Duurzaamheid en energie 2015 by Cobouw Specials

Duurzaamheid

& energie

Bijlage bij Cobouw 26 juni 2015

pagina 24: Eindhoven mikt niet alleen op technologie bij besparing van energie

pagina 5:

pagina 11:

André Jurjus: ‘Energietransitie zet netwerkbusiness op zijn kop’

Stientje van Veldhoven (D66): ‘Overheid moet sturende rol serieuzer nemen’

Hoe belangrijk is uw onderdakfolie?

Om de lagere EPC-waarden te kunnen realiseren moeten woningen en kantoren zo luchtdicht mogelijk worden gebouwd. Met die wetenschap in het achterhoofd ontwikkelde het Haarlemse Meuwissen Bouwprodukten een nieuwe generatie waterdichte en damp-open membranen. Mits op de goede manier toegepast en correct gedetailleerd kunnen die membranen in sterke mate bijdragen aan een verlaagd energiegebruik. Op dezelfde plek - in de Waarderpolder, aan de oevers van Het Spaarne in Haarlem - als waar Jacques Meuwissen meer dan zestig jaar geleden De Nederlandsche Teer en Asphaltfabriek begon, worden nu hoogwaardige folies en membranen geproduceerd. Meuwissen Bouwprodukten evolueerde in de afgelopen decennia van producent van bitumen tot ontwikkelaar en leverancier van een keur aan technische oplossingen voor het isoleren van gebouwen. De vaten ruwe aardolie hebben anno 2015 plaatsgemaakt voor silo’s met PE-granulaten, waarvan in de Haarlemse fabriek uiterst sterke folies worden gemaakt. Polytex®, Miofol® en Alkreflex® zijn een begrip geworden bij daken gevelspecialisten en niet meer weg te denken uit de bouw. In Haarlem staan rollen in grote aantallen en verscheidenheid te wachten tot gebruik op een bouwplaats in Europa. Maar zoals teer en asfalt plaatsmaakten voor andere producten, zo innoveert Meuwissen nog steeds. Strengere eisen en nieuwe regels maken dat de producten steeds dunner, lichter, sterker en slimmer worden. De innovatiekracht bij Meuwissen krijgt in 2011 een extra impuls als het Haarlemse familiebedrijf wordt toegevoegd aan de Finse Walki Group.

“En ondanks dat Meuwissen Bouwprodukten sindsdien zelfstandig is blijven opereren, kunnen we wel gebruikmaken van de veel grotere en beter toegeruste Research and Development (R&D)-afdeling van Walki”, stelt woordvoerster Frosina Dzemov. “Daardoor blijven we concurrenten mijlenver voor.” Bouwbesluit Meest recente ontwikkelingen van Meuwissen zijn de nieuwe generatie Polytex® membranen. Die maken het - in combinatie met extra isolatie - mogelijk om de EPCwaarden van een gebouw zonder moeilijke en dure ingrepen te verlagen van 0,6 naar 0,4 en lager, zoals in de laatste wijziging van het Bouwbesluit wordt voorgeschreven. Hjelmer Zondervan, Application Engineer bij Meuwissen: “Veel energieverlies wordt veroorzaakt door ongewenste luchtinfiltratie. En die wordt op zijn beurt in veel gevallen veroorzaakt door verkeerde toepassingen van op zich goede producten. De nieuwe generatie Polytex membranen zijn nog gemakkelijker in gebruik en toepassing en nog beter in waar ze voor zijn bedoeld: het tegenhouden van water en lucht en het doorlaten van damp.” In tegenstelling tot de traditionele microporeuze waterdichte damp-open membranen is voor de Polytex membranen gebruikgemaakt van een monolithische film tussen twee lagen non-woven Polypropyleen. Die functionele tussenlaag is veel beter bestand tegen hoge en lage temperaturen dan een traditioneel microporeus membraan. Bovendien zijn de nieuwe Polytex membranen sterker, zeer damp-open, 100% luchtdicht en behouden ze veel langer hun bouwfysische eigenschappen. De binnenlaag is daarnaast bestand tegen chemicaliën

die worden gebruikt in verduurzaamd hout en oliën in gereedschap. Dat alles zorgt ervoor dat er geen luchtstroming onder het membraan mogelijk is, wat op zijn beurt bijdraagt aan een lager energieverbruik en een gezonder binnenklimaat. Ze hebben bij Meuwissen goed nagedacht over de toepassing op hellende daken. “Hoe ontstaat ongewilde luchtinfiltratie vaak?”, houdt Dzemov voor. “Juist, doordat de verschillende rollen membraan - die dakpansgewijs worden aangebracht niet goed op elkaar aansluiten, of omdat dakdekkers in de snelheid vergeten de overlappingen na applicatie luchtdicht af te tapen met een bijbehorende tape of lijm.” Met de nieuwe Polytex membranen hoeft dat laatste ook niet meer: ze kunnen worden geleverd met zelfklevende plakstroken. Op die manier is de schil altijd wind- en waterdicht.

EXPERIENCE

Dat laatste is iets waar veel woningeigenaren maar weinig bij stilstaan, terwijl ze wel duizenden euro’s investeren in bijvoorbeeld een nieuwe keuken.

Meuwissen Bouwprodukten levert de nieuwe generatie Polytex Membranen in twee varianten: Polytex® Roof (Plus): een waterdicht en damp-open membraan met een monolithische film in de kern voor aan de buitenzijde van dakconstructies met een dakhelling vanaf 15 graden. Door de hoge temperatuurbestendigheid is Polytex Roof ook geschikt voor donkere daken gevelbekleding. Het kan op harde en zachte ondergronden worden gebruikt en kan worden geleverd met zelfklevende plakstroken. Het membraan heeft een gewicht van 135 gram per vierkante meter. De openverwerkingstijd is 3 maanden. Polytex® XTR: Met 230 gram per vierkante meter is XTR de steviger variant Polytex met een monolithische film in de kern. Net zo damp-open en waterdicht, maar geschikt voor daken met een helling vanaf 10 graden. De openverwerkingstijd is 4 maanden.

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Voorwoord Zoek op internet naar het woord ‘Duurzaam’, en binnen 0,42 seconden verschijnen 13.200.000 resultaten. Kranten,magazines en internet staan bol van onheilspellende verhalen, opinies en meningen over de drastische verandering van het klimaat, CO2 -uitstoot en het opraken van fossiele energiebronnen. Maar gelukkig staan diezelfde media ook vol met positieve verhalen. Dat geldt ook voor deze bijlage ‘Duurzaamheid & energie’. Verhalen waarin het bedrijfsleven op zoek gaat naar slimme en duurzame oplossingen, burgers de regie in eigen hand nemen en ook de overheid niet achterblijft met duurzame plannen en maatregelen. Zo staat volgens gedeputeerde Anne-Marie Spierings van de provincie Noord-Brabant vast dat in 2050 alle 800.000 Brabantse woningen nul-op-de-meter zijn gemaakt. Dit ambitieuze plan van de provincie en de vijf grote Brabantse gemeenten kon alleen van de grond komen met brede steun van het bedrijfsleven. In deze special ook aandacht voor heel andere onderwerpen die met duurzaamheid hebben te maken. Zo ontstonden de afgelopen jaren her en der in het land buurttuinen, groene speelplaatsen en initiatieven voor stadslandbouw, zoals de Zeeheldentuin in Den Haag. Projectleider Bastiaan Verberne zegt in deze special dat de initiatiefnemers “hard hebben moeten ploeteren om de Haagse bureaucratie te overwinnen”. Die ‘Haagse bureaucratie’ is kritisch op zichzelf want hoewel duurzaamheid hoog op de politieke agenda staat, vindt Tweede Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) dat de overheid haar sturende rol serieuzer moet nemen. Zo zijn volgens haar onvoldoende maatregelen genomen om de ambities in het energieakkoord te halen. Velen dragen, ieder op hun eigen niveau, een steentje bij om te komen tot een duurzamere wereld. Ook deze special hoopt hieraan een bescheiden bijdrage te leveren. Boudewijn Warbroek, hoofdredacteur a.i.

Inhoud 5 7 9 11 13 13 15 18 23 24 29 31 32 37

Nieuwe rol voor netbeheerder Luchtdicht daksysteem maakt gebouw energiezuinig Alliantie voor klimaatneutraal Schouwburgplein Overheid moet serieuzer sturen Zink: een milieubewuste keuze Voordelig concept voor woningrenovatie Brabant maakt energieneutraal wonen haalbaar De kracht van vuur Duurzaamheid op hoog niveau Eindhoven in 2035 energieneutraal voor gebouwde omgeving Platform voor luchtdicht bouwen Duurzame led bespaart tot 90 procent energie Bewoners van Zeeheldenkwartier vergroenen zelf hun wijk Centrum Utrecht ondergaat drastische metamorfose

Colofon Klantenservice: (070) 3046777 E-mail: cobouw@bimmedia.nl Redactie: telefoon (070) 3046700 Postbus: 16262, 2500 BG Den Haag Internet: www.cobouw.nl Hoofdredacteur a.i.: Boudewijn Warbroek Uitgever: Martin Hoogelander Eindredactie en coördinatie: Nienke Abma, Nanda van Dijk en Patty van der Sar Opmaak en vormgeving: Bastiaan Stuy Medewerkers: Edo Beerda, Leon van den Berg, Brian van der Bol, Jeroen Kreule, Armand Landman, Michiel Maas, Yvonne Ton, Tosca Vissers, Kees de Vries en Rob Weijs

Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees:Klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw). Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

De winst zit in meer dan alleen de cv-ketel Het Europees Parlement stelt steeds strengere eisen aan de energie-efficiëntie en levenscyclus van circulatiepompen. In 2020 moet de impact ervan op het milieu zijn gehalveerd. Een gerechtvaardigd besluit aangezien tien procent van het wereldwijde energieverbruik is toe te schrijven aan dit

installatiecomponent.

Innovatieve

fabrikanten kijken echter verder dan enkel de Europees voorgeschreven richtlijnen. Er is meer winst te boeken als alle onderdelen van een cv-installatie energiezuinig zijn en goed op elkaar aansluiten. Om een voorbeeld te geven: als er voor een energiezuinige circulatiepomp een lucht- en vuilafscheider in de cv-installatie geplaatst wordt, zal de levensduur van de pomp worden verlengd. Bernard Becking, senior accountmanager van Flamco legt uit: ‘Kiezen voor een energiezuinige circulatiepomp is een goede eerste stap. En als je daar geen goede lucht- en vuilafscheider bij installeert, is de doorstroming van het cv-water door lucht en vuil niet optimaal en verzilver je dus niet de volledige potentie van de pomp. Het dwingt de pomp harder te werken, waardoor er meer energie wordt verbruikt dan nodig is. En dat is zonde.’ 1 miljard huishoudens De combinatie van de installatiecomponenten van Flamco en kwaliteits-circulatiepompen past naadloos in de energiezuinige toekomst waarnaar we streven; het is de meest efficiënte combinatie in de markt. Met een haast ongelooflijke potentiële energiewinst als resultaat. Becking: ‘Als we wereldwijd alle energieverslindende circulatiepompen vervangen door de nieuwe generatie energiezuinige pompen, dan kunnen we vier procent van het huidige wereldwijde energieverbruik besparen. Dit staat gelijk aan één miljard huishoudens. En dat percentage stijgt

nog verder als we daar nog onze energiezuinige installatiecomponenten aan toevoegen.’ De fabrikant uit Bunschoten levert innovatieve producten voor de complete bouwwereld, van klein appartement tot utiliteitsbouw. Verklaring winst Door de twee stuwingseffecten zorgt Flamco in de prijswinnende Smart lucht- en vuilafscheider (twee ESEF Awards 2014 in de categorie Enginering & Design) voor een efficiënte afvang van de vervuilde waterstroom. Het eerste effect is het scheidingselement tussen de aansluitingen op de leiding. Vervuild water wordt hierdoor afgevangen. Het tweede effect wordt gerealiseerd doordat de retourstroom met gezuiverd water vanuit het huis vlak voor het scheidingselement in de hoofdstroom wordt teruggebracht. Dit zorgt voor een extra stuwing. Hierdoor worden de microbellen en vuildeeltjes, die in de aanvoer zitten, naar de leidingwand en vervolgens het afscheiderhuis gestuwd.

Becking: ‘Normaal gesproken wordt het cv-water gezuiverd door een lucht- en vuilafscheider gebaseerd op weerstand. De waterstroom botst tegen een rvs geweven gaas, borstels, platen of Pallringen in de afscheider om de lucht en vuildeeltjes eruit te halen. Bij de Flamcovent Clean Smart serie niet. Wij hebben gebruik gemaakt van een totaal vernieuwde technologie. Hierdoor heeft deze 60% betere prestaties dan conventionele lucht- en vuilafscheiders. Tegelijkertijd vermindert de doorstroomweerstand naar een te verwaarlozen niveau. Dit voorkomt slijtage aan de pomp van de cv-ketel en reduceert de energiekosten aanzienlijk. De crux zit ‘m dus in het verlagen van de weerstand. Die is nagenoeg verwaarloosbaar in onze lucht- en vuilafscheider waardoor de pomp minder energie hoeft te verbruiken. Daarnaast bezit ons product ook supermagneten. Deze magneten zijn zeer krachtig. Hierdoor kunnen wij zelfs de kleinste vuildeeltjes vanaf 4 μm afvangen.’ Gemak voor installateurs en gebruikers De Flamco lucht- en vuilafscheiders zijn verkrijgbaar in alle gebruikelijke aansluitmaten van 22 mm tot maar liefst DN 600. De uitvoering tot 2” zijn draaibaar, waardoor ze in elke gewenste leidingstand kunnen worden gemonteerd. De utiliteitsversies zijn tevens leverbaar met lasaansluiting (S), flensaansluiting (F) en gegroefde buisaansluiting (R) en met maximum werkdrukken van 10, 16 of 25 bar. Kortom; met lucht- en vuilafscheiders van Flamco heeft u altijd de optimale en meest energiezuinige oplossing.

Flamco B.V. Postbus 502 3750 GM Bunschoten - Nederland T +31 33 299 75 00 F +31 33 298 64 45 E info@flamco.nl

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Nieuwe rol voor netbeheerder Brian van der Bol Tot een jaar of vijf geleden was het werk van een netbeheerder vrij eenvoudig. “Bij een nieuwe wijk telde je hoeveel huizen er zouden komen en daar legde je dan leidingen en kabels voor aan. Dan was je voor de komende 40, 50 jaar klaar. Maar nu zitten we middenin een energietransitie die de netwerkbusiness behoorlijk op z’n kop zet.” Aan het woord is André Jurjus, directeur van Netbeheer Nederland, de branchevereniging van energienetbeheerders. Hij noemt onder meer de opkomst van wind- en zonneenergie, elektrische auto’s en batterijen om bijvoorbeeld overtollige energie uit natuurlijke bronnen op te slaan. Volgens de brancheorganisatie wijst alles op een forse toename van decentraal opgewekte duurzame energie in de komende 10 jaar. “Iedere buurt kan tegenwoordig zijn eigen windmolen neerzetten”, zegt Jurjus.

Infrastructuur

Deze ontwikkelingen vragen nogal wat van de infrastructuur. Zo zijn er bij een forse toename van zonneenergie dikkere kabels nodig dan bij reguliere energie. Jurjus: “Je wilt de energie kunnen opvangen op die paar piekmomenten met veel zon, maar de vraag is of je een hele dikke kabel moet aanleggen voor een paar dagen per jaar.” Want een dikkere kabel betekent ook een duurdere kabel. “We moeten als netbeheerders niet overinvesteren in kabels en leidingen, die over 5 tot 10 jaar misschien alweer zijn achterhaald.”

dan alleen maar leidingen en kabels in de grond stoppen.” Enexis en Alliander zijn in 2012 in Etten-Leur gestart met een proef met een ‘Buurtbatterij’. Een unit met batterijen slaat de opgewekte zonneenergie op en geeft die weer af zodra er energie nodig is. “Zo kunnen de bewoners van De Keen (de wijk in Etten-Leur red.) ’s avonds de energie gebruiken die de zonnepanelen op hun dak overdag produceerden.” Nu zijn de batterijen nog relatief duur, vertelt Jurjus. Maar hij verwacht dat de prijs door technologische ontwikkelingen snel zal dalen. “Batterijen en zon zijn een game changer. Kijk naar Tesla, dat vol inzet op de ontwikkeling van batterijen.”

Nieuwe energiebronnen

De directeur van Netbeheer Nederland ziet de nieuwe energiebronnen niet als een bedreiging. “Wij gaan mee in de ontwikkelingen, de rol van partijen in de energiesector verandert steeds.” Naast de opkomst

Het doel is om mensen bewuster te maken van hun energieverbruik. Met de data van de ‘slimme energienetten’ kunnen netbeheerders en energieleveranciers de vraag naar energie bijsturen, bijvoorbeeld door gevarieerde energietarieven te hanteren. Jurjus: “Je betaalt minder als je de auto ’s nachts oplaadt, dan als je die auto om 18.00 uur op de lader aansluit.”

De Stroomversnelling

De energietransitie vindt voor een groot deel plaats in de gebouwde omgeving, zegt de directeur van de branchevereniging. Bij renovatieprojecten van woonwijken valt volgens hem veel winst te behalen. “Met de restwarmte van naburige industrie zou je bijvoorbeeld woningen kunnen verwarmen.” Jurjus vindt ‘De Stroomversnelling’ een mooi project. Vier bouwbedrijven en zes woningcorporaties, verenigd in de ‘Stroomversnelling Huur’, tekenden twee jaar geleden een over-

Buurtbatterij

De netbeheerders hebben twee hoofdtaken: het beheren van de netinfrastructuur en het faciliteren van het functioneren van de markt. Maar hoe ruim vat je die kerntaken op? Volgens Jurjus moeten de netbeheerders ook gebruikmaken van de opslag van duurzaam opgewekte energie, terwijl de grote energiebedrijven dat nu juist als hún speelveld zien. “Daarover hebben we veel pittige discussies gehad, maar de laatste tijd verlopen de gesprekken constructiever. De particuliere bedrijven hebben nu door dat ook wij behoefte hebben aan de door hen aangeboden opslag. Wij willen meer

Betrouwbaar energienet Het landelijke Nederlandse elektriciteitsnet wordt beheerd door TenneT, dat de regionale netten en de meeste elektriciteitscentrales met elkaar verbindt. Elektriciteit- en gasnetbedrijven als Cogas, Liander en Stedin, zijn vaak alleen in de eigen regio bekend. Volgens brancheorganisatie Netbeheer Nederland (tien leden) heeft Nederland een van de meest betrouwbare energienetten ter wereld. Een inwoner van dit land zit gemiddeld zo’n dertig minuten per jaar zonder elektriciteit. De gemiddelde tijd dat iemand jaarlijks geen gas heeft, bedraagt ruim drie minuten. De kans dat mensen zonder gas komen te zitten is bovendien klein: eens in de ruim 200 jaar. Het merendeel van het Nederlandse energienet (310.000 kilometer elektriciteitskabels en ruim 135.000 kilometer gasbuizen) ligt ondergronds en is daardoor minder gevoelig voor weersinvloeden.

André Jurjus, directeur Netbeheer Nederland.

van duurzaam en decentraal opgewekte energie zal er volgens Jurjus altijd behoefte blijven aan een “betrouwbaar landelijk energienet”, al was het maar als achtervang. “Gas is daarvoor ideaal en dat blijven we de komende decennia zeker nodig houden.” Het kabinet wil dat in 2023, 16 procent van de energie in Nederland duurzaam wordt opgewekt. De netbeheerders zien daarin een belangrijke rol voor zichzelf weggelegd. De elektriciteit- en gasnetbedrijven bieden in heel Nederland ‘slimme meters’ aan, die ieder kwartier de meterstanden kunnen doorgeven.

eenkomst om 11.000 woningen uit de jaren ’50, ’60 en ’70 energieneutraal te maken. Inmiddels is er een bredere Stroomversnelling ontstaan, waarbij zich steeds meer bedrijven en instellingen aansluiten. De ambitie van deze ‘brede’ Stroomversnelling is tot 2020 nog eens 100.000 woningen te verduurzamen. Netbeheer Nederland zelf heeft samen met het ministerie van Economische Zaken, vijf gemeenten en de topsectoren ‘Energie’ en ‘Creatieve Industrie’ de Green Deal Smart Energy Cities gesloten. Doel is om op het gebied van duurzame energie slim-

me technologieën en concepten te ontwikkelen en daarmee de energietransitie en de werkgelegenheid te bevorderen. Dergelijke samenwerkingsverbanden zijn volgens de directeur van de brancheorganisatie nog uitzondering op de regel. Vooral de energieen de bouwsector zouden meer de handen ineen moeten slaan, vindt Jurjus. Hij noemt als voorbeeld een collectief warmtesysteem voor een nieuwbouwwijk. “Daarmee kun je beter beginnen voordat de eerste paal de grond ingaat dan als de huizen er al staan.”

Ton Willemsen (TONZON) genomineerd voor HIER Klimaatpenning Jury

met o.a Prinses Laurentien van Oranje kiest genomineerden

Een jury met o.a. Ed Nijpels en prinses Laurentien hebben drie personen en drie organisaties genomineerd voor de HIER Klimaatpenning 2015 omdat zij de aanpak van het klimaatprobleem helpen versnellen. Tijdens de HIER klimaatborrel op 26 juni zullen zo'n honderd opiniemakers en deskundigen de winnaars bepalen via een live stemming. De zilveren penning wordt uitgereikt door prinses Laurentien. Ton Willemsen, uitvinder, oprichter en directeur van TONZON BV is een van de drie genomineerden in de categorie personen. De beide andere genomineerden in deze categorie zijn JanWillem van de Groep en Michiel Langezaal.

Eervolle nominatie valt samen met nieuwe TONZON innovatie De nominatie voor de zilveren HIER Klimaatpenning komt precies op het moment dat Willemsen opnieuw een energiebesparende ontdekking heeft gedaan. 35 jaar geleden ontdekte hij een nieuw isolatiemateriaal (het Thermoskussen) waardoor vloeren nog warmer worden dan de lucht vlak boven de vloer. Andere uitvindingen van hem zijn o.a. een slimme radiatorfolie die niet op de achterliggende muur maar op de achterkant van de radiator zelf wordt geplakt. Een perfecte oplossing omdat de folie zo onzichtbaar zijn energiebesparend werk doet. Ook ontwikkelde hij een speciale bandagefolie die om reeds geïsoleerde CVbuizen wordt gewikkeld en voorkomt dat nog langer warmte door de buitenwand wordt uitgestraald. Zijn laatste ontdekking is een methode om van deze buizen ook het warmteverlies door convectie terug te winnen en te leiden naar de bovenkant van de vloer. Op IR-foto 1 is de met TONZON Thermoskussens geïsoleerde vloer nog egaal warm omdat de verwarming niet aanstaat. Op IR foto 2 staat de verwarming aan en is een warmere baan te zien. De warmte die door de geïsoleerde CV-buizen wordt afgegeven aan de lucht en voorheen verloren ging, is nu naar dit deel van de vloer geleid.

4 Ton Willemsen, blij met eervolle nominatie

Verwarming is uit

Met warmte terugwinning

Infraroodfoto 3 laat zien hoe een buitenmuur intensief wordt opgewarmd door een radiator. Op IR-foto 4 is te zien hoe geïsoleerde CV-buizen nog steeds veel warmte uitstralen. De TONZON Bandagefolie stopt wel deze uitstralingmaar voorkomt niet dat lucht om de buizen wordt opgewarmd. Meer info op www.tonzon.nl

werkt aan 20/20/20-doelstelling met behulp van

me+ is een gepatenteerde formule die een heldere en tastbare koppeling maakt tussen onderhoud en energie De harde gegevens van een MJOP en EPA worden samengevoegd, geanalyseerd en berekend, waarbij de raakvlakken tussen onderhoud en energie extra worden belicht en mogelijkheden per object worden omschreven in een me+ paspoort. Het paspoort geeft inzicht in de hoogte van de investering en de besparingen, inclusief terugverdientijden en eventuele subsidiemogelijkheden. De aanbevolen maatregelen voor de panden op het terrein van de Europese Commissie in Petten zijn onder andere daken gevelisolatie, aanpassingen aan klimaatinstallaties en het aanbrengen van PV-panelen.

Dr. Franz Hukelmann, Head of Sector Infrastructure, Instituut voor Energie en Transport van de Europese Commissie’s Joint Research Centre (JRC-IET) over de behaalde resultaten: “Met behulp van me+ hebben wij een zeer goede verbetering van onze panden kunnen behalen en deze goed kunnen combineren met ons meerjarenonderhoud. Fijn dat wij op deze manier onze EU-doelstelling 20/20/20 kunnen naderen” me+ is een ontwikkeling van:

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Luchtdicht daksysteem maakt gebouw energiezuinig Tosca Vissers Luchtdicht bouwen speelt een steeds grotere rol bij energiezuinig bouwen, nu de overheid de EPC heeft bijgesteld naar 0,4. Het minimaliseren van luchtlekken en kieren in de gebouwschil maakt het gebouw energiezuinig. Producent van dakelementen en isolatieplaten UNILIN Insulation uit Oisterwijk ontwikkelde een luchtdicht daksysteem hellende daken, waarmee de warme lucht in het gebouw blijft. Het Bouwbesluit stelt als eis dat de luchtdichtheid van een gebouw niet meer is dan 200 dm 3 bij 10 Pascal. Sinds 1 januari 2015 is de EPC-eis bijgesteld naar 0,4. “Om ervoor te zorgen dat gebouwen aan deze eis kunnen voldoen, zullen ze meer luchtdicht moeten worden gemaakt, om luchtstromen zoveel mogelijk te beperken. Geen tocht betekent vooral ook meer comfort en minder vochtproblemen en uiteraard een lagere energierekening”, zegt Peter Nijboer, technisch adviseur bij UNILIN. Hij is de uitvinder van het luchtdicht daksysteem.

Lastig

Luchtdicht bouwen biedt in combinatie met daken gevelisolatie en mechanische ventilatie een optimale manier om gebouwen energiezuinig te maken. Vanuit dat oogpunt richt UNILIN zich op het ontwikkelen van een luchtdicht daksysteem voor hellende daken, waarmee in de

te van de sponning (h=13 millimeter). Op de veer is gladde foamtape aangebracht. Deze foamtape is omgezet, zodat het niet opstroopt als de veer in de dakelementen wordt aangebracht (zie afbeelding 2). Nijboer: “Vanuit dit principe wordt de foamtape tijdens montage van de veer gedwongen om te comprimeren. Zo ontstaat die zeer hoge luchtdichting. Kortom, de luchtdichting die ontstaat wordt veroorzaakt door een comprimering die loodrecht staat op de montagerichting en niet evenwijdig aan de montagerichting. Dit is het meest essentiële punt van het ontwerp”, zegt Nijboer. “Het grote voordeel hiervan is dat de dakelementen niet met enorme kracht tegen elkaar hoeven te worden gedrukt, om luchtdichting te realiseren. Wanneer de luchtdichte veer is aangebracht, hebben de dakelementen gegarandeerd een luchtdichte verbinding over de volledige lengte van de langsnaad”, zegt Nijboer. Voor de aansluiting van de dakelementen op de muurplaat en nokgording wordt de gladde foamtape op beide onderdelen aangebracht. De foamtape is extra breed, waardoor deze tape kan worden omgezet. Voordeel hiervan is dat tijdens het monteren van de dakelementen de tape niet kan opstropen (afbeelding 3 muurplaat). Dit principe geldt ook voor de nokgording. Op de kopgevel wordt voor de aansluiting van de dakelementen een luchtdichte folie toegepast (afbeelding 4).

2. Op de veer is gladde foamtape aangebracht.

Luchtdicht woonhuis

1. Zo ontstaat een luchtdichte verbinding.

winter de warmte in het gebouw behouden blijft en niet via kieren weer verdwijnt. Nijboer legt uit hoe het werkt. “Het luchtdicht daksysteem bestaat uit verschillende afdichtingsmaterialen die ervoor zorgen dat de losse dakelementen veranderen in één luchtdicht dak.” Nijboer geeft aan dat het best is lastig om een systeem met dakelementen luchtdicht te maken. Je moet wel zeker weten dat de dakelementen luchtdicht worden gemonteerd en dus rekening houden met materiaal- en bouwtoleranties.” Cruciaal in het systeem is de luchtdichte veer die op de langsnaad van de dakelementen wordt geplaatst. Deze dakelementen hebben een PIR-langszijde, waarbij in de PIR een sponning is aangebracht. De luchtdichte veer wordt in de sponningen van de twee langszijden van de dakelementen gezet. Zo ontstaat een luchtdichte verbinding (afbeelding 1). De luchtdichte veer met een diameter van 15 millimeter, is dikker dan de hoog-

Aannemer Johan van Driel bouwde zijn eigen woonhuis met het luchtdicht systeem van UNILIN. Van Driel kwam met het bedrijf in contact toen dat een pilotproject zocht voor het luchtdicht daksysteem en hij wilde het graag uitproberen. “Binnen de doelstellingen van de overheid om in 2020 energieneutraal te bouwen, is dit luchtdicht daksysteem een prima oplossing. Door het toe te passen in je eigen huis, merk je waar de praktische voordelen zitten.” Van Driel wil zich op een energieneutrale toekomst voorbereiden. “Ik moet aan opdrachtgevers kunnen uitleggen welke oplossingen geschikt zijn en welke ik beter niet kan aanraden.” Van Driel ziet een aanzienlijke meerwaarde in deze luchtdichte dakelementen. “De aansluiting van naden bij dakplaten en kozijnen is altijd een kritisch punt in de bouw. De luchtdichte verbinding tussen de elementen zorgt ervoor dat de warme lucht in een gebouw blijft. Hierdoor passen deze dakelementen perfect in het principe van energieneutraal bouwen”, geeft Van Driel aan. “Je kunt als technicus in theorie de beste oplossingen bedenken, maar als het op de bouw zelf niet werkt omdat het onhandig toe te passen of te zwaar is, zal het niet veel gebruikt worden.” Van Driel woont samen met zijn vriendin sinds december vorig jaar in hun nieuwe huis. “De pilot is geslaagd! We gebruiken aanzienlijk minder energie dan andere woningen met dezelfde afmeting”, besluit Van Driel.

3. Muurplaat aansluiting.

4. Voor de aansluiting van de dakelementen op de kopgevel wordt een luchtdichte folie toegepast.

Advertorial

DYKA garandeert 40% recyclaat in Ultra-3 Recyline buizen DYKA geeft inschrijvende GWW-aannemers en aanbestedende partijen een duurzaamheidsgarantie op Ultra-3 Recyline buizen. Een KIWA-certiﬁcaat garandeert dat de buizen minstens 40% recyclaat bevatten. Zo wil DYKA recycling zichtbaar en aantoonbaar maken en daarmee duurzame inkoop in de sector bevorderen. Daarmee komt DYKA tegemoet aan wensen uit de markt naar aantoonbaar duurzame leidingsystemen.

DYKA aan dat we een voortrekkersrol vervullen op

Inzamelsysteem BIS

het gebied van duurzaamheid op een hele praktische

PVC laat zich

manier”. DYKA draagt met duurzaam PVC en recycling

uitstekend hergebruiken.

van PVC graag bij aan een verdere verduurzaming van

Daarom heeft DYKA

de bouwsector. Daarom heeft DYKA geïnvesteerd in een

samen met BureauLeiding,

sluitende monitoring van het productieproces en een

de brancheorganisatie voor

convenant met KIWA.

kunststof leidingsystemen, een systeem voor inzameling van gebruik-

Aantoonbaar duurzaam

te kunststof leidingen ontwikkeld onder

Dit sluit aan bij de verantwoordelijkheid die overheden

de naam BIS. PVC heeft volgens het TNO een

op zich hebben genomen 100% duurzaam in te kopen

levensduur van 100 jaar in een leidingsysteem en

per 1 januari 2015. Met EMVI-aanbestedingen worden

is tot 7 keer zonder kwaliteitsverlies herbruikbaar.

andere elementen dan alleen prijs meegewogen zoals

Het nadeel van deze goede herbruikbaarheid is dat

publieksgerichtheid, duurzaamheid en projectbeheer-

van een buis niet fysiek vaststelbaar welk percentage

sing. Een duurzamer product geeft dan mogelijkheden

recyclaat deze bevat. DYKA kan door het productie-

Miquel Calis, Business Manager Civils & Infrastructure

om met een hogere prijs toch de aanbesteding te

proces zorgvuldig te monitoren het percentage recyclaat

van DYKA ziet dit certificaat van Ultra-3 Recyline als een

kunnen winnen. Uit onderzoek (BouwKennis Gemeente-

nauwkeurig vaststellen zoals blijkt uit de audit en het

groot voordeel: “Aannemers kunnen met dit certificaat

werken Scan 2015) van begin dit jaar blijkt dat duur-

certificaat van KIWA voor de Ultra-3 Recycline buizen.

nu voor het eerst aantonen dat de gebruikte buizen

zaamheid na kwaliteit het belangrijkste besliscriterium is

duurzaam zijn en daarmee belang-

voor overheden. Dit certificaat draagt bij aan een grotere

rijke EMVI-punten scoren.

kans van aannemers om een aanbesteding te winnen.

Tegelijkertijd biedt het

Bij aannemers zelf staan volgens het BouwKennis-

gemeenten de zekerheid dat

rapport bij een productkeuze prijs en kwaliteit bovenaan

er bij de aanleg daadwerkelijk

de lijst. Gezien het belang dat overheden geven aan

een duurzame buis is gebruikt.

duurzaamheid biedt dit dus nog kansen voor aannemers

Met dit KIWA-certificaat toont

om met duurzaamheid te scoren.

DYKA_advertorial Duurzaam recyclaat_266x190-03.indd 1

www.dyka.nl

12-06-15 13:17

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Alliantie voor klimaatneutraal Schouwburgplein Edo Beerda Rotterdamse culturele instellingen, vastgoedbezitters en bewoners slaan de handen ineen om het Schouwburgplein duurzaam en klimaatneutraal te maken. Het moet decentrale energieopwekking, wko en alternatieve afvalverwerking opleveren in het culturele hart. “Gewoon beginnen, is ons devies.” Het plein tussen Schouwburg, Pathé en De Doelen wordt nu nog gedomineerd door steen, epoxy en staalplaat, maar dat moet binnen vijf jaar heel anders zijn. Procesmanager Jeroen de Leeuw van de Rotterdamse Schouwburg ziet mogelijkheden voor een snelle vergroening. Met een ‘S.T.A.P.’ (Sustainable, Transportable, Appliable Park) en een ‘S.T.U.L.P.’ (Sustainable, Transportable, Ultra Light Pavilion). “Een transportabel park en een mobiel informatiecentrum dus, en groene of energie-opwekkende daken op omliggende gebouwen”, legt de initiatiefnemer van het verduurzamingsproject uit. “Maar dat is pas het begin. We willen hier iets tot stand brengen dat uniek is in de wereld.” De Schouwburg timmert al sinds 2009 aan de weg met verduurzaming van het eigen onderkomen. De gebouwisolatie en luchtbehandeling zijn al verbeterd en alle lampen en tl-buizen die aan vervanging toe zijn, worden ingeruild voor led-verlichting. Het heeft een energiebesparing opgeleverd van 200.000 kW binnen twee jaar – een vijfde van het jaarlijkse verbruik. “Maar we willen meer. En dat lukt alleen als je de wijk erbij betrekt en een aantal specialisten”, vertelt De Leeuw. Op 28 april dit jaar sloot de Schouwburg een alliantie met ARCADIS, Dura Vermeer, Eneco, Hoogheem-

raadschap Schieland en Krimpenerwaard, Imtech Building Services, TNO, Vereniging Verenigd Schouwburgplein en Gemeente Rotterdam. Officiële doelstelling: een samenwerking die leidt naar een 100 procent klimaatneutraal en duurzaam Schouwburgpleingebied in 2030. Het idee is dat door intensieve samenwerking onderhouden investeringsbudgetten kunnen worden samengevoegd. Dat maakt investeringen in innovatie en duurzaamheid mogelijk die zich op lange termijn weer terugbetalen. De alliantie wil ook dat innovaties die in Rotterdam worden bedacht elders weer verkoopbaar zijn.

Duurzaam gescheiden

Het plein letterlijk groen maken valt wat De Leeuw betreft in de categorie ‘laaghangend fruit’. Dat geldt ook voor plannen voor het plaatsen van zonnepanelen op een deel van de daken en een alternatief vuilophaalsysteem. De Vereniging Verenigd Schouwburgplein (VVS) – waarin alle VvE’s en andere stakeholders zitten – wil af van de vele vuilniswagens die dagelijks rondrijden. Daarom gaat de alliantie enkele potentiële aanbieders om voorstellen vragen voor een efficiënt gezamenlijk afvalsysteem. Bijvoorbeeld met een buizensysteem op onderdruk. Maar een werkgelegenheidsproject met elektrische ophaalwagens is ook denkbaar. “Als het een duurzaam gescheiden afvalverwerkingsysteem oplevert, kan de slimste aanbieder bij ons een langdurig

contract binnenslepen.” Plannen die wat meer tijd gaan kosten, maar ook serieus worden onderzocht, betreffen de aanleg van een grijswatersysteem, een vergistingsysteem voor het riool en een wko-installatie waarop alle partijen rond het plein kunnen worden aangekoppeld. “Als je het niet samen doet, krijg je zulke grote klussen nooit van de grond. En als ieder voor zich slimme dingen gaat uitvoeren ligt de boel onnodig veel vaker open dan wanneer je alles in één keer aanpakt.”

Gezamenlijk belang

Maakt de betrokkenheid van een groot aantal partijen het overleg niet heel complex? “Nee waarom? Gewoon beginnen is ons devies. Je moet niet in problemen, maar in kansen denken. Partijen hebben immers gezamenlijke belangen.” Het Hoogheemraadschap zal bijvoorbeeld best willen bijdragen aan innovatieve oplossingen voor daken, omdat die bijdragen aan lagere piekbelasting van het rioolstelsel. Maar VvE’s ook, want groene daken leveren bewoners van de omliggende hoogbouw een plezieriger uitzicht op. Beleggers zijn er mogelijk ook voor te porren, omdat het interessant is om een groencertificaat te ontvangen voor de vastgoedportefeuille. Het feit dat er een enorme parkeergarage onder het Schouwburgplein ligt (bezettingsgraad: 18 procent) kan goed van pas komen. Bijvoorbeeld bij aanleg van een netwerk van warmte- of vuilleidingen waar-

Het schouwburgplein in Rotterdam wordt de komende tijd duurzaam en klimaatneutraal gemaakt. Foto: © Rotterdam Image Bank.

op alle partijen rond het plein worden aangesloten. Mogelijk kan de garage ook een paar plaatsen opofferen voor een zoutaccu voor energieopslag of voor aanleg van meer fietsparkeerplaatsen. De marktpartijen die deelnemen zijn geselecteerd op hun innovatievermogen. Imtech bijvoorbeeld bouwde in de Schouwburg eerder een innovatieve luchtbehandelingsinstallatie (BaOpt). Die zorgt voor een prettiger klimaat in de zalen en 30 procent energiebesparing. Met ARCADIS en TNO heeft de alliantie bovendien ook partijen binnengehaald die internationaal de weg kennen. Handig, want het Schouwburgplein wil dit project samen met zes andere wereldhavensteden met pleinen met een theater uitvoeren, waaronder Los Angeles, Sjanghai, São Paulo en Londen. Vandaar ook dat de alliantie de naam ‘7 Square Endeavour’ kreeg. Uiteraard draagt de Schouwburg zelf ook bij: met evenementen rond het thema duurzaamheid. Met theatergezelschap Wunderbaum organiseerde de Schouwburg rond de ondertekening van de alliantieovereenkomst het tweedaagse evenement ‘Na ons de Zondvloed?’ De Leeuw: “Anderen zijn technisch heel bekwaam, maar wij zijn heel goed in het brengen van een boodschap. Wij kunnen een ingewikkelde boodschap begrijpelijk presenteren in een mooi verpakt doosje met een gouden randje en een strik erop.”

NIEUWE TRAINING! Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing Warmtepompen

� � � � � �

WTW ventilatie � � �

�

5-DAAGSE TRAINING VERDUURZAMING BESTAANDE WONINGBOUW Energie-efficiënt ventileren zonder voorverwarming!

Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur Vraaggestuurd ventileren Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning

ENERGETISCH RENOVEREN! Deze training is ontwikkeld voor professionals, zoals projectleiders, om hen te bekwamen om dergelijke projecten optimaal te kunnen managen. Na de training ‘Verduurzaming bestaande woningbouw’ bent u klaar voor deze markt en in staat om kansen te benutten en in de praktijk toe te passen.

Duurzaam verwarmen met hoge rendementen

Lucht-lucht Lucht-water Water-lucht Water-water Lucht-lucht/water Water-lucht/water

PARTNER BIJ DUURZAME ONTWIKKELING

Tijdens deze training leert u om op een integrale manier de bestaande woningvoorraad energetisch te renoveren Doel Professionals inspireren, enthousiasmeren en leren om energetische renovaties in de bestaande woningbouw succesvol te initiëren en te realiseren.

Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

Keuze uit verschillende modellen, waaronder wand-, cassette- en kanaalmodellen Voor iedere toepassing een passende oplossing

Voor wie? Deze training is bedoeld voor professionals die de bestaande woningvoorraad willen verduurzamen of opdracht hiertoe willen geven. De training wordt op HBO niveau gegeven. Opleidingsduur 5 dagen van elk 8 uur.

www.samsung-klimaat.nl

De training bestaat uit Een samenspel van energievriendelijk en duurzaam renoveren, nul op de meter, projectmatig integraal samenwerken, reality game, conceptontwikkeling en prestatiegaranties. Prijs De investering voor deze training bedraagt € 2.495,- ex. BTW.

Voor meer informatie

Kijk op www.bob.nl of neem telefonisch contact met ons op via: 079 - 325 2450

Schrijf je meteen in! 24 september 2015 gaan we van start!

Luchtdicht bouwen doet u met

Celdex dichtgarant Bezoek op dichtgarant.nl ons 3D-huis en ontdek de vele mogelijkheden en innovaties van Celdex dichtgarant. luchtdicht energiezuinig leefcomfort

1. Luchtdichte fundering/ kanaalplaten/kimnaad 2. Luchtdicht vloerluik 3. Luchtdichte kanaalplaatvloeren 4. Luchtdichte kozijnen 5. Luchtdichte aansluiting HSB wand/plafond 6. Luchtdichte aansluiting muurplaat 7. Luchtdichte daken 8. Luchtdichte enkele/meervoudige dakdoorvoer

Celdex bv • +31 (0) 411 68 24 00 • sales@celdex.nl

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Overheid moet serieuzer sturen Armand Landman Tweede Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) was ooit ‘Groenste Politicus’. Ze knokt bevlogen voor een duurzamere wereld en ziet dat daarbij een belangrijke rol voor de bouw is weggelegd. “Er kan al zoveel. Er ligt een enorme potentie.” “We stevenen af op een forse klimaatverandering. Het oplossen van de problemen die dat met zich meebrengt mogen we niet aan een volgende generatie overlaten.” Zo stellig zet D66-Tweede Kamerlid Stientje van Veldhoven uiteen hoe haar partij over de groene zaak denkt. Het is het antwoord op de stelling van de journalist dat D66 nou niet bepaald te boek staat als de politieke partij met het meest duurzame imago. Het is precies de bevlogenheid die Van Veldhoven tijdens deze uitleg tentoonspreidt die haar al direct tijdens haar eerste jaar als Tweede Kamerlid de eretitel ‘Groenste Politicus’ opleverde. Zelf ziet ze daar vooral de bevestiging in van “consistent zijn in datgene waar je naar streeft en concrete voorstellen doen die het ook kunnen halen. Dus niet alleen vanuit de droom - die je moet hebben als je dit werk wilt doen - blijven zeggen waar je heen wilt, maar ook laten zien welke stappen er vandaag moeten worden genomen. En daar een meerderheid voor vinden.” Glimlach.

gemiddeld maar zeven jaar in een huis wonen terwijl de terugverdientijd voor verduurzaming 12 tot 15 jaar bedraagt. In de utiliteitsbouw is de moeilijkheid dat het huurdersbelang vaak een ander belang is dan dat van de gebouweigenaar. Ofwel, er ligt een enorme potentie voor verduurzaming, maar er zijn veel remmende factoren.” De overheid moet zijn sturende rol serieuzer nemen. Van Veldhoven: “Elektriciteit is nu zwaarder belast dan gas. Dat maakt dat het financieel minder aantrekkelijk is om je huis te isoleren. Want dat is gasgestookt. Onze regelgeving is nog te sturend op de technologie, geeft een voorkeur aan door financiële prikkels.”

Energieconcept

Het Kamerlid ziet dat er initiatieven zijn om de remmende factoren te tackelen “maar het loopt allemaal nog niet zo hard. Ik zie bijvoorbeeld dat er onvoldoende maatregelen zijn genomen om de ambities in het energieakkoord te halen. Ik pleit ervoor om het energieakkoord daarom te versterken en te verlengen. We moeten echt weer om tafel.” Dan, alsof het haar opeens te binnen

schiet: “Veel interessanter dan een energieconcept waar we de bouw bij zoeken, is om de bouw onderdeel te laten zijn van een energieconcept. De manier waarop je een huis bouwt, de plek waar het staat, hoe het staat, de manier waarop ventilatie en installatietechniek worden gebruikt. Daarin is zoveel meer mogelijk. Er is heel veel technisch potentieel waarmee heel veel kan worden gedaan met het gebruik van energie en grondstoffen. We kunnen veel meer met het hergebruik van gebouwen. Gebouwen als grondstoffenbank, meer dan alleen voor de fundering van een snelweg.” Ze was laatst op een beurs voor duurzaam bouwen. En daar zag ze wat er allemaal al mogelijk is: “Fantastisch!” Maar ze zag ook “een voorhoede die klaagt over het conservatisme in de bouw, die klaagt dat er bij het maken van keuzes voor de bekende concepten wordt gekozen.” Van Veldhoven ziet er meteen een kans in. “Het zou zo mooi zijn als een paar grote bouwbedrijven zouden zeggen ‘we gaan actief aan de slag en we nemen een aantal innovatieve bedrijven op sleeptouw’. Al proof-ofconcept, open innovatie. Zoals Heijmans nu innoveert in de wegen-

Compromissenbeleid

Maar dat is niet genoeg. Bij lange na niet. Want wereldwijd halen we de afgesproken klimaatdoelstellingen niet. “Klopt”, beaamt Van Veldhoven. “Doen we dan als Europa genoeg? Nee, want ook in Europa is klimaatbeleid compromissenbeleid. Afgezet tegen de rest van de wereld zijn we in Europa beperkt in wat we kúnnen doen. En dat geldt ook voor Nederland. Dat ontslaat ons niet van de verantwoordelijkheid, maar we moeten wel beseffen dat afgezien van veel laaghangend fruit, zeker in de bouw, we er wereldwijd niet veel mee opschieten als we hier heel hard ons best doen.” Toch ziet ook Van Veldhoven dat het “met de kennis van nu niet zo slim was om nieuwe kolencentrales te bouwen”, waardoor we nu stroomexporteur geworden zijn en dus meer CO2 uitstoten dan een paar jaar geleden. “Als Kamerlid kun je in zo’n geval niet veel meer dan adresseren, agenderen. Maar we zijn er ook om mensen erop te wijzen dat ons energiegebruik hoe dan ook een prijs heeft. Want daar zit de echte oplossing: minder energiegebruik.”

Diversiteit

En juist op dit punt kan de bouw zijn steentje bijdragen, meent Van Veldhoven: “Alle rapporten zeggen dat er in Nederland nog heel veel potentie ligt. Natuurlijk in de nieuwbouw, maar met name in de bestaande bouw. Moeilijkheid is wel dat de woningbouw hier zo divers is. We hebben een grote corporatiesector met bewoners die de benodigde investeringen niet kunnen dragen, een totaal versnipperde particuliere huursector, huiseigenaren met heel verschillende draagkracht en soorten woningen en het feit dat mensen

Tweede Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66): “Profileer je als innovatieve bouwer.”

bouw. Dat er nu een bedrijf opstaat dat voorop gaat lopen en zegt ‘wij zijn de innovatieve bouwer.’” Overheden, op hun beurt, moeten ruimte bieden aan innovatie en kunnen, in het verlengde daarvan, eisen stellen. Van Veldhoven weet zeker dat bouwers met betere oplossingen komen als opdrachtgevers iets anders vragen dan ‘ik wil deze sociale woningen voor de laagste prijs gerenoveerd hebben’. “Wanneer je vraagt: ‘Ik wil deze sociale woningen gerenoveerd hebben, met het hoogste comfort, voor een periode van 20 jaar en met de laagste energierekening’, krijg je echt andere aanbiedingen. Zo lok je innovatie uit.”

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Zink: een milieubewuste keuze Rob Weijs Zinken daken en gevels scoren gunstig in de door het Bouwbesluit 2012 verplicht gestelde duurzaamheidsberekening voor een bouwvergunning. Uit de Nationale Milieu Database komt naar voren dat zink duurzamer is dan alternatieven in bijvoorbeeld kunststof en aluminium. Sterke punten zijn de lange levensduur en het nagenoeg verliesloze hergebruik. Maar om de levensduur van meer dan vijftig jaar ook werkelijk te halen, dient het zink wel vakkundig te zijn aangebracht, en dat gebeurt helaas niet altijd.

De Zinkmeesters is een modern gilde waarbij de beste zinkverwerkers van Nederland zijn aangesloten. Zij moeten het KOMO-Procescertificaat hebben en zij brengen het zink aan volgens de normen BRL 5212 en URL 0299/09. Daarnaast moeten zij alle projecten melden en worden zij door de onafhankelijke organisatie IKOB-BKB steekproefsgewijs gecontroleerd, net zoals dat bij de APK van auto’s gebeurt.

Vakmanschap

Het spitse dak, de zogenoemde ‘hoed’, is volledig vervaardigd uit zink.

Het monteren van een zinken dakgoot en het aanbrengen van een zinken gevel- of dak vereist een vakmanschap dat niet iedere loodgieter in huis heeft. Zinkmeester Wim Verhoeven van Walter Verhoeven Loodgieters- & Leidekkersbedrijf in Nieuwkuijk, krijgt regelmatig te maken met tekortschietend werk van anderen. Bijvoorbeeld omdat het zink niet voldoende kan uitzetten bij hoge temperatuur, met lekkage als gevolg. Ook het correct solderen van kopschotjes in een goot is minder eenvoudig dan het lijkt. Zo is Verhoeven bij een zinkconstructie

op het dak van een kerk gehaald, die al vanaf de oplevering heeft gelekt. Na zeven jaar met allerlei oplapwerk is besloten dat Verhoeven alles opnieuw zou maken. Dat was dus niet duurzaam, ook al kon het verwijderde zink zonder kwaliteitsverlies tot nieuw uitgangsmateriaal worden opgewerkt.

Garantie

“Bij een Zinkmeester is de opdrachtgever verzekerd van goed werk”, vertelt Erwin Smeets, commercial manager bij producent NedZink. Hij benadrukt dat de Zinkmeesters standaard 10 jaar garantie meeleveren. Wie het risico wil ontlopen dat de maker failliet gaat, kan voor een geringe meerprijs een verzekerde garantie krijgen. Verhoeven weet dat mede door de crisis in de bouw alles zo goedkoop mogelijk moet worden uitgevoerd. De aannemer schakelt dan partijen in die niet altijd de technische kennis in huis hebben om zink goed te verwerken. Die partijen hebben vaak ook niet de financiële kracht om het verlies te dragen dat een be-

roep op garantie met zich meebrengt. Opdrachtgevers dienen daarom attent te zijn op de garantiebepalingen voor het afgeleverde werk. Tekortschietende kwaliteit hoeft overigens niet altijd de fout van een installateur te zijn, het kan ook voorkomen dat de onderconstructie al niet goed is. Een Zinkmeester is dan verplicht om dit vooraf te rapporteren. Hij zal het werk alleen maken als de opdrachtgever de verantwoordelijkheid voor deze tekortkoming op zich neemt.

Voordelig concept voor woningrenovatie Leon van den Berg Nederland telt zo’n 5.8 miljoen woningen van voor 1992. Veel daarvan zijn aan renovatie toe, vooral die uit de jaren ’60 en ’70. De makers van de online tool Renovatiekompas hebben het Beter op de meter-concept voor rijwoningen ontwikkeld. Daarin wordt tegen aanvaardbare kosten tachtig procent energiebesparing bereikt. Projectmanager Timo Stoopman ligt het concept toe. “De renovatiemarkt is interessant omdat het om veel woningen van woningbouwverenigingen gaat. Beter op de meter is gericht op bijna een miljoen traditionele rijwoningen. Renovatie van deze woning met dit concept kost een woningbouwvereniging 30.000 euro per woning. Deze is dan opgewaardeerd van energielabel F naar A++ (van energie-index 2,7 naar 0,35). Er wordt een energiereductie bereikt van tachtig procent. Dit is ons eerste renovatieproduct van Renovatiekompas. Die voor portiek- en galerijwoningen volgen binnenkort.”

Inspelen op vraag

Het is mogelijk om te renoveren naar nul-op-de-meterwoningen. “Dit is echter niet de enige optie. Het budget is hiervoor niet altijd toereikend. Wij zorgen voor een oplossing die voor alle partijen winst oplevert. De investering is beperkt en de kwaliteit van de woningen stijgt. Dat uit zich in tevreden bewoners die meer comfort hebben door minder kou, vocht en tocht”, legt Stoopman uit.

“Bovendien besparen ze fors op hun energielasten. De werkzaamheden zijn in vijf werkdagen afgerond, dus de overlast is beperkt. Voor ons is het een interessante manier om op de markt actief te zijn.”

Deelpakket

Het pakket bestaat onder andere uit isolatie van het dak, vloer en spouwmuur, HR++-glas, kierafdichting, bodemwarmtepomp met zonneboiler, tapwaterboiler, WTW-balansventilatie, en zonnepanelen. Alle onderdelen versterken elkaar of werken samen. “Beter op de meter is gericht op duurzaamheid. De huidige, in goede staat zijnde, gevelonderdelen blijven in tact, waardoor milieubelasting aanzienlijk wordt beperkt. Is er bijvoorbeeld al HR++-glas of spouwmuurisolatie, dan vervalt dat pakketonderdeel.” Doordat de energierekening voor de bewoners daalt en meer huurpunten worden gecreëerd, biedt dit ruimte om de huur te verhogen, zonder dat voor de bewoner de woonlasten stijgen. Het is

uiteraard aan de opdrachtgever zelf of dit wenselijk is.”

Leren van elkaar

De partijen werken samen aan nieuwe renovatieproducten. Hierin worden kennis en kunde gedeeld. “Hoewel we veel voor dezelfde opdrachtgevers werken en soortgelijke projecten uitvoeren, heeft elk bedrijf haar eigen kwaliteiten en nuances. Dit maakt het juist interessant om samen nieuwe producten te ontwikkelen. Elke bedrijf kan afzonderlijk met de producten de markt op. We kijken wel of we projecten samen kunnen uitvoeren. Zo delen we het beste van ons zelf met elkaar en kunnen we ook in deze fase van elkaar leren. Daar wordt uiteindelijk de opdrachtgever ook beter van”, besluit Stoopman.

Vooral woningen uit de jaren ’60 en ’70 zijn aan renovatie toe.

Renovatiekompas Het samenwerkingsverband bestaat uit de onderhoudsbedrijven Hemubo, Smits Vastgoed, Rutges Vernieuwt en de TBI-ondernemingen ERA Contour, Hazenberg Bouw en Koopmans Bouwgroep. De samenwerking heeft geleid tot de online tool Renovatiekompas, waarmee woningbouwverengingen gratis en binnen tien minuten vier scenario’s krijgen voor woningverbetering van een specifiek woningtype.

Slim ventileren, hoger comfort en 25 % energiebesparing

Bosch Climotion速, voorheen BAOPT of Bauer optimalisatie, is software voor het regelen van ventilatiesystemen in gebouwen. I.p.v. een conventionele ventilatie met gerichte stroming, regelt Climotion速 een ongerichte chaotische stroming. Dat verhoogt het comfort, bespaart minstens 25 % energie en biedt vele voordelen. Voor Climotion速, gebouwbeheer, ruimteautomatisering en veldapparatuur.

Technologie voor gebouwautomatisering Kieback&Peter Nederland B.V. (0341) 27 80 20 info@kieback-peter.nl www.kieback-peter.nl

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Brabant maakt energieneutraal wonen haalbaar Yvonne Ton In 35 jaar tijd moet de complete woningvoorraad in Brabant energieneutraal zijn. Door de snelle technologische ontwikkelingen, valt nu nog niet te voorspellen met de inzet van welke technieken dat allemaal gaat gebeuren, maar voor gedeputeerde Anne-Marie Spierings, staat wel vast dat in 2050 alle 800.000 Brabantse woningen nul-op-de-meter zijn gemaakt. “De opgave is groot, maar ik zie het vooral als uitdaging.”

Rosmalen, een soort kraamkamer voor innovatie en technologie in de bouw van onderwijs, bedrijfsleven en overheid, kan een rol spelen in die vernieuwing.

Het eerder dit jaar gelanceerde ambitieuze plan van de provincie Noord-Brabant en de vijf grote Brabantse gemeenten kan alleen van de grond komen met brede steun van overheid en bedrijfsleven. Daarom zijn de initiatiefnemers allereerst begonnen met het mobiliseren van alle betrokken partijen: gemeenten, woningcorporaties, energiecorporaties, financiers, bouw en industrie. Zo zijn er voorbereidende bijeenkomsten geweest voor gemeenten en corporaties en voor de bouw en industrie. De opzet is om zo veel mogelijk partijen concreet te laten deelnemen. Op 9 juli wordt een convenant ondertekend waarin de deelnemers afspraken maken over hun bijdrage. “Tekenen is niet vrijblijvend. Je wilt weten wat je aan elkaar hebt”, zegt Spierings. Ook na die datum blijft aanhaken mogelijk.

Ook moeten er samen met financiers constructies worden bedacht om met name particuliere huiseigenaren over te streep te trekken. Eigenaren zouden leningen moeten kunnen afsluiten, die ze aflossen met het geld dat ze besparen op hun energiekosten. Dat het energieneutraal maken van alle Brabantse woningen een enorme omslag vergt van alle betrokken partijen, daar is Spierings zich van bewust. Ze ziet dat niet als een belemmering. Alle partijen zijn er immers bij gebaat, meent ze. Voor de bouw ontstaat er door de krachtenbundeling in de provincie een grote marktvraag die interessant zou moeten zijn om nieuwe producten en diensten aan te bieden. “Als je niet meedoet, loop je het risico dat je omvalt.” Goede financiële constructies en acceptabele terugverdientijden zullen ook de particuliere huiseigenaren over de streep trek-

Anne-Marie Spierings. Foto: Erik van der Burgt.

Proeftuin

Omslag

Lopende projecten Binnen Brabant bestaan al verschillende initiatieven om woningen en gebouwen energieneutraal te maken. Een deel van die pilots vindt plaats onder de paraplu van landelijke initiatieven als Energiesprong (een innovatieprogramma dat Platform31 uitvoert in opdracht van de landelijke overheid) of Stroomversnelling Koopwoningen (een samenwerking van markt en overheid om de Nul-op de-Meter-verbouwingen van rijwoningen uit de periode 1950 - 1980 te stimuleren). Daarnaast zijn er Brabantse collectieven als Energie Nul73 (een platform voor woningeigenaren in Den Bosch die hun huis energieneutraal willen maken) en renovatieprojecten van verschillende Brabantse woningcorporaties.

ken. Wie achterblijft prijst zich uit de markt bij de eventuele verkoop van zijn huis. “Daar komt bij dat je er natuurlijk ook ontzettend verbeterd wooncomfort voor terug krijgt.” Hoe ga je een traject met zo’n lange looptijd monitoren? Spierings: “Monitoren vind ik een hele passieve benadering. We gaan met z’n allen een leertraject in. Het is bijna learning by doing.”

Een eerste stap op weg naar het totaal van 800.000 is het energieneutraal maken van duizend woningen vóór 2018. Om snelheid te kunnen maken, zullen het corporaties zijn die de komende twee jaar aan de slag gaan met het renoveren van de eerste duizend woningen. “We beginnen met woningen uit de jaren zestig en zeventig. Daar is het makkelijkst winst te halen”, verwacht ze. Daarna begint het echte werk. Die eerste fase is vooral bedoeld als proeftuin om ervaringen op te doen met technieken, methoden, financieringsvormen en organisatie. Spierings: “We willen daarna een sluitende business case hebben.” Ook het tempo zal daarna snel omhoog moeten om het einddoel te kunnen halen. “We zullen zo’n honderd woningen per dag moeten aanpakken. Dat is ongeveer vier keer zo veel als wat nu nieuw gebouwd wordt.”

Transitie

Verdere innovatie vanuit de bouw is volgens Spierings een absolute voorwaarde om de hele operatie succesvol en op een betaalbare manier te kunnen uitvoeren. Gezien de enorme opgave lukt dat niet met de bestaande technieken. Dat zal in ieder geval meer automatisering en industrialisatie van het bouwproces opleveren, verwacht ze. “Er gaat echt een transitie plaatsvinden. We verwachten dat grote bouwers richting industrie gaan. Kleinere bouwbedrijven zullen meer de rol krijgen om klanten te benaderen.” De ontwikkeling van nieuwe methoden en technieken moet ervoor zorgen dat de investeringen per woning met zo’n 10.000 tot 15.000 euro worden teruggebracht en daarmee de terugverdientijd. “We willen uiteindelijk toe naar een gemiddelde investering van 40.000 tot 50.000 euro per woning.” De SPARK-campus in Renovatie in Tilburg die leidt tot energiezuinige woningen. Foto: Dolph Cantrijn.

BETER WO

ETER

D P E O

E G NIN

80%

energiereductie voor

€ 30.000,per woning

BETER OP DE METER VOOR RIJWONINGEN Door slim ‘engineren’ van label F tot label A++, Energie Index 2,7 naar 0,35 binnen 5 werkdagen mogelijk. BETER OP DE METER is er nu voor rijwoningen en straks ook voor portiek- en galerijwoningen.

Belangrijkste ingrepen: • • • • • •

Dak-, vloeren spouwmuurisolatie HR++ glas Kierafdichtingen Warmtepomp met boiler Ventilatiesysteem met warmteterugwinning Zonneboiler/zonnepanelen

BETER OP DE METER is een concept van de makers van het Renovatiekompas i.s.m. Itho Daalderop en Comfort Partners.

WWW.RENOVATIE-KOMPAS.NL

CURSUSSEN, POST-HBO EN MAATWERKOPLEIDINGEN TECHNIEK EN LIFE SCIENCES

STA

RT: van af sep tem ber 201 5

TEVREDENHEID GEGARANDEERD of uw geld terug!

or your money back!

OMGEVINGSMANAGEMENT VOOR TECHNISCH PROJECTMANAGERS DUURZAAMHEID ORGANISEREN EN IMPLEMENTEREN IN DE BOUW BIM (BOUW INFORMATIE MODELLEN) TRANSFORMEREN EN HERBESTEMMEN

Automatische waterzijdige inregeling

INSTALLATIEKOSTEN EN INSTALLATIETECHNIEK AANBESTEDEN EN CONTRACTEREN IN DE BOUW

Eclipse. De nieuwe generatie automatische thermostatische radiatorafsluiters met AFC-technologie

OFFSHORE WIND PROJECT MANAGEMENT

Eclipse biedt een optimaal ingeregeld verwarmingssysteem en creëert een constante ruimtetemperatuur zodat elke ruimte het perfecte klimaat heeft. Zelfs voor Max, de kleine hagedis.

P OS T-H BO OP L E ID INGE N

Eclipse met AFC-technologie:

E N CU RS U S S E N

> Automatische waterzijdige inregeling > Snelle montage en inregeling > Ideaal voor renovatie > Instelling debiet direct op de afsluiter

Automatic Flow

Control

B U I LT EN V I RO N MEN T

Neem een kijkje op onze website www.imi-hydronic.com/nl/eclipsenl/ en lees alles over de Eclipse!

HAN.NL/BUILTENVIRONMENT

cobouw 130x190 2015.indd 1

9-6-2015 16:22:42

Samen duurzame ambities waarmaken door efficiënte distributie van thermische energie

Kapitaal genereren door na-isoleren U wilt uw pand energiezuiniger maken? Voldoen aan de steeds strengere EPC-norm? Kies dan voor slimme thermische na-isolatie. Na-isoleren met Faay-wanden biedt meer comfort bij een lager energieverbruik. Dat is goed voor u. Goed voor het milieu. En goed voor uw portemonnee! Bel (0347) 37 66 24 of kijk op faay.nl.

onuitputtelijke brandwerend snel te grondstoffen monteren

www.thermaflex.com Tel. 0416 567 777 nederland@thermaflex.com

geluidwerend schroefvast

thermisch isolerend

dubo

du u r z a a mheid

vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

De kracht van vuur Kees de Vries Om hout tegen aantasting te beschermen of donker te kleuren zijn er legio middelen op de markt. Dat kan mooier, eenvoudiger en milieuvriendelijker, dacht Pieter Weijnen van Zwarthout in Laren. Hij begon te experimenteren met het diep branden van hout volgens de Japanse methode: Shou sugi ban. Met succes. Klanten weten hem te vinden en Zwarthout verhuist dit jaar naar een groter bedrijfspand. De in Japan nog steeds gebruikte methode is even simpel als effectief. Door hout aan de oppervlakte te branden ontstaat een 1 tot 2 millimeter dikke zwarte brandvertragende koollaag. Deze laag beschermt het hout tegen schimmels en insecten, maar geeft ook in een keer een diepzwarte kleur en uniek textuur aan het hout. Door borsteling en/of behandeling met tungolie kan deze laag van uiterlijk wisselen. Zonder verduurzamingsmiddel, zonder verf. Maar het is ook een kwetsbare laag. “Je moet als opdrachtgever er bewust

Bed-and-breakfast in Lierneux. Foto: Zwarthout.

voor kiezen en iets speciaals willen,” zegt Pieter Weijnen.

Experimenteren

Zijn eerste experiment betrof zijn eigen huis op IJburg (Amsterdam). Inmiddels hebben architecten, particulieren en hoveniers het ambachtelijke product ontdekt. Na een carrière als architect richtte Weijnen in 2012 Zwarthout op en kreeg in 2014 versterking van Pieter Waijer. De grootste order tot nu toe kwam uit België: twaalf kilometer vierzijdig gebrand gevelhout voor de transitie van een oude brouwerij naar een bedrijfsverzamelgebouw in Wijnegem. Het leidde tot een eigen Belgische dealer. Momenteel worden geveldelen gemonteerd bij een sporthal in Den Bosch, en ook op de camping Stortemelk op Vlieland zullen moge-

lijk vakantiehuisjes met zwarthouten gevels verrijzen. Weijnen: “De onbewerkte versie geeft het eerste jaar af en wordt veel toegepast in gevels waardoor het minder geschikt is om in een drukke winkelstraat toe te passen. Aan de andere kant, als mensen die ervaring hebben, laten ze de geveldelen ook met rust.” De geborstelde en met olie bewerkte versies geven niet af en worden ook toegepast in interieurs, zoals de onlangs geopende cocktailbar ‘Suicide Club’ op het dak van het Groothandelsgebouw in Rotterdam bewijst. “En we experimenteren ook met tafelbladen en vloerdelen met een laklaag”, laat Weijnen weten.

Inlands hout

Weijnen nuanceert overigens dat zijn bewerkingsmethode eenvoudig

is. “Ik ben zelf twee jaar bezig geweest om de methodiek te vervolmaken. Het moet de juiste mix zijn van temperatuur en zuurstofgraad.” De precieze details van de productieinrichting in Laren houdt hij uit concurrentieoogpunt dan ook liever voor zichzelf. De tot 5 meter lange en 50 tot 250 millimeter brede en 20 tot 40 millimeter dikke delen worden op aanvraag veelal eenzijdig in de oven gebrand. Vooraf worden de kanten apart behandeld met een gasbrander. Niet alle houtsoorten zijn geschikt. Zwarthout gebruikt lariks, douglas en eiken. Deze kunnen worden geleverd in een enkel gebrande versie, maar ook in gebrand/geborstelde en geoliede versie. Die bewerkingen hebben invloed op het uiterlijk, niet op de duurzaamheid van de delen.

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Het hout koopt Weijnen bij Lokaalhout, een houthandel en zagerij van alleen Nederlands kwaliteitshout met NL Greenlabel met wie hij in Laren het bedrijfsterrein deelt. Want waarom hout uit andere werelddelen halen, als het om de hoek ook groeit? Weijnen doet dat bewust. “Alle keuzes nu hebben later impact op het leven van je kinderen.” De montage op een horizontale achterlat geschiedt met rvs vlonderschroeven met zwarte kop die recht of blind in de delen worden geschroefd. “De koollaag is broos, dus de handeling bij montage vergt enige voorzichtigheid,” zoals ook is te lezen op het verwerkingsvoorschrift. Ook zijn de delen kwetsbaar voor regen in combinatie met wind. Dakrandprofielen en waterslagen met een overstek van minstens 30 millimeter voorkomen het inregenen van het kopse hout. Net als bij gewoon hout moet landurige vochtigheid sowieso worden voorkomen om algvorming tegen te gaan. Ook wordt montage hoger dan 10 meter boven maaiveld of op open terrein afgeraden.

Voorafgaand aan de oven worden de kanten ‘gekleurd’ met een gasbrander. Foto: Kees de Vries.

De oven. Zwarthout gebruikt inlands lariks, douglas en eiken. Foto: Kees de Vries.

Tweede leven

De laag vergt geen onderhoud en wordt in de loop der tijd alleen maar mooier. Weijnen schat dat de gevelbekleding in Nederland, mits goed gedetailleerd, een levensduur van twintig tot dertig jaar haalt. “Daarna kan het door borstelen en/of beitsen een tweede leven krijgen, maar het kan ook worden verbrand of gecomposteerd.” Omdat hout een natuurproduct is met vele variaties die weerslag hebben op het brandproces, wordt geen garantie gegeven op (het uiterlijk van) shou-sugi-ban producten. Afhankelijk van de gewenste uitvoering moet de opdrachtgever rekenen op prijzen tussen de 65 en 81 euro per vierkante meter.

Volgende stap

Nu hij de methode heeft geperfectioneerd, is het tijd voor de volgende stap: Zwarthout betrekt samen met Lokaalhout voor het eind van het jaar een grotere locatie in Leersum. Daar zal een nieuwe installatie verrijzen met onder andere warmteterugwinning. Voor een duurzame zwarte toekomst, zeg maar.

Pieter Weijnen: “Alle keuzes nu hebben later impact op het leven van je kinderen.” Foto: Kees de Vries.

Ecologisch bouwen met bewoners

Velp - Aan de rand van de Veluwe realiseren bouwonderneming Vastbouw en twee woningbouwverenigingen een bijzonder renovatieproject. Ze transformeren een oud zwembad tot 6 ecologische,

energieneutrale huurwoningen, in samenspraak met en met behulp van de toekomstige bewoners. In aflevering 5 van Kennispartner BouwTV vertellen Vastbouw en Woningvereniging Gelderland hoe ze met de inzet van

Ecologisch bouwen met bewoners

deze toekomstige huurders zonder bouwkundige kennis komen tot kwalitatief hoogwaardige woningen, die bovendien voldoen aan de strenge eisen van de gemeente. Het zwembad is namelijk van historisch

belang en de locatie herbergt veel bijzondere flora en fauna. Meer op www.sbrcurnet.nl/beekhuizen.

Gert Stroeve, technisch directeur Moderna

“Daikin wist duidelijk meer over BREEAM-NL dan alle andere adviseurs”

Combineer ook duurzaamheid met het beste werkklimaat. De Daikin experts geven u een volledig inzicht in uw mogelijke BREEAM-NL score.

Het oude pand van Moderna, toonaangevend bedrijf in textielreiniging, brandde in 2013 tot de grond toe af. “Toen zeiden we tegen elkaar: als we dan toch nieuw moeten bouwen, dan doen we het ook goed”, vertelt technisch directeur Gert Stroeve. “We wilden een energieneutraal gebouw, een aangenaam werkklimaat én een BREEAM-NL certificaat met een Excellent score.” Stroeve besprak de plannen met diverse adviseurs. Uiteindelijk werd de BREEAM-NL expert van Daikin erbij gehaald. “Die wist mij meteen te overtuigen door zijn kennis van zaken. Daikin loopt op dit gebied echt ver voorop. De regeltechniek, de volledig individuele temperatuurregeling, de monitoring, de koeling in de serverruimte… Met al die aspecten scoren we punten en verwachten we binnenkort ons certificaat binnen te halen.” Maak ook kennis met de BREEAM-experts van Daikin. Bezoek www.daikin.nl/duurzamegebouwen

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Duurzaamheid op hoog niveau Michiel Maas Welke naam het nieuwe hotel in het Amstelkwartier gaat krijgen is nog niet bekend, maar het is wel duidelijk dat dit een van de duurzaamste hotels van het land gaat worden. De gast moet straks alle comfort en gemakken van een modern luxehotel krijgen, zonder dat het ten koste gaat van de planeet. Maar ook tijdens de bouw moet al minutieus worden nagedacht over de duurzaamheid van ieder detail in het proces. De bovenste verdieping van het hotel is nog niet de hoogste - uiteindelijk zal het ambitieuze project 22 verdiepingen tellen - maar vanaf de negende verdieping is het uitzicht al indrukwekkend. Projectleider Stefan Meegdes van JP van Eesteren, samen met TBI-partners Croon en Wolter en Dros verantwoordelijk voor de bouw, wijst naar het noorden. “Een paar kilometer verder staat toren Overhoeks, het oude Shell-gebouw aan de noordoever van het IJ, dat wij aan het verbouwen zijn. De oude betonnen gevel van dat gebouw wordt als granulaat hergebruikt in de vloeren van dit gebouw. Het is niet alleen een mooi voorbeeld van hergebruik, maar ook van het beperken van goederenstromen. In totaal heeft het materiaal een afstand van 16 kilometer afgelegd, inclusief verwerking van de betonresten tot granulaat.”

Nomaden

Dit geeft een goed beeld van het niveau waarop in dit project over duurzaamheid en hergebruik is nagedacht. Niet alleen het hotel

moet duurzaam zijn, maar ook de bouw. En niet alleen het hergebruik van materialen is belangrijk, maar ook de afstand die de materialen en zelfs de werknemers moeten afleggen, en het beperken van de CO2emissie van de voertuigen die daarvoor nodig zijn. “Het is een van de redenen waarom er in dit project voor een hoge mate van prefab is gekozen. Bouwvakkers zijn nomaden, en rijden vaak veel kilometers om op het werk te komen. Dat is veel minder het geval bij mensen die in een betonfabriek werken. Doordat veel materiaal op de bouwplaats alleen nog moeten worden geplaatst, hebben we nu veel minder mensen op het werk zodat het aantal afgelegde kilometers sterk wordt verminderd. Hetzelfde geldt voor de aanvoer van materialen. Alles moet zo efficiënt mogelijk. We willen voorkomen dat halflege vrachtwagens aan- en afrijden.”

Gesloten kringloop

Het hotel, een ontwerp van architecten Mulderblauw en Paul de Ruiter, moet het eerste LEED-platinum gecertificeerde hotel van Europa worden. Het betekent dat minstens 20 procent van het gebouw uit gerecyclede materialen moet bestaan. Maar het project vraagt om een integrale duurzaamheid: straks moet het gebouw in zijn exploitatie ook

zo duurzaam mogelijk worden. Dat betekent een zo groot mogelijke energiebesparing, maar ook een bedrijfsvoering waarin kringlopen zoveel mogelijk worden gesloten. “De kamers zijn straks voorzien van een eigen klimaatsysteem, dat automatisch reageert als een gast wel of niet in de kamer aanwezig is.” Ook komt er een gevel die reageert op het buitenklimaat en warmteverlies of oververhitting kan voorkomen. Zo moet de bouwkundige schil al een groot deel van de energiebesparing voor zijn rekening nemen. De rest van de energiebesparing moet komen uit andere duurzame toepassingen, zoals het hergebruik van biomassa uit het hotel en restaurant en wtw-installaties. Ook voor de afwerking wordt gekozen voor materialen die zoveel mogelijk afkomstig zijn uit de directe omgeving en zoveel mogelijk kunnen worden hergebruikt. Alles om de druk op het milieu zo laag mogelijk te houden. Voor Meegdes is het een flinke zoektocht en boekhouding. “We kunnen niet zomaar materialen inkopen, omdat je zelfs van gerecyclede producten vaak niet precies weet waar ze vandaan komen. Wij moeten dat wel weten. De crux van dit project is dat het een proeftuin moet zijn, een aanzet om duurzaam bouwen naar een hoger niveau te krijgen. Het betekent in de

praktijk dat je de complete keten moet aanpakken. Ook bouwlogistiek gezien staat dit op een heel hoog niveau.”

Symboliek

Kers op de duurzame taart is straks de kas die bovenop het gebouw zal worden geplaatst. Op deze plek moeten straks de groenten en kruiden worden geteeld die in het restaurant worden gebruikt. Meegdes geeft toe dat een aantal maatregelen ook een symbolische functie hebben. “Je kan in zo’n kas niet alle groenten kweken die een restaurant nodig heeft, maar het draagt wel bij aan de lokale levering van voedsel, de reductie van CO2 en de symboliek van duurzaamheid. Uiteindelijk willen de opdrachtgevers (Amstelside BV - red) en architecten met dit gebouw ook een verhaal vertellen. Daar past het hergebruik van materialen uit een ander gebouw perfect in.”

Bij de oplevering in maart 2016 zal het hotel ver boven de woonflats uitstijgen; de 23 bouwlagen brengen het gebouw naar 75 meter hoogte. Rendering: Paul de Ruiter en Mulderblauw.

du u r z a a mheid

vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Eindhoven in 2035 energieneutraal Yvonne Ton Niet meer energie gebruiken dan je duurzaam kunt opwekken. Dat is de ambitie die Eindhoven zichzelf heeft gesteld voor 2045. Om over dertig jaar volledig energieneutraal te kunnen zijn, zet de stad in op een breed scala aan middelen, instrumenten en initiatieven om zowel energie te besparen als groene energie op te wekken. Techniek is daarbij zeker niet het belangrijkste voor technologiestad Eindhoven. Voorop staan samenwerken, bij elkaar brengen van partijen en aansluiting zoeken bij de dagelijkse praktijk van de inwoners. “Dingen aan de voorkant regelen is niet de oplossing”, zegt wethouder MaryAnn Schreurs, die onder meer duurzaamheid in haar portefeuille heeft. “Je moet het zo doen dat mensen invloed hebben. Bij de eindgebruiker staat de kwaliteit van leven centraal en daar is energie onderdeel van.” Als sprekend voorbeeld noemt ze de inzet van WoonConnect, een instrument ontwikkeld door architectenbureau De Twee Snoeken, waarmee onder meer de besparing op energieen woonkosten inzichtelijk kan worden gemaakt. Corporatie Woonbedrijf gaat WoonConnect gebruiken in de Aireywijk, zowel bij renovatie van bestaande woningen als bij nieuwbouw. Uitgangspunt is dat de bewoners in deze wijk, die als proeftuin geldt, grotendeels zelf bepalen hoe duurzaam hun eigen

huurwoning moet worden. Daarna volgt ook de wijk Eckart Vaartbroek, waar WoonConnect op nog grotere schaal wordt ingezet.

Bewustwording

Het mes snijdt met het instrument aan twee kanten, meent Joop Ketelaers, adviseur duurzaam bouwen bij de gemeente Eindhoven. “We zien bewustwording als sleutel voor de energietransitie. Technisch is er veel mogelijk, maar een van de grootste opgaven is om de eindgebruiker bewust te maken wat het hem oplevert. Energie is voor veel mensen nog niet zo’n issue omdat andere zaken meer aandacht vragen, zoals sociale veiligheid en financiële zorgen. We maken daar in WoonConnect nadrukkelijk ruimte voor om buurten op die manier integraal te benaderen vanuit het brede perspectief kwaliteit van leven. Tegelijkertijd is het een kansrijk instrument om de eindgebruiker inzicht te geven in wat er technisch mogelijk is, tegen welke kosten en met welk resultaat.” De gemeente wil niet alleen stimuleren en faciliteren, maar ook zelf het goede voorbeeld geven. Met de methodiek The Natural Step bekijkt

Paviljoen Stadspoort Landbouw Eindhoven: de poort naar de stad en naar de natuur.

Eindhoven bij elke beslissing of die bijdraagt aan duurzaamheid. Gaat het om de eigen huisvesting, dan is de gemeente bijvoorbeeld bezig met het verduurzamen van een groot aantal gemeentelijke gebouwen, waarvoor een aanbestedingstraject loopt . Al in de voorfase heeft de stad nadrukkelijk samenwerking met de markt gezocht om te komen tot innovatieve oplossingen. Hoewel de gunning pas aan het einde van dit jaar volgt, heeft het proces Eindhoven al veel opgeleverd, meent Ketelaers. “Het is een nieuwe manier van werken die we aan het ontwikkelen zijn, waarbij innovatie en co-creatie voorop staan.” Ook in het huisvestingsplan dat voor alle scholen in Eindhoven gemaakt is, is duurzaamheid nadrukkelijk meegenomen. Gezien de lange looptijd van het gehele uitvoeringsprogramma tot 2045, vindt wethouder Schreurs het belangrijk dat de gebruikte technieken toekomst-bestendig zijn. “Een stap hoeft niet perfect te zijn, maar moet vooral een stap in de goede richting zijn, zodat we altijd kunnen borgen dat we ook de vervolgstap kunnen maken.” Wie denkt dat het bij duurzaam energiegebruik met techniek wel

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

voor gebouwde omgeving

Stadspoort Eindhoven.

Wethouder Mary-Ann Schreurs.

Keurmerk Duurzame Ondernemer Om ondernemers te stimuleren actief bezig te zijn met duurzaamheid reikt de gemeente Eindhoven jaarlijks het Keurmerk Duurzame Ondernemer uit. Behalve het gouden keurmerk zijn er ook zilveren en bronzen keurmerken. Dit jaar ontvingen zo’n veertig bedrijven uit de stad een keurmerk in een van die categorieën. Meer dan de helft van de dertien gouden keurmerken ging naar bouwgerelateerde bedrijven: Liebregts Vastgoedonderhoud, Nelissen ingenieursbureau, Mansveld Projecten & Services, HetEnergieBureau, Van den Hoff Installatiebedrijf, Saint-Gobain Weber Beamix en Van Nielen (Bouw-)Management. Op het digitale platform co-do-net kunnen de Eindhovense ondernemers kennis delen en met discussiëren over duurzame thema’s.

Zonnepanelenpark in de Eindhovense wijk Blixembosch. Het park bestaat uit 228 panelen.

goed zit in Eindhoven, als hart van hightech-regio Brainport, heeft deels gelijk volgens Ketelaers. “In de regio Eindhoven wordt veel slimme technologie ontwikkeld, maar dit landt nog niet altijd in de stad zelf. We willen Eindhoven nog meer beschikbaar stellen voor testlocaties, livings labs, zodat onze inwoners als eersten kunnen profiteren.”

Green deal

Om de stad energieneutraal te maken bewandelt de stad twee wegen: besparen van energie, maar ook duurzaam opwekken van energie. Zonne-energie en biomassa worden

het meest kansrijk geacht. Ook daarbij geldt dat de gemeente waar mogelijk probeert aan te haken bij bestaande initiatieven, zoals particuliere energiecoöperaties die lokaal energie opwekken en hun eigen wijk daarvan voorzien. Hoewel een nulmeting in 2011 uitwees dat Eindhoven nog maar zo’n 2 procent energie duurzaam opwekte van het totale energieverbruik van 16,87 PJ (petajoule) in dat jaar, voorziet Schreurs geen probleem om het einddoel te halen: in 2035 energieneutraal voor de gebouwde omgeving en in 2045 volledig energieneutraal, inclusief mobiliteit. “Ik ver-

wacht dat het heel makkelijk gaat worden omdat iedereen er baat bij heeft.” De aanpak die Eindhoven volgt is in dat opzicht volgens haar te vergelijken met de Green Deals die de landelijke overheid sluit met bedrijven, overheden of andere organisaties om ze te helpen bij het uitvoeren van duurzame initiatieven. Niet alleen financieel, maar bijvoorbeeld ook door contacten tot stand te brengen of regelgeving aan te passen. Een mooi instrument, vindt ze. “Er zit ook een business case onder. Dat maakt het ook economisch interessant.”

ENERGIE BESPAREN ZONDER DAT HET U ENERGIE KOST U wilt uw gebouw duurzamer maken? EnergyInsight van Croon helpt. Van de eerste analyse tot de implementatie. Wij laten zien hoe u energieprestaties kunt verbeteren zonder hoge kosten. We meten al uw installaties en apparaten door en rekenen precies uit hoeveel u kunt besparen. We brengen zelfs de fiscale voordelen en subsidies in kaart. Zo laten we uw gebouw optimaal functioneren en zorgen we voor een comfortabele (werk)omgeving. Een gegarandeerde besparing, zonder dat het u energie kost.

0540.00.687 Adv Energy Insight_266x398.indd 1

15-06-15 09:43

DE IDEALE VERJONGINGSKUUR VOOR ELKE GEVEL E-BOARD ISOLEERT, VERFRAAIT EN VERSIMPELT. E-Board van Vandersanden bestaat uit high performance ECO-EPS isolatiepanelen. Hierop verlijmt de aannemer handvorm steenstrips naar keuze uit ons uitgebreide assortiment. Door de speciale begeleidingsrichels op het board gaat het verlijmen op standaard voegbreedte snel en eenvoudig. Met E-Board ZERO kunt u overigens ook voegloze gevels creëren. E-board garandeert: • Tot 40% energiebesparing • Meer wooncomfort • Mooi afgewerkte gevels • Duurzame en onderhoudsvrije upgrading • Snelle, eenvoudige en schone montage Neem voor info en referenties contact op met onze klantenservice export: tel. (0416) 369 691.

www.vandersandengroup.nl/ebrick-eboard

U zoekt work? Volg de gratis workshop van Bouwberichten Kijk voor alle informatie én meld u aan op cobouw.nl/bouwberichten.

Bouwberichten weet werk voor u

cobouw.nl/bouwberichten

Voor

Voor uw gemak hebben we dit vast vooraf gemonteerd Bovenste afdekkap

Kliklijst

Bovenste afdekkap

Afdekbeugel

Kliklijsten Afdekbeugel

Onderste afdekkap Beugel

Beugel

Afdekbeugel

Glaselement Koppelstrip

Onderste afdekkap

Montagebeugel

Beugel

Frame en raamprofiel

Beugel

Ingebouwde motor

Montagebeugel

Rolgordijn

UW SPECIALIST IN LEIDINGSYSTEMEN!

Kettingaandrijving

Rvs-draden Rvs-draden

Voor alle projecten in riolering, waterbehandeling en geothermie

VELUX BIM-objecten

Groot assortiment direct uit voorraad leverbaar Concurrerende prijzen

Montagebeugel Katrolwielen Katrolwielen

Snel, makkelijk en nauwkeurig

Persoonlijke service door ervaren account managers 24/7 bestelgemak in onze webshop A-merken en eigen merken van uitstekende kwaliteit Snelle en complete leveringen

VELUX modulaire lichtstraten: geprefabriceerd, dus de beste keus voor CAD-tekenwerk

Groot netwerk en jarenlange ervaring

Bestel nu online in onze webshop! Bosta B.V. Doornhoek 4205 5465 TG Veghel

VELUX modulaire lichtstraten zijn gebaseerd op een 100% modulair concept dat uitvoerige werkvoorbereiding compleet overbodig maakt. Daarbij biedt VELUX u simpele, bondige CAD-tools waarmee u snel nauwkeurige en visueel aantrekkelijke tekeningen en presentaties creĂŤert. Met andere woorden, wij hebben de lichtstraat gecompleteerd, zodat u verder kunt met uw project. Voor een sneller en veiliger resultaat gaat u naar:

+31 (0)413 323 929 +31 (0)413 323 930

info@nl.bosta.com www.bosta.nl

A company of

modulairelichtstraten.velux.nl

Geprefabriceerde VELUX modulaire lichtstraten

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Platform voor luchtdicht bouwen Yvonne Ton Dat de bouw zich steeds meer richt op energiezuinig bouwen en renoveren speelt Celdex als leverancier van afdichtingsproducten in de kaart. Luchtdichting is allang geen ondergeschoven kindje meer, maar een essentiële bijdrage aan het verbeteren van de energieprestatie van een gebouw. Met haar afdichtingsconcept Dichtgarant komt Celdex tegemoet aan de toenemende adviesvraag van aannemers en toeleveranciers. ‘Heb je voor mij een bandje?’ Dat was ongeveer de meest gestelde vraag die Henny van der Heijden, systeem manager en adviseur luchtdicht bouwen bij Celdex, tot een paar jaar geleden te horen kreeg van zijn klanten. Een behoorlijk ruim geformuleerde vraag, gezien het grote assortiment met kunststofschuim afdichtingsproducten en -systemen van Celdex die je onder die noemer zou kunnen scharen. Door veel vragen te stellen en zich te verdiepen in het bouwproces, kwam Van der Heijden er uiteindelijk wel achter wat de werkelijke behoeftes waren. “Meestal zoekt een klant vooral naar oplossingen. Met losse producten kom je er niet, je hebt een breder concept nodig.” Zo ontstond Dichtgarant, het afdichtingsconcept waarmee Celdex zowel aannemers als toeleveranciers op een toegankelijke en gestructureerde manier advies geeft over oplossingen op het gebied van luchtdicht bouwen. Dat kan gaan om zowel nieuwbouw, renovatie als industriële bouw voor een breed scala aan toepassingen: van fundering, vloeren, wanden, kozijnen, beglazen, gevels en daken. Foto’s en technische tekeningen ver-

duidelijken de verschillende mogelijkheden. Van der Heijden: “Je kunt gebouwen op heel veel manieren wind- en waterdicht maken. Bij ons ligt de focus om dat goed in het bouwproces te laten plaatsvinden.”

Feedback

Inmiddels heeft Celdex eerder dit jaar een geactualiseerde versie van Dichtgarant gelanceerd. Dat is van tijd tot tijd noodzakelijk omdat bijvoorbeeld regelgeving is veranderd en er nieuwe producten zijn bijgekomen. Daarnaast speelt feedback van klanten een belangrijke rol om producten verder te verbeteren of tot nieuwe oplossingen te komen. Een goed voorbeeld is volgens Van der Heijden de producent van kanaalplaten, een belangrijke afnemer van de Aerseal Vulblokken van Celdex, waarmee kanaalplaatvloeren kunnen worden afgedicht. De fabrikant liep tegen het probleem aan dat door slijtage van zijn machines de kanalen licht konden gaan afwijken, met als gevolg dat de vulblokken niet meer optimaal afsloten. In samenspraak met de fabrikant heeft Celdex de vulblokken bijgesteld, waardoor ze nu altijd passen, ook bij

Producten worden steeds meer prefab aangeleverd op de bouwplaats.

oneffenheden in de kanalen. De verschuiving naar meer industrialisatie in de bouw heeft eveneens geleid tot andere behoeftes en daardoor nieuwe producten. “Je ziet dat onze producten steeds meer prefab worden aangebracht”, zegt sales ma-

nager Claus den Dunnen. Zo ontwikkelde Celdex een nieuw type stelkozijnband dat door de grotere buigzaamheid geschikt is om al in de fabriek te worden aangebracht op de spouwlat van een kozijn. Eén van hun klanten gaf de aanzet tot

deze ontwikkeling. Om het aantal verstoringen in het productieproces te verminderen wilde de betonproducent kozijnen luchtdicht kunnen storten in de betonelementen.

Kennisplatform

Doordat Celdex klanten actief uitnodigt om hun gebruikservaringen te delen, is er soort wisselwerking ontstaan, constateren Den Dunnen en Van der Heijden. Daardoor ziet het bedrijf Dichtgarant inmiddels als een kennisplatform over luchtdicht bouwen. De praktijktrainingen die Van der Heijden en zijn collega’s geven bij bouwbedrijven en tijdens toolboxmeetings op de bouwplaats dragen daar ook aan bij. Het promoten van de eigen producten gaat samen met kennis delen, stelt Van der Heijden. “We geven mensen handvatten om de energieprestatie van een gebouw te verbeteren.” Voorlichting is zeker niet overbodig, heeft hij gemerkt. “Het verbaast me hoe weinig aandacht er in de bouwopleidingen op alle niveaus is voor luchtdicht bouwen. Er wordt wel gezegd dat het nodig is, maar niet hoe dat dan moet.”

Vulblokken waarmee kanaalplaatvloeren kunnen worden afgedicht.

Air Excellent koppelt uw woning moeiteloos aan een gezond binnenklimaat!

Rond en halfrond eenvoudig combineren Het Ubbink Air Excellent luchtverdeelsysteem is een modulair systeem, dat geschikt is voor alle mechanische ventilatiesystemen met of zonder warmteterugwinning. Iedere ventilatie-unit, ongeacht het merk, kan worden aangesloten op de verschillende systeemluchtverdeelkasten. Het Air Excellent systeem is uniek doordat ronde en halfronde kanalen moeiteloos gecombineerd kunnen worden. Voordelen: • Flexibel en modulair systeem • Ontwerpvrijheid combinatiemogelijkheden ronde en halfronde kanalen • Past op iedere ventilatie-unit, ongeacht het merk • Verlaging energieverbruik en geluidsniveau door lagere drukverliezen • Beperkte geluidsoverdracht door geïsoleerde luchtverdeelkasten • Beperkte inbouwhoogte door gebruik van halfrond kanaal

Halfrond kanaal

• Luchtdichte trekvaste aansluitingen door mechanische verbindingen • In te storten en vormvast • Snelle en eenvoudige inbedrijfstelling • Anti-statische en anti-bacteriële eigenschappen en eenvoudige reiniging • BIM gereed • Als eerste systeem TÜV SÜD gecertificeerd • Geschikt voor nieuwbouw en renovatie

Rond kanaal

Koppelstuk rond/halfrond

Ubbink, dat werkt wel zo makkelijk! www.airexcellent.nl UBB Adv AirExcellent 266x398.indd 1

12-05-15 14:30

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Duurzame led bespaart tot 90 procent energie Tosca Vissers “Verandering van lichtbronnen, zoals een switch naar led-verlichting, kan een aanzienlijke energiebesparing opleveren”, zegt Dennis Boonstra, export manager bij Veko Lightsystems. “Vooral bij grote bedrijfsoppervlakten die de hele dag en vaak ook ’s nachts moeten worden verlicht. Led-armaturen leveren niet alleen een forse energiebesparing op. Led past ook prima binnen de duurzame principes van BREEAM-NL.” Grote fabriekshallen, distributie- en sportcentra en magazijnen hebben grote aantallen armaturen, vaak tlarmaturen. Deze hebben een hoog energieverbruik en branden vaak lange periodes continu. “Deze energieverslinders worden steeds vaker vervangen door led-verlichting”, geeft Boonstra aan. “Dat kantelpunt is nu bereikt. Veel gebouwbeheerders raken ervan overtuigd dat met led-armaturen veel energie valt te besparen.” De laatste jaren heeft ledverlichting zich ontwikkeld tot een duurzame en uiterst rendabele lichtbron. “Vaak stellen wij voor opdrachtgevers een total cost of ownership op voor de verlichting van het gebouw, waarin we de bestaande verlichting vergelijken met led-verlichting. In de meeste gevallen kiezen gebouweigenaren dan voor led, omdat een energiebesparing tot 90 procent kan worden gehaald”, zegt Boonstra.

Aluminium

Veko past de led-verlichting toe op een aluminium profiel. Boonstra legt uit: “Door een goede warmteregulatie van aluminium blijft de temperatuur van de drivers en bekabeling gemiddeld 10 tot 15 graden Celsius lager dan bij gelakt staal. Aluminium verlengt de levensduur van de armaturen aanzienlijk.” Volgens Boonstra veroorzaakt een profiel van staal een slechte temperatuurhuishouding. Tien graden temperatuurverschil betekent een kortere levensduur van 50 procent. De duurzaamheid van de producten van Veko zit ook in het renoveren van jarenlang gebruikte verlichting. “Armaturen kunnen eenvoudig worden omgewisseld of verplaatst, om-

dat de bedrading van een aluminium profiel een langere levensduur heeft”, zegt Boonstra.

BREEAM-NL

producenten. Veko levert als enige producent van lichtsystemen hun producten prefab aan,” zo verwoordt Boonstra. Waar andere producenten hun producten verpakken in dozen en gebruik maken van veel pallets, wordt de Veko verlichting nagenoeg onverpakt geleverd. “Dit levert niet alleen tijdwinst in montage op (en dus een kortere periode op de bouwplaats), maar ook min-

Er worden steeds hogere eisen gesteld aan de duurzaamheid van gebouwen. Om die reden willen veel gebouweigenaren dat hun panden voldoen aan de beoordelingsrichtlijnen van BREEAM-NL ‘Nieuwbouw en Renovatie’, het keurmerk voor duurzame vastgoedprojecten. Energiebesparing van verlichting is een van de onderdelen van de duurzaamheidskenmerken waarmee credits kunnen worden behaald die nodig zijn om een BREEAM-certificaat te krijgen. De hoogfrequente verlichtingssystemen van Veko voldoen al standaard aan de eisen die dit duurzaamheidskeurmerk heeft vastgesteld voor het visuele comfort en de hoeveelheid van licht op de werkvloer. “Maar, bij BREEAM-NL gaat het niet puur om energiebe-sparing”, zegt Boonstra. Om een BREEAM-certificering te krijgen, moet bij de realisatie van nieuwbouw of de renovatie van een gebouw een bepaald aantal duurzaamheidscredits worden behaald op diverse onderdelen. Bijvoorbeeld management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en vervuiling. Verlichting valt onder de hoofdstukken gezondheid en energie. “Veko scoort ook goed op afvalmanagement op de bouwplaats en afvalverwerking.” Volgens Boonstra levert het bedrijf dus een extra bijdrage aan het behalen van het certificaat. “Daarmee onderscheidt Veko zich bij uitstek van alle andere licht-

Distributiecentrum te Oss Begin dit jaar is het nieuwe, duurzame distributiecentrum van Vos Logistics in Oss officieel geopend. Het distributiecentrum is gebouwd volgens de BREEAM-normen. Onder andere de duurzame verlichtingsinstallatie speelt hierbij een belangrijke rol. Want vanwege de keuze voor led-verlichting, wordt een dagelijkse besparing gerealiseerd van bijna 96 kWh.

Distributiecentrum Vos Logistics in Oss.

der afval. Bovendien voeren we het kleine beetje afval dat er wel is zelf af om weer te hergebruiken bij volgende leveringen.” Doordat het bedrijf ordergericht produceert, is nagenoeg geen opslagruimte nodig. “Dit vermindert de logistieke handelingen aanzienlijk, wat uiteraard een positieve uitwerking heeft op de reductie van de CO2 -uitstoot”, besluit Boonstra.

du u r z a a mheid

vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Bewoners van Zeeheldenkwartier Brian van der Bol De eerste paprika’s en tomaten hangen aan de takken van planten in een moestuintje, maar het duurt nog wel even tot ze kunnen worden geplukt. De paprika’s en tomaatjes staan symbool voor de gehele Zeeheldentuin in Den Haag. De stadstuin in de Tasmanstraat is weliswaar ruim een jaar open, maar volgens Ward Maaswinkel moet het groener, veel groener. Tuin- en landschapsarchitect Maaswinkel is medeverantwoordelijk voor het ontwerp en beheer van de tuin in het Zeeheldenkwartier. Hij wijst naar de muren aan de zijkant van de openbaar toegankelijke stadstuin. Die moeten helemaal vol met klimplanten komen. En wat nu nog een zandvlakte is, wordt een mooi grasveld “waar je lekker kunt liggen”. “Op de vlonders wil ik grote struiken en planten neerzetten voor meer schaduw.” En er moet een waterbaan komen waar de kinderen kunnen spelen. Over een jaar, dan hoopt hij dat de Zeeheldentuin is zoals hij voor ogen heeft. Maar ook nu al is Maaswinkel, werkzaam bij het Haagse bureau DGJ Architects & Landscapes, zeer te spreken over ‘zijn’ tuin, volgens de eigen website “een groene oase in het Zeeheldenkwartier”. “Het is een plek waar buurtbewoners, jong en oud in een natuurlijke omgeving kunnen ontmoeten, ontspannen en genieten. Het belangrijkste doel van de tuin is bijdragen aan meer groen in de wijk.”

Regie in eigen hand

Bewoners nemen steeds meer de regie in eigen hand om hun buurt en woonomgeving te vergroenen. Verspreid over het land ontstonden de afgelopen jaren vele buurttuinen, groene speelplaatsen en initiatieven voor stadslandbouw. Bij het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) zijn ruim achthonderd ‘groene initiatieven’ gemeld. Maar projectleider Bastiaan Verberne vermoedt dat dat slechts een kwart van het totaal is. “Werkelijk overal zie je buurten moestuinen als paddenstoelen uit de grond schieten.”

Zeeheldentuin valt in de prijzen De Zeeheldentuin in de Haagse Tasmanstraat werd in maart 2014 officieel geopend. De stadstuin in het Zeeheldenkwartier bestaat uit 89 moestuinen, een boomgaard, een siertuin met zitjes en picknickbanken en een natuurspeeltuin. In de tuin ligt een oude boot die op termijn als vergaderruimte moet gaan fungeren. Er staan beelden die door de Haagse kunstenaar Mark Rietveld beschikbaar zijn gesteld. De openbaar toegankelijke Zeeheldentuin is zoveel mogelijk duurzaam en biologisch ingericht. Zo zijn de banken in de tuin gemaakt van gekapte Haagse iepen en de stoelen van een oude bouwschutting. Volgens de initiatiefnemers is de tuin een groot succes. Buurtbewoners van jong tot oud weten de ‘groene oase’ in het versteende Zeeheldenkwartier te vinden. Recent werd de Zeeheldentuin beloond met een ‘Gulden Klinker’ van de gemeente Den Haag. De Klinker wordt toegekend toe aan mensen die samen actie ondernemen om hun omgeving “schoner, veiliger of prettiger” te maken. Aan de prijs is een eenmalig bedrag van 1.000 euro verbonden. Daarnaast mogen de winnaars ieder jaar 750 euro declareren voor “voorkomende werkzaamheden”. Afgelopen mei werd de stadstuin ook nog beloond met de ‘Kikker Groenprijs’ (prijzengeld: 2.000 euro), een aanvulling op de Nationaal Groenfonds Natuurprijs die zich richt op projecten die met kinderen te maken hebben.

De stichting die de Zeeheldentuin beheert, probeert bijvoorbeeld met buurtlunches en -borrels geld binnen te halen voor het afbetalen van de grond van de tuin.

Verberne heeft de ontwikkeling van de Zeeheldentuin met belangstelling gevolgd. “De initiatiefnemers hebben hard moeten ploeteren om de Haagse bureaucratie te overwinnen. Maar het resultaat mag er zijn.” Wessel Tiessens, voorzitter van de Zeeheldentuin, weet nog dat hij een paar jaar geleden belde met de voorzitter van misschien wel het meest geroemde groene buurtinitiatief van Nederland, ‘Emma’s Hof’ in de Haagse Galileïstraat. Tiessens: “Toen ik hem om tips vroeg, zei hij één ding: ‘doe het niet’.” Toen vond hij die opmerking ontmoedigend, maar inmiddels weet Tiessens wel wat de voorzitter bedoelde. “Er zijn periodes geweest dat ik 20 tot 40 uur per week met de Zeeheldentuin bezig was. Nu probeer ik het op 4 uur te houden, maar vaak wordt het toch meer.” Bij de aanleg van de tuin werkten de initiatiefnemers met twintig verschillende ambtenaren van de gemeente, zegt Tiessens, in het dagelijks leven freelance procesmanager en gebiedsontwikkelaar met een lange ervaring in herstructurerings- en buurtparticipatieprojecten. “Die ambtenaren moesten wij vaak nog aan elkaar voorstellen. Wij zijn een soort sherpa’s die een berg moeten beklimmen richting de wethouder.”

Volbouwen

In de Zeeheldentuin vertelt hij samen met landschapsarchitect Frédérique Huijgen (ook werkzaam bij DGJ Architects & Landscapes,) over de ontstaansgeschiedenis van de stadstuin. Een school aan de Tasmanstraat werd in 2007 na een grote brand afgebroken. Woningcorporatie Haag Wonen kocht de grond en wilde aanvankelijk het hele terrein volbouwen met woningen, maar daar kwam de buurt tegen in opstand. Tiessens: “We kwamen er al snel achter dat je beter vóór iets kunt zijn dan tegen iets, in dit geval verstening van de wijk.”

Dat werd dus de buurttuin. De initiatiefnemers verzamelden veel kennis uit de wijk om zich heen, onder meer van architectenbureau DGJ. Mede door de crisis wilde Haag Wonen een deel van de grond voor een vriendelijke prijs van 350.000 euro afstaan. Aanvankelijk zou een Wassenaarse stichting dit bedrag voor haar rekening nemen, maar na een conflict met de woningcorporatie besloot die daar vanaf te zien. En toen stonden de buurtbewoners voor het blok: het hele project afblazen met als gevolg dat jarenlange moeite en voorbereidingen voor niets waren geweest, of zelf de grond kopen. Het werd het laatste, nog wel via een renteloze lening van de eerder afgehaakte stichting. Tiessens: “De koning heeft gezegd dat we naar een participatiesamenleving moeten. Dat is wat wij hier doen: het heft in eigen handen nemen.”

Gelegenheidsvrijwilligers

Het project heeft alles bij elkaar ongeveer een miljoen euro gekost. Voor het afbetalen van de grond en het beheer en onderhoud van de tuin is de komende 20 jaar jaarlijks zo’n 18.000 euro nodig. Dat is bijna niet op te brengen, geven de initiatiefnemers toe. “Een grondaankoop is een trapje te zwaar voor buurtbewoners”, zegt Tiessens. Nu probeert de stichting die de tuin beheert overal geld en steun vandaan te halen, bijvoorbeeld met buurtlunches en -borrels, klusweekends en snoeiploegen. “We zijn afhankelijk van een harde kern, maar er zijn ook flink wat gelegenheidsvrijwilligers”, vertelt landschapsarchitect Huijgen, medeverantwoordelijk voor het ontwerp van de tuin. Er zijn al met al voldoende handen om de tuin te onderhouden. Maar om het benodigde geld op tafel te krijgen, is dus een lastiger verhaal. Via fondsen krijgt de Zeeheldentuin (incidenteel) financiële steun. Ook heeft de tuin al een paar prijzen ge-

wonnen waaraan een geldbedrag is verbonden. En de stichting verhuurt voor een paar tientjes per jaar moestuintjes aan buurtbewoners. Tiessens: “Dat lijkt niet veel, maar bij elkaar heb je het toch over een paar duizend euro per jaar.” De initiatiefnemers hopen dat een grote sponsor opstaat, al achten ze die kans niet al te groot. Zonder overheidssteun lukt het domweg niet om een project van deze omvang te laten slagen. Daar is de voorzitter van de Zeeheldentuin althans van overtuigd. Maar het contact met de gemeente en de woningcorporatie verloopt niet altijd even soepel, zegt Tiessens. “Elke keer als we bij de gemeente aankloppen, zie je de ambtenaren denken: ‘daar heb je die geldwolven weer’. Maar wij vinden dat de gemeente een project als dit structureel financieel zou moeten steunen. Officieel is dit geen openbare ruimte, maar iedereen maakt wel gebruik van de tuin. We hebben weleens gekscherend geopperd om 2,50 euro entree te vragen, maar dan komt er niemand meer.”

Onbegrip en wantrouwen

Overheden gaan niet altijd even soepel om met burgerinitiatieven, constateerde Alterra Wageningen UR vorig jaar in het rapport ‘Meervoudige democratie – Meer ruimte voor burgerinitiatieven in het natuurdomein’. Volgens de onderzoekers kijken overheden en burgerinitiatieven vaak met ‘onbegrip en wantrouwen’ naar elkaar. “Ze lijken tegenover elkaar te staan, elkaar van alles te verwijten en met name elkaars ‘tekortkomingen’ te benadrukken, terwijl ze elkaar juist zouden kunnen aanvullen en versterken.” Ook Bastiaan Verberne van het IVN ziet bij (groene) burgerinitiatieven regelmatig strubbelingen tussen burgers en de overheid. “Sommige ambtenaren juichen bewonersparticipatie enorm toe en doen alles om

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

vergroenen zelf hun wijk Percepties op burgerinitiatieven en reacties van burgers (bron: rapport ‘Meervoudige democratie – Meer ruimte voor burgerinitiatieven in het natuurdomein’ van Alterra Wageningen UR) Percepties van overheden op burgerinitiatieven: “Ja maar, zijn die burgerinitiatieven wel representatief?” “Realiseren ze wel de juiste natuur? Daarvoor moet de overheid toch kaders en voorwaarden stellen?” “Kunnen ze wel continuïteit op langere termijn garanderen?” “Een burgerinitiatief is toch alleen bezig met hun eigen postzegeltje, ze kunnen geen samenhang op hoger schaalniveau realiseren.” “En waarom zouden we dat ene initiatief wel faciliteren en een ander niet?” Reacties van burgerinitiatieven: “Het overheidsbeleid voor natuur sluit niet aan bij wat burgers willen. Wij weten veel beter wat er speelt en wat de wensen zijn van de lokale bevolking.” Afgelopen mei ontving de tuin de ‘Kikker Groenprijs’, een aanvulling op de Nationaal Groenfonds Natuurprijs die zich richt op projecten die met kinderen te maken hebben.

“Met ons initiatief zijn wij veel beter dan de overheid in staat om maatwerk, betrokkenheid en kwaliteit te realiseren.” “De overheid maakt met haar gelijkheidskramp alle initiatief, energie en verantwoordelijkheidsgevoel van burgers morsdood.”

te helpen, maar anderen zijn wat voorzichtiger.” Overigens niet helemaal ten onrechte, zegt Verberne. “Als iemand in zo’n gemeenschappelijke tuin aan het snoeien is en hij zaagt zijn been eraf, wie is er dan verantwoordelijk?”

“Vanwege binding met ons gebied zal ons initiatief juist duurzaam in de tijd zijn, een bestuurder of ambtenaar is voor je het weet weer weg.” “Vanwege onze brede en integrale aanpak zal ons initiatief juist goed verankerd zijn in activiteiten en bedrijvigheid van de lokale samenleving.”

Groen Dichterbij

Het IVN heeft een paar jaar geleden het kennisplatform ‘Groen Dichterbij’ opgericht. Daarmee wil het instituut alle beschikbare kennis over groene buurtinitiatieven bundelen én delen. Zo zijn er inmiddels zeventien factsheets beschikbaar, bijvoorbeeld over hoe burgers om moeten gaan met bureaucratie. Verberne: “Zeker in de binnensteden is alles overgereguleerd.” Of met weerstand uit de buurt. “Alles wat je verandert in de openbare ruimte in steden kan tot weerstand leiden, al worden de meeste groene initiatieven hartelijk ontvangen door de buurt”, zegt de IVN-projectleider. Zijn belangrijkste advies aan mensen die een fijne groene plek in hun buurt willen maken: ga ervoor, maar heb geduld. “Dit soort projecten vereist een lange adem. Met name de financiering kost veel tijd.” En leer van eerdere initiatieven, zegt Verberne. “Stoot niet je teen tegen dezelfde steen als je voorgangers.” Ook adviseert hij initiatiefnemers om zoveel mogelijk draagvlak te creëren in de wijk. “Als mensen zich onderdeel voelen van het project, zijn ze vaker bereid om de handen uit de mouwen te steken en financieel bij te dragen. Organiseer buurtpicknicks, sponsorlopen en buurtbarbecues. Of laat mensen een moestuintje onderhouden, zoals in de Zeeheldentuin gebeurt.”

Er zijn al met al voldoende handen om de tuin te onderhouden.

Al 40 jaar de meest duurzame en energiezuinige lijnverlichting van Europa Al 40 jaar ontwikkelt, produceert en monteert Veko Lightsystems de meest duurzame en energiezuinige lijnverlichting van Europa. Hiermee leveren wij, bij nieuwbouw én renovatie op een unieke manier een belangrijke bijdrage aan het behalen van een BREEAM-NL certificaat. ordergerichte productie • geen opslagruimte nodig • bewezen lange levensduur aluminium profielen • minimaal gebruik verpakkingsmateriaal • hergebruik verpakkingsmateriaal • tijdsbesparing door eenvoudige montage • minimale CO2 uitstoot •

Solid Solutions. Smart Lighting.

LED’s go Veko +31 (0)224 273 273 - www.veko.com

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 een klasse apart

TONZON maakt wel het verschil! Al 35 jaar het beste praktijkresultaat

TONZON Vloerisolatie is gebaseerd op een speciale techniek ontwikkeld in 1980 waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van natuurkundige principes. Met deze techniek wordt de vloer nog warmer dan de lucht boven de vloer. Een fenomeen dat door bouwkundigen aanvankelijk voor onmogelijk werd gehouden. Uit de praktijk blijkt dat de TONZON techniek wel het verschil maakt, waar andere isolaties nauwelijks effect laten zien. We zetten de voordelen van TONZON Vloerisolatie op een rij: • verkorting van stookseizoen • verhoging van wooncomfort • zeer gunstige prijs/prestatie • geschikt voor krappe kruipruimtes

• energiebesparing 4 tot 5 keer hoger • oplossing vochtproblemen • handig materiaal (opvouwbaar) • de duurzaamste oplossing (DUBO-Keur)

Het TONZON Thermoskussen heeft door een andere manier van isoleren een bijzonder effect op de vloertemperatuur. Daardoor biedt het meer wooncomfort en wordt het stookseizoen aanzienlijk korter waardoor de besparing veel hoger is. Het bijzondere effect op de vloertemperatuur is o.a. zichtbaar op infraroodfoto 1 waar enkele korte Thermoskussens onder een houten vloer een hotspot veroorzaken. TONZON heeft ook een significant effect op betonvloeren terwijl vrijwel iedereen dacht dat betonvloeren niet of nauwelijks warmer zouden worden met vloerisolatie, zie de infraroodfoto’s 2 en 3. Het effect op de vloertemperatuur blijkt bovendien veel groter dan dat van andere isolatiematerialen. Live voor de camera van het RTL4 tv-programma WistJeDat? werden bij een woonboot enkele banen mineralewol (fabrieksmatig aangebracht) verwijderd en vervangen door Thermoskussens. Al na enkele uren was het effect zichtbaar, IR-foto 4). Dit experiment werd later herhaald in het VARA programma KASSA GROEN (IR-foto 5).

1. Hotspot door TONZON

2. Betonvloer zonder

3. Beton met TONZON

4. RTL4 Woonboot

5. VARA Kassa Groen

De combinatie met het stevige Bodemfolie zorgt bovendien voor droge kruipruimtes en een einde aan de soms muffe geur. TONZON Vloerisolatie biedt na 35 jaar nog steeds de beste garanties op tevreden bewoners en echte energiebesparing. Meer info op tonzon.nl. • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Duurzaam: laagdrempelig voor consument en installateur

De oplossingen van Klemko zijn erop gericht om drempels weg te halen. Velen zien de voordelen van het vervangen van halogeen lichtbronnen door duurzame en zuinige led-spots, maar niemand wil inleveren op lichtbeleving of gebruiksgemak. Speciaal hiervoor hebben we de LUMIKO serie ontwikkeld. De led-spots in deze serie zijn perfecte vervangers voor 20W, 35W of 50W halogeen spots. Ze bieden dezelfde lichtbeleving en de scheiding van led en driver zorgt voor een uiterst lange levensduur en behoud van kleur en output. Daarnaast zorgen onze drivers ervoor dat de spots 100% dimbaar zijn. Bovendien hebben we de Bonnita spots ontwikkeld om makkelijk in een Ø 50 mm MR16 armatuur geplaatst te kunnen worden. Zo bieden we een hoogwaardig alternatief met een minimale impact.

Vanuit de installateur Led is zuinig in gebruik, maar wordt nog zuiniger wanneer het is uitgeschakeld. De producten in ons assortiment ‘Lichtbesturingen’ zorgen ervoor dat het licht alleen inschakelt wanneer het nodig is. Neem onze aanwezigheidsdetector 870550. Deze heeft een klikbare afdekkap, dus geen frustratie meer door verloren schroeven. Bovendien zijn de vijf optionele slave sensoren stekkerbaar aan te sluiten en vervolgens handig en snel in te stellen met de infrarood afstandsbediening met memoryfunctie. Hij brengt dus niet alleen gemak voor de consument, maar ook voor de installateur. Wij werken graag samen met de installateur om een klantwens op een zo duurzaam mogelijke manier in te vullen. Wilt u meer weten over onze producten of samen met uw klant ervaren wat licht kan doen? Bezoek dan ons Klemko Led Applicatie Centrum in Soest, of bekijk onze website www.klemko.nl.

Bij bewoners op de stoep en meedenken aan de tekentafel Brink Customize helpt woningcorporaties en ontwikkelaars ontzorgen

Wie kun je nou beter de vragen van bewoners over ventilatie en verwarming laten beantwoorden dan de fabrikant van de installatie zelf? Brink is vaak al in de ontwerpfase bij de nieuwbouw of renovatie van woningen betrokken. Tijdens uitgebreide presentaties, buurtbijeenkomsten en vragenrondes helpen ze vervolgens met het creëren van draagvlak. “Van een tochtige woning naar een kierdicht huis met een ventilatiesysteem is voor een bewoner een compleet andere beleving,” zegt Albert van Lohuizen van Brink Customize. “Je moet uitgebreid aandacht geven aan de vragen die daarover leven.” Al weer vijf jaar geleden claimde fabrikant Brink een veel nadrukkelijker rol bij nieuwbouw- en renovatieplannen. Vanaf nu onder de nieuwe naam Brink Customize. Het doel was van het begin af aan om betrokken te zijn bij een project en dus het ontwerp van de hele installatie. “Op die manier kunnen we echt maatwerk leveren”, aldus Van Lohuizen. Inmiddels ziet Brink bij talloze projecten het nut van die veranderende rol. Daar hoort ook bewoners uitgebreid informeren bij. “Of het nou om kopers of huurders gaat, er leven altijd veel vragen over het klimaatsysteem. Mensen willen weten wat het kost, hoe het straks voelt in huis, hoeveel onderhoud ze hebben en wat hun energierekening gaat doen.”

Ervaring delen

Van Lohuizen merkt dat juist Brink als adviserend fabrikant in staat is draagvlak te creëren. “Omdat we spreken over onze eigen producten en systeemoplossingen, kunnen we tot in detail uitleg geven. Laatst nog, ik was op een avond voor bewoners van een renovatieproject van een woningcorporatie. De grondhouding van de bezoekers was duidelijk: afwachtend. Aan het eind van de avond hadden ze juist veel vertrouwen gekregen in de plannen. Juist omdat we zoveel kunnen vertellen over de ervaringen van andere gebruikers.”

Warme slaapkamer

Door die ervaringen van andere gebruikers is Brink beter in staat om de zorgen van bewoners weg te nemen. “Voorbeeldje: bewoners die uit een tochtige woning uit de jaren zeventig komen, zeggen vooraf heel vaak dat ze helemaal geen warme slaapkamer willen. Maar na verloop van tijd ontdekken ook zij dat het toch wel prettig is als je op je blote voeten zo uit bed kunt stappen en altijd onder het zomerdekbed kan slapen. Als je vooraf al goed weet wat de bewoner belangrijk vindt, kun je een aangenaam binnenklimaat op maat maken en daar dus goed op inspelen. Dan is de beleving heel positief.” Leren van de markt Doordat Brink Customize al een paar jaar deel uit maakt van bouwconsortia, en een flink aantal woningen heeft kunnen monitoren, heeft het bedrijf goed zicht gekregen op het daadwerkelijke gebruik van installaties. “En dan vallen dingen op. Bijvoorbeeld dat veel bewoners bij ventileren de bijzondere standen voor douchen en koken maar zelden gebruiken, de installatie staat bijna altijd op stand 1. En bij verwarmen is het juist andersom. Bewoners blijken graag de controle te willen houden over de temperatuur, terwijl in een moderne goed geïsoleerde woning de temperatuur al vrij constant is. Dan is het belangrijk hoe je omgaat met de thermostaat en met bijvoorbeeld zonwering. Betere voorlichting helpt natuurlijk, maar het is nog veel belangrijker je af te vragen of de installatie dan wel voldoet. Moet er niet een meer automatische regeling in komen? Bijvoorbeeld vraaggestuurd ventileren op basis van CO2? Of gaan we op een andere manier verwarmen? Dan profiteren we weer van het feit dat we ook fabrikant zijn, omdat we dergelijke aanpassingen ook in onze producten doorvoeren. We leren van de markt en de klant ziet dit terug in onze oplossingen.”

Energieverbruik in de praktijk beter in te schatten

Ook het daadwerkelijke energieverbruik is veel beter in te schatten door de ervaring van Brink. En dat is zowel voor de bewoners als de woningcorporaties zelf erg prettig. “We weten allemaal dat de uitkomst van energielabelberekeningen niet altijd overeen komt met de werkelijkheid, omdat het gedrag van bewoners moeilijk te voorspellen is. Omdat we nu bij het héle traject betrokken zijn, houden we ook in de gaten wat in de praktijk het energieverbruik is en zijn we beter geworden in het voorspellen van bewonersgedrag. Dus kunnen wij mensen beter voorlichten over wat ze werkelijk mogen verwachten. En dat is wat zowel de corporaties als de bewoners willen: precies weten hoeveel ze straks per maand gaan betalen.”

Prestatiegarantie

Het voorlichten van eindgebruikers hoort bij het ontzorgen dat Brink Customize biedt. