161ste jaargang, donderdag 14 december 2017
05 Interview
08 Reportage
19 Bouwbericht
Het aanhoudende tekort aan PUR en PIR geven de producten een slecht imago. Steeds vaker grijpen bouwers over naar een alternatief.
Gebruik van ultra dunne flexibele isolatiefolies kan uitkomst bieden bij renovatie van bestaande gebouwen. Vooral voor dakisolatie is het populair.
Het Puttense gemeentehuis gaat in 2018 op de schop. Bij de renovatie wordt meegenomen dat alle overheidsgebouwen in 2030 label A krijgen.
Isolatie
W U IE
N
D GEPATENTEER
SlimFix Solar Het enige dakelement geschikt voor alle zonnepanelen SlimFix Solar is een waterkerend “zonnepaneel-platform” waarop direct alle gangbare zonnepanelen en montagesystemen kunnen worden bevestigd. Het systeem bestaat uit speciale SlimFix dakelementen gecombineerd met een gepatenteerde waterkerende onderlaag waarmee de dakconstructie volkomen waterdicht wordt. De speciale profiellering zorgt voor een gegarandeerde ventilatie van de onderconstructie en een optimale ventilatie en koeling van de zonnepanelen. Dit verlengt de levensduur van de dakconstructie en verhoogt het rendement van de zonnepanelen. • Geschikt voor alle gangbare zonnepaneelsystemen • Snel en voordelig een waterdicht dak t.b.v. indak-systemen (BiPV) • Perfecte ventilatie en koeling van het zonnepaneel = hoog rendement • Gegarandeerde ventilatie van de onderconstructie = langere levensduur • Te combineren met standaard SlimFix dakelementen en pannenbedekking • Leverbaar voor nieuwbouw (SlimFixXT Solar) en renovatie (SlimFix Solar)
www.isobouw.nl/SlimFixSolar
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
3
VOORAF
Isolatie is ‘hot’
D
e schijnwerpers staan vol op isolatie. Kan ook niet anders, geen klimaatafspraak, norm of label zal worden gehaald zonder dat er ook goed wordt geïsoleerd. Kortom er is voldoende warme aandacht voor de bedrijfstak en daarmee ook voldoende werk. Maar zoals meestal: noblesse oblige. Het is nu aan producenten, leveranciers en vakmensen om ook de bijkomende nieuwe verantwoordelijkheden te omarmen. Dat betekent uiteraard innoveren; in materialen, methoden, manier van werken en oplossingen. Het betekent ook dat er meer en meer een gesprek zal moeten worden gevoerd met de bouwpartners. Geïsoleerd innoveren is een doodlopend spoor. Zaken als nul-op-de-meter gaan namelijk echt niet lukken zonder vroegtijdig bij elkaar aan te kloppen. Vergeet dan niet om ook meteen de eindgebruiker in het verhaal te betrekken, zelfs die is nuttig en nodig. Samen isolatie innoveren dus. Joost Valkhof Adjunct-hoofdrecteur Cobouw
5
Tekort PUR laakt het imago / Tijdo van der Zee
7
Bewoner centraal bij nul-op-de-meter / Tosca Vissers
8
Flexibele isolatie uitkomst bij bestaande bouw /Edo Beerda
11 Maximaal effect met minimale dikte 11 Gevel isoleren? Pas op voor koudebruggen! 12 Optimaal akoestich binnenklimaat 17 Bouwschil lastigste horde bij BENG / Tijdo van der Zee 19 Nieuwe gevel voor gemeentehuis Putten /Jeroen Kreule 21 Noviteiten 23 Verdieping
joostvalkhoff@vakmedianet.nl
OMSLAG
De inhoud van deze special bevat gesponsorde onderdelen. Klantenservice (088) 584 08 88 Redactie (088) 584 08 00 Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Internet www.cobouw.nl E-mail specials@vakmedianet.nl Adjunct-hoofdredacteur Joost Valkhoff Uitgever Frederique van de Poll Eindredactie en coördinatie Nienke Abma, Nanda van Dijk, Patty van der Sar en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Edo Beerda, Jeroen Kreule, Tosca Vissers, Tijdo van der Zee Vormgeving colorscan, www.colorscan.nl Basis ontwerp Menno van der Veen Abonnementen wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice@vakmedianet.nl, tel.: 088-584 08 88. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw).
© Vakmedianet 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.
De nieuwbouw van basisschool MSG De Garve in Lochem is een bijzonder project. Door de ronde hoeken en compacte vorm van het gebouw werd het perceel optimaal gebruikt. Triple beglazing, vloer- en luchtverwarming, gebalanceerde ventila-
tie en vooral buitengevelisolatiesysteem StoTherm Classic realiseren een EPC waarde van 0,983, waarmee De Garve voldoet aan de BENG-vereisten. Zo is het schoolgebouw klaar voor de toekomst. Foto: Ronald Tilleman
EnveriFoamÂŽ spouwmuur isolatieschuim √ Zeer goede afdichting van alle kieren en naden √ Uitstekende isolatiewaarde, declared lambda 0,035 √ Waterafstotend √ Dampopen √ Brandklasse B2 √ Vormstabiel en duurzaam √ Temperatuur ongevoelig √ Energie-efficiĂŤntie verhogend
EnveriFoamÂŽ is een spouwmuur isolatieschuim welke kan worden toegepast
Hebben we uw interesse gewekt en wilt u meer weten?
in lege spouwen van woningen van vóór 1980, maar ook in spouwmuren
Kijk dan op onze website enverifoam.nl of bel voor meer
van woningen van 1980 tot 1995 waarin al een minimale isolatieplaat is
informatie 085 065 74 30. Ook als u interesse heeft om dealer
aangebracht i.c.m. een luchtspouw. Daarnaast is EnveriFoamÂŽ uitermate
te worden van EnveriFoamÂŽ.
geschikt voor het herstellen van vergaan oud UF-schuim.
Kerkenbos 10-36, 6546 BA Nijmegen 085 065 74 30 info@enverifoam.nl enverifoam.nl
ALMERE ZUTPHEN
Wo n fo n ma r e r www.isovision.nl
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
5
INTERVIEW
Tekort PUR laakt het imago Met fabrieken die nog steeds op halve kracht draaien en een wereldvraag die explosief toeneemt, is het geen wonder dat de levertijden en prijzen van PUR en PIR onder druk staan. Wanneer komt de markt tot rust? “Dat is nog niet met zekerheid te zeggen.” Een gesprek met André Meester, directeur van de NVPU, de branchevereniging van bedrijven in de polyurethaanisolatie-industrie. DOOR TIJDO VAN DER ZEE
D
e problemen met PUR en PIR spelen al sinds begin 2017 en iedereen in de bouw vraagt zich af hoe lang de tekorten blijven bestaan.
Wanneer komt de markt weer tot rust?
“Dat is moeilijk om exact te bepalen en ik mag daar niet teveel over zeggen vanwege Europese antitrustwetgeving. Wat ik wel kan meegeven is dat er met man en macht wordt gewerkt aan een zo hoog mogelijke productiecapaciteit en er is ook geïnvesteerd in nieuwe fabrieken. Het beweegt de goede kant op, maar we hebben geen kristallen bol, dus ik durf niet te zeggen wanneer de markt weer in balans is.” PUR wordt gemaakt door twee oliederivaten, een harde en een zachte, met elkaar te laten reageren onder toevoeging van een blaasmiddel, dat het product het luchtige en daarmee isolerende karakter geeft. Door te variëren in verhoudingen tussen de harde en de zachte componenten zijn flexibele producten te maken, zoals schuim voor matrassen, en hardere producten, zoals purschuim. De scheikundige namen van deze grondstoffen zijn een isocyanaat (MDI of TDI), de grondstof die het product zijn hardheid geeft, én het vloeibare element polyol. Het blaasmiddel is isopentaan, dat na de reactie vervliegt. PUR is geliefd in de markt vanwege de hoge isolatiewaarde (< 0.026 W/mK) en de goede waterbestendigheid. PIR is een doorontwikkeling van PUR en heeft een nog wat betere isolatiewaarde, is brandwerender en harder dan pur. In de productiewijze zit het verschil hem in onder meer in het gebruik van een ander soort polyol en een hoger gehalte MDI.
Waar in het productieproces zit nu precies het probleem? “MDI is de zwakke schakel. Van polyol en blaasmiddel
PUR is geliefd in de markt vanweg de hoge isolatiewaarde en goede waterbestendigheid.
is er genoeg. Het tekort aan MDI is veroorzaakt door een ongelukkige samenloop van omstandigheden: een groot incident in september vorig jaar bij een fabriek van Wanhua in China, waar zo’n beetje de halve wereldproductie plaatsvindt. Die fabriek draait nog steeds niet op volle kracht en ook kwalitatief is het product daar nog niet op orde. In de Europese fabrieken liep ook niet alles goed. Onderhoud bij fabrieken van Huntsman en Covestro duurde langer dan gepland. En de opstart van een nieuwe fabriek van DOW in Saoedi-Arabië heeft enige vertraging gehad.” MDI-producenten als het Japanse Tosoh lijken de lachende derden in het PUR/PIR-debacle. Want: geen problemen in de productie en wel profiteren van hogere prijzen. De laatste halfjaarcijfers van het bedrijf uit Tokyo waren dan ook ronduit florissant.
Voor hen kunnen de problemen waarschijnlijk niet lang genoeg duren? “Natuurlijk is het voor een producent in beginsel aardig als er een enorme vraag is. Een beetje spanning op de markt is goed voor de prijs. Wij kregen uit de markt ook wel de vraag of deze affaire niet gewoon een truc was om de prijzen te verhogen. Maar dit is echt geen bedacht scenario. En uiteindelijk is de gang van zaken natuurlijk niet positief voor het imago en beeldvorming rondom het product.”
Natuurlijk is het voor een producent aardig als er een enorme vraag naar is Daar lijkt het inderdaad op. In een recente Belgische peiling gaf 45 procent van de architecten aan dat ze vanwege de gestegen prijzen en oplopende tekorten andere isolatiematerialen voorschrijven, zoals resolschuim en minerale wol. En leveranciers zetten hun resolschuim isolatieplaten een stuk prominenter in de etalage.
Is de branchevereniging NVPU bang dat men massaal overstapt op alternatieven? “Ik kan me voorstellen dat het hier en daar zal voorkomen dat iemand die keuze maakt. Maar ik heb nog geen signalen dat het gebeurt in een omvang dat het bedreigend is voor het marktaandeel van PUR en PIR. De voordelen van PUR en PIR zijn groot en isolatie is zelfs met de wat langere levertijden lang niet altijd de bepalende factor. Er zijn immers wel meer knelpunten in de toeleverende industrie. Neem heipalen. Ook daarvan is de levertijd groot. De markt lijkt aardig te anticiperen op die wat langere levertijden.”
Advertorial
productie
verpakken
DroCom in een kruipruimte
Helmwijk B.V. laat uw klant er warmpjes bijzitten Al sinds 1988 bestaat Helmwijk B.V., dat werd opgericht door Arie Diethelm. In dit hechte familiebedrijf draait alles om na-isolatie. Met 30 jaar ervaring is Helmwijk uitgegroeid tot een all-round isolatiebedrijf en fabrikant van DroCom bodemisolatie.
samengebracht, waarbij Beijert Bodemisolatie het noordelijk deel van het land van isolatie voorziet en Helmwijk het zuidelijk deel voor zijn rekening neemt. Helmwijk werkt zowel voor particulieren, bedrijven, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en hele winkelcentra.
Bodemisolatie of vloerisolatie? Een veel voorkomend misverstand is dat bodemisolatie minder energie bespaart dan directe vloerisolatie, dat wordt aangebracht aan de onderkant van uw vloer. Dit vanwege energieverlies via eventueel deels ongeisoleerde funderingen en ventilatie.
Er wordt altijd gestreefd naar het maximaal haalbare qua isolatie. Niet alleen voor bodemisolatie en vloerisolatie kunt u bij Helmwijk terecht, ook spouwmuurisolatie en dakisolatie behoren tot de mogelijkheden.
Twee vliegen in één klap met DroCom bodemisolatie De samenwerking van Helmwijk en Beijert Bodemisolatie heeft in 2003 geleid tot de ontwikkeling van bodemisolatie onder de merknaam DroCom. Deze relatief goedkope isolatie-oplossing werkt zowel energie besparend als vochtwerend, iets wat in het natte Nederland vaak goed van pas komt.
Deze factoren zijn echter al meegenomen in de NEN-normeringen en verwerkt in de geaccrediteerde isolatiewaarden voor EPC-berekeningen.
Landelijke isolatie Helmwijk is actief in heel Nederland door de samenwerking met Beijert B.V. Deze samenwerking heeft de twee meest toonaangevende vloer- en bodemisolatie bedrijven van Nederland
Een aantal voordelen van DroCom bodemisolatie: • Hoge isolatiewaarde • Uitstekende vochtwering • Snel aangebracht • Relatief goedkope oplossing
Hiermee is DroCom bodemisolatie in veel gevallen zelfs een betere oplossing dan directe vloerisolatie. Wilt u weten welke isolatievorm de beste oplossing biedt voor uw project? De medewerkers van Helmwijk maken graag een afspraak om u van passend advies te voorzien. Slim isoleren bespaart energie en voorkomt vochtproblemen.
In de loop der jaren zijn er concurrerende isolatiechips op de markt gekomen, maar de prestaties wat betreft isolatiewaarde en vochtwering per cm laagdikte van DroCom zijn nog steeds ongeëvenaard. Dit dankzij de continue ontwikkeling.
LUCHTDICHTE FLEXIBELE I S O LAT I E VOOR DE R E N O VATI E
023-3032808
MEUWISSEN.NL
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
7
INTERVIEW
Bewoner centraal bij nul-op-de-meter Een veelvoorkomend misverstand is dat een nul-opde-meterwoning ook een energierekening van nul euro garandeert. Energiezuinige maatregelen treďŹ&#x20AC;en om hogere energieprestatie te realiseren, vraagt veel meer dan woningen isoleren en ze voorzien van innovatieve installaties. Vermindering van energiekosten is realiseerbaar als de bewoner ook bewust met energie omgaat. EANTE monitort en begeleidt bewoners naar een energieneutrale woning. DOOR TOSCA VISSERS
I
n 2050 moeten alle woningen CO2-neutraal zijn. Voor de korte termijn betekent dit dat woningcorporaties in 2021 moeten uitkomen op een gemiddeld energielabel B voor hun woningen. Voor de lange termijn, uiterlijk 2050, moet de woningvoorraad van corporaties CO2-neutraal zijn. Dat is voor woningcorporaties een belangrijke reden om huurwoningen te renoveren. Vooral in het terugdringen van de energievraag worden grote stappen gezet. Woningen worden tegelijkertijd voorzien van zonnepanelen, warmtepompen, warmteterugwinning uit ventilatielucht, maatregelen tegen tocht, uitmuntende woningisolatie en warmteaansluitingen zodat in 2050 elke woning in zijn eigen energiebehoefte kan voorzien. Vaak blijkt dat bewoners van een gerenoveerde nul-op-de-meterwoning (nom) het lastig vinden om op de juiste manier met deze nieuwe technische installaties om te gaan zodat de nom ook gehaald kan worden. â&#x20AC;&#x153;De woning is dan weliswaar nul-op-de-meter gerenoveerd, maar de bewoners moeten vervolgens ook heldere uitleg krijgen over hoe zij de nieuwe energiezuinige maatregelen moeten uitvoerenâ&#x20AC;?, zegt Peter van Gameren, directeur van ingenieursbureau EANTE.
Energiecoach Ook voor woningcorporaties is het lastig om na de realisatie van een renovatieproject hun bewoners te leren hoe ze met hun goedgeĂŻsoleerde woning moeten omgaan. Zij kloppen aan bij EANTE voor het coachen van hun bewoners. Van Gameren: â&#x20AC;&#x153;EANTE zet de gebruiker centraal. We meten en monitoren en we begeleiden bewoners in het zuinig
omgaan met energie, zonder dat hun woning minder comfortabel wordt.â&#x20AC;? EANTE is een full service technologisch en sociaal gericht adviesbureau op het gebied van energie en leefbaarheid. â&#x20AC;&#x153;We helpen bewoners van een nul-op-de-meterwoning om de energierekening ook echt laag te krijgen. Het is een hardnekkig misverstand dat nul-op-de-meter automatisch een energierekening van nul euro impliceertâ&#x20AC;?, legt Van Gameren uit. EANTE gaat in gesprek met bewoners die in een nul-op-de-meterwoning gaan wonen. â&#x20AC;&#x153;De renovatie is tamelijk ingrijpend. Als bewoners na de renovatie terugkeren, merken ze dat er veel is veranderd in hun woning. Het voelt anders aan en daar hoort een uitleg bij, die we nul-op-de-meterbegeleiding noemen. We proberen de uitleg over nom zo eenvoudig en klein mogelijk te houden, want bewoners houden zich niet zo bezig met de technische aspecten van energetisch goed scoren. Ze willen wel inzicht in de hoeveelheid energie ze duurzaam opwekken.â&#x20AC;? Van Gameren geeft aan dat het coachen van bewoners vaak een stukje onrust wegneemt omdat vragen direct worden beantwoord. EANTE werkt op dit moment aan een woningdashboard. Dit maakt het meten en monitoren intuĂŻtief en helder voor de bewoners door middel van illustraties. De informatie is in verschillende talen beschikbaar om ook anderstaligen zo goed mogelijk te coachen bij hun nom-woning.
TBV Wonen Rob van der Westen, projectleider bij woningcorporatie TBV Wonen in Tilburg, vertelt dat EANTE de nom-begeleiding van bewoners verzorgt bij een nieuwbouwproject van 28 appartementen en een renovatieproject van 38 eengezinswoningen. â&#x20AC;&#x153;Bij beide projecten worden
â&#x20AC;&#x153;Uw energieverbruik blijft deze maand binnen de bundel! -----> meer
Het woningdashboard maakt het meten en monitoren intuĂŻtief en helder met behulp van illustraties die de functionaliteit begrijpelijk maken. Beeld: EANTE
bewoners door EANTE begeleid naar een bewuster energiegebruik. Zonder energiecoach lukt ons dat niet. Bewoners zijn namelijk snel geneigd in oude gewoontes terug te vallen. Soms kunnen we bewoners niet duidelijk uitleggen hoe het nom-systeem werkt, bijvoorbeeld aan oudere of buitenlandse mensen. Hiervoor is een energiecoach hard nodig die mensen persoonlijk en actief benadert en bijvoorbeeld uitlegt wat ze moeten doen om energiezuiniger te worden. Dat je bijvoorbeeld minder energie verbruikt door de thermostaat altijd op dezelfde temperatuur te houden. Ook â&#x20AC;&#x2122;s nachts.â&#x20AC;? Van der Westen legt uit dat de energiecoaches van EANTE van huis uit ingenieurs zijn die de technische werking van nom heel duidelijk kunnen uitleggen. â&#x20AC;&#x153;Het is heel verstandig om bij dit nieuwe product, namelijk een nom-systeem, technische mensen zoals energiecoaches te betrekken die techniek kunnen vertalen naar de beleving van onze bewonersâ&#x20AC;?. TBV Wonen levert maandelijks gegevens aan EANTE zodat zij de waardes van de woningen kunnen monitoren en de bewoners hierop kunnen aanspreken en
coachen. Van der Westen: â&#x20AC;&#x153;EANTE gaat met bewoners in gesprek om ze te helpen hun energiekosten te reduceren. Als je mensen blijft benaderen, dan zie je op een bepaald moment een gedragsverandering ontstaan. Bewoners zien uiteindelijk hun energiekosten kelderen en dat het comfort verhoogt in hun woning.â&#x20AC;?
Goed verhaal EANTE helpt TVB Wonen ook om de technische mensen van Beheer en Onderhoud van de corporatie te informeren en instrueren over nul-op-de-meterwoningen. â&#x20AC;&#x153;Als corporatie moeten we ervoor zorgen dat we intern een goede overdracht maken. Onze mensen moeten immers ook met dit nieuwe systeem kunnen omgaan. EANTE helpt ons nu om onze mensen wegwijs te maken en om te leren hoe ze het bewonersgedrag kunnen monitoren. Als je met een nieuwe bewoner een nom-woning gaat bekijken, dan moet je namelijk wel een goed verhaal hebben over hoe nom werkt, welke installaties in de woning zijn en hoe de bewoner met dit systeem moet omgaanâ&#x20AC;?, zegt Van der Westen.
8
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
REPORTAGE
Flexibele isolatie uitkomst bij bestaande bouw
Het aanbrengen van flexibele isolatiefolie in de kruipruimte onder een woningvloer in Nijmegen.
Isoleren in bestaande woningen, utiliteitsbouw en monumentale panden is door ruimtegebrek vaak veel lastiger dan in nieuwbouw. Gebruik van (super)dunne flexibele isolatiefolies kan een uitkomst zijn. Het is nog voordeliger ook. DOOR EDO BEERDA
E
en borstwering isoleren is met harde plaatisolatie een bewerkelijke klus. Gevelplaat openen, isolatieplaat op maat maken, in de opening plaatsen en vervolgens alles opnieuw luchtdicht aftimmeren. Het geïsoleerde geveldeel wordt immers beduidend omvangrijker door de pakweg 10 centimeter dikke plaat. “Dat is met flexibele isolatiefolie een stuk eenvoudiger”, zegt Jules Keser, importeur van Airflex isolatiefolies. Aannemer Giesbers Rotterdam gebruikte zijn folie afgelopen week nog voor
aanpak van de borstweringen van het ID College in Leiden. De gevelbeplating boven en onder de raampartijen in het schoolgebouw werd van binnenuit geopend om oude minerale wol te vervangen door Airflex Expert50. Op die manier werd een Rc van 2,8 toegevoegd. “Je snijdt de folie op maat en knelt deze luchtdicht af tussen latten voordat je het binnengevelpaneel weer terugzet. De aanschafprijs voor deze isolatie ligt iets hoger, maar aanbrengen gaat sneller en eenvoudiger dan bij een traditionele oplossing. Op maat zagen hoeft namelijk niet en een dampremmende folie is niet nodig”, zegt Gerard Meijvogel van Giesbers Rotterdam.
Kennis uit textielindustrie Airflex produceert sinds 30 jaar isolatieproducten op basis van kennis uit de textielindustrie. Die gebruikte hetzelfde principe voor het maken van warme winterjassen. Het materiaal is opgebouwd uit 1 tot 23 laagjes. Deze zorgen voor stilstaande luchtlagen. Door toevoeging van een hoogwaardige reflecterende buitenlaag pakt het isolatiepakket alle warmtetransport aan: door conductie, convectie en straling. Daardoor blijft de warmte binnen, en is de woning ’s zomers ook 5 tot 8º C koeler.
Terugverdienen Bij gemiddeld stookgedrag kan de flexibele isolatiefolie volgens Keser al in 2 tot 3 jaar zijn terugverdiend. Dat betekent niet dat het materiaal inmiddels bouwbreed plaatisolatie verdringt. De dunne folie wordt het meest gebruikt in de bestaande bouw. Want het belangrijkste voordeel ten opzichte van plaatisolatie blijft dat het dun en licht is. Een bestaand dak kan ermee worden
geïsoleerd zonder dat er goot- en loodaanpassingen nodig zijn. Verwerking is makkelijk, omdat het materiaal flexibel is. Bovendien is het veilig. Flexibele folies kunnen zonder handschoenen of mondkapje worden verwerkt, ze bevatten geen schadelijke vezels en zijn vaak 100 procent recyclebaar. Isolatiefolie is leverbaar in veertig verschillende samenstellingen, in dikte varierend van 1 tot 70 millimeter. De renovatie van de borstwering van de school vraagt bijvoorbeeld om een dampdichte variant. De folie is hier aan de binnenzijde aangebracht en houdt het vocht nog voor de constructie tegen. Bij gebruik van dampopen folie kan opgehoopt vocht uit de constructie verdampen. Een ademende folie voorkomt schade aan de gebouwconstructie als in de wintermaanden bij een hogere binnentemperatuur vocht door overdruk naar buiten wordt gedrukt.
Spouw De meeste warmte uit woningen gaat verloren via het dak. Logischerwijs
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
9
De dunne isolatiefolie kan op verschillende manieren worden toepegepast, zoals bij een dakrenovatie in Rotterdam (links) en zelfs als refelecterende laag direct onder de vloerverwarming (rechts).
wordt de flexibele folie daarvoor het meest toegepast. Momenteel gebruikt Smits Vastgoedzorg in de Rotterdamse wijk Beverwaard bijvoorbeeld de Airflex Permovap15 folie om daken van corporatiewoningen te isoleren. De woningen krijgen nieuwe aluminium pannen, het ligt dan voor de hand ook te kiezen voor een isolerende onderdakfolie. Voor de operatie gaan de pannen en panlatten eraf, maar de tengels kunnen blijven. Eroverheen gaat een dampopen isolatiefolie die beschermt tegen schimmels. Deze zevenlaagse folie wordt vervolgens over een spouwlaag gespannen. De rol-
len worden met een gepatenteerde plakstrook aan elkaar verbonden. “De dakopbouw gaat slechts 2 tot 3 centimeter omhoog, er zijn in dit project dus geen kostbare lood- en gootaanpassingen nodig”, zegt Ewout van Oordt van Smits Vastgoedzorg. “Daarom is dit systeem ook geschikt voor monumenten. Zichtlijnen blijven onveranderd, originele windveren en boeiborden behouden”, zegt Keser. Dat geldt ook voor isolatie van rieten kappen. De peperdure kap krijgt voor weinig geld een tweemaal zo hoge isolatiewaarde zonder dat het bouwkundige aanpassingen vergt.
Kruipruimte Een derde toepassing die de folie momenteel kent, is de isolatie van kruipruimtes. In Nijmegen krijgt een woningvloer vanaf de onderzijde een bekleding met een dampdichte folie. Die is goed voor een Rc = 3,9 m2.K/W. “De folie wordt als een gordijn opgehangen onder de vloer met speciale tape en spijkers. Dat werkt supersnel en levert dus een prima uurtarief op”, vertelt Ewald Oude Voshaar van bouwbedrijf E.O.V. Scheuren bij het aanbrengen of door rondkruipend ongedierte wordt voorkomen doordat de folie ‘gewapend’
is met een fijn ruitjespatroon – vervaardigd uit gerecyclede PET-flessen. Een reflecterende luchtlaag direct onder de vloerverwarming, met Airflex Alubule, kan ook. Evenals isolatie van de zoldervloer: dat zorgt ervoor dat warmte beneden blijft. Dit ‘gecompartimenteerd isoleren’ is steeds populairder. “Als je het aantal kuubs woonruimte verkleint, hoef je maar een deel van het huis te verwarmen”, zegt Keser. “Kortom, wie slim isoleert kan met isolatiefolies alle vormen van warmtetransport aanpakken.”
Aerogel Dunnelaag-isolatie is ook mogelijk met een materiaal dat vroeger alleen werd gebruikt in de ruimtevaart: aerogel. Als de Space Shuttle ermee op temperatuur blijft in de ruimte, werkt het zeker in een woning op aarde. In dikte verschilt het materiaal weinig van andere isolatiefolies. Groot verschil is dat er aerogel in is verwerkt. “Spaceloft is een polyester isolatiedeken waarin silica gel samen met alcohol onder hoge druk wordt ingeperst”, vertelt Leo Moerings van leverancier Reflexy. “Door verdamping blijft er aerogel achter in de polyester drager.” Dat geeft de deken een ongekende isolatiekracht. Het materiaal is slecht 5 of 10 millimeter dik, maar heeft een lambda-waarde van 0,0131 W/m.K. Het wordt toegepast voor vloeren, wanden daken en koudebruggen. Vooral in de monumentenzorg is het populair. Een koudebrug bij een aansluiting van een staalconstructie op een gemetselde muur is er ook prima mee aan te pakken. Goedkoop zijn de materialen niet: 45 tot 55 euro per vierkante meter. “Maar het gaat eindeloos mee en geeft een zeer hoge isolatiewaarde”, zegt Moerings. Hij importeert het materiaal sinds 2010 uit de Verenigde Staten, van Aspen Aerogels. Dat ontwikkelde aerogel in samenwerking met de NASA.
een stanleymes of schaar en is makkelijk mee te vormen met een bocht. Dun isoleren van bestaande dakconstructies gebeurt gewoonlijk door het aanbrengen van de effectieve dampdichte folie op latten, met luchtlaag naar het bestaande dakbeschot. Reflexy levert nu ook Spaceloft dampopen dunne isolatie, die direct op dakbeschot wordt geplaatst. Voor thermische isolatie in dampdichte situaties is er Cryogel Z. Dat is een aerogel deken die wordt geleverd met een laag zuiver aluminium aan één zijde. De Pyrogel XT-E is de hoge temperatuurversie met Historische boerderij een temperatuurbereik tot ruim 600 °C. Alle drie de Momenteel wordt een historische boerderij in de buurt van Arnhem ermee geïsoleerd. Dit Rijksmonument heeft versies zijn geschikt voor toepassing in vloeren met infranu nog een enorm warmteverlies via het dak. “Met aero- rood verwarming. Tegen de druk die daarmee gepaard gaat zijn de nanogeldekens bestand. Ze vertonen een rek gel tussen het dakbeschot en de pannen, heb je het van 10 procent bij 60 kPa drukbelasting. Reflexy claimt grootste verlies weggewerkt”, zegt Moerings. dat de thermische prestaties drie maal beter zijn dan conBij het project in Arnhem wordt eerst de hele dakcurrerende isolatieproducten. Dat rechtvaardigt de hogeconstructie gestript tot op het dakbeschot, waarna de re prijs. Die wordt overigens gecompenseerd doordat het isolatiedekens in twee lagen erop worden uitgerold. Die product zeer lang meegaat. Eigenlijk zonde dat het proworden vervolgens met tengels vastgezet. De dekens worden koud tegen elkaar gelegd en strak aangetrokken. duct buiten de monumentenzorg weinig bekend is, vindt Naadafwerking, zoals bij andere flexibele isolaties, is niet Moerings. “Maar nieuwbouw komt ook voor, we gaan binnenkort Cryogel Z leveren voor vier villa’s. Wie weet hoe nodig. De vezelstructuur zorgt ervoor dat de banen in groot dit product nog wordt.” elkaar grijpen. Bovendien krimpt het materiaal niet. De flexibele isolatie laat zich eenvoudig op maat snijden met Na doorontwikkeling is het nu ook toepasbaar in de bouw. Vooral voor monumentale daken is het ideaal omdat er geen aanpassingen nodig zijn aan gootconstructies, boeiborden en aansluitingen op dakkapellen en schoorstenen. Van verzwaring is geen sprake, want aerogel dekens zijn uitermate licht. Aerogel wordt geproduceerd uit siliciumdioxide, maar bestaat voor meer dan 95 procent uit lucht.
Aerogel is zeer geschikt voor monumentale daken omdat er geen aanpassingen nodig zijn aan gootconstructies, boeiborden en aansluitingen op dakkapellem en schoorstenen.
Volledig op de hoogte met de nieuwe Bouwbesluitboeken
De nieuwe boeken zijn complete naslagwerken met de nieuwe voorschriften van Bouwbesluit 2012, zoals deze per 1 juli 2017 luiden. Daarnaast is op de wijzigingen geanticipeerd die naar verwachting op 1 januari 2018 van kracht worden, voor zover deze op het moment van schrijven bij de auteurs bekend waren.
Q Handboek Bouwbesluit 2012 In dit boek krijgt u kort en krachtig uitgelegd hoe u Bouwbesluit 2012 toepast. Met ruim 180 afbeeldingen in kleur en meer dan 160 tabellen zijn de voorschriften van Bouwbesluit 2012 in sterke mate gevisualiseerd en is het voor iedereen toegankelijk gemaakt.
Q Bouwbesluit 2012 - Met toelichting en commentaren Dit boek bevat de herziene integrale tekst en toelichting van Bouwbesluit 2012 en de Regeling Bouwbesluit 2012. Een compleet handboek en naslagwerk van de nieuwe voorschriften van Bouwbesluit 2012.
Q Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Algemeen Bouwkundig De bouwkundige eisen aan gebouwen worden in het Bouwbesluit nauwgezet omschreven. In dit boek worden de algemeen bouwkundige voorschriften uit het Bouwbesluit toegankelijker gemaakt aan de hand van tekeningen.
Q Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Brandveiligheid Met dit boek kunt u een stuk eenvoudiger de brandveiligheidseisen van het Bouwbesluit doorgronden.
Q Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Bouwfysica In dit boek krijgt u aan de hand van veel tekeningen de technische eisen aan gebouwen voor wat betreft de bouwfysica in het Bouwbesluit uitgelegd. Prijs per boek € 109,– exclusief btw
Ga voor uw bestelling naar www.vakmedianetshop.nl
Edit Nieuw ie 2 017 /20 18
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
11
BEDRIJFSPROFIEL
Maximaal effect met minimale dikte Goed isoleren zonder het verbreden van de constructie wordt steeds eenvoudiger. Er zijn nieuwe, revolutionaire producten op de markt die niet alleen beter isoleren, maar ook makkelijk zijn te verwerken zijn. Xentro® technology van Recticel Insulation bijvoorbeeld. Benedikt van Roosmalen, commercieel manager bij Recticel Insulation Nederland, vertelt er meer over.
“Wij denken graag mee op het gebied van energiebesparing”, geeft Benedikt van Roosmalen aan. “Met vooruitstrevende en innovatieve oplossingen, waarbij wij de klant en verwerker centraal stellen. Met als resultaat: onze nieuwe Xentro technology voor spouw en vloer. Deze slimme isolatie-oplossing is duurzaam, eenvoudig te installeren en biedt maximale isolatie terwijl de platen maar weinig ruimte innemen.”
Gunstige lambdawaarde Hoe zit het met de cijfermatige onderbouwing? Benedikt van Roosmalen: “Xentro heeft de uiterst gunstige lambdawaarde van 0,019 W/mK. De gebruikelijke waarde is 0,022 W/mK voor PU-hardschuimplaten binnen spouw- en vloertoepassingen. Een flink verschil dus! Ook belangrijk: zoals alle producten van Recticel, worden isolatieplaten met Xentro technology uitvoerig getest in alle mogelijke omstandigheden. Met andere woorden: gegarandeerde energieprestaties.”
Klaar voor de toekomst “Vanaf 2020 moet de energieprestatie van een gebouw voldoen aan de BENGeisen”, gaat Van Roosmalen verder. “Hogere RC-waarden dan 4,5 m2K/W –
ondergrens Bouwbesluit – zullen regelmatig vereist zijn. Het verbreden van de spouwmuur zal met de Eurowall Xentro dan ook vaak niet nodig zijn. Maar ook met de huidige RC-eis van 4,5 m2K/W is ten opzichte van minerale wol veel voordeel te behalen. Bij gelijke buitenmaat kan dit bij een vrijstaande woning al snel enkele vierkante meters meer gebruiksoppervlak opleveren en bij gelijke binnenmaat wordt bespaard op de totale bouwkosten. En wat te denken van meer daglicht in het gebouw door smallere dagkanten.”
Praktisch verwerken “De dunne platen nemen minder ruimte in – ook tijdens het transport – en zijn licht van gewicht”, vervolgt Van Roosmalen. “Hiermee maken we het makkelijk voor de mensen op de bouw. Bovendien zijn de spouwplaten, zoals u van Recticel gewend bent, voorzien een handig tand-en-groef kliksysteem. Dit vereenvoudigt de montage, garandeert een goede isolatiewaarde, een betere winddichtheid én zorgt voor minder thermische bruggen. Volop voordelen voor alle partijen dus.”
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Recticel Insulation Nederland.
BEDRIJFSPROFIEL
Gevel isoleren? Pas op voor koudebruggen! Bij het (na-)isoleren van gevels wordt nog te veel gekeken naar enkel de RD-waarde van isolatiematerialen. Dit terwijl de eisen zijn gebaseerd op de Rc-waarde (het isolerend vermogen van de totale constructie). Er wordt te weinig rekening gehouden met de impact van thermische onderbrekingen. Gevolg: de gerealiseerde Rc-waarde kan enkele punten lager uitvallen dan geëist.
zijn. Dit betekent dat een RD van 5,8 nodig is om een Rc van 4,5 te realiseren. Ofwel de RD-waarde van het isolatiemateriaal moet circa 30 procent hoger zijn dan de benodigde Rc-waarde.
seerd wordt door de beduidend lagere kosten voor de overige materialen en voor de verwerking. In totaliteit is daardoor de toepassing van het hoogwaardige SlimFort-systeem veel voordeliger.
Mogelijk voldoet u als aannemer niet aan het bestek of aan de eisen uit het Bouwbesluit. Neem bijvoorbeeld een traditioneel gevelisolatiesysteem met een houten regelwerk gevuld met isolatie. De houten balken zijn koudebruggen die tot gevolg kunnen hebben dat een initiële RD-waarde van bijvoorbeeld 6,5 resulteert in een Rc-waarde van
Rekentool biedt uitkomst
SlimFort behaalt wat het belooft
slechts 4,5 (gebaseerd op berekening in Trisco bij een houtaandeel van 15 procent). Als vuistregel kun je stellen dat de RD-waarde circa 45 procent hoger moet zijn dan de gewenste Rc-waarde. Een ander voorbeeld zijn de systemen met afstandschroeven. In de praktijk blijkt dat hier gemiddeld minimaal zes schroeven per vierkante meter nodig
Om het werk van verwerkers te verlichten, ontwikkelde IsoBouw een rekentool. Op basis van de gewenste Rc-waarde kan hiermee snel en eenvoudig een overzichtelijke materialenlijst worden samengesteld bij de toepassing van het SlimFort gevelisolatiesysteem. Deze lijst is geheel afgestemd op de projectspecifieke uitgangspunten, zoals de gewenste Rc-waarde, het gewicht van de gevelbekleding, gebouwhoogte enzovoort. Via ‘slimfort-tool.isobouw.nl’ kunnen gebruikers met slechts vijf selectievelden alle benodigde gegevens van hun project aangeven. Het programma genereert vervolgens automatisch een complete materialenlijst. Met het door de tool gegenereerde advies heeft u bovendien altijd de zekerheid dat de gewenste Rc-waarde ook daadwerkelijk in de praktijk wordt behaald. Met de tool kunnen desgewenst de prestaties van SlimFort worden vergeleken met andere systemen. IsoBouw toont onder andere dat het verschil in aanschafkosten van de SlimFort isolatieplaten ruim gecompen-
Bij het gevelisolatiesysteem SlimFort communiceert IsoBouw de Rc-waarde. Dit houdt in dat bijvoorbeeld SlimFort 4,5 ook daadwerkelijk de Rc-waarde 4,5 behaalt. SlimFort is een isolatieplaat met geïntegreerde metalen beugels die geen contact maken met de achterconstructie. Met de automatisch uitgelijnde bevestigingsbeugels wordt de isolatie aan de achterconstructie geschroefd en kan tevens de houten of aluminium draagstructuur worden bevestigd. Meestal zijn slechts 2,8 schroeven per vierkante meter nodig. Met de impact van deze schroeven op de Rc-waarde is al rekening gehouden bij de samenstelling (dikte) van SlimFort. Dit betekent dat de beloofde Rc-waarde met SlimFort ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Dat is een geruststelling voor een verwerker die achteraf niet met faalkosten wil worden geconfronteerd.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Isobouw.
12
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
Optimaal akoestisch binnenklimaat Vanwege aanhoudende groei verhuisde Lumière Cinema in Maastricht in 2016 naar de voormalige fabriek van sanitairproducent Sphinx. Het monumentale gebouw werd in 1910 gebouwd en functioneerde als elektriciteitscentrale voor de fabrieken. De oorspronkelijke sfeer in de centrale – waar nu het restaurant en cafégedeelte zijn gevestigd – is bewaard gebleven door het behoud van oorspronkelijke materialen en ornamenten. Om een comfortabel en prettig akoestisch klimaat in deze ruimte te creëren, hebben de interieurontwerpers Roos & De Vos aan Merford Acoustic Materials gevraagd te helpen een akoestisch plan te maken. Voor het plafond bedachten de ontwerpers een compositie van hangende en met het dak meelopende zwarte panelen. Eric Visser van Merford: “Omdat het hier een
monumentaal pand betreft, mocht niet in de staalconstructie worden geboord. Ook verlijmen was geen optie. Daarom is ervoor gekozen alle hangende elementen met verstelbare haken te bevestigen. Voor de hangende panelen en akoestische letters van Lumière is een MDF-plaat als basis gebruikt, om te voorkomen dat de elementen uitzakken onder hun eigen gewicht. De elementen aan het plafond konden tegen de houten plafondconstructie worden bevestigd.” Voor de wanden bedachten Roos & de Vos panelen gevuld met Akotherm polyesterwol platen en bekleed met wollenstof. Hoog op de wanden werden grote panelen bevestigd. Het resultaat is een prettig akoestisch klimaat. Foto: Merford
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
Isolatie
13
" " "
!
% # ! # " ! # " # ! " # " " " % " "
% # # % # ! # $ ! ! " " # # ! # " % # " " " " # " # ! % # # # # # " ! " # "
! " # " !
What ifâ&#x20AC;¦ FIRE AND SMOKE HAD NO CHANCE.
klass ro
e
Eu
ONGEKENDE VERBETERING
ndbaar Niet-bra 501-1) (EN 13
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
17
INTERVIEW
Bouwschil lastigste horde bij BENG De datum is bekend. Vanaf 1 januari 2020 gelden bij het indienen van een bouwaanvraag de BENG-eisen. De bouwschil heeft een centrale rol in dit concept, maar uit inventarisaties blijkt dat juist die schil vaak een struikelblok is bij het halen van de eisen. De toeleverende industrie zegt er al op voorbereid te zijn: “We bouwen nu al woningen op het strengere passiefhuisniveau.” DOOR TIJDO VAN DER ZEE
D
e BENG-eisen zitten er al een hele tijd aan te komen, maar een exacte datum was nog niet gegeven. “Vanaf 2021 moet alle nieuwbouw in Nederland een Bijna Energieneutraal Gebouw oftewel BENG zijn”, zo wordt het via officiële kanalen verkondigd. Wat houdt dat in? Velen in de bouw vermoedden dat het betekende dat bouwaanvragen tot en met 31 december 2020 uit konden gaan van EPC 0,4 en dat daarna pas de BENG-eisen zouden gaan gelden. Zo werkte het bij EPC-aanscherpingen immers tot nu toe. Maar nee, op 7 december j.l. liet Kajsa Ollongren, minister van Binnenlandse Zaken, weten dat “op de bouwaanvragen voor alle nieuwe gebouwen die vanaf 1 januari 2020 worden ingediend, de BENG-eisen van toepassing zullen zijn”. Harm Valk, adviseur bij Nieman Raadgevende Ingenieurs en betrokken bij de nieuwe bepalingsmethode voor BENG: “Het overgrote deel van de markt ging tot nu toe uit van ‘business as usual’: dus een inhoudelijke wijziging geldt voor een bouwaanvraag van na de genoemde datum.” Dat is niet het geval. Theo Scholten van Bouwend Nederland: “Een jaar eerder BENG voor alle projecten vereist naast de voorlichting die branches doen individueel en vanuit Platform ZEN ook een duidelijke overheidscommunicatie en voorlichting. Die is nu nog te beperkt.” Wel is het volgens Scholten positief dat er nu duidelijkheid komt over lopende projecten. “Lange tijd was onduidelijk of BENG ook bij oplevering voor al lopende projecten gold.” Dat is dus niet zo. Het geldt alleen voor nieuwe
Hoe vertaalt een energiebehoefte van een hele woning zich naar een Rc-waarde van dak of gevel?
projecten. “Lopende projecten kunnen dan nog worden afgerond onder het oude stelsel.”
Differentiatie De planning schuift dus een jaartje naar voren, en daar kan de markt zich voor gaan opmaken. Over de precieze BENG-eisen is nog niet veel te zeggen. In tegenstelling tot de huidige EPC-berekening, die in de basis een optelsom is van alle duurzame maatregelen, geldt bij BENG dat moet worden voldaan aan drie eisen: de energiebehoefte van een woning, het primaire energiegebruik en het aandeel hernieuwbare energie (zie tabel). En daarmee is in feite de oude trias energetica weer opgepoetst. Voor de toeleveranciers is vooral de eerste eis van belang. Een energiebehoefte van 25 kWh/m2.jr voor woningen blijkt voor veel projecten een tamelijk moeilijk haalbare kaart. Uit een recente analyse van RVO van de meest energiezuinige woningbouwprojecten bleek dat slechts één op de zes projecten voldeed aan de eis. Hoe vertaalt een energiebehoefte van een hele woning zich naar een Rc-waarde van dak, vloer of gevel? Dat is een lastige. Er zijn wel referentieprojecten die een indicatie geven. Zo zijn er al in 2012 in het Overijsselse Borne rijtjeswoningen gebouwd met deze Rc-waardes van 8,7 m2.K/W voor de gevel, 9,4 m2.K/W voor het dak en
10,19 m2.K/W voor de vloer (bedenk dat het Bouwbesluit sinds 2015 waardes eist van: 4,5 m2K/W voor de gevel, 6,0 m2K/W voor het dak en 3,5 m2K/W voor de vloer). Dit, plus natuurlijk lage U-waardes voor glas en kozijn en een goede luchtdichtheid, resulteerde in een energiebehoefte van de woning van 7,1 kWh/m2.jr, ver beneden de BENG-eis van 25 kWh/m2.jr.
Robuust Het kán dus wel, maar eenvoudig is het niet. Toch heeft Peter Fraanje, directeur van de NVTB, de koepelorganisatie voor branches van bouwmaterialen, geen zorgen. “In 2012 is al afgesproken dat we energieneutraal gaan bouwen in 2020. Later is die ‘b’ van bijna ervoor gekomen. Als we de klimaatdoelstellingen willen halen, moeten we echt inzetten op woningen met een lage energievraag. Het is de meest effectieve en robuuste manier om de klimaatdoelstellingen te halen.” Zelfs passiefhuisniveau (max 15 kWh/m2.jr) is volgens Fraanje prima voor elkaar te krijgen. BENG zal ervoor zorgen, denkt Fraanje, dat installatietechnische foefjes om het huis energieneutraal te krijgen meer plaats zullen gaan maken voor samenwerking tussen ontwerper en bouwer en dat woningen “robuuster” zullen worden. “We gaan woningen bouwen met meer comfort en een hogere kwaliteit.”
Gebouwfunctie
Energiebehoefte kWh/m2.jr
Primair fossiel energiegebruik kWh/m2.jr
Aandeel hernieuwbare energie %
Woningen en woongebouwen
25
25
50
Utiliteitsgebouwen
50
25
50
Onderwijsgebouwen
50
60
50
Gezondheidszorggebouwen
65
120
50
Bron tabel: RVO
VacuĂźm Isolatie Panelen
Ę&#x201E; 0,007
Sinds een paar jaar enorm in opkomst, in Nederland, als het meest efficiĂŤnte isolatiemateriaal wat er op de markt is. Al zeker 15 jaar toegepast in de meeste West Europese landen is het dan ook met recht een superisolator voor nieuwbouw en renovatie. Al toegepast in huizen en flats in bijvoorbeeld Leeuwarden, Joure Haarlem, â&#x20AC;&#x2122;t Harde, Zeist, Dronten, Zeewolde, Ede, Spijkenisse, Oosterhout, Breda. Waar het meer en meer gaat om de ruimte die benodigd is om aan de nog steeds strenger wordende eisen te voldoen, bieden de VIP panelen een enorme uitkomst. Leverbaar met op de toepassing gerichte cacheringen zoals EPS, XPS, rubber zijn de panelen overal inzetbaar. Zelfs met een gepatenteerde coating in zeer natte omgevingen. Met deze Lambawaarde, Ę&#x201E; 0,007 W/m.K isoleert het 6-8 keer beter dan ieder ander traditioneel isolatiemateriaal. Het heeft CE keurmerk en heeft een door ISSO gecontroleerde kwaliteitsverklaring, waarmee het opgenomen is in de databank van BCRG voor zowel nieuwbouw als renovatie toepassing. Toegepast in de gehele schil van de woning, werkt men snel, zonder afval en nagenoeg geen faalkosten naar de hoogste isolatiewaarde met de minimaal benodigde constructie. Dus naast de efficiĂŤntie in isolerend vermogen ook bijzonder efficiĂŤnt in het verwerken.
Korte bouwtijd - geen afval - kosten minimalisering Ook toepasbaar in vrijwel ieder denkbare sandwich uitvoering. Op maat en compleet met vrijwel ieder materiaal op kleur afgewerkt, geleverd. Hiermee kan in 1 arbeidsgang bijvoorbeeld de gevel sluitend en aan de nieuwste isolatie eisen voldoend, gemaakt worden. Bij renovatie kan men dus van de bestaande kozijnen gebruik maken en toch de geĂŤiste isolatiewaarde halen. O.a. verkrijgbaar bij alle BMN vestigingen onder de naam Isodun.
Email: info@ba-log.nl â&#x20AC;˘ Telefoon: 0345 617697 â&#x20AC;˘ www.ba-log.nl
Holz100
GEZOND EN DUURZAAM BOUWEN MET MASSIEVE KRUISLAAGSE HOUTBOUWELEMENTEN ZONDER VERLIJMING EXCLUSIEF VOOR ABONNEES NO TIFICATIES BIJ BELANGRIJK NIEUWS
GEMAKKELIJK NIEUWS EN BOUWBERICHTEN DELEN
ALTIJD HE T LAATSTE NIEUWS BIJ DE HAND 1X DOWNLOADEN, ALTIJD ING ELOGD
Altijd het laatste bouwnieuws bij de hand Download nu de nieuwe Cobouw-app, exclusief voor abonnees & Ć&#x17E;
# ! " # % Ć&#x153;
# Ć&#x17E; $ #
Download de app in de appstore of ga naar www.cobouw.nl/app 444Ç˝ , ,24Ç˝+)
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
19
BOUWBERICHT
Nieuwe gevel voor gemeentehuis Putten
Artist impression van het gemeentehuis van Putten na de renovatie.
Het gemeentehuis van Putten ondergaat volgend jaar een grondige renovatie. Belangrijkste ingreep is de isolatie van de buitenschil. Deze isolatie brengt met zich mee dat de bestaande buitenmuren moeten worden gesloopt, aldus een gemeentewoordvoerster. Dat biedt kans voor een nieuwe gevelindeling en uitstraling van het gebouw aan het Fontanusplein. DOOR JEROEN KREULE ARTIST IMPRESSIONS KORFKER ARCHITECTEN
D
oor het gebouw zo zorgvuldig te (her)ontwerpen en te detailleren ontstaat een meerwaarde voor het centrumgebied, zo is het idee. Het Fontanusplein wordt ook heringericht, al maakt de opknapbeurt van het plein geen deel uit van de renovatie van het gemeentehuis.
Veel glas De gemeente had vijf architectenbureaus uitgenodigd om met een ontwerp te komen. Al deze bureaus hebben ervaring met de renovatie van gemeentehuizen. Unaniem werd gekozen voor het ontwerp van architectenbureau Korfker uit Emmeloord. De entree van het gemeentehuis en het gedeelte met de trouwzaal krijgen – door toepassing van veel glas – een ‘opener uit-
straling’. De gevel aan de kopse kant wordt het exclusieve gezicht van de politie, met een eigen entree.
Informeel werken De gevel van het publieksgedeelte van het gemeentehuis wordt een paar meter naar voren geplaatst. De huidige lunchruimte voor het personeel wordt zodanig aangepast dat die straks ook te gebruiken is voor overleg en voor informeel werken. De bestaande kap van deze ruimte wordt vervangen door ramen rondom en daarop een plat dak. Omdat alle overheidsgebouwen in 2030 aan energielabel A moeten voldoen, heeft de gemeente hier nu al voor gekozen. Naast nieuwe isolatie van de buitenschil, krijgt het gebouw triple glas, 90 zonnepanelen op het dak, warmtepompen, klimaatplafonds en warmte-koude-opslag.
Tijdelijke huisvesting Tijdens de renovatie verhuist het gemeentepersoneel tijdelijk naar een kantorencomplex naast kasteel De Vanenburg. De kosten voor deze tijdelijke huisvesting bedragen 437.000 euro. Het gemeentehuis gaat niet volledig dicht: de Kunstkelder, de trouwzaal en de raadzaal zijn ’s avonds gewoon te gebruiken. De renovatie start in januari 2018 en neemt ongeveer een jaar in beslag.
Cobouw Bouwberichten Projectnummer 308056 Locatie Fontanusplein 1, 3881 BZ Putten Periode Start: 2 april 2018 Oplevering: 22 april 2019 Wilt u uitgebreide informatie over dit project inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Kijkt u dan op bouwberichten.nl.
PXA Nederland • 030 66 66 963 • info@pxanederland.nl • www.pxanederland.nl facebook.com/pxanederland • linkedin.com/company/pxa-nederland
NIEUW
De elektrische woonhuisinstallatie Nu en in de toekomst De verduurzaming van het woningbestand is een belangrijk thema. Zowel voor nieuwe woningen waar al een norm ligt voor de energieprestatie, als voor de verduurzaming van het bestaande woningbestand, ligt de lat hoog. Het boek De elektrische woonhuisinstallatie - Nu en in de toekomst geeft u een overzicht van de eisen die worden gesteld aan een woonhuisinstallatie op dit moment en in de toekomst. Het boek gaat in op de classificaties van onder andere: de “All-electric” woning, “nul-energie” en de “autonome” woning. In het boek vindt u alles over: Comfort in en rondom de woning Benodigde basiskennis en basisvoorzieningen Veiligheid in en rondom de woning De (toekomstige) energievoorziening in een woning Nieuwe apparatuur en toepassingen in de woning Slimme meet- en schakeltechnieken Q
Auteur: Prof. dr. ir. J.F.G. (Sjef ) Cobben
Q Q Q Q Q
Deze uitgave is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de bouw en het ontwerp van woonhuizen.
Bestellen of meer informatie: Ga naar www.vakmedianetshop.nl/woonhuisinstallatie of bel (088) 58 40 888.
Introductieprijs € 39,95 De prijs is geldig tot en met 15 januari 2018. Normale prijs is € 49,95. Prijzen zijn excl. btw. ISBN: 9789492610027. 108 pagina’s.
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
E NIEUWEK I RUBR
Isolatie
21
NOVITEITEN
Innoveren is een noodzaak. Daarom wordt er volop nagedacht over nieuwe ideeën en producten. Niet alles is even bruikbaar, maar er blijven genoeg plannen over die het waard zijn om te worden uitgewerkt. Uit dit aanbod selecteert de redactie noviteiten waar we trots op mogen zijn, waar we wat mee kunnen en waar de lezer zijn voordeel mee kan doen.
Een gevel die zich aanpast Inspelen op slimme meter Een kijkje in de nabije toekomst met het onderzoeksproject Spong3D. Een adaptief gevelsysteem dat alleen kan worden geproduceerd door 3D printtechnologie. Het systeem integreert verschillende functies om te komen tot een optimale thermische prestatie in verschillende weersomstandigheden gedurende het jaar. De gevel past zich dus aan de buitenomstandigheden aan en kan desgewenst warmte vasthouden of juist loslaten. Het gevelsysteem heeft een complexe structuur van luchtopeningen in de kern voor thermische isolatie en kanalen voor vloeistof (water met toevoegingen) aan de buitenkanten. Hier-
mee wordt aan de ene zijde warmte opgeslagen; vervolgens wordt de warmte verplaatst en ten slotte aan de andere zijde weer afgegeven. Daarmee kan de gevel verwarmen in de winter door zonnewarmte op te vangen en te verplaatsen naar binnen én verkoelen in de zomer door interne warmte te bufferen en naar buiten te verplaatsen. Het doel is dat het gevelsysteem zich voortdurend aanpast en zodoende de warmte in het gebouw regelt. Spong3D is een proof of concept onderzoek dat gezamelijk wordt uitgevoerd door de universiteiten van Delft en Eindhoven. www.4tu.nl
Voor installatie- en bouwbedrijven en aanbieders van duurzame energieopwekking, zoals zonnepanelen en warmtepompen, is er een nieuwe toolbox beschikbaar met de naam: ‘Slim energie besparen’. De toolbox helpt de bedrijven bij de uitrol van de slimme meter die in 2020 in alle woningen moet hangen. De toolbox is ontwikkeld door de werkgroep ‘lokale marktplaats’ van het Convenant energiebesparing gebouwde omgeving. Het bevat onder andere informatie over de slimme meter en energieverbruiksmanagers, filmpjes, beeldmateriaal en voorbeeldbrieven voor klanten. Binnenkort volgt een uitbreiding met een gebruiksvriendelijke ICT-tool, die de plannings- en plaatsingsdata van de uitrol van de slimme meter ontsluit. De toolbox is te downloaden via: www.uneto-vni.nl.
8,5 miljoen euro voor recycling piepschuim Er wordt al bijna twee jaar over gepraat maar nu is de financiering eindelijk rond voor een demonstratiefabriek in Terneuzen. De coöperatie Polystyreenloop investeert komend jaar 8,5 miljoen euro in een recyclefabriek voor broomhoudend piepschuim (EPS). EPS wordt op grote schaal gebruikt in de bouw en bevatte tot voor kort vaak de broomhoudende vlamvertrager HBCD. Dat maakte het bijzonder lastig en dus vooral duur om EPS te recyclen. Maar de verwachting is wel dat vanaf 2020 ongeveer een half miljoen ton per jaar aan EPS-afval vrijkomt uit gebouwen in Europa. De betrokken industrie heeft met Polystyreenloop de verantwoordelijkheid en
het initiatief genomen voor de demonstratiefabriek, die 3000 ton per jaar zal gaan verwerken. EPS wordt daar opgelost in een mengsel van organische oplosmiddelen. Verontreinigingen en additieven, waaronder HBCD, lossen niet op en worden gefiltreerd uit de oplossing. Polystyreenloop is druk bezig om een inzamelingssysteem op te zetten met gemeenten en afvalverwerkers. Maar hoopt ook dat de grote producerende bedrijven, als Shell en Repsol, zich snel aan zullen sluiten. Nu de financiering rond is, kan er snel worden gebouwd, de fabriek moet eind 2018 draaien. www.polystyreneloop.org
Wat alsâ&#x20AC;Ś uw vastgoedproject mĂŠĂŠr rendement oplevert? MEER VERKOOPBARE BINNENRUIMTE, MEER WINST
De waarde van slank isoleren Slank bouwen levert meer ruimte op. Dikke muren verbergen vaak nog zeeĂŤn van ruimte, waar niet iedereen zich bewust van is. Maar wat betekent slanker bouwen voor de return on investment van bijvoorbeeld een appartementencomplex? Oftewel, wat levert het nu ĂŠcht op? Onderzoek toont aan dat het gebruik van de Kingspan KoolthermÂŽ K108 Spouwplaat resulteert in meer binnenruimte, en dus meer verkoopbare vierkante meters en een hogere verkoopprijs. Bij een appartementencomplex in Amsterdam kan uw ROI zo oplopen tot ruim 92.000 euro, in vergelijking met minerale wol. Benieuwd hoe u maximaal rendement uit uw vastgoedproject haalt?
Download het onderzoek â&#x20AC;&#x2DC;Rentabiliteit op binnenruimteâ&#x20AC;&#x2122;
Isolatie
Cobouw special | donderdag 14 december 2017
23
Meer weten over isolatie? Vakmedianet heeft diverse interessante uitgaven in print en online en organiseert evenementen op dit gebied.
Meer over Isolatie NBD Online
Verbeelding Bouwbesluit 2012 Bouwfysica, editie 2017/2018
NBD Online is het platform voor bouwprofessionals op zoek naar technische details van bouwmaterialen en een bron van inspiratie voor de voorschrijvende bouw. Voor toeleveranciers is NBD-Online een perfect platform om in contact te komen met architecten, aannemers, installateurs en voorschrijvers op het moment dat ze een concrete behoefte hebben. Bij de website horen de wekelijkse gratis e-mailnieuwsbrieven gericht op bouw en installatie.
In dit boek krijgt u aan de hand van tekeningen uitleg over de technische eisen aan gebouwen op het gebied van bouwfysica in het Bouwbesluit. Hierbij is onder andere aandacht voor de aangescherpte eisen aan energieprestatie en thermische isolatie. In deze editie zijn de wijzigingen tot en met 1 juli 2017 verwerkt. Daarnaast is op de wijzigingen geanticipeerd die naar verwachting per 1 januari 2018 van kracht zullen worden, voor zover deze op het moment van schrijven bij de auteurs bekend waren.
Ing. D.M. Hellendoorn, ing. H. Harbers, ing. M. Berghuis ISBN: 9789492610065 Prijs: € 109,(excl. btw)
Bouwkwaliteit in de praktijk Bouwkwaliteit in de praktijk is een vakblad ontstaan door de integratie van NBD Magazine in Bouwregels in de praktijk. (Product)kwaliteit en bouwregelgeving zijn niet los van elkaar te zien. Bestemd voor private en publieke partijen om samen de bouwkwaliteit en bouwregelgeving naar een hoger plan te tillen en de lezer wegwijs te maken in nieuwe ontwikkelingen, innovaties, wetten en verantwoordelijkheden op onder andere het gebied van isolatie. Het vakblad verschijnt vanaf 2018 9 keer per jaar.
VAKBLAD OVER KWALITEITSBORGING BIJ PRODUCTEN, HANDHAVING EN REGELGEVING
Frank de Groot en Katja van Roosmalen Prijs: € 225,- per jaar (excl. btw)
THEMA’S:
• Private kwaliteitsborging • Isolatie
Nr. 1/2 • Jaargang 3 • januari/februari 2017 www.nbd-online.nl en www.omgevingindepraktijk.nl
www.nbd-online.nl
Bouwdeelkosten Bouwkundig 2018
DACE Price Booklet
Bouwmarkt
Met het zakboekje Bouwdeelkosten Bouwkundig heeft u actuele en betrouwbare richtprijzen in handen van bouwkundige gebouwonderdelen. Hiermee berekent u zeer eenvoudig de kosten van nieuwbouw en renovatie.
In deze uitgave vindt u richtprijzen voor vrijwel elk onderdeel van een procesinstallatie. Specifieke kosteninformatie wordt gegeven voor procesapparatuur, pijpleidingmateriaal, elektrotechniek, instrumentatie, schilderwerk, isolatie en bouwkunde.
Bouwmarkt houdt u op de hoogte van de kosten en kostentrends in de woning- en utiliteitsbouw en is voorzien van nieuws, indexen, prognoses, analyses en achtergrondinformatie, onder andere op het gebied van isolatie, die voor kostendeskundigen van belang zijn. jaargang 57 | nummer 9 - 2017
Bouwdeelkosten Bouwkundig
ISBN: 9789463460118 Prijs: €169,- (excl. btw)
Prijs: €573,71 (exc. btw)
Dutch Ass. of Cost Engineers ISBN: 9789463460033 Prijs: €158,- (excl. btw)
Price Booklet EDITION
2018
32 Dertien appartementen Van den Osterkamp te Veenendaal
Nieuwbouw vanaf 2021 verplicht bijna-energieneutraal
Totale bouwkosten € 1.429.480,- (excl.BTW) Bruto-vloeroppervlakte 1.590 m2 Bruto-inhoud 4.998 m3
MBK-Indexcijfer “Woongebouwen Nieuwbouw, jaarcijfers vanaf 2009”
Balans opmaken van stedelijke bouwprojecten
Bouwdelen, Bouwkundig deel 2 en Installatie
Onbeperkte ruimte voor vernieuwende projecten Isoleer met de laagste lambdawaarde ooit voor PUhardschuimplaten dankzij Xentro® technology. Ontdek zelf hoe goed u kunt isoleren met de dunne Eurowall® Xentro® VSRXZLVRODWLH HQ ( XURÁ RRU ;HQWUR® vloerisolatie.
recticelinsulation.nl
lambda
19