162ste jaargang, donderdag 18 januari 2018
03 Interview
06 Reportage
12 Interview
De trend van multifunctionele daken is echt ingezet: groene daken met een verblijfsfunctie en waterbuffering ĂŠn energie-opwekking door zonnepanelen.
De BENG-eisen voor nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen die vanaf 2020 gelden, vereisen betere afstemming tussen gevelbouwers en installateurs.
De gevel verdwijnt! Hoe dit zit, legt architect Winy Maas uit. Hij is keynote spreker bij de opening van Vakbeurs GEVEL 2018 op 23 januari in Utrecht.
Gevels & Daken
Twijfels over de baksteen voor uw bouwproject? Onzeker over de kleur? Benieuwd of de textuur het beoogde effect heeft? Bedenkingen over de breedte van de voeg en het metselverband?
Fotografische weergave De Rijswaard Texture Designer geeft beeld bij uw beslissing. Voer de steen van uw keuze in op de Texture Designer en u krijgt een fotografische weergave van kleur, textuur, voeg en metselverband. Bekijk het 3D-resultaat op afstand en van dichtbij en kies met 100% overtuiging!
Eenvoudiger kan het niet Werken met de Rijswaard Texture Designer is verrassend eenvoudig. Volg het stappenplan en voeg systematisch uw gegevens in. 1. Maak een eerste keuze uit de vele steensoorten in de online showroom. 2. Kies de voeg en het metselverband. 3. Voeg de gewenste textuur toe. Uw eerste 3D-presentatie is gereed.
Digitalisering in de bouw Ga mee in de ontwikkelingen in de bouwwereld. Presenteer uw bouwplannen in 3D en laat zien dat de gekozen baksteen voor meer dan 50% het beeld bepaalt. Versterk uw eigen overtuiging en die van uw klanten met een waarheidsgetrouwe artist impression.
Kiezen wordt stukken leuker! Dankzij de Rijswaard Texture Designer kunt u spelen met de mogelijkheden tot u de juiste combinatie hebt gevonden. Kwaliteit, kleurechtheid, flexibiliteit en maatvoering worden levensecht weergegeven. Zo wordt kiezen leuk! Bekijk eerst het eindresultaat in 3D en plaats daarna pas uw bestelling!
Doorbraak voor architecten, aannemers en projectontwikkelaars Bouw met overtuiging • • •
Inzicht Tijdsbesparing Zekerheid.
...................................................................................................................................................... Rijswaard Baksteen De Rijswaard 2, 5308 LV Aalst (Gld.) T 0418 - 552221, F 0418 - 552900, E info@rijswaard.nl, I www.rijswaard.nl
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
3
VOORAF
‘Duurzaamheid dwingt’
H
et is een quote van Gert Kwekkeboom, architect en in november uitgeroepen tot jong talent van het jaar. Het is zo’n geval van de spijker op zijn kop. Want hoewel duurzaamheid zo langzamerhand als begrip aan inflatie onderhevig is en vooral als container dienst lijkt te gaan doen, is er één ding dat het blijft doen: dwingen. Meestal niet zo heel sympathiek dat duwen, maar hier toch wel onvermijdelijk. Dwang moet resultaat opleveren, vandaar ook dat er eisen aan worden opgehangen. Dat doen we via BENG, de norm voor Bijna EnergieNeutrale Gebouwen, wat dan weer niet zo heel ambitieus of dwingend klinkt. Bijna is zo nietszeggend als leuk, een grijs woord. Niet iets waar je harder voor gaat lopen, energieloos bijna. En dit is natuurlijk niet de bedoeling. Het doet ook geen recht aan de ontwikkelingen bij de Nederlandse gevels en daken. Daar gonst het en is de beweging en verandering juist te voelen. Zo erg dat Winy Maas voorspelt dat de gevel zal verdwijnen. Wat dan weer een uitdaging is voor die mensen die het dak als vijfde gevel zien. Het speelveld is open en de mogelijkheden zijn bijna eindeloos. Dankzij het zacht dwingende kleurloze woord duurzaamheid.
4 6 9 11 12 15 16 19 21 22 23
Het dak is al lang geen sluitpost meer / Armand Landmand BENG leidt tot minder eilandjes/ Tijdo van der Zee Plataan als inspiratiebron / Anka van Voorthuijsen Samen bouwen aan de gevel van de toekomst De gevel verdwijnt! / Caroline Kruit Kort nieuws van Cobouw.nl Durven en doen: duurzaamheid begint in de schil / Joost Valkhoff Hotel geïntegreerd in duin / Laura van Santen Noviteiten Laat de baksteen leven Verdieping
Deze Cobouw Special wordt ook verstuurd naar de abonnees van de Architect.
OMSLAG
Joost Valkhoff Adjunct Hoofdredacteur Cobouw Specials joostvalkhoff@vakmedianet.nl
De inhoud van deze special bevat gesponsorde onderdelen. Klantenservice (088) 584 08 88 Redactie (088) 584 08 00 Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Internet www.cobouw.nl/specials E-mail specials@vakmedianet.nl Adjunct hoofdredacteur Joost Valkhoff Uitgever Frederique van de Poll Eindredactie en coördinatie Nienke Abma, Nanda van Dijk en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Caroline Kruit, Armand Landman, Laura van Santen, Anka van Voorthuijsen, Tijdo van der Zee Vormgeving colorscan, www.colorscan.nl Basis ontwerp Menno van der Veen Abonnementen wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice@vakmedianet.nl, tel.: 088-584 08 88. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw).
© Vakmedianet 2018 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.
Het nieuwe stadhuiskwartier, ontworpen door Neutelings Riedijk Architects, mengt zich met het historisch hart van Deventer. De bijzondere gevel is ontworpen door Loes ten Anscher. Het ontwerp omvat een reeks roosters met 2264 unieke vingerafdrukken van Deventenaren in aluminium gegoten. Samen vormen zij één groot kunstwerk. Sinds de oplevering in april 2016 heeft het Stadhuiskwartier Deventer al verschillende
prestigieuze architectuurprijzen gewonnen, waaronder de Abe Bonnema Architectuurprijs 2017 en de BNA Beste Gebouw van het Jaar 2017 Publieksprijs. Ook is het Stadhuiskwartier genomineerd voor de RIBA International Prize 2018.
Foto: Scagliola Brakkee / © Neutelings Riedijk Architecten
4
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
INTERVIEW
Het dak is allang geen sluitpost meer Als directeur van het kennisplatform Leven op Daken was hij jarenlang wegbereider voor vergroening van platte daken. Zijn tomeloze inzet voor de Green Deal Groene Daken leverde Erik Steegman begin 2017 de titel ‘Dakenman van het jaar’ op. Bovendien is Steegman directeur van de Nederlandse Dakdekkers Associatie (NDA). Meer dan voldoende gespreksstof dus. “Grind en tegels op platte daken moeten nu zo onderhand maar eens worden verboden.” DOOR ARMAND LANDMAN
H
et gemiddelde dakdekkersbedrijf dat onder de vlag van de Nederlandse Dakdekkers Associatie (NDA) opereert, moet nog wennen aan de groene blik waarmee de kersverse directeur Erik Steegman naar hun handel kijkt. Steegman: “Het vergt een andere manier van doceren. Een van de eerste dingen die ik heb aangepakt, is de
Het onderhoud van multifunctionele en groene daken is een aandachtspunt. Zo moet erop worden gelet dat bomen niet te groot worden.
website. Daarop stonden vooral veel foto’s van mannen met branders. We hebben er nu een website van gemaakt waarbij de nadruk minder ligt op de producten die we leveren en meer op welke richting we met onze bedrijven op moeten. Een deel van onze achterban is al langer bezig met multifunctionele daken, maar er is ook nog steeds een grote groep die werkt met langdurige contracten en pas gaat nadenken over andere functies van een dak wanneer er een renovatie aan zit te komen.”
Multifunctioneel Dat moet anders. Sneller vooral. En de richting die moet worden ingeslagen, is groen. Multifunctioneel ook. Daar is Steegman van overtuigd. “Klimaatverandering leidt tot hittestress in steden. En tot hevige piekbuien die een steeds groter beslag leggen op onze waterafvoer. Multifunctionele en groene daken kunnen helpen die piekbuien beter te weerstaan en zorgen bovendien voor koelere steden. Eigenlijk is water in Nederland veel te goedkoop. Het maakt het lastiger om een goed verdienmodel te vinden voor de opslag van overtollig regenwater op daken. Water waar je heel veel meer mee zou kunnen doen. Technisch is er al veel mogelijk. Er zijn al hele handige appjes waarmee je het opgeslagen water op je dak tijdig en volautomatisch kunt afvoeren. Als het gaat vriezen bijvoorbeeld. Of juist als het te warm wordt.”
Green Deal Groene Daken Het vinden van die verdienmodellen was de start van de door Steegman geïnitieerde ‘Green Deal Groene daken’. Want gemeenten, provincies, waterschappen, bedrijven, maar ook verzekeraars verdienen allemaal
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
5
Moerasdak op de parkeergarage van een appartementencomplex in Berkel en Rodenrijs.
“Grind- en tegeldaken moeten wat mij betreft zo snel mogelijk worden verboden” Het besef groeit dat we echt circulair moeten gaan bouwen. Multifunctionele en groene daken horen daarbij.
iets als er minder overlast is door plotselinge tropische buien of hitte. En dus denken al die partijen mee over hoe vergroening van de Nederlandse daken een impuls kan krijgen. “Je kunt bijvoorbeeld denken aan belastingdifferentiatie”, stelt Steegman. “Woningeigenaren met een groen dak hoeven dan minder rioolrechten of waterschapsbelasting te betalen. In Amsterdam en Rotterdam zijn ze daar al ver mee. Die steden lopen echt voorop. En ook Stowa en Rioned zijn er ondertussen van overtuigd dat daken onderdeel moeten zijn van het totale stelsel van waterbeheer en -afvoer. Grind- en tegeldaken moeten wat mij betreft zo snel mogelijk worden verboden.” Maar er is nog een lange weg te gaan, weet de ‘Dakenman van het jaar’. “Kijk, ik kom uit de ‘groen-blauwe’ wereld en snap de emotie van aannemers en gebouweigenaren. Ik heb al zo vaak meegemaakt dat eigenaren zeggen ‘een daktuin? Dat nooit meer, want het levert alleen maar lekkages op.’ Maar tegen die mensen zou ik willen zeggen: ‘Doe het anders. Doe het in één keer goed. Want dat kan heus. Maar dan moet je ons in een eerder stadium bij de plannen betrekken.”
