bhí mé ag léamh leabhar iontach ag an am céanna – Thank God for Evolution le Michael Dowd. Bhí cleachtadh aige ina leabhar Discerning Your Calling Exercise (lgh 178-179) a bhí an-chabhrach dom agus mé ag lorg soiléireachta i dtaobh mo ghairme féin. Seo é an cleachtadh úd:1. Faigh píosa páipéir cuíosach mór and déan 3 cholún ann ó bhun go barr. 2. Ar dtús caith roinnt ama go ciúin, ag díriú ar d’anáil agus ag tabhairt aire ar do chorp, go háirithe ar do chroí. 3. Agus tú réidh, smaoinigh ar gníomhaíochtaí agus spéiseanna a thugann an-sástacht agus gliondar duit. Nótáil na rudaí sin ar mhaith leat go mór iad a bheith idir lámha agat – na rudaí a thugann fuinneamh duit. 4. Cuir an teideal – ‘mo ghliondair’ – ar bharr an cholúin ar chlé. Breac síos focail no frása beag a sheasann do na

Timire WINTER 2016.indd 28

rudaí sin a thagann chugat. Ní gá an liosta a chríochnú direach ag an chéad iarracht. Téir ar ais go dtí d’anáil. Smaoineoidh tú ar rudaí eile níos déanaí nuair nach mbeidh tú ag súil leo. Beidh a fhios agat nuair a bheidh an liosta críochnaite, beag nó mór. Arís, níos déanaí ag análú arís, mar thuas, cuir an cheist seo ort féin – ‘Cad iad na rudaí san domhan nó i mo phobal nó i mo shaol poiblí, a ghoilleann go mór orm – na rudaí a líonann mo chroí le brón mór?’ Cuir an teideal – ‘Riachtanais an domhain’ – ar an gcolún ar dheis. Breac síos focail no frásaí beaga a sheasann do na rudaí sin a chuireann olc ort. Bíodh na liostaí ar láimh agat ar feadh roinnt leathanta agus cuir leo nuair is gá. Na bí buartha go mbeadh an dá liosta ‘ceart’. I ndáiríre is tasc saoil atá i gceist anseo! Agus anois an colún i lar baill. Ag déanamh staidéir anois, ar an dá liosta, déan nascanna eatarthu. Cá bhfuil siad ag teacht le chéile? Bain úsáid as do shamhlaíocht anseo. Agus é seo á dhéanamh agat, bí aireach i gcónaí ar d’anáil.

01/11/2016 09:54

‘I ndáiríre is tasc saoil atá i gceist anseo!’

10. Taispeánfaidh na slite ina dtagann le chéile do ghliondair agus riachtanais an domhain an áit ina luíonn do ghairm. B’fhéidir gurb é seo ‘toil Dé’ duit ag an am seo duit. 11. Bealach maith chun an cleachtadh seo a thabhairt le chéile ná do ról sainiúil san domhan a achoimriú in abairt bheag. Tógfaidh sé roinnt ama ort chun é seo a dhéanamh. Beidh a fhios agat nuair a shroisfidh tú achoimre a bhraitheann ‘fíor’ agus ‘ceart’ duit.

Timire WINTER 2016.indd 29

Chaith mé féin a lán ama ar an gcleachtadh seo. Tháinigh mé ar an tuairim gurb é mo ghairm san domhan ag an am seo, ná an gaol idir tógáil phobail agus spioradáltacht a fhorbairt agus a cheiliúradh. Tá mé ag obair i láthair na huaire le gníomhairí pobail ar an gcleactadh seo. Tá mé ag súil go mór leis na torthaí! B’fhéidir go mbainfeadh tú féin triail as an iarracht.

01/11/2016 09:54

DÁNTA Móra Duit, A Thír Ár nDúchais! Móra duit, a thír ár ndúchais! Dia dod’ sheoladh slán! Mochean dod’ bheannaibh borba! Mochean dod’ leathanlochaibh! Mochean dod’ aibhnibh is dod’ easaibh! Dod’ mhóintibh is dod’ mhághaibh! Is móra duit, a thír ár ndúchais! Go mairirse go bráth! Móra duit, a áitreabh éigse! Dia dod’ sheoladh slán! Aoibhinn ceol do chláirseach, Aoibhinn glór do shámhchrot, Aoibhinn do scéalta is do dhréachta Á síorghabháil ag baird! Is móra duit, a áitreabh éigse! Go mairirse go bráth! Móra duit, a bhuime laochraí! Dia dod’ sheoladh slán! Ag cosaint chlú is oinigh, Ag cosaint chrú do chlainne, Ag cosaint Chirt ar éigean Nirt, Níor stríocais fós do námhaid! Is móra duit, a bhuime laochraí! Go mairirse go bráth! Móra duit, a thír ár ndúchais! Dia dod’ sheoladh slán! An fhaid ’s is buan do bheanna, An fhaid ’s a ghluaiseas d’aibhne, An fhaid ’s a mhairfeas féar is fearann, Ní stadfam ó do ghrá! Is móra duit, a thír ár ndúchais! Dia dod’ sheoladh slán! Pádraig Mac Piarais

Timire WINTER 2016.indd 30

01/11/2016 09:54

Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Beschützen deinen Ruf und Ruhm, Beschützen deiner Kinder Blut, Beschützen Recht vor der Macht, Nie hast du gebeugt dich dem Feind! Sei mir gegrüßt, du Mutter von Helden! Mögest du leben für immer! Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Möge der Herr dich behüten! Solange deine Gipfel ragen, Solange deine Flüsse ﬂießen, Solange deine Wiesen, deine Felder grünen, Wird meine Liebe zu dir nicht versiegen! Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Möge der Herr dich behüten! Aistrithe ag Hans-Christian Oeser. Tógtha as an leabhar Patrick Pearse, Der Rebell (Edition Rugerup, 2016)

Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Möge der Herr dich behüten! Ich liebe deine schroﬀen Gipfel, Ich liebe deine weiten Seen, Ich liebe deine Flüsse, deine Wasserfälle, Deine Moore, deine Täler! Sei mir gegrüßt, mein Heimatland! Mögest du leben für immer! Sei mir gegrüßt, du Sitz der Poesie! Möge der Herr dich behüten! Wie herrlich deiner Harfe Sang, Wie herrlich deiner Leier Klang, Wie herrlich deine Sagen, deine Lieder, Allzeit gesungen von Barden! Sei mir gegrüßt, du Sitz der Poesie! Mögest du leben für immer! Sei mir gegrüßt, du Mutter von Helden! Möge der Herr dich behüten!

Tomhas an Timire: 186

Leid: An lá den tseachtain ar a dtiteann Lá Nollag 2016 Tóg litir as gach focal chun an freagra a fháil PAIDIR BOSCA MÍN HATAÍ CABHÁN ATHAIR PRÓCA BLÁTH DUAIS: Dearbhán €20 nó ceithre leabhar a roghnú as catalóg FS ar Timire.ie (ach nóta a chur chugainn le d’iontráil) Scríobh TOMHAS ar chlúdach do litreach, agus seol do réiteach, mar aon le d’ainm agus seoladh chuig An Timire, 37 Sráid Líosain Íocht., Baile Átha Cliath 2, roimh 15 Nollaig, 2016 Tomhais 185: Freagra: EDWARD Buaiteoir: Neala Ní Choinceanainn, Cnoc na Cathrach, Co. na Gaillimhe

Foclóirín: xxx = xxx;

Timire WINTER 2016.indd 31

01/11/2016 09:54

IM LEABHARLANN DOM The Brindled Cat and the Nightingale’s Tongue le Louis de Paor Bloodaxe Books, Sasana, i bpairt le Cló Iar-Chonnacht. 197 lch £12 Léirmheas le Seán de Fréine

Saothar an-suimiúil atá againn anseo. Ná bac nach díolaim de dhánta nuadhéanta atá againn. Is cnuasach é de dhánta a théann siar go dtí 2005 agus níos faide. Ach maireann a bhfiúntas. Bhí de Paor ar na filí ba mhó le rá sa fhlosc filíochta a tharla daichead bliain ó shin de thoradh Innti agus an dámhscoil a d’eascair uaidh sin. Chaith sé tamall fada san Astráil, tar éis dó céim dochtúra a bhaint amach in Ollscoil Chorcaí ar shaothar Mháirtín Uí Chadhain. Ach bí sé bailithe leis go críocha dheireadh an domhain faoin am a d’fhoilsigh Coiscéim a chéad bhailiúchán, Próca Solais is Luatha, sa bhliain 1988. Ghnóthaigh sé aitheantas substaintiúil mar fhile tábhachtach thall in irisí liteartha san Astráil nuair a foilsíodh dánta leis go dátheangach, i nGaeilge agus i mBéarla. Tá suim aige ó shin i gceird, nó in ealaín, aistriúchán na filíochta. Suim bhuan leanúnach í, agus pléann sé na fadhbanna a bhaineann leis an ghnó ina réamhrá leis an leabhar seo. Tá sé deacair go leor prós de chineál ar bith a aistriú ó theanga amháin go teanga eile. Tá sé i bhfad níos casta

Timire WINTER 2016.indd 32

filíocht a aistriú, agus dodhéanta ar uaire. Ní féidir, mar shampla, aistriú Béarla a dhéanamh ar dhán tuairisciúil mar ‘Cúirt an Mheán Oíche’, idir a chuid smaointe, thagairtí, rithimí agus a chóras ríme (nó comhfhuaimeanna) coimpléascach. Ach ní chuireann na fadhbanna beaguchtach ar de Paor. Míníonn sé a chás agus a chur chuige ina réamhrá anseo. Fearacht a chuid filíochta, tá an réamhrá gonta, soiléir, lán de bhrí agus gan focal iomarcach ann. Chun tabhairt faoina chuid dánta féin a aistriú go Béarla, bhailigh sé foireann bheag de thriúr, Kevin Anderson, Biddy Jenkinson, agus Mary O’Donoghue, chun cuidiú leis an ghnó a dhéanamh an dóigh ba chumasaí agus ab fhéidir. Chaith siad tréimhse sách fada i mbun oibre – deich mbliana. (Ní gá a rá nach obair lánaimsire a bhí idir lámha acu.) Seo é an cuspóir a chuir an file roimhe: ‘If my poems were to be rehoused in English, I wanted them to speak as clearly as possible in their second language ... while remaining true to themselves.’ D’éirigh leis, agus lena chuiditheoirí, go seoigh. Maidir leis na dánta i nGaeilge, tá siad díreach, sothuigthe. Daoine a mbeadh imní orthu faoina gcumas aon sórt filíochta a bhlaiseadh agus a mhothú (agus a thuiscint chomh maith), níor bhaol dóibh dánta de Paor a léamh agus fiúntas a shaothair a ghnóchan astu. Is leabhar dátheangach filíochta atá sa chnuasach seo, agus dá bharr sin is fusa fós d’aon Ghaeilgeoir leochaileach pléisiúr a chuid léitheoireachta a aireachtáil, mar is féidir leis nó léi é a aireachtáil faoi dhó i nGaeilge agus i mBéarla. Spréann an t-aistriú léas na tuisceana ar an bhundán Gaeilge, don té a bhíonn ina dhíth sin. Ach tá níos mó i gceist. Is saothar neamhspleách den bhundán an t-aistriú féin. Tá an craiceann

01/11/2016 09:54

is a luach á thairiscint sa mhargadh seo, dá bharr. Ós ag caint ar Ghaeilgeoirí dúinn, géillfidh mé don chathú, agus dréaichtín as an dán sa leabhar seo dar teideal ‘Gaeilgeoirí’, a aithris: ‘Níor tháinig an Dr Paisley ná easpag Luimnigh/ go dtí na ranganna éacúiméineacha i gClub an Chonartha.’ Eaglaiseach docht daingean den seandéanamh a bhí san easpag ar dheoise Luimnigh an tráth a scríobhadh an dán bunaidh, is é sin, i bhfad siar i dtús na nóchaidí nó roimhe sin. Cúpla casadh eile ar an roth a chuireann an leabhar seo i mo cheann ní miste a lua, fiú más seachrán iad. Ach baineann siad le hábhar, ar bhealach, agus tá siad spéisiúil. An chéad cheann ná nárbh é de Paor an chéad fhile Gaeilge a chaith tréimhse san Astráil agus a chum filíocht i nGaeilge ansin. Breis agus seasca bliain ó shin d’fhoilsigh an Gúm Amhráin ó Dheireadh an Domhain, cnuasach beag de dhánta agus amhráin le Fionán Mac Cártha. Scríobhadh na dánta ar fad le linn deoraíocht fiche bliain nó mar sin thall. Cé nach bhfuil siad thar mholadh beirte mar dhánta, agus iad go daingean de réir mhúnlaí na hochtú aoise déag, níor bheag a ghaisce iad a scríobh ar aon chor. Mar a dúirt sé féin, ‘fiche focal Gaeilge níor

Timire WINTER 2016.indd 33

chuala mé ón lá ar fhágas baile, agus níl Gaeilgeoir i bhfoisceacht míle míle dom anseo.’ Ní fhéadfadh sé, ná éinne eile ach oiread ag an am sin, an cor a bhí le tarlú laistigh de chéad bliain a thuar. Ach bhí cor níos luaithe ná sin i scéal na Gaeilge san Astráil. Téimis céad bliain níos sia siar ná aimsir Mhic Cártha chun teacht ar na chéad Ghaeilgeoirí san Astráil. Cimí ba ea iad a daoradh chun príosúnachta ar deoraíocht ar chúiseanna éagsúla. Ar éigean a bhí Béarla ag mórchuid acu. Sa bhliain 1817 ceapadh an tAthair Diarmaid Ó Floinn chun riar orthu. Bhí an Ghaeilge go líofa aige, ach b’éigean dó teagasc a thabhairt faoi cheilt do na cimí, go háirithe nuair a d’úsáid sé a dteanga dhúchais. Cuireadh cosc ar na príosúnaigh Gaeilge a labhairt eatarthu féin. Timpeall lár na haoise, d’inis seanfhear do shagart Sasanach nár labhair sé focal Béarla riamh go dtí gur tosaíodh ar phionós de leathchéad buillí den lasc a thabhairt d’aon chime Éireannach a ngabhtaí air ag labhairt Gaeilge sna campaí príosúnachta. Ní fhéadfadh éinne ag an am sin a shamhlú go mbeadh malairt de scéal choíche i ndán do teanga. Ach bhí an roth le casadh laistigh de chéad bliain, agus ba é saothrú Mhic Cártha an chéad chor casta a thug sé.

01/11/2016 09:54

IM LEABHARLANN DOM An tAthair Pádraig Ua Duinnín agus an Magniﬁcat Fear ildánach ar mhórán bealaí ba ea an tAthair Ua Duinnín, sa chaoi gur carachtar bleachtaireachta é anois i scéalta ficsin de chuid Biddy Jenkinson. Ach ní minic a luaitear féith na filíochta leis. Mar sin féin, dhéan sé aistriú go Gaeilge ar an Magniﬁcat, an dán molta Dé a chan an Mhaighdean Mhuire nuair a thug sí cuairt ar Eliosabeit. Aistriú deas fileata atá ann, agus níor mhiste go mbeadh eolas níos leithne air i measc an phobail. Seo é: Mórann m’anamsa an Tiarna ceannasach: Is ábhar meanman do mo spiorad marthanach Dia na bhFlaitheas geal, a shaor is a chosain mé; Mar d’fhéach le carthanacht ar ísle, ar lagachar

A bhanóglaigh ísil dhílis sheasmhaigh. Is dá réir sin feasta beidh mo cháil is m’ainmse I mbéal gach sleachta, im bhean róbheannaithe. Mar is mór na fearta nirt a thug chun baile ionam An Té atá acmhainneach, is is naofa a ainmsean. An t-umhal lag agus an t-anbhann Thóg sé le meanma in ardchéim gradama. Lucht ocrais a d’fhadfhulaing, líon sé de mhaitheasa; Is is folamh a chas sé uaidh lucht maoine is rachmais. Iosrael tagrach, a óglach, neartaigh sé Le truamhéil charthanach, de réir mar a thairngir— Faoi mar a labhair sé lenár n-aithreacha— D ‘Ábraham calma, is dá shíol go marthanach.

COMÓRTAS €50 LE BUACHAINT! Cén áit in Independent na Céadaoine atá Seachtain le fáil? Freagra ar chárta poist roimh 15 Nollaig go dtí: An Timire, 37 Sráid Líosain Íocht., Baile Átha Cliath 2 Buaiteoir an chomórtais dheireanaigh: Marion Ní Bhaoill, Stigh Lorgáin, Co. Bhaile Átha Cliath.

Timire WINTER 2016.indd 34

01/11/2016 09:55

An Bráthair G.D. De Barra

SAN GIOVANNI AGUS PADRE PIO

Thug mé cuairt ar mo chara Naomh Pio Pietrelcina le haghaidh a bhreithlae ar an 25 Bealtaine 2016. Bhí thart ar dhaichead duine eile ar an oilthireacht go dtí San Giovanni Rotundo i measc na sléibhte i ndeisceart na hIodáile. I mbliain seo na Trócaire bhí sé de phribhléid agam blaiseadh na Trócaire a mhothú san áit a chaith mo chara a shaol ag dáileadh trócaire Dé i Sacraimint na Faoistine agus ag misniú daoine ó cheithre harda an Domhain. Rugadh Francesco Forgione ar an 25 Bealtaine 1887 i sráidbhaile an-bheag i ndeisceart na hIodáile – Pietrelcina – agus baisteadh é i Séipéal Santa Anna an lá dár gcionn. Thugamar cuairt ar an séipéal agus ar ámharaí an tsaoil bhí baisteadh ar siúl ar an lá. Chláraigh Francesco mar bhráthair in ord na gCaipisíneach ag aois a cúig déag. Oirníodh ina shagart é ag aois a fiche trí bliain agus thóg sé an t-ainm Padre Pio. Sa bhliain 1918 fuair sé an stigmata, is é sin d’fhulaing sé cúig chréacht an Tiarna agus lean an fhulaingt sin ar feadh caoga bliain agus níor stop an fuiliú go dtí dhá lá roimh a bhás. D’fhulaing sé cuid mhór agus b’éigean dó éirí as a mhinistreacht

Timire WINTER 2016.indd 35

ar feadh tamaill. Le grásta Dé bhí sé in ann tabhairt faoina chuid cúram arís agus ba ghnách na sluaite bailiú chun Comaoineach agus sacraimint an athmhuintearais a ghlacadh uaidh. Bhunaigh na Caipisínigh mainistir bheag agus séipéilín i sléibhte Castellano sa bhliain 1540. Is anseo a cheiliúradh Padre Pio aifreann gach lá ó 1916 go dtí 1959 agus d’éisteadh sé faoistin ann ó 1935 go dtí lá a bháis. Chaith sé a shaol sa séipéilín sin ag guí agus ag dáileadh trócaire Dé. Fás agus forbairt Tugadh faoi shéipeál nua a thógáil sa bhliain 1956 chun freastal ar na sluaite a bhí ag tarraingt ar San Giovanni. Cuireadh críoch leis an obair thógála sa bhliain 1959. Sa bhliain 2012 beannaíodh dhá mhósáic sa scrín, ceann don Mháthair Treasa Calcutta chun a cuairt ar an srín cúig is daichead bliain roimhe sin a cheiliúradh, an ceann eile do Naomh Eoin Pól II. Is i lusca doimhin sa séipéal a adhlachadh Padre Pio sa bhliain 1968. De bharr méadú suntasach ar líon na n-oilthireach cuireadh go mór leis an suíomh ó shin. Tá eaglais bhreá nua, í tógtha ar dhá leibheál, ann anois. Tá áit ann do shé mhíle go leith duine agus tá slí

01/11/2016 09:55

ann do thríocha míle duine sa chearnóg lasmuigh, áit a bhuil altóir speisialta le falla ollmhór lom os a comhair amach. Crochta ar an mballa sin tá ocht gclog mór ar a bhfuil greanta mana na gCaipisíneach – Pax et Bonum – agus ar bharr an cholúin tá ocht n-iolar ina seasamh, siombail d’aiséirí ár dTiarna. Is san eaglais ar an léibhéal íochtarach atá tuama naomh Padre Pio suite. Tá an-tóir go deo ar an áit seo a bhfuil fallaí an bhealaigh istigh maisithe le mósáiceanna a thugann léargas ar shaol an naoimh sin agus saol Phroinsias Assisi. Sa séipéal ina bhfuil sarcophagus

Timire WINTER 2016.indd 36

Naomh Padre Pio tá na fallaí maisithe le radharcanna ón mBíobla. I bhfianaise thábhacht na faoistine i saol an naoimh, ní haon ionadh go bhfuil béim faoi leith leagtha ar shacraimint an athmhuintearais sa scrín. Tá tríocha haon bosca faoistine ann, iad tógtha go cúramach chun an príobháideachas a chinntiú. Is suntasach an t-athrú atá tagtha ar an sráidbhaile ó chéadtháinig Naomh Padre Pio. Is ann d’ospideál ina bhfuil breis is naoi míle duine ag obair, turas na croise ag dul suas thaobh an tsléibhe, clochar ag Siúracha Bochta San Clár,

01/11/2016 09:55

‘Sa bhliain 1918 fuair sé an stigmata agus lean an fhulaingt sin ar feadh caoga bliain go dtí dhá lá roimh a bhás.’

an mhainistir, taisí a bhaineann leis an naomh agus an iliomad rudaí eile. Ní raibh aon chur amach agam ar an Naomh seo go dtí gur leigheasadh mé trín a eadarghuí sa bhliain 1996. Téim ar oilithearacht go rialta go dtí San Giovanni Rotundo agus bhí sé d’ádh orm cuairt a thabhairt faoi eagrú Geoﬀ Coughlan thar ceann J.W. Tours i mí Bealtaine na bliana seo. Bhí sárthreoraí spioradálta inár dteannta – an tAthair Paddy Dundon CsSp agus treoraí áitiúil, Mario agus a bhean chéile Úna. I mbliain seo na Trócaire is cuí bheith

ag trácht ar Pio Pietrelcina a ainmníodh ina naomh ag an bPápa Eoin Pól II sa bhliain 2002. Chaith sé saol fada cráifeach i bhfíonghort ár dTiarna, ag misniú daoine agus ag nochtadh, mar is léir óna chuid litreacha, a ghrá doimhin don Eocairist RóNaofa agus do Mhuire na nGrás. É spíonta ag síorfhulaingt agus saothar aspalda gan staonadh, glaodh air go dtí an Bheatha Neamhdha Síoraí ar an 23 Méan Fómhair 1968. Mairfidh a cháil go brách is fásfaidh ar nós na mbláth. A Naomh Pio Pietrelcina, guí orainn.

Foclóirín: stigmata = marcanna ar nós chréachta Chríost; Pax et Bonum = síocháin agus maith

Timire WINTER 2016.indd 37

01/11/2016 09:55

Katie McGreal

ÁBHAR MACHNAIMH! Thosaigh mé ag déanamh machnaimh le féinaithne níos fearr a fháil. Thuig mé go raibh codanna de m’intinn nach raibh iomlán d’aithne agam orthu agus mhol cara dom machnamh a dhéanamh len iad a aimsiú. D’fhreastail mé ar rang síos an bóthar uaim. Bhain mé an-sásamh go deo as an suaimhneas intinne a thagadh orm. Tá i bhfad níos mó ná féinaithne níos fearr gnóite agam sa dá bhliain go leith ó thosaíos ag déanamh machnaimh. An chéad difir a thug mé faoi deara ná nach raibh mé ag éirí chomh feargach agus mé i mo shuí sa charr agus mé sáinnithe sa trácht. Thosaigh mé ag glacadh leis nach bhfuil neart agam ar nithe áirithe. Rinne mé ranganna, ceardlanna deireadh seachtaine, ceardlanna lae, cúrsa deich lá in iomlán ciúnais agus neart eile le dhá bhliain anuas. Tá mé báite sa mhachnamh. Déanaim fiche nóiméad machnaimh gach maidin le linn na seachtaine agus mothaím uaim é nuair nach mbíonn am agam chuige. Ní bhraithim go hiomlán ar mo shuaimhneas. Go ginearálta, tá mé i bhfad níos dearfaí mar dhuine agus ní bhíonn mé

Timire WINTER 2016.indd 38

chomh dian sin orm féin. Ní nós dom anois mé féin a cháineadh toisc nár bhaineas sprioc éigin amach. Cuirim an bhéim anois ar an méid a bhaineas amach. Ba dhuine measartha diúltach a bhí ionam dhá bhliain go leith ó shin. Bhíodh mé i gcónaí ag súil le drochscéala agus bhí mé rud beag éadóchasach faoi chúrsaí. Is a mhalairt ar fad atá fíor anois! Caithim níos mó ama san am i láthair ag breathnú ar an nádúr agus rudaí eile áilne atá thart orm. Is dearfa go mór anois an tsúil atá agam ar an saol. Má bhíonn drochaoibh orm, fíosraím cúis an bhuairimh. Go minic níl ann ach go raibh mé ag codladh go dona. Tuigim sin anois ach ní bhíonn mé dian orm féin. Is de bharr na rudaí sin agus rudaí eile nach iad gur féidir liom a rá gur athraigh mo shaol ó bhonn ó thugas faoin machnamh. Nuair a d’admhaigh mé sin an chéad uair thosaigh mé ag smaoineamh gurbh fhearr liom dá mba rud é gur tháinig mé ar an machnamh níos luaithe. Smaoinigh mé faoi na rudaí maithe a fuair mé amach as agus shíl mé go ndéanfaidh sé maitheas do pháistí dá mba rud é go raibh siad á ndéanamh. Sin nuair a bheartaigh mé go raibh mé ag

01/11/2016 09:55

‘Is féidir liom a rá gur athraigh mo shaol ó bhonn ó thugas faoin machnamh.’ iarraidh é a mhúineadh. Creidim go láidir gur ceart do gach duine machnamh a dhéanamh agus má thosaíonn tú agus tú níos óige is amhlaidh is fearr é! Is breá liom an scríbhneoireacht agus is breá liom an iriseoireacht agus tá mé ag súil le leanacht leis sin agus mé ag tabhairt faoin dúshlán nua seo. Is dúshlán í an mhúinteoireacht dom agus is dúshlán í an mhargaíocht chomh maith. Scanraíonn an dá rud mé ach fuair mé aiseolas maith ó dhaoine go dtí seo mar gheall ar na ranganna a chuir mé ar siúl. Níor tháinig mé ach ar dhuine amháin nár chuala trácht ar an machnamhacht. Thuigeas uaidh sin gur cheart go mbeadh íomhá agus tuairim láidir agam mar gheall ar céard go díreach é an machnamh, céard iad na buntáistí a bhaineann leis agus cén fáth go gcreidim chomh láidir sin ann. Ceacht a

bhí sa duine sin dom. Is rud é sin a fuair mé ón machnamh freisin. Aon dúshláin, aon rud deacair nó aon fhadhbanna a tharlaíonn is féidir liom breathnú orthu ar fad mar cheacht. Déanaim an scéal a mheas agus déanaim iarracht ceacht a bhaint as. Bíonn rang seachtainiúil agam anois i gCultúrlann McAdam Ó Fiaich i mBéal Feirste gach Céadaoin ag 7in. Mhínigh mé don rang inné go bhfuil romham deis agus spás machnaimh a chur ar fáil ar feadh uair an chloig in aghaidh na seachtaine. Mholfainn d’éinne ar suim leo tabhairt faoin machnamh freastal ar rang. Bíonn sé níos fusa an mhachnamhacht a dhéanamh agus daoine eile i do thimpeall. Muna bhfuil teacht agat ar rang, is fiú go mór an aip Headspace agus tá neart físeán fiúntach ar líne chomh maith.

Foclóirín: machnamhacht = mindfulness; gnóite = faighte

Timire WINTER 2016.indd 39

01/11/2016 09:55

Nóra Welby Oifigeach Forbartha, Glór na nGael

GLOBAL GAEILGE GHLÓR NA nGAEL Ba chuid de Chlár Chomóradh 1916 í Scoil Samhraidh Boston a d’eagraigh Glór na nGael i gcomhpáirt le hArdChonsalacht na hÉireann, Boston, Conradh na Gaeilge agus Cumann na Gaeilge i mBoston. Is éard a bhí i gceist againn ná na grúpaí Gaeilge i mBoston agus as ceantracha eile ar fud Mheiriceá Thuaidh a thabhairt le chéile chun an Oidhreacht Ghaelach a cheiliúradh agus plé agus cúiteamh a dhéanamh ar chúrsaí na Gaeilge i Meireacá. Bhí lucht foghlama na Gaeilge chomh maith leo siúd go bhfuil an Ghaeilge ar a dtoil acu i láthair. Tháing idir aoíchainteoirí agus rannpháirtithe ó Éirinn agus na Stáit Aontaithe le chéile chun plé a dhéanamh ar théamaí ilghneitheacha; ina measc “An Yank & An Ghaeilge” a thug léargas ar thuras chun an Ghaeilge a shealbhú, ó imircigh gurb cainteoirí ó dhúchas iad go Meirceánaigh tríú glúin gan aon oidhreacht Ghaeilge acu. Sampla de na cainteoirí: labhair Mike Newell, ó Ros Muc, atá ag cur faoi i mBoston le blianta, faoi thábhacht phobal Mheiriceá don Eirí Amach, an féiniúlachas Éireannach agus an tionchar dearfach atá is a bhí á imirt

Timire WINTER 2016.indd 40

ag Gaeil Mheiriceá ar Éirinn le céad bliain anuas. Ó Norwood Massachussetts, thug Máire Concannon caint don slua a bhí lán de ghreann agus scéalta faoina muintir a tháinig go Meiriceá agus an saol a bhí acu agus conas a choimeádadar an Ghaeilge agus an cultúr Gaelach beo. Mar chuid dár dturas go Boston thug muid (Lorcán, Nóra agus Feargal) cuairt ar Halla na Cathrach, ait ar chur Méara Bhoston, Marty Walsh, a mháthair Mary agus a uncail Peter fáilte romhainn. (Féach an pictiúr ar dheis). Bhí sé thar a bheith tógtha go raibh an Scoil Samhraidh á heagrú againn, agus labhair sé faoin tábhacht atá ag cultúr na hÉireann dó féin, agus faoin mbealach gur tógadh é leis an traidisiún láidir sin. Oíche Aoine chuir Fionnuala Quinlan, Ard-Chonsalacht na hÉireann, agus a foireann fáilte romhainn agus roimh lucht freastal na Scoile. Bhí tráthnóna an-taitneamhach againn ina comhluadar. Cuireadh críoch leis an Scoil Samhraidh ar an Domhnach nuair a thug muid turas go hIonad Cultúir na

01/11/2016 09:55

hÉireann i Canton, atá i gcomhpháirt leis an gCumann Lúthchleas Gael. Bhí tráthnóna breá againn amuigh faoin aer ag breathnú ar thaispeántas breá peile ag aoisghrúpaí éagsúla. Ba onóir dúinne i nGlór na nGael a

bheith i mbun an Scoil Samhraidh seo a eagrú agus ár ngaol le Gaeil Thuaisceart Mheiriceá a láidriú. Is mar chuid dár gclár oibre ‘Global Gaeilge’ a thugamar faoi seo, agus áthas orainn cé chomh rathúil is a bhí an ócáid.

TIOMNACHT * Cuimhnigí le bhur dtoil ar an iris Íosánach Timire an Chroí Ró-Naofa agus tú ag réiteach d’uacht ‘ Fágaim le huacht ag an iris Íosánach, Timire an Chroí RóNaofa, an dornán airgid seo €____________ , le haghaidh na spriocanna carthanachta atá idir lámha in Éirinn ag an iris thuasluaite. Is leor adhmháil ón iris charthanachta thuas mar fhianaise go bhfuil an dornán airgid faighte agus ina seilbh aici.’

Timire WINTER 2016.indd 41

01/11/2016 09:55

Dónall Ó Cnáimhsí

PÁIRC NÁISIÚNTA GHLEANN BHEATHA, CUID 3 Sa bhliain 1983 bhronn Henry Plumer McIlhenny (1910 – 1986) Caisleán agus gairdíní Ghleann Bheatha i gCo. Dhún na nGall ar mhuintir na hÉireann. Thug an gníomh ﬂaithiúil seo ré na húinéireachta príobháidí sa ghleann chun críche, ré a mhair os cionn dhá chéad bliain. Bhí eastát Ghleann Bheatha i seilbh an Uasail McIlhenny le beagnach leathchéad bliain agus sa tréimhse sin léirigh seisean an tuigbheáil agus an saineolas a bhí aige ar chúrsaí ealaíne, ailtireachta agus garraíodóireachta chun seoid iontach a chruthú istigh i measc shléibhte Dhoire Bheatha, seoid atá ag dul chun sochair do mhuintir an cheantair ó shin ar leith. Bhí McIlhenny ina mhac léinn ag Arthur Kingsley Porter in Harvard agus i ndiaidh dósan dul ar iarraidh sa bhliain 1933, ghlac McIlhenny an deis an áit a ghlacadh ar cíos i dtús báire agus ansin a cheannacht roinnt blianta ina dhiaidh sin. Luaitear go minic le Gleann Bheatha an díshealbhú scannalach a tharla ann san bhliain 1861 agus an bochtanas inar mhair gnáthdhaoine an cheantair ag an am sin. Is í an imirce an t-aon bhealach éalaithe a bhí acu as, sin má bhí an t-ádh acu luach a bpasáiste a fháil. D’fhág John McIlhenny, athair mór Henry, Baile

Timire WINTER 2016.indd 42

na nGallóglach atá suite fiche míle ó Ghleann Bheatha cúpla bliain roimh an díshealbhú sin lena aghaidh a thabhairt ar Pittsburgh, Pennsylvania. Chuaigh sé ag obair i dtionscal an iarainn ansin, d’éirigh go han-mhaith leis agus chruthaigh sé go raibh ábaltacht agus éirim ann i gcúrsaí gnó agus innealtóireachta. D’éirigh leis méadar gáis a chruthú a bhí níos fearr ná aon cheann eile a bhí le fáil ag an am, dhíol sé a phaitinn don ghléas seo agus shaothraigh sé saibhreas mór dá bharr. Chuir sé suim i saol na polaitíochta ansin agus chaith sé fiche bliain ina mhéara ar Columbus, Georgia. Faoin am a saolaíodh Henry bhí clann McIlhenny ina suí go te i measc lucht an rachmais in Philadelphia. Rinne Henry staidéar ar an ealaín in Ollscoil Harvard agus ina dhiaidh sin chuaigh sé ag obair i Músaem na hEalaíne in Philadelphia. Chuir sé tús chomh maith le bailiúchán pearsanta; chuir sé suim faoi leith in ealaíontóirí na Fraince agus i ngluaiseacht impriseanaíoch an naoú haois déag. Chaith sé blianta an dara cogadh ina Chaiftín ar long san Aigéan Ciúin, ach is cosúil nach bhfaca sé mórán cogaíochta. I ndiaidh an chogaidh chuaigh Henry ar ais ag obair don mhúsaem agus

01/11/2016 09:55

‘Is í an imirce an t-aon bhealach éalaithe a bhí acu as, sin má bhí an t-ádh acu luach a bpasáiste a fháil.’

ghnóthaigh ainm dó féin mar connoisseur agus daonchara do na healaíona agus mar óstach ﬂaithiúil. Rinne sé an domhan a thaisteal chomh maith agus bhí árasán aige i Londain agus teach in Hawaii. Chaith sé cuid mhór ama i nGleann Bheatha chomh maith agus thug sé go leor saineolaithe ann chun comhairle a thabhairt dó i dtaca le maisiú an chaisleáin

agus forbairt na ngairdíní. Líon sé gach seomra sa chaisleán le píosaí ealaíne a phioc sé suas agus é ag taisteal. Bhí ancháil ar na cóisirí a bhíodh aige ansin agus bhíodh aíonna cáiliúla ag freastal orthu; Greta Garbo, Grace Kelly agus Charlie Chaplin ina measc. Is cinnte go bhfuil go leor rún sna ballaí i nGleann Bheatha.

Foclóirín: rud a thabhairt chun críche = deireadh a chur le rud; ré = tréimhse; tuigbheáil = tuiscint; paitinn = cáipéis oiﬁgiúil a bheireann do dhuine nó do ghnólacht amháin ceart déanta nó díolta earra atá nua ar an margadh; ina suí go te = go seascair, saibhir; rachmas = maoin mhór, saibhreas; caiftín = captaen; daonchara = duine saibhir a thugann airgead mór do ghrúpaí áirithe

Timire WINTER 2016.indd 43

01/11/2016 09:55

Saor gach Céadaoin leis an

Timire WINTER 2016.indd 44

01/11/2016 09:55

Scannáin

LITREACHA NA MÁTHAR TREASA Stiúrthóir: William Riead (2014) Léirmheas: Aileen Mhic Cionna

Scéal lán le dóchas é an scannán seo faoi shaol agus saothar na Máthar Treasa. Tosnaíonn an scannán i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1933 ag móidghealladh na mná rialta ón Albáin. Sa bheart litreacha a scríobh sí thar thréimhse 50 bliain chuig a buanchara agus comhairleoir spioradálta Beilgeach, Celeste Van Exem SJ, d’admhaigh sí cé chomh huaigneach is a mhothaigh sí ina saol, go raibh sí faoi dhorchacht formhór den am. Choimeád an sagart na litreacha agus thaispeáin sé don Vatacáin iad nuair a fuair sí bás sa bhliain 1997. I gceann de na litreacha foghlaimímid go bhfuair an Mháthair Treasa teachtaireacht ó Dhia ina cuid paidreacha – “an glaoch taobh istigh de ghlaoch”, chun éirí as a saol mar mhúinteoir, chun cur fuithi sna slumaí i Calcutta agus freastal ar Dhia tríd freastal ar na bochtáin. “Glaoch soiléir, díreach” dar léi féin a bhí ann. Tuigimid a cuid foighne agus í ag fanacht ar chead ón Vatacáin chun imeacht ón bpobal Loreto agus chun leanúint uirthi mar bhean rialta. “Is toil Dé é, ní mo thoil féin,” a dúirt sí nuair a d’fhág sí láthair na scoile faoi dheireadh. An t-aon rud a thóg sí léi ná croí lán le grá ina hanam. Is ag an bpointe seo nuair a bhí cruatan

Timire WINTER 2016.indd 45

an tsaoil agus brón na hoibre ag baint di, gur thosaigh an dólás agus an t-uaigneas ina saol spioradálta. Mhothaigh sí folamh agus scartha amach ón saol mór agus í sa tóir ar Dhia. Chreid sí fiú go raibh Dia tar éis ise a thréigint, cé nár stop sí riamh ag lorg caidrimh leis. Tríd a cuid paidreacha lorg sí an neart chun treabhadh léi agus gan a droim a chasadh leis na rudaí inar chreid sí go smior. Thaispeáin an Mháthair Treasa trócaire agus trua i gcónaí. I radharcanna difriúla sa scannán feicimid í ag roinnt grá Dé le daoine a bhí ag fáil bháis. Tar éis don Vatacáin cead a thabhairt di leanúint lena cuid pleananna féin go ceann trí bliana eile, fuair sí aitheantas ón eaglais dá grúpa féin, Pobal Mhisinéirí na Carthanachta. An chomhairle a thugadh sí dá comhphobal ná “Guímis. Cuirimis ár muinín i ngrá Dé.” Bhí a creideamh bunaithe i gcónaí ina cuid paidreacha. Le himeacht aimsire bhunaigh sí dílleachtlanna agus brúnna a raibh cúram ospíse orthu do na bochtáin chun dínit a thabhairt dóibh. Lá áirithe amháin tharla go raibh Moslamach ann ar leaba a bháis agus scread sé amach: “Cén fáth go bhfuil tú ag cuidiú liomsa?” ‘Sé an freagra a thug sí dó ná: “Feicim Íosa ionat. Tá grá agam duit mar atá ag Dia duit”.

01/11/2016 09:55

Thar na blianta ina litreacha ba léir go raibh an dólás ag méadú. Bhí doimhne naofachta inti freisin áfach, níos mó ná a d’fhéadfadh éinne a chreidiúint. Dhiúltaíodh sí agallamh a thabhairt do hiriseoirí – “Scríobh faoi na Bochtáin. Níl ionamsa ach peann luaidhe i lámha Dé!” Níor ghlac sí riamh le haon mholadh pearsanta do shaothar a saoil. Nuair a ainmníodh í don duais Nobel don tSíocháin sa bhliain 1979 an t-aon bhealach inar mealladh í dul go dtí an Iorua, ná a rá léi go ndíreofaí aird daoine ar an saol sa Tríú Domhan. Nuair a sheas sí suas thosaigh sí leis na focail: “Glacaim leis an onóir seo in ainm na mBochtán, na daoine atá caite ar leathaobh sa tsochaí”. Lean sí uirthi leis an bpaidir a scríobh Naomh Proinsias Assisi – “Make me a channel of your peace”. Is mórphearsa na trócaire í an Mháthair Treasa do dhaoine ó gach creideamh. Is as rúndiamhair Chríost

a tháinig an dólás ina saol agus í ag obair mar sheirbhíseach Dé. De bharr a gaoil leis an Ath. Van Exem, SJ d’fhás a tuiscint ar an tréith de bhuíochas Iognáide a thug míniú dá saol. Chreid sí i gcónaí go raibh Dia ag úsáid a neamhní dá mórgacht féin - Ad Maiorem Dei Gloriam. Tá tréith láidir d’éargna Iognáide le braith freisin nuair a bhí an cinneadh mór le déanamh aici chun an pobal Loreto a fhágáil, áit a raibh sí an-sona. Seasann a diongbháilteacht amach chomh maith lena cuid foighne agus umhlaíochta in ainneoin na tréimhse fada a ghlac an Vatacáin sular tógadh cinneadh fúithi. Thar aon rud eile, aithnímid an mhuinín dhaingean a bhí aici gur giorra cabhair Dé ná an doras, agus go bhfuil réiteach ar gach fadhb. Ar dheis Dé go raibh a hanam dílis. Breis eolais ar spioradáltacht trí scannáin: www.manresa.ie, Movies that Matter.

Foclóirín: diongbháilteacht = determination; éargna = discernment; umhlaíocht = obedience

Timire WINTER 2016.indd 46

01/11/2016 09:55

PIÓG SICÍN AGUS BEACÁN

Síle Ní Chearbhaill

Nuair a éiríonn na laethanta níos giorra agus an aimsir níos fuaire bíonn bia te a thugann sólás dúinn ag teastáil uainn. Béile amháin a thaitníonn go mór liom ag an tráth seo den bhliain is ea pióg sicín agus beacán. Tá an t-oideas seo an-áisiúil toisc gur féidir leat an líonadh a ullmhú an oíche roimh ré agus an taosrán a chur ar a bharr agus é a bhácáil nuair atá sé ag teastáil uait. Is minic a úsáidim an t-oideas seo le circeoil rósta breise ón Domhnach nó tá sé go deas le liamhás agus turcaí um Nollaig. Ceannaím an taosrán réamhdhéanta san ollmhargadh. Tá an saol róghearr le do phuth-thaosrán féin a dhéanamh, ach má tá cúpla uair an chloig le meilt agat tá go leor oideas ar fáil ar líne. Is féidir leat brúitín a úsáid mar chlúdach chomh maith. COMHÁBHAIR: 4 bhrollach sicín 8 slisín bagúin deataithe (stríocach) 1 oinniún 250g beacán 2spbh im 3spbh plúr bán 200ml fíon bán 400ml bainne Cúpla craobhóg tíme Puth-thaosrán reoite Ubh le glónrú MODH: 1. Téigh sáspan trom ar an sorn chuig teas meánach. Gearr suas an bagún. Frioch ar feadh 2 nóiméad. Cuir an t-oinniún agus na beacáin leis agus sótáil ar feadh 5 nóiméad. Bain ón sáspan iad agus cuir ar leataobh. 2. Leáigh an t-im sa phota agus frioch an sicín go dtí go bhfuil sé bán tríd. Cuir na glasraí ar ais sa sáspan. 3. Cuir an plúr leis an sáspan, measc

Timire WINTER 2016.indd 47

agus cócaráil ar theas meánach ar feadh 2 nóiméad. 4. Bain an meascán ón teas agus cuir an bainne leis de réir a chéile ag meascadh go leanúnach chun cnapanna a sheachaint. Cuir an fíon bán agus an t-ím (bainte ón ngas) leis nuair atá an bainne ar fad ann. 5. Cuir ar ais ar an teas agus suanbhruith ar feadh 15 nóiméad go dtí go bhfuil an t-anlann tiubh. 6. Réamhthéigh an t-oigheann go 220c/ gásmharc 7. 7. Bain an sáspan ón teas. 8. Ullmhaigh an taosrán (lean na treoracha ar an bpacáiste). 9. Cuir an meascán i mias oigheanndhíonach agus clúdaigh leis an taosrán. Glónraigh le hubh buailte. 10. Bácáil san oigheann ar feadh 20-25 nóiméad nó go dtí go bhfuil dath donn órga air. Riar le do rogha glasraí glasa nó le sailéad.

01/11/2016 09:56

Nollaig

Uilíoch: Críoch le Saighdiúrí Linbh Go gcuirfear deireadh le scannal na saighdiúirí linbh ar fud an domhain mhóir.

Soiscéalaíoch:

An Eoraip: Go dtaga muintir na hEorpa athuair

ar áilleacht, maitheas agus fírinne an tsoiscéil a thugann ríméad agus dóchas don saol.

Eanáir

Soiscéalaíoch: Críostaithe ag fónamh don chine daonna chun dúshláin a shárú. Go raibh Críostaithe uile dílis do theagasc an Tiarna, agus go ndéana siad a ndícheall, trí urnaí agus trí charthanacht bhráithriúil, comhaontas a thabhairt ar ais idir aicmí creidimh, agus trí chomhoibriú le chéile chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin atá os comhair an chine dhaonna .

Feabhra

Uilíoch: Fáilte rompu siúd atá ar an ngannchuid, iad siúd go léir atá faoi anró, go háirithe na boicht, teifigh, agus daoine imeallaithe, go gcuire muid fáilte rompu inár measc, agus go dtugtar sólás dóibh.

Timire an Chroí Ró-naofa

Timire WINTER 2016.indd 48

01/11/2016 09:56

An Timire - Fómhar 2016

Articles inside

Oideas: Pióg Sicín agus Beacán Síle Ní Chearbhaill

Litreacha na Máthar Treasa Aileen Mhic Cionna

Páirc Náisiúnta Ghleann Bheatha (ar lean.) Dónall Ó Cnáimhsí

Im Leabharlann Dom

Do Ghairm? Tony Mac Cárthaigh

Ábhar Machnamh! Katie McGreal

San Giovanni agus Padre Pio An Br. G.D. De Barra

Cúinne na bhFilí

Cormac Ó hEadhra faoi Agallamh Katie McGreal

Teitheann Mulunge suas go dtí na Flaithis Gabriel Rosenstock

Fondúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha Frainc Mac Cionnaith

Na Ceithre Shuáilce, Cuid 2 Cathal de Paor

Dúshláin an tSaoil Piaras Mac Siacais SJ

Áilleacht an tSoiscéil Leon Ó Giolláin SJ

Géarchéim na dTeifeach ón tSiria Liam Ó Catháin

Saighdiúirí Linbh An Br. Dónal Ó hÉalaithe

Roghanna Sorcha Ní Dhubháin

Muire na Fraince, Pellovoisin Bernadette Nic an tSaoir