Duurzaam Dak Concept De Nederlandse Dakdekkers Associatie (NDA) ontwikkelde vanuit de praktijk een nieuw businessconcept – het NDA Duurzaam Dak Concept – dat integraal inspeelt op het veranderende beleid van opdrachtgevers. Er valt interessante opbrengst te behalen door toepassing van het concept. Deze opbrengsten laten zich onder andere vertalen in geld, terugverdientijden, GJ/m2 of credits voor de duurzaamheidsmethodiek BREEAM: het NDA Duurzaam Dak Concept omvat het aandragen van kennis, ontwerpen, uitvoeren en instandhouden van alle mogelijkheden die een dak biedt op het terrein van duurzaamheid, in alle ‘levensfases’ van een dak. Vanuit de strategie ‘Trias Energetica’ van de TU Delft benadert het NDA Duurzaam Dak Concept het gebruik van het dak voor een zo duurzaam mogelijke energiebeheersing. De eerste stap binnen deze strategie is de energievraag zo veel mogelijk te beperken. Dit kan door goed te isoleren of door de introductie van spierwitte daken waardoor een aanzienlijke besparing op respectievelijk de verwarm- en koelkosten kan worden gerealiseerd. De tweede stap is het gebruik van duurzame energie. Er zijn zonnecellen, al dan niet geïntegreerd in dakbedekkingsystemen, of speciaal hiervoor ontwikkelde windturbines op daken te plaatsen. Er kan ook warmte of kou van het dak worden betrokken. De laatste stap is zo efficiënt mogelijk gebruik te maken van eindige energiebronnen.
Garantieperiode Aannemers letten bij de aanleg van een groen of multifunctioneel dak volgens Steegman nog te vaak op de garantieperiode van tien jaar. “Maar dat mag toch niet het belangrijkste criterium zijn? De meeste goed aangelegde daken gaan heus wel langer mee. Veel beter is om een groen dak te beoordelen op kwalitatieve criteria als meerlaagse systemen en de drukvastheid van de isolatie. De meeste problemen doen zich overigens binnen de eerste jaren na aanleg voor. Daar zie je de meeste juridische conflicten over ontstaan. Onvoorziene zaken, detaillering, een hovenier die met een schoffel door de dakbedekking schiet. Maar mijn ervaring is ook: als je in de eerste jaren niet tegen problemen aanloopt, dan blijft je dak ook na die periode echt wel waterdicht. Multifunctionele daken blijven een eigenzinnig gebied in de bouw. Het leidt daarom nogal eens tot duurkoop. Informeer dus tijdig.”
Kennis “Steeds vaker zie je dat architecten minder kennis hebben over de bouwkundige aspecten van hun ontwerpen. Ik zou ze op het hart willen drukken om dan externe expertise op te zoeken. Weet waar je aan begint. Er zijn legio voorbeelden van bijvoorbeeld bomen op daken die na 20 tot 30 jaar net een tikkeltje te groot zijn gegroeid. Uit het oude VROM-gebouw werden ze om die reden in mootjes verwijderd en bij ING kwam de facilitaire dienst erachter dat het onderhoud van hun daktuin toch iets begrotelijker was dan waarop ze bij de aanleg hadden gerekend. Constructief gaat het meestal wel goed, maar het onderhoud van zulke daken vraagt om aandacht. Dat wordt nog wel eens vergeten.” Toch nemen de kennis over en het tempo van de vergroening van daken in rap tempo toe, constateert Steegman. “Nu er weer wordt gebouwd, groeit ook het aantal multifunctionele en groene daken. En dan gaat het heus niet meer alleen om sedumdaken. Die zie je eigenlijk alleen nog maar in heel grote oppervlakten. Nee, de trend naar daadwerkelijk multifunctioneel is echt ingezet. Dan praat je dus over groene daken met een verblijfsfunctie en waterbuffering en energieopwekking door zonnepanelen. Dat kan allemaal prima worden gecombineerd. En het heeft na de crisis een enorme vlucht genomen.”
de inrichting van groene of multifunctionele daken tekenen toch vaak hoveniersbedrijven. En die zijn dan vaak ook nog gespecialiseerd in daktuinen, dat is echt een ander stiel dan een gewone tuin. Ik zie wel steeds meer en betere samenwerking, maar van een echte integratie is geen sprake. Het is toch meer van ‘schoenmaker, houd je bij je leest’.” En op andere gebieden? Zijn er al dakdekkersbedrijven die ook zonnepanelen kunnen aanleggen? “Nee, ook nauwelijks. Althans, ze kunnen de rekken waarop de panelen liggen, stellen en verankeren, maar daar blijft het bij. De daadwerkelijke installatie gebeurt toch nog door installatiebedrijven. Wat ik daar wel zie is dat installatiebedrijven slecht samenwerken met dakdekbedrijven. Ik kom nog wel eens installateurs van zonnepanelen tegen die hun klanten niet adviseren om ook goed te kijken naar de dakconstructie of -isolatie. Ze zijn bang dat de kosten dan te hoog oplopen en ze de klus daardoor mislopen. Terwijl ik ook voorbeelden ken waarbij een VVE een deel van de energiebesparing die zonnepanelen opleveren, investeren in een nieuw dak en de isolatie. Zo zou het moeten, want het scheelt lekkages en reparaties achteraf. Ik blijf daarop hameren.” Toch voelt Steegman zich geen roepende in de woestijn. “Al mijn voorbeelden en zienswijzen worden door een steeds grotere groep mensen erkend en nageleefd. Ik zie echt een beweging in de markt. Daar waar het vroeger altijd maar zo goedkoop mogelijk moest, zie je nu dat steeds meer aannemers beseffen dat we echt circulair moeten gaan bouwen en dat groene en multifunctionele daken daarbij horen. En dat je dat dan maar beter meteen goed kunt aanpakken dan het laten uitdraaien op schade in te toekomst. Want dan heb je een veel groter probleem.”
Verschillende disciplines Betekent die trend ook dat dakdekkers en hoveniersbedrijven steeds verder integreren? Dat de bedrijven die zijn aangesloten bij de NDA steeds vaker een totaalpakket aanbieden? “Dat zie ik nog niet”, zegt Steegman. “Daarvoor zijn de disciplines ook te verschillend denk ik. Dakdekkers maken een dak voor een bepaalde periode waterdicht. Zeg 10 of 20 of 30 jaar. En dat kan overigens al heel erg duurzaam. Voor
Dakenman van het jaar Erik Steegman: “Multifunctionele daken blijven een eigenzinnig gebied in de bouw.”
6
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
REPORTAGE
BENG leidt tot minder eilandjes De BENG-eisen (Bijna Energieneutrale Gebouwen) voor nieuwe woningen en utiliteitsbouwen die vanaf 1 januari 2020 gaan gelden, vereisen een betere afstemming tussen gevelbouwers en installateurs. Want een zeer goed geïsoleerde gevel biedt ruimte aan een grotere diversiteit aan ventilatieconcepten. En gevels met een lage isolatiewaarde beperken juist de keuze voor installateurs. Dat zeggen gevelbrancheorganisatie VMRG en TVVL, een kennispartner in de technologiesector. DOOR TIJDO VAN DER ZEE
B
ij elke EPC-aanscherping (energieprestatiecoëfficiënt) moeten bouwers en leveranciers weer een tikkie beter hun best doen om aan de energievereisten te kunnen voldoen. De laatste aanscherping was in 2015 en bracht de EPC terug tot 0,4. Veel producenten in de gevelbranche beseften toen al dat je dat doel sámen wellicht beter kan bereiken dan door naar elkaar te wijzen. Een mooi voorbeeld van samenwerking is het pilotproject bij een van de gebouwen van de TU Delft. In de gerealiseerde nieuwe integrale gevel zijn diverse functies, zoals ventilatie, koeling en verwarming, samengevoegd tot één systeem waarmee het gebruikerscomfort wordt gewaarborgd.
Drie eisen De BENG-eisen vertalen vanaf 2020 ruwweg naar een EPC van 0,2, maar er is een groot verschil met de EPC. De EPC-berekening is een optelsom van alle duurzame maatregelen aan een woning of utiliteitsgebouw, terwijl bij BENG moet worden voldaan aan drie eisen: de energiebehoefte van een woning, de energiezuinigheid van de gebouwinstallaties én het aandeel duurzame energie. Voor de gevelbranche is vooral de energiebehoefte van een woning van belang. Vooralsnog werkt de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) met een maximaal toegestane waarde van 25 kWh/m2.jr voor woningen en 50 kWh/m2.jr voor utiliteitsgebouwen. Daarvoor heb je gevels nodig met een zeer lage U-waarde (warmtedoorgangscoëfficiënt), en een zeer lage
qv10-waarde (luchtdoorlatendheid). In die waarden zit wellicht nog wel wat speling naar boven of naar beneden, want pas later dit jaar zullen de definitieve waarden worden bepaald.
In een pilot bij de TU Delft zijn in een integrale gevel diverse functies samengevoegd, zoals ventilatie, koeling en verwarming. Bron: VMRG
Meer samenwerking Volgens VMRG en TVVL dwingen deze eisen tot verdergaande samenwerking tussen gevelbouwers en installateurs. Daniëlle Dikhoff, Community Manager Kennisontwikkeling bij TVVL: “BENG is een reden om anders te gaan denken over de traditionele concepten.” Henk Zoontjens, Manager Technologie, Kwaliteit en Kennis bij de VMRG, beaamt dat: “Het zal moeten leiden tot meer samenwerking, minder eilandjes.” Vorig jaar zijn daarom de TVVL Expertgroep Klimaattechniek en VMRG begonnen met een gezamenlijk onderzoek naar de relatie tussen BENG, de gevel en de klimaatinstallatie. Zoontjens vervolgt: “We kijken hierbij
“Wij zijn voorstander van het Active House” naar de luchtdichtheid en de isolatiewaarde in relatie tot de verwarmings- en ventilatieconcepten. Bij welke U-waarden en qv10-waarden is welk ventilatieconcept nog haalbaar?”
Thermoskan Zoontjens kan zich best vinden in de BENG-eisen, maar vindt wel dat goed rekening moet worden gehouden met het comfort voor de gebruiker. “Met een
BENG een jaar vervroegd Vanaf 1 januari 2020 gelden bij het indienen van een bouwaanvraag de BENG-eisen. Dat liet minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken de Tweede Kamer begin december van het vorige jaar weten. Voor de bouw kwam dat als een verrassing, omdat die er eerder nog van uitging dat 1 januari 2021 de streefdatum was. Oorzaak volgens BENG-expert Harm Valk, van Nieman Raadgevende Adviseurs, ligt deels bij de verwachtingen uit Europa. “Het vervroegen van de ingangsdatum van de BENG-eisen is een direct gevolg van het verschil tussen de Nederlandse bouwregelgeving (beoordeling bij aanvraag omgevingsvergunning) en de EPBD-eis (vanaf 1 januari 2021 alleen nog maar bijna energieneutrale gebouwen). Door de ingangsdatum te vervroegen wordt in voldoende mate tegemoet gekomen aan dat laatste uitgangspunt.” Volgens Bouwend Nederland is het nu zaak om hierover luid en duidelijk te communiceren. “Een jaar eerder BENG voor alle projecten vereist naast de voorlichting die branches doen individueel en vanuit Platform ZEN ook een duidelijke overheidscommunicatie en voorlichting. Die is nu nog te beperkt”, aldus woordvoerder Theo Scholte.
groot, dicht gevelelement is die eis makkelijk te halen. Maar bewoners willen geen potdichte woning met een heel klein raampje. De trend is juist meer transparantie in woningen, met veel licht en waarbij af en toe nog een raampje kan worden opengezet.” Hij vervolgt: “Waar Passive House focust op energieefficiëntie, voegt Active House daar zaken aan toe als toetreding van natuurlijk licht en ventilatie. De wensen van de gebruiker staan hierbij centraal. Ondertussen moeten de leveranciers in de gevelbranche zich gaan richten op innovaties. We kunnen nu al kozijnen maken met een U-waarde van 0,8 W/m2K, maar eenvoudig is het niet en het kost ook nog wel wat. En in de toekomst zullen de eisen vast nóg weer wat strenger worden. De profielen worden met kleine stapjes verbeterd qua U-waarde, waarbij de systemen steeds dieper worden en meer toevoegingen bevatten. Veel grotere stappen kunnen worden gerealiseerd door actieve samenwerking met andere leveranciers van bijvoorbeeld glas, panelen, zonwering en de installateurs. Innovatie kan tot prachtige resultaten leiden.” Als voorbeeld noemt Zoontjens het pand van verhuisbedrijf Mondial Movers in Alblasserwaard. Dat heeft een gevel die is voorzien van doorzichtige pv-panelen van de Delftse start-up Wellsun, die kunnen meebewegen met de zon. “Prachtig is dat, al hangt er natuurlijk wel een prijskaartje aan.”
Een goed ontworpen en vakkundig gebouwde dakconstructie vereist een deskundige water- en luchtdichte afwerking met voldoende ventilatie. Warmte moet binnen blijven, terwijl we vocht, wind en ongedierte buiten willen houden. Om uw dakconstructie te beschermen en de levensduur te verlengen, biedt Ubbink ‘Dakconstructie Bescherming’, een breed assortiment producten op het gebied van lucht- en waterdicht bouwen, dakconstructieventilatie en beschermingsproducten, geschikt voor nieuwbouw en renovatie voor hellende daken met pannenafwerking.
Van bergzolder naar energiezuinige woonzolder 2018 Gevel
NIEUW! Amarillo woonzolder isolatiesysteem Een flinke labelstap vooruit én extra woonruimte voor bewoners? Het kan met de nieuwste Isover isolatie innovatie: Amarillo. Dit alles-in-één zolderisolatiesysteem transformeert een bergzolder in een energiezuinige en mooie woonzolder. Met minimale overlast voor de bewoners!
Meer weten? Kijk op isover.nl/amarillo-zolders.
Het nieuwe onderbreken begint nú Met Schöck Isolink® in de gevel
Ervaar Schöck Isolink GEVEL ® op 2018, s tand 0 1.D010
Weleens nagedacht over warmteverlies in de geventileerde gevel via traditionele gevelverankeringsoplossingen? Voorkom nu grote thermische lekken met Schöck Isolink® glasvezelcomposiet gevelankers. Ontdek Isolink® op: www.isolink-gevelanker.nl Schöck Nederland b.v. | Amersfoortseweg 15A | 7313 AB Apeldoorn | Telefoon: +31 55 526 88 20 | www.schock.nl
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
9
INTERVIEW
Plataan als inspiratiebron Toen architect Merijn de Jong voor het eerst de locatie in de Haarlemse Europawijk bezocht waarvoor Heren 5 Architecten een ontwerp zou maken, vielen hem direct de platanen op. “Heel mooie volgroeide bomen. Ik wist meteen: daar wil ik iets mee doen.” DOOR ANKA VAN VOORTHUIJSEN
D
e schilferige, veelkleurige bast van de platanen en de geelgroene bladeren van deze boomsoort inspireerden Merijn de Jong uiteindelijk bij het ontwerp van de gevel voor de vier woonblokken die er inmiddels staan. Een soort camouflageprint, omschrijft hij zelf. Aan de ene kant gaan die blokken daardoor enigszins op in de parkachtige omgeving, “maar ze staan er ook heel duidelijk wél.” Hij houdt er wel van, om een gebouw te versieren, zegt De Jong. “Zo’n toevoeging kan een verrijking zijn. Het zorgt ervoor dat bewoners zich kunnen identificeren met hun woning.”
Herkansing In dit geval ziet hij dat als een herkansing. “De Europawijk is een typische wederopbouwwijk. Op deze plek stonden portiekflats, die zijn gesloopt. De wederopbouw kenmerkte zich door het rationele karakter, en het generieke. De wijk krijgt nu een nieuwe kans door sloop en nieuwbouw; dat brengt verandering teweeg. Het leek ons mooi om in die herkansing nu niet voor het generieke, maar juist voor het specifieke te kiezen en iets ‘Haarlems’ te ontwerpen.” Dat typisch Haarlemse ziet hij onder meer in de setting waarin deze woningen staan: “Parkachtig. Het zijn vier losse objecten in een parkachtige omgeving. Haarlem staat bekend om haar prachtige parken.” Bovendien: de ‘eieren’, zoals de architect zijn ovalen woonblokken aanduidt, zijn ontworpen als hofjes, met een open binnenterrein. “Wonen in hofjes hoort ook bij Haarlem. Die traditie wilden we voortzetten.”
Eieren De eivormige woonblokken hebben daken die naar binnen toe schuin aflopen om genoeg licht in de binnenhoven te brengen. Elke woning heeft een privétuin, die met hagen van de buren is afgescheiden. Het landschapsontwerp is van Boto van der Meulen. Uiteraard zijn de oude platanen in dat ontwerp opgenomen. De Jong: “Prachtig toch, dat je bij nieuwbouw al een volgroeide plataan bij je woning hebt.” Er zullen ook Japanse kersenbomen worden geplant. “Ook al bloeien ze maar kort, ze knallen zo geweldig met hun kleur. Dat is genieten.” Rondom elk blok ligt een tuin, die gemeenschappelijk eigendom is van de bewoners. “Je kunt dus in je privétuin zitten maar ook voor het meer collectieve karakter kiezen en aan de buitenkant van het ‘ei’ je kleedje neerleggen.” De bergingen zijn meeontworpen en bevinden zich bij de entree van elk woonblok, zodat de binnentuin zo veel mogelijk gevrijwaard blijft van allerlei bouwsels en het hofachtige karakter behouden
De mooie volgroeide platanen inspireerden de architect bij het ontwerp van de vier ovale woonblokken in de Haarlemse Europawijk.
blijft. Van de vier ‘eieren’ bestaan de middelste twee uit koopwoningen, een derde is sociale huur en het woonblok op de kop bestaat uit zorgwoningen beneden, en aparte bovenwoningen. “Die hebben hun voordeur als enige aan de zijde van de binnenhof.”
Rijglijnen Architectenbureau Heren 5 kent een groot aantal ‘bakstenenfreaks’, waar De Jong zichzelf ook onder schaart. Voor dit project ontwierp hij decoratieve ‘rijglijnen’ van staand metselwerk die de gevel een duidelijke indeling geven. In samenwerking met de producent werd een Belgische strengperssteen voorzien van een engobelaag. “Geglazuurde stenen krijgen snel een zakelijke uitstraling. Ik zocht iets vriendelijkers.” Bij het engoberen van de bakstenen worden die voorzien van een gespoten kleipapje met kleurpigment: “dat oogt zachter. Het is net niet helemaal dekkend.” De gele basisstenen kregen zo witte, lichtgroene en donkergroene varianten. Daarmee kon de metselaar vlekken samenstellen op de gevels. “Om aan te geven waar die vlekken precies moesten komen, gingen we met een spuitbus en een hoogwerker langs de gevel en spoten we lijnen om de posities van de vlekken aan te geven. Hartstikke leuk. Dat deden we gewoon op gevoel, intuïtief.” Waarbij wel werd gelet op de ligging: “Een vlek aan de noordkant van de gevel hebben we ingevuld met donkergroene stenen. Want lichte stenen zouden daar ook snel groen worden.”
Gebouw met een verhaal Het is niet van belang of een voorbijganger direct opmerkt dat het gevelpatroon naar de bast van een plataan verwijst, zegt De Jong. Die achtergrondkennis is wel belangrijk voor de mensen die de gevel metselen, en diegenen die er gaan wonen, vindt hij. “Het is een gebouw met een verhaal. Als dat bekend is, als dat kwartje is gevallen, dan merk je dat mensen die erbij betrokken zijn dat erg leuk vinden. Of het nu om de metselaar of de uitvoerder gaat. Ze besteden erg veel liefde en aandacht aan het werk.”
De Plataan, Haarlem Heren 5 Architecten en aannemer Thunnissen wonnen in 2014 een Design en Build competitie die door Pré Wonen was uitgeschreven voor deze locatie. Project: 84 woningen (54 eensgezinswoningen waarvan 36 koopwoningen, 16 zorgwoningen, 14 bovenwoningen). Locatie: Italiëlaan, Schalkwijk, Haarlem. Oplevering: medio 2018. Ontwerpteam Heren 5 architecten: Merijn de Jong, Jan Klomp, Risko Reuvers, Tuan Tu. Aannemer/ontwikkelaar: Thunnissen Bouw. Landschapsontwerp: Boto van der Meulen. Metselwerk: Metselcombi VOF Volendam. Constructeur: Berkhout Tros.
CREATE - RENOVATE - TRANSFORM
23 - 25 januari 2018 Rotterdam AHOY VAKBEURS VOOR ONTWERP EN ENGINEERING VAN DE GEBOUWSCHIL
Nederland bouwt, renoveert en transformeert. Wat de opgave ook is: het vernuft zit in de gebouwschil. Het staat of valt met een goed ontwerp, zorgvuldige detaillering, weloverwogen materiaalkeuze en een vakkundige uitvoering. GEVEL 2018 is het klankbord voor de vertaling van je ideeën in een perfecte gebouwschil. Creëer, renoveer, transformeer… bezoek GEVEL!
Regel uw toegang snel via www.gevel-online.nl/registreren
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
11
BEDRIJFSPROFIEL
Samen bouwen aan de gevel van de toekomst De vloer van GEVEL 2018 is in januari gevuld met een divers aanbod van bouwproducenten, toeleveranciers, gevelbouwers en adviseurs: een prachtige gelegenheid om de kennis van de gebouwschil weer even bij te spijkeren. Met de thema’s Create Renovate - Transform komen veel actuele onderwerpen aan bod in de drie theaters op de beursvloer. Mooi om te zien en te horen, al die vernieuwingen. Maar ook interessant: de zoektocht naar het onzichtbaar vernuft en naar voorbeelden om circulair bouwen in de eigen projecten te integreren.
W
ie geheel op de hoogte wil zijn van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de gebouwschil, doet er goed aan om drie dagen in januari in de agenda te blokkeren. Er gebeurt veel in de gevel- en dakenbranche. Dat zullen de exposanten ongetwijfeld laten zien en vertellen, maar ook de exposities op de beursvloer tonen dat (bijvoorbeeld met 1 op 1 mock-ups door startups en studenten). Het programma in de drie theaters (Arena, Innovatietheater en Projectentheater) is gevuld met inspiratie en visies, techniek en praktijkverhalen. Bij de presentaties op de beursvloer staat de maakbaarheid van ideeën centraal. Dat betekent dat exposanten niet alleen hun collecties presenteren, maar ook de toepassingen van hun producten. Met op schaal gebouwde geveldelen, waarbij direct duidelijk wordt waar de kracht van de oplossing schuilt.
Onzichtbaar vernuft De beurs begint meteen met een flink statement: ‘De Gevel Verdwijnt!’. Het is de titel die architect Winy Maas koos voor zijn openingskeynote op dinsdag 23 januari om 11:00 uur. Met drie thema’s zal hij deze stelling onderbouwen: transparantie, adaptatie en vergroening. Het thema transparantie wordt op dinsdag verder uitgediept, het thema
GEVEL 2018 bezoeken GEVEL vindt plaats in Rotterdam Ahoy van 23 tot en met 25 januari. Op de website gevel-online.nl is een overzicht te vinden van exposanten, thematiek en programma. Hier geven de exposanten van GEVEL 2018 een voorproefje van hun presentatie in de vorm van blogs (bij ‘Nieuws’) en projectpresentaties (onder ‘Projecten’). Volg GEVEL ook via LinkedIn, Twitter en Facebook. www.gevel-online.nl
Hackathon: actief kennis delen
Onzichtbaar vernuft in de gevel – ook als het beeld klassiek is – wordt getoond op de beursvloer en in de theaters. Subtiele vormen, afgewerkt met stucwerk, zoals hier bij project Zuidblok Stadionplein. Beeld: Sto Isoned, architect: Kollhoff & Pols architecten
adaptatie krijgt op donderdag een vervolg in de vorm van een workshop. De traditionele gevels zijn goed vertegenwoordigd op de beursvloer, met ruime aandacht voor metselwerk en plaatmaterialen. Maar de techniek voor deze ‘klassieke’ gevels heeft in recente jaren niet stilgestaan: de wens voor prefabricage en hogere isolatiewaarden heeft geleid tot nieuwe oplossingen en materiaalcombinaties. En hoe kunnen we minder dilataties in metselwerk toepassen? Een nieuwe, door de markt ontwikkelde tool moet daarvoor oplossing bieden. Natuurlijk wordt op GEVEL ook het debat gevoerd over steenstrips op prefab elementen: is dat nu echt metselwerk? En aan welke eisen moet dit type oplossingen voldoen? Voor de liefhebbers van metselwerk is veel kennis te halen op 23 januari. Met een Metselwerk Marathon (in de Arena) en lezingen over Brick Beng, de dilatatietool (Innovatietheater) en praktijkverhalen in het Projectentheater wordt het nog rennen om alle presentaties te kunnen volgen. Ook de exposanten dragen hun steentje bij aan het programma. Zo wordt baksteenproducent Christian Petersen vanuit Denemarken ingevlogen om zijn visie te geven op de Nederlandse markt.
te nemen. Om 14:00 uur is de beurt aan Paul van Roosmalen, de drijvende kracht achter het plan om 1 km2 platte daken in de stad multifunctioneel in te zetten voor waterberging, groen, recreatie en energieopwekking. Rotterdamse, internationaal opererende architecten komen deze dag aan het woord. Om 19:00 uur zal Nanne de Ru van Powerhouse Company zijn verhaal vertellen over de ontwikkelingen die hij in zijn projecten ziet als het gaat om materialen en technieken voor de gebouwschil. Technische onderwerpen ontbreken deze beursdag niet: in het Innovatietheater ligt de nadruk op renovatie en restauratie. Ook vertelt Ralph Hamerlinck van Bouwen met Staal over de brandveiligheid van metalen gevels: een actueel onderwerp dat betrekking heeft op nieuwbouw en renovatie, hoogbouw en bedrijfspanden. In de Dutch Construction Hackathon wordt gezocht naar concrete oplossingen in de gevel tegen geluidsoverlast en luchtvervuiling. De resultaten worden aan het eind van de dag gepresenteerd in de Arena.
Op woensdag 24 januari vindt tijdens GEVEL de Dutch Construction Hackathon plaats: een besloten workshop waarbij in een multidisciplinair team wordt gewerkt aan een reële opgave. Opdrachtgever is de gemeente Amsterdam, die zoekt naar nieuwe oplossingen om de overlast van geluid van weggebruik door auto’s, scooters en andere motorvoertuigen, voor mensen die aan een hoofdweg wonen en werken, te beperken. Zijn er toepassingen en processen te bedenken die de daadwerkelijke overlast, de overlastbeleving en negatieve gezondheidseffecten van geluid en luchtverontreiniging in het stedelijk gebied verkleinen? Zie voor meer informatie en de resultaten de website van GEVEL.
De toekomst is circulair Op donderdag 25 januari zal het woord ‘circulair’ meer dan eens vallen. Recent gerealiseerde, circulaire projecten komen aan bod, maar ook worden ambities, technieken en ervaringen uitgesproken in de verschillende theaters op de beursvloer. Een mede door VMRG georganiseerde sessie ‘Circulaire Gevelbouw’ laat in snel tempo verschillende spelers in het ontwerp- en bouwproces aan het woord: van beleidsmaker, architect, gevelbouwer tot geveljutter. De circulaire economie zal de wijze waarop wordt gewerkt en gebouwd flink veranderen. Ervaringsdeskundigen Hans Hammink (architect bij Architekten Cie.) en Charlotte Ernst (stedenbouwkundige en opdrachtgever van het circulaire bedrijfsverzamelpand Hof van Cartesius) vertellen over een andere houding en nieuwe rolverdelingen in het ontwerp- en bouwteam. Om de Rijksambitie (Nederland 100% circulair in 2050) te kunnen halen, moeten grote stappen worden gezet. Een bezoek aan GEVEL gaat zeker ideeën geven om die stappen concreet te maken.
Samen voor het klimaat Woensdag 24 januari vertelt de gemeente Rotterdam over de kansen, uitdagingen en ambities die de stad heeft als het gaat om klimaatadaptatie, energietransitie en transformatie van kantoren en winkels. Arnoud Molenaar, Chief Resilience Officer, trapt af om 11:00 uur en schetst waarom Rotterdam internationaal voorop loopt in het creëren van een weerbare en veerkrachtige stad. Daarna komen de transformatieloodsen aan het woord over de ambitie om samen met de markt vele honderdduizenden vierkante meters incourant vastgoed onder handen
Het thema ‘transparantie’ speelt een steeds grotere rol in de gevelbouw, zo voorspelt Winy Maas in zijn opening keynote. Beeld: verdiepinghoge vouwwand (producent: Solarlux)
12
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
INTERVIEW
De gevel verdwijnt!
Uit het boek Barba: een flexibele en adaptieve compositie (en dus ook gevel) van een woongebouw. Ook het (groene) dak golft mee met de functies.
“Gevels zullen hun traditionele verschijningsvorm verliezen”, stelt Winy Maas aan de vooravond van de vakbeurs GEVEL 2018. Zowel binnen zijn bureau MVRDV als in het onderzoekslaboratorium The Why Factory aan de Technische Universiteit in Delft, is Maas bezig met de uitwerking van hypothesen die flexibiliteit in het gebruik centraal stellen en het gebouw – en daarmee ook de gebouwschil – ‘materiaalloos’ maken. “Je zou kunnen zeggen dat de gevel verdwijnt, onzichtbaar wordt, omdat de functionaliteit de verschijningsvorm gaat bepalen”, aldus de architect die voor een nieuwe generatie gebruikers en bewoners het Barbapapahuis weer tot een beeldende ambitie heeft gemaakt. DOOR CAROLINE KRUIT BEELD TE WHY FACTORY
B
arbapapa werd geboren aan het eind van de jaren zestig. Wie in de jaren zeventig is opgegroeid, kent de kartonnen boekjes, de filmpjes en de namen van alle leden van de Barbapapa-familie. De toen al bouwkundig geïnteresseerde kinderen herinneren zich ongetwijfeld de magische bewegingen waarmee Barbapapa de kamers en huizen voor zijn familie maakte. Raampje hier, schoorsteen daar, een prachtige entree voor de precies op maat gemaakte paleisjes. Winy Maas was tien toen het eerste Barbapapaboek werd gepubliceerd. In 2015 publiceerde hij met de
jongste generatie architectuurstudenten een nieuw Barbaboek1): de eerste resultaten van het onderzoek van The Why Factory naar een flexibele behuizing van woon- en werkfuncties. Met wanden en ruimten die flexibel naar het gewenste gebruik kunnen worden gezet, gemaakt van een materiaal dat kan worden gevormd tot ramen en deuren, dichte wanden en installaties. “Het is een hypothese, die we aan het uitwerken zijn”, vertelt Maas. “Wat we nu kunnen laten zien, zijn snelle oplossingen, gedachtensprongen en een voorzichtig begin van samenwerking met de industrie om te kijken naar de mogelijkheden van nanotechnologie in de architectuur.” Onder andere chemieconcern BASF
is betrokken bij de ontwikkeling van dit nieuwe, constructieve materiaal. Samen met het Bucky Lab op de TU Delft is een filmpje gemaakt (Building
Vakbeurs GEVEL 2018 Vakbeurs GEVEL 2018 is van 23 januari tot en met 25 januari in Ahoy Rotterdam. Winy Maas opent GEVEL 2018 op dinsdag 23 januari om 11:00 in de Arena op de beursvloer met de keynote ‘De Gevel Verdwijnt!’ Bezoek voor het programma en het laatste nieuws de website: www.gevel-online.nl.
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
13
Barbapapa, te vinden op Youtube) waar het concept in beeld wordt gebracht. “Dit onderzoek heeft natuurlijk een materiaalkundige kant”, zo legt Maas uit, “maar ook een niet te onderschatten component als het gaat om automatisering: scripting, robotisering, modellering en besturing.” Ook daarvoor lopen inmiddels de onderzoeken aan de TU.
Ondoorzichtig transparant Het is niet de enige hypothese waarmee Maas zich richt op toekomstige oplossingen voor de gevel. Hij ziet nog twee andere, ingrijpende veranderingen voor de gebouwschil. “Ten eerste zal de zoektocht naar transparantie resulteren in volledig glazen gevels met geïntegreerde functies en sensoren, waarmee aspecten als lichtinval, doorzicht en klimatisering door de gebruikers van de gebouwen zijn te reguleren”, zo stelt hij. Ook hier blijkt materiaaltechnologisch onderzoek de aanjager van de ontwikkeling. De gevel van Chanel in de PC Hooftstraat – deels gemaakt van glazen bakstenen – zou zonder dat academisch onderzoek nooit zijn gerealiseerd. Maas spreekt van een tendens: “We zijn op weg naar een transparante samenleving, waarbij we zelf op elk moment willen kunnen bepalen wat ons uitzicht is en door wie we kunnen worden gezien.” Hij verwijst naar het werk van kunstenaar Olafur Eliasson en zijn studies naar de eigenschappen van insectenogen. “Het is heel goed mogelijk om intimiteit en nuance aan te brengen in een ruimte met een volledig glazen gevel”, zo stelt Maas. Bijvoorbeeld door folies of heel kleine lamellen in het glas te plaatsen: “De hoek waarmee je naar een vlak met een dergelijke bewerking
Denktank No Facade Onder leiding van Winy Maas, MVRDV en The Why Factory wordt tijdens GEVEL Denktank No Fracade “Transparent - Responsive - Green” gehouden. In multidisciplinaire teams wordt gewerkt aan een catalogus van ideeën voor de gevel van de toekomst. De workshop start op dinsdag 23 januari om 12:00 uur, na de opening door keynote spreker Winy Maas. Na afloop van de workshop zullen alle ideeën worden gebundeld in een digitale publicatie, die via de websites van de beurs, MVRDV en DAX wordt gedeeld. De Denktank No Facade is een initiatief van MVRDV en DAX Creative Company, in samenwerking met Jaarbeurs en The Why Factory.
Project Hypergreen. Het internationale onderzoeksprogramma The Green Dip staat nog in de startblokken, maar voor de Floriade in Almere in 2022 zijn de eerste ideeën al wel getekend: ook de binnenkant van daken kan groen!
kijkt, is bepalend voor de mate van doorzicht. Dat is een interessant gegeven om mee te experimenteren.”
The Green Dip De derde ontwikkeling waardoor de gevel ‘onzichtbaar’ wordt, heeft te maken met de vergroening van de stedelijke omgeving. Maas: “We zijn zowel binnen het bureau als op de universiteit bezig met onderzoek naar levend groen in het interieur én het volledige exterieur – dak, gevel en openbare ruimte. De Floriade 2022 in Almere – waarvoor MVRDV het masterplan ontwerpt – zal volledig worden gehuld in een tapijt van groeiend en bloeiend groen. De eerste boom op het terrein werd onlangs geplant. “Groene gevels kunnen heel poëtisch zijn”, vertelt Maas enthousiast. “Wat is er nu mooier als je in een hotel logeert, het raam opent en de geur van jasmijn komt naar binnen!” De tuinarchitect Maas is duidelijk uitgedaagd door deze opgave. “Met het onderzoek The Green Dip zijn we bezig om de praktische en budgettaire aspecten van het volledig vergroenen van gebouwen wereldwijd, met veel universiteiten over de gehele wereld, in beeld te brengen. Elk gebouw krijgt een
ander soort beplanting”, vertelt hij. En niet alleen in Almere; ook andere plannen van MVRDV hebben in toenemende mate groenelementen, die beeldbepalend zijn. “Alles gaat met potjes, natuurlijk. De gevels bestaan uit plantenbakken, van klein naar groter.”
Verzamelde denkkracht Op dinsdag 23 januari 2018 opent Winy Maas de vakbeurs GEVEL met de opening keynote ‘De gevel verdwijnt!’ Zelf moet hij er wel om lachen: “Het gevelloze gebouw: veranderbaar, onzichtbaar of geheel gehuld in het groen. Een mooi toekomstbeeld.” Hij hoopt de aanwezigen op de beursvloer ideeën of gedachten aan te reiken voor hun eigen vakgebied en projecten. “Tijdens een evenement als GEVEL zijn er veel ideeën, ervaring en kennis op één plek: de energie van zo’n bijeenkomst is heel belangrijk om dit soort ontwikkelingen en de techniek verder te brengen.”
1. Barba. Life in the Fully Adaptable Environment. Auteurs: Winy Maas, Ulf Hackauf, Adrien Ravon, Patrick Healy. Gepubliceerd door nai010 uitgevers en The Why Factory, oktober 2015.
De transparante samenleving: een door studenten ontwikkeld concept in het kader van een ontwerpstudio in de The Why Factory onder de titel ‘The Luxury of the North’.
l w .n
l: ob
.is
ol
to
sli
m
fo
rt-
Re
ke
nt
ou
oo
Stap 1: Isoleren
Stap 2: Raamwerk
Stap 3: Esthetisch afwerken
SlimFort
®
D R E E T GEPATEN
De beste isolatie-oplossing voor droge gevelsystemen De beste isolatie • Doorlopende isolatielaag = geen koudebruggen. • Een dunnere gevelopbouw. • Automatisch optimaal geventileerd = langere levensduur. • Unieke messing/groef-verbinding. • Geen uitzakkende isolatie. • DUBOkeur® gecertificeerd.
Het snelst verwerkbaar • • • •
Met geïntegreerde metalen beugels. Snel en eenvoudig verwerkbaar in slechts 3 stappen. Zeer eenvoudig stelwerk. Door één persoon verwerkbaar.
Veel voordeliger
SlimFort®
• Aanzienlijke materiaalbesparing t.o.v. de traditionele bouwwijze*. Besparing aantal m3 isolatiemateriaal
Besparing aantal m3 hout
Besparing folie (overbodig bij SlimFort®)
15%
100% 50%-75%
* Gebaseerd op berekeningen conform NEN 1068:2001
www.isobouw.nl/SlimFort
Montagevideo zien?
Traditionele methode
Besparing verwerkingstijd
tot 40%
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
15
KORT NIEUWS VAN COBOUW.NL Ingestorte gevel
Foto: Erald van de Aa
Het nieuwe jaar was nauwlijks begonnen of de eerste storm woedde over ons land. Met windstoten van rond de 100 kilometer per uur is het niet verwondelijk dat er aardig wat schade is aangericht. Zo zijn op verschillende plaatsen dakpannen van huizen gewaaid en gevels verwoest. Het was hier en daar ‘alle hens aan dek’. Ook in Etten-Leur was het raak. Bij de basisschool D’n Overkant aan de Edward Poppelaan stortte een complete muur in. De bakstenen ombouw van de nooduitgang was niet bestand tegen de windstoten van deze westerstorm. Met een flinke ravage als gevolg. Het schoolplein lag bezaaid met de afgebrokkelde gevelstenen. Het goede nieuws is dat er geen gewonden zijn gevallen. Aan school en gemeente de taak om de materiele schade op te ruimen en aan de heropbouw te beginnen.
Daan Jansen van Royal van HaskoningDHV blikte begin januari terug op het afgelopen jaar en dan met name op de brand in Londen. Zijn conclusie was bikkelhard: “Ik vrees dat het effect alweer deels is uitgewerkt. Iedereen is vreselijk geschrokken van Grenfell. Dit is het absolute horrorscenario dat alle brandveiligheidsexperts altijid proberen te voorkomen. Na de ramp was er veel gepubliceerd en zijn er congressen georganiseerd. Maar die hadden vaak ook een commerciële insteek. Inmiddels zijn we weer overgegaan tot de orde van de dag en is er weinig veranderd.” Een gevolg van de brand is wel dat diverse instanties hun gevel laten onderzoeken op brandveiligheid. Dat resulteerde in Rotterdam meteen in een ongewenste situatie. Op 11 januari besloot Hogeschool Rotterdam uit voorzorg een gedeelte van een gebouw te sluiten vanwege twijfels over de brandveiligheid van de gevelplaten. Op basis van ‘de eerste signalen’ van het onderzoek is besloten het pand tot nader order buiten gebruik te stellen en extra toezicht in te stellen. Het afgesloten gedeelte van het gebouw is dertig jaar oud en werd gebruikt door zo’n 3.500 studenten van de Rotterdam Business School en medewerkers van dit instituut.
Foto: Hollandse Hoogte
Brandgevaarlijke gevel Rotterdam
Gespoten purschuim potentiële sluipmoordenaar De risico’s van gespoten purschuim voor de volksgezondheid zijn onduidelijk. Toezicht ontbreekt en geen enkele instantie meet hoeveel schadelijke stoffen er in woningen vrijkomen na een isolatiebeurt. Dat blijkt uit onderzoek van Cobouw naar het al langer omstreden isolatiemateriaal. Een wondermiddel of een levensgevaarlijk isolatiemateriaal? Gespoten purschuim, waarmee kruipruimten, daken en spouwmuren worden geïsoleerd, is al jaren een veelvuldig toegepast én omstreden isolatiemateriaal. Onder druk van de Tweede Kamer werden de verwerkingsrichtlijnen al aangepast. Ook de richtlijnen met betrekking tot het afvoeren van vrijkomende schadelijke stoffen werden strenger. Maar uit het onderzoek blijkt nu echter dat niemand kan garanderen dat deze maatregelen daadwerkelijk worden uitgevoerd en bewoners voldoende bescherming bieden. Zelfs gecertificeerde bedrijven kunnen vrij eenvoudig wegkomen met fouten. Certificerende instanties, die controleren of isolatiebedrijven zich aan de veiligheidsregels houden, meten namelijk niet in hoeverre bewoners aan schadelijke stoffen worden blootgesteld. Een dossier dat nog lang niet kan worden gesloten. Volg de laatste ontwikkelingen op cobouw.nl.
16
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
REPORTAGE
Durven en doen: duurzaamheid begint in de schil Smaken verschillen, zeker bij gevels. Dat geldt ook voor de oplossingen. Hoe denkt de nieuwe generatie over de façade? Aan het woord de jonge architecten Gert Kwekkeboom en Raoul Vleugels. Welke uitdagingen en oplossingen zien zij en waar moeten ook de bouwers hun pijlen op gaan richten? DOOR JOOST VALKHOFF
bent, maar dat je gaat verdienen als het er eenmaal staat.” Dat gebeurt dan vooral omdat duur onderhoud van ingewikkelde techniek achterwege blijft.
natuurlijk stap. Noem een ander bouwmateriaal dat weer opnieuw groeit, zelfs aan zand is binnenkort een tekort. Maar bij hout is de voorraad in feite onbeperkt.”
Geitenwollensokkenimago
Openbare gebouwen
Waarom het dan nog niet op grote schaal gebeurt? “Ten eerste moeten we af van het geitenwollensokkenimago. We maken mooie eigentijdse dingen met nieuwe, vooral niet gebruikelijke materialen, zoals kalkhennep en massief hout. Daarnaast zijn we hard bezig om het met bewijzen te kunnen onderbouwen. Op grote schaal dan. Er wordt gewoon te weinig onderzoek naar gedaan.” Zelf zit Vleugels niet stil. Hij hoopt binnenkort te kunnen starten bij een groot renovatieproject van Eindhovense huurhuizen. “Dat voelt als de volgende
Waar Vleugels een specifiek materiaal als uitgangspunt neemt, is dat voor Gert Kwekkeboom minder essentieel. Zijn focus ligt op openbare (overheids)gebouwen. “Publieke gebouwen en hun gevels vertellen altijd een verhaal, zeggen iets.” Plek en functie zijn van wezenlijke invloed op het ontwerp. De gevel is dan bijzonder beeldbepalend en moet zich dan ook altijd op de omgeving richten. Het kan niet anders dan dat je de locatie specifiek ontwerpt.” Lokale wortels zijn dus essentieel. “Het is een combinatie van eigenheid en herkenbaarheid.” De verbondenheid met de plek voert
I
ets waar Raoul Vleugels bijzonder uitgesproken over is. Hij houdt zich bezig met het bouwen en ontwerpen van gebouwen uit natuurlijke, hoogwaardige bouwmaterialen. Daarbij staat duurzaamheid uiteraard centraal. Zeker ook als het gaat om de gevel, of liever: de buitenste schil. Het uitgangspunt is daarbij damp-open bouwen en de focus ligt op houtbouw. “Een passie voor hout”, noemt Vleugels het zelf. “We hebben een heel andere traditie in Nederland. Wij denken hier in stenen, maar in de landen om ons heen is houtbouw heel normaal. En vroeger waren wij er natuurlijk ook gewoon heel goed in. Kijk naar de molens en de scheepsbouw. Maar we lijken het inmiddels verleerd. We zijn goed in wijzen op nadelen van hout, maar de voordelen schijnen we te vergeten.” En die zijn wat de jonge architect betreft evident, maar vooral ook zo groot dat ze niet zomaar ter zijde mogen worden geschoven.
Gert Kwekkeboom (1984) studeerde cum laude af als architect aan de Technische Universiteit van Eindhoven. Hij is mede-oprichter van The Cloud Collective en startte samen met drie partners het bureau Civic, dat zich richt op het ontwerpen en onderzoeken van publieke gebouwen en materialen. Hij ontving in november de ARC17 Jong Talent Award.
Foto: Dik Nicolai
“Nu wordt voor duurzaamheid veelal gekeken naar installatietechnische oplossingen, maar is dat wel zo verstandig? We bouwen nu alles dampdicht, sluiten gebouwen hermetisch af, met alle gevolgen van dien voor het binnenklimaat. En dat wordt dan weer opgelost door nieuwe dure installatietechniek.” Totaal onnodig en vooral onder de streep altijd onvoordelig, betoogt Vleugels. Dat terwijl de oplossing voor handen is. “Namelijk door damp-open te bouwen, met open materialen die ademen. Dat geldt natuurlijk zeker voor de gevels. En daar zijn helemaal geen hoogdravende technieken of nieuwe methoden voor nodig.” Om ook de laatste sceptici over de streep te trekken: “Onder de streep is het vaak nog goedkoper, ook of misschien wel juist bij renovatie. Het voordeel daar is dat je misschien in de eerste fase iets meer geld kwijt
Foto: Dik Nicolai
Damp-open bouwen
Raoul Vleugels (1985) studeerde in 2011 cum laude af als architect aan de Technische Universiteit Eindhoven. Samen met Niels Groeneveld richtte hij in 2014 het bureau Werkstatt op, dat zich richt op het bouwen en ontwerpen van gebouwen uit natuurlijke, hoogwaardige bouwmaterialen. Hij was runner up voor de ARC17 Jong Talent Award.
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
17
Forum 013 is het nieuwe publieke stadsforum van Tilburg. Het gebouw biedt onder meer plaats aan de openbare bibliotheek. Het ligt in een voormalige locomotiefloods in de spoorzone naast het Centraal Station. Beeld: Civic
Willem II-passage Tilburg: door terugkerende ritmes uit de omgeving is de passage een natuurlijk onderdeel van de stedelijke omgeving. Ook het gebruik van de baksteenschaal draagt daaraan bij: het materiaal is alomtegenwoordig in Tilburg. Beeld: Civic
Kwekkeboom graag door. “Circulariteit is dan vanzelfsprekend. Voor het stadhuis van een Nederlandse gemeente gebruik je geen Italiaanse stenen. Je moet met het gebruik van materialen de verbinding met de omgeving maken. Je moet proberen mensen aan te spreken en dat doe je niet met plastic gevels.” Als voorbeeld noemt hij de nieuwe gemeentehuizen van Deventer en Arnhem. “Je ziet dat architecten dat op verschillende manieren doen; het stadhuis van Deventer poogt de individuele burger aan te spreken met de decoratieve ‘vingerafdruk’-gevel. Het stadhuis van Arnhem bestaat uit marmer en getint glas; materialen die je meer met de autoriteit van bestuur associeert.”
Meervoudige rol voor gevel Maar het mag ook zeker geen momentopname zijn. “We zitten met te veel gebouwen die we moeten transformeren. Nieuwe functies passen niet meer bij de oude ontwerpen. De uitdaging is om dat bij nieuwe of vernieuwde gebouwen te voorkomen.” De rol van de gevel wordt daarbij meervoudig. Uiteraard de bijna ouderwetse, als visitekaartje van het gebouw: duidelijk en uitnodigend. Maar zeker ook nieuwe. Structureel, robuust, maar vooral integraal. Daar zit nu de beweging, de ruimte voor vernieuwing. Kwekkeboom onderkent de rol die dat hem geeft. “Je bent een soort archeoloog. Dat wil zeggen dat je werkt met een histo-
Charcoal House in Rotterdam. Het is opgetrokken in prefab houtskeletbouw, geïsoleerd met houtwol en afgewerkt met zwart geblakerde Naoshima hout. Beeld: Werkstatt
risch besef, zaken blootlegt en daar juist gebruik van maakt. Tegelijkertijd ben je ook een uitvinder.” Maar niet een wereldvreemde. “Het gaat er juist om dat je met concrete materie aan de slag gaat, haalbare oplossingen bedenkt en die ook test. Dat laatste gebeurt nog te weinig. Mij lijkt het een goede ontwikkeling als we meer mock ups maken om te kijken hoe een oplossing uitwerkt en die waar nodig dus ook verbetert. Dit als een soort van eerste stap in het proces naar een nieuwe gevel.” Verandering komt niet tot stand achter tekentafels of in kleine projecten. Kwekkeboom: “We moeten de bouw hiervoor op de een of andere manier mobiliseren.” Natuurlijk gebeurt dat al mondjesmaat. “Je ziet bijvoorbeeld dat vooral gespecialiseerde bouwers voorop lopen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de houtbouw dan zie je daar de ontwikkelingen echt heel snel gaan. Het heeft ook te maken dat het bouwproces minder ouderwets is.” Vleugels onderschrijft de ontwikkeling, maar wijst ook nadrukkelijk op het schaalprobleem. Het is niet zo dat de hele bouwwereld andere mogelijkheden al omarmt. “Het is Nederland
“Je bent een soort archeoloog: je werkt met een historisch besef”
gewoon lastig. Kleinschalig zie je genoeg gebeuren, maar bij grote projecten is het een enorme uitdaging. Het overgrote deel van de markt richt zich nu eenmaal op steen. Dat is wat ze kennen en waar ze goed in zijn.” Kwekkeboom is het hiermee eens: “De bouw is terughoudend, vooral bezig met wat men gewend is te gebruiken. Het is ook moeilijk om alles goed te organiseren als je het anders gaat doen” Hij ziet grote verandering dan ook eerder uit een andere hoek. De overheid: vaak niet meteen geassocieerd met een progressieve voortrekkersrol. “De overheid. Dat is de innovator, daar durven en kunnen ze meer risico’s nemen. Wij zien dat onze meest succesvolle innovatieve projecten slagen dankzij de rol en betrokkenheid van de (lokale) overheid als opdrachtgever.” Maar ook de andere partijen in de cyclus moeten gaan meebewegen. Vleugels ziet dat niet somber in, ziet aannemers ook niet als de moeilijk partij. “Uiteindelijk zal daar niet het probleem liggen. De meeste aannemers zijn vooral heel goede uitvoerders en het maakt ze vaak niet zoveel uit hoe het moet, als je het maar duidelijk zegt.” Het containerbegrip duurzaamheid is waar Kwekkeboom en Vleugels op hun eigen manier invulling aan geven. Niet door erover te praten, maar vooral door in de praktijk aan te tonen dat zaken anders kunnen. Een voortdurende zoektocht, met vooral een hoog realiteitsgehalte.
DE VOOR KMAN A V E M SLIM
Vakbeurs Gevel 2018 23 t/m 25 januari Rotterdam - Ahoy stand 01.A018
Geveltechniek PROFESSIONELE LIJM- EN AFDICHTINGSYSTEMEN
www.bostik.nl
www.facebook.com/bostikbenelux
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
19
BOUWBERICHT
Hotel geïntegreerd in duin Tot voor kort was aan de Duinweg 36 in Zoutelande Duinhotel Tien Torens te vinden. Het witte gebouw heeft het veld geruimd en plaats gemaakt voor een hotel met dezelfde naam, maar daar houden de overeenkomsten op. Het nieuwe Duinhotel Tien Torens gaat letterlijk op in het landschap; helmgras bedekt het trapeziumvormige gebouw. Het spraakmakende gebouw is het resultaat van de inspanning van en samenwerking tussen Domburgse hotelier Peter Bommeljé, architect Timko Lokerse van Lokerse Architecten uit Biggekerke en aannemer Bouwgroep Peters uit Middelburg. DOOR LAURA VAN SANTEN BEELD LOKERSE ARCHITECTEN
P
eter Bommeljé kocht het oude hotel in 2012 aan. In eerste instantie was het de bedoeling dat het oude hotel zou worden opgeknapt. Dat bleek echter niet mogelijk en dus kwam architect Timko Lokerse met een nieuw plan. Behalve de naam bleef er niets over van het oude gebouw. De naam, ‘Duinhotel Tien Torens’, verwijst naar de tien torens van het eiland Walcheren die bij helder weer te zien zijn vanaf de verhoogde ligging van het hotel. De tien luxe lodges in het hotel zijn allemaal verkocht. De kopers hebben ervoor gekozen hun eigendommen, die te splitsen zijn, te laten verhuren door Hotel Bommeljé. Op de begane grond is de hotellobby te vinden, die ook als ontbijtruimte en lounge fungeert. Tussen het hotel en de weg is een parkeergarage gebouwd, die ook is bedekt met helmgras. Auto’s zullen dus niet langer in het zicht op een met asfalt bedekt terrein staan, zoals bij het oude hotel het geval was.
Integratie in het landschap Het is duidelijk dat Lokerse zich heeft laten inspireren door de natuur in de omgeving van het hotel. Naast
Duinhotel Tien Torens is geïntegreerd in het duinlandschap. De balkons zijn zo ontworpen dat ze optimaal licht en zicht bieden.
architect is hij ook landschapsarchitect, waardoor hij het hotel optimaal in het duinlandschap kon inpassen. Het duin waarop het hotel is gebouwd, loopt als het ware ‘over’ in het gebouw. Doordat het hotel is geïntegreerd in het duinlandschap, draagt het op een innovatieve wijze bij aan de versterking van de ruimtelijke kwaliteit.
Iedere gast z’n eigen duinpan De gevels zijn beplant met helmgras waardoor voorbijgangers in eerste instantie een duintop in het gebouw zullen herkennen. De horizontaal georiënteerde ‘openingen’ in de gevels verraden echter dat het om een menselijk bouwwerk gaat. Deze balkons zijn zo ontworpen dat gasten optimaal van licht en zicht op zee en Walcheren kunnen genieten, terwijl ze beschut zijn tegen de elementen. ‘In feite heeft iedere gast z’n eigen duinpan’, aldus de architect.
Duurzaam gebouw(d) Het gebouw is onder een hoek van 45 graden gebouwd. Hierdoor kan de zon ook de terrassen aan de noordzijde bereiken. Luifels zorgen ervoor dat de hoogstaande zomerzon niet naar binnen schijnt zodat het daar aangenaam koel blijft. De winterzon kan de duinlodges echter wel bereiken en verwarmen. Naast dit slimme ontwerp zijn er nog verschillende andere duurzame toepassingen. Doordat het hotel in feite onder een laag grond ligt, is het uitstekend geïsoleerd. Warmtepompen zorgen voor een duurzame bron van warmte. Ook is in het glas van de luifels zonnecollectoren geïntegreerd. Op het dak liggen zonnepanelen.
Beton onder het helmgras De complete bouw was in de handen van Bouwgroep Peters uit Middelburg. Het casco is opgetrokken uit beton. Dit is gedeeltelijk gestort, en deels uitgevoerd in prefab betonnen gevelelementen van Vebo uit Bunschoten. Om het helmgras goed rond de prefab betonnen openingen in het duin te laten groeien, heeft architect Lokerse de zijkanten rond gemaakt. Bij rechthoekige openingen zouden de hoeken door te hoge windsnelheden waarschijnlijk niet goed begroeid raken.
De opbouw van het duin De architect is samen met de aannemer en de hovenier om de tafel gegaan om de opbouw van de bijzondere gevel te bepalen. Deze bestaat uit verschillende lagen. Op het beton is een drainageleiding aangelegd. Zo kan het vocht worden afgevoerd en kan het zand niet uitspoelen. Rondom deze leidingen liggen kleikorrels. Deze houden het vocht vast en bieden houvast voor de wortels van het helmgras. Bovenop de kleikorrels ligt een laag zand. In het zand is een anti-erosieplaat geplaatst. Deze honingraatplaat zorgt ervoor dat alles goed op z’n plek blijft. In het zand is helmgras geplant en zijn zaden van andere duingrassoorten gezaaid. Hoewel deze gedeeltelijk al zijn ontkiemd, is daar nog niets van te zien. Het zand is namelijk afgedekt met een vlasvezeldoek. Over twee jaar zal dit natuurlijke product zijn verteerd en als voeding dienen voor het helmgras, maar tot die tijd houdt dit het zand op z’n plek.
Het project is begin januari opgeleverd. Op 1 februari opent het hotel voor gasten.
Cobouw Bouwberichten Projectnummer 257268 Locatie Duinweg, 4374, Zoutelande Periode Start: juni 2016 Oplevering: januari 2018 Bouwfase: opgeleverd Wilt u uitgebreide informatie over dit project inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Kijkt u dan op bouwberichten.nl.
" $% % " ( $
% * ( % % ) " ( % (' $ $% % $ % * * $% % Ìi «iÀ>ÌÕÀi i }iV >ÃÃ w ViiÀ` > Ã * " " ( '" " $$ ,& $ +! %" % % # " ( $% ) $ % % ' % " ( $$ ( " ')$ ! * % ' " $$ "% % ( % ' " $$ % $ ' % ( " % %) " ( ') ')!
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
21
NOVITEITEN Innoveren is een noodzaak. Daarom wordt er volop nagedacht over nieuwe ideeën en producten. Niet alles is even bruikbaar, maar er blijven genoeg plannen over die het waard zijn om te worden uitgewerkt. Uit dit aanbod selecteert de redactie noviteiten waar we trots op mogen zijn, waar we wat mee kunnen en waar de lezer zijn voordeel mee kan doen.
Groen Vogeldak Vogelbescherming ontwikkelde samen met Sempergreen en Vivara Pro het ‘groene vogeldak’. ING had de primeur: het eerste groene vogeldak is onthuld op het kantoorgebouw in Amsterdam. Een ‘groen vogeldak’ biedt voedsel, nestgelegenheid en een veilig toevluchtsoord voor vogels. Het is een groendak dat bestaat uit een vegetatiemat, een substraatlaag en een drainagelaag. De vegetatiemat is begroeid met zo’n 25 verschillende soorten inheemse grassen, wilde bloemen en kruiden. Ook
wordt de laag verrijkt met dood hout voor extra insectenleven. Op het dak komen extra voorzieningen voor vogels, zoals een vogelbad, een insectenhotel, twee soorten neststenen en eiken boomstammen. Fijn voor de vogels, mooi om naar te kijken en goed voor waterberging, warmteregulering, geluidsisolatie en luchtzuivering. Het vogelddak kan toegepast worden op daken met een dakhelling tot maximaal 10 graden. www.sempergreen.com
Knappe zonnepanelen Zonnepanelen doen veel goed, maar zijn vaak niet heel fraai. De uitdaging ligt in een esthetisch aantrekkelijk ontwerp dat past in de stedelijke en landelijke omgeving. Die handschoen is opgepakt door een consortium van onderzoekscentrum ECN, printspecialist TS Visuals, architectenbureau UNStudio, ontwerpadviseur Design Innovation Group, gevelbouwer Aldowa en de Hogeschool van Amsterdam. Het resultaat: Dutch Solar Design Photovoltaic (DSD-PV). Hiervoor is een techniek ontwikkeld die een full color, duurzame print toevoegt
Innovatief gevelsysteem Vanuit de markt is er vraag naar meer lichtinval en zwaardere beglazing per vierkante meter. Een hoger gewicht vraagt om een andere verbindingstechnologie. SAPA heeft op deze wensen geanticipeerd met een nieuw gevelsysteem, NRGY62. Het gevelsysteem maakt gebruik van het smart pin-systeem met stalen pennen. Deze verbindingstechnologie maakt een belasting tot maar liefst 600 kilogram mogelijk én is snel te monteren. Naast maximale lichtinval levert het hoogwaardig geïsoleerd en luchtdicht gevelsysteem een aanzienlijke energiebesparing op. NRGY 62 is beschikbaar in vier isolatie-varianten. Afhankelijk van de gestelde eisen is er keuze uit de Basic (2,7 W/m2K), de Insulated (2,2 W/m2K), de Super Insulated (0,98 W/m2K) of de Super High Insulated met thermische prestaties volgens de passief huis normen dankzij de Foampower©technologie. www.sapabuildingsystem.com
aan een façade paneel met geïntegreerde PV (met MWT back contact technologie). Een gevelelement met een goed uiterlijk, flexibel en daardoor ook met veel ontwerpvrijheid. Niet onbelangrijk is dat het element na het toevoegen van de full color print nog steeds 80 procent van de energie-opbrengst van een standaard zonnepaneel levert. De toepassing is niet alleen geschikt voor zonnepanelen. Het is ook mogelijk gevels, geluidsschermen of andere voorwerpen beter te laten integreren in het landschap. www.dsd-pv.nl
22
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
BEDRIJFSPROFIEL
Laat de baksteen leven Het blijft lastig om de juiste steen te vinden voor een bouwproject. De keuze is ruim. Daarbij is het moeilijk inschatten hoe de gekozen steen overkomt op het grote vlak. En wat doet de voeg met het eindresultaat? Sinds kort biedt steenfabriek Rijswaard een handig hulpmiddel om dit keuzeproces te vergemakkelijken.
H
et antwoord heet Texture Designer. De tool is te vinden op de website van steenfabriek Rijswaard. De software is gebruikersvriendelijk en werkt in drie stappen. Bij de eerste stap doorloopt de bezoeker het steenassortiment van Rijswaard en selecteert hij de meest geschikte baksteen. Bij de tweede stap kiest hij de voeg en het metselverband. De derde stap is net zo snel als verrassend. De bezoeker ziet onmiddellijk het resultaat van zijn keuzes en kan hierop in- en uitzoomen. Zo wordt de keuze zichtbaar van dichtbij en op afstand.
Virtual reality Met de Texture Designer gaat Rijswaard mee in de 3D-ontwikkelingen in de bouw. Architecten, aannemers en projectontwikkelaars krijgen een realistisch beeld van hun keuzes. Vervolgens kunnen zij deze verwerken in hun artist impression. Dit is een flinke stap vooruit, temeer omdat de baksteen voor meer dan 50 procent het beeld van elk bouwproject bepaalt. Ook voor particuliere opdrachtgevers is de tool een uitkomst. Zij zijn niet meer afhankelijk van bouwtekeningen en plattegronden, maar kunnen hun bouwplannen in een virtual reality zien.
Waarheidsgetrouw
Uw voordeel: inzicht, tijdsbesparing, zekerheid
De ontwikkeling van de Texture Designer heeft wat tijd gevraagd. Rijswaard ging voor de hoogste kwaliteit in kleurechtheid, flexibiliteit en maatvoering. Deze ambitie werpt nu haar vruchten af.
De beelden zijn haarscherp, de kleuren zijn waarheidsgetrouw en de textuur is bijna voelbaar. Als de gebruiker de voeg heeft geselecteerd, kan hij zelfs de schaduwwerking hiervan op het scherm zien. Bij uitzoomen ziet hij de gerenderde textuur van maar liefst 25 vierkante meter. Bij inzoomen zijn de zandkorrels bijna te tellen.
pakken. Zij ziet nog meer mogelijkheden om de service naar aannemers, architecten en projectontwikkelaars te vergroten. Onder het motto ‘Het moet leuk zijn om de juiste baksteen te kiezen’ komt zij binnenkort naar buiten met de volgende innovatieve hulpmiddelen.
Innovatieve tool Met de ontwikkeling van de Texture Designer heeft Rijswaard de smaak te
Veiligheids Zakboekje 2018 Uw gids naar veilig werken In de bouw gebeuren nog altijd veel ongelukken. Heeft u te maken met het beoordelen van (on)veilige situaties op de werkvloer? Met het Veiligheids Zakboekje heeft u een handig hulpmiddel, waarmee u eenvoudig (on)gevaarlijke situaties beoordeelt.
WAAROM KIEZEN VOOR FRASER GEVELBEKLEDING?
Grenzeloos gamma van kleuren Duurzaam, PEFC™ gecertificeerd Onderhoudsvriendelijk Langere gevelplanken Garantie: 18 jaar op de afwerking, 30 jaar op het hout
In het boek komt aan de orde: t Persoonlijke bescherming t Werken op hoogte t De werkplek t Gereedschap en machines t Werkzaamheden t Transport t Regels en instructies Met behulp van honderden tips, voorschriften en checklist voor bijna alle werksituaties verhoogt u het niveau van veilig werken.
ZWEEDS RABAT, HALFHOUTS RABAT, RABAT MES & GROEF, BINNEN- BUITENHOEK, OPDEKWERK; BOARD & BATTEN, RHOMBUS, DUBBELE RHOMBUS, NAGELS MEER INFORMATIE? BEL 088 - 1885 300 OF GA NAAR WWW.DEKKERHOUT.NL/FRASER
Meer informatie of bestellen? www.vakmedianetshop.nl/veiligheidszakboekje
Nieuwe editie is verschenen
Gevels & Daken
Cobouw special | donderdag 18 januari 2018
23
Meer weten over gevels en daken? Vakmedianet heeft diverse interessante uitgaven in print en online en organiseert evenementen op dit gebied.
Meer over Gevels & Daken Bouwkwaliteit in de praktijk
De Architect totaal
NBD Online
Bouwkwaliteit in de praktijk is een vakblad, ontstaan door de integratie van NBD Magazine in Bouwregels in de praktijk. (Product)kwaliteit en bouwregelgeving zijn niet los van elkaar te zien. Bestemd voor private en publieke partijen om samen de bouwkwaliteit en bouwregelgeving naar een hoger plan te tillen en de lezer wegwijs te maken in nieuwe ontwikkelingen, innovaties, wetten en verantwoordelijkheden op onder andere het gebied van gevels en daken. Het vakblad verschijnt 9 keer per jaar.
Bij de Architect is er 365 dagen per jaar verdieping en inspiratie op het gebied van architectuur, stedebouw en interieur. Met een abonnement heeft u volledige en onbeperkte toegang tot de website, vier keer per jaar een magazine van meer dan 200 pagina’s, toegang tot de online edities van de magazines, een digitale nieuwsbrief, projectbezoeken, priority behandeling bij aanmelding voor inspirerende netwerkevents op locatie en vier keer per jaar een digimagazine met verschillende thema’s, waaronder gevels.
NBD Online is het platform voor bouwprofessionals op zoek naar technische details van bouwmaterialen en een bron van inspiratie voor de voorschrijvende bouw. Voor toeleveranciers is NBD Online een perfect platform om in contact te komen met architecten, aannemers, installateurs en voorschrijvers op het moment dat ze een concrete behoefte hebben. Bij de website horen de wekelijkse gratis e-mailnieuwsbrieven gericht op bouw en installatie.
VAKBLAD OVER KWALITEITSBORGING BIJ PRODUCTEN, HANDHAVING EN REGELGEVING
THEMA’S: • Congres VBWTN • Gevels en daken
Nr. 11 • Jaargang 3 • november 2017 www.nbd-online.nl en www.omgevingindepraktijk.nl
Frank de Groot en Katja van Roosmalen Prijs: € 225,- per jaar (excl. btw)
Harm Tilman Prijs: € 299,- per jaar (excl. btw)
www.nbdonline.nl
Elke dag is dakendag in Rotterdam Toen ze tijdens de Dakendagen 2016 in Rotterdam vanaf het dak van de Delftse Poort neerkeek op de tijdelijke trap van het Stationsplein naar het dak van het Groot Handelsgebouw bedacht Esther Wienese dat ze iedereen wel een blik van boven op haar geliefde Rotterdam gunde. Dat idee en meer heeft ze verwezenlijkt in ‘Het Rotterdamse Dakenboek – nieuw gebruik van dak en stad’. DOOR MARGO VAN VOSKUILEN
H
et boek is ontstaan door middel van interviews met visionairs en dakeigenaren en door bezoeken aan meer dan dertig Rotterdamse daken. De daken in de binnenstad van Rotterdam zijn niet van de gemeente Rotterdam, maar van particulieren, verenigingen van eigenaren, bedrijven en corporaties.
Alle kleuren van de regenboog De gebruiksfuncties van de Rotterdamse daken zijn ingedeeld in vier kleuren: blauw voor regenwateropvang, groen voor natuurdaken, rood voor gebruiksdaken (wonen, werken en recreëren) en geel voor energiedaken. Per kleur zijn meerdere voorbeelden opgenomen, variërend van bestaande daken tot ideeën voor de toekomst, van torenhoge waterdaken tot dakterrassen op de eerste etage, van nagelnieuw tot “in ge-
bruik sinds 1985”. Sommige daken vallen in meerdere categorieën, zoals het dakrestaurant waar gerechten worden geserveerd uit de daktuin. Op de daken kan ruimte gegeven worden aan zaken waar op de grond geen plek voor is. Op die manier kan op een beperkt oppervlak toch een compleet voorzieningenpakket worden gemaakt. Het dak dient niet alleen om wind en regen buiten te houden maar is multifunctioneel.
Overzichtelijk geordend Een kaart van Rotterdam vooraan in het boek biedt een goed overzicht van welke soort daken waar in gebruik zijn of waar toekomstplannen voor bestaan. Veel van deze daken bevinden zich in en om het centrum van Rotterdam. De doorsnede dwars over Rotterdam met de highlights van Rotterdamse daken maakt gelijk duidelijk, dat het beklimmen van de Euromast je niet voldoende hoogte geeft om al die daken te overzien. Maar ook dat Rotterdam een flinke hoeveelheid hoogtepunten kent waar het dubbeldoeldaken betreft. In het boek zijn de projecten geordend op hoofdcategorie, voorafgegaan door een inleidend gedeelte met een aantal interviews met visionairs. Per dak staat aangegeven wat de gebruiksdoelen zijn, wie de initiatiefnemers zijn, waar het zich bevindt, wanneer het is opgeleverd, en wat het precies is.
Waarom Rotterdam goed scoort Rotterdam speelt zowel nationaal als internationaal een voortrekkersrol in het vergroenen van daken. In de afgelopen acht jaar is er 100.000 vierkante meter dakoppervlak ingericht als groendak om wateroverlast door hoosbuien te voorkomen en fijnstof op te vangen. Gezien het aantal vierkante meters platdak dat in Rotterdam beschikbaar is, is het echter nog de spreekwoordelijke druppel op de gloeiende plaat. Er valt nog veel te winnen. Het doel is om in 2030 één vierkante kilometer aan multifunctionele daken te ontwikkelen in de binnenstad. Maar ondertussen heeft Rotterdam wel mooi het grootste dakpark van Europa. En het grootste stadslandbouwdak van Europa. En het grootste stationszonnepanelendak van Europa.
Het Rotterdamse Dakenboek Auteur: Esther Wienese Uitgever: Nai010 Uitgevers/Publishers Nederlandstalig - 208 pagina’s - 9789462084186 november 2017
! "
I\peX\ij fekn`bb\ck Xcld`e`ld iXXd$# [\li$ \e mc`\j^\m\cjpjk\d\e `e eXln\ jXd\en\ib`e^ d\k fg[iXZ_k^\m\ij# XiZ_`k\Zk\e \e ^\m\cYfln\ij% <\e mffiY\\c[ _`\imXe `j ! ! #
! !# \\e fekn\ig mXe XiZ_`k\Zk\eYli\Xl ! ! # ^\i\Xc`j\\i[ [ffi ^\m\cYfln\i % ;\ mffidXc`^\ [iXX[jkXXc]XYi`\b kiXej]fid\\i[\ kfk nfe`e^\e d\k Y\_fl[ mXe [\ ffijgifeb\c`ab\ mffi$ \e q`a^\m\c% ;`\ bi\^\e Xcld`e`ld iXd\e k\i m\imXe^`e^ mXe [\ fl[\ jkXc\e iXd\e% ;`k qfi^k mffi [\q\c][\ l`kjkiXc`e^# dXXi d\k Xcc\ df[\ie\ k\Z_e`jZ_\ jg\Z`Ã&#x201D; ZXk`\j nXXife[\i \\e _f^\ `jfcXk`\nXXi[\% Qf _\cgk _\k ^\Yil`bk\ \jk_\k`jZ_\ $ ! Y`a [\ jkiXbb\ \e jcXeb\ [\kX`cc\i`e^ mXe E\\icXe[`X% @ek\i\jj\ mffi \\e gifÃ&#x201D; c\i`e^ fg dXXk6 E\\d ZfekXZk fg d\k [\ X[m`j\lij mXe I\peX\ij%
B`ab fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c "*( ' +0) Ã&#x2020; ,- (' )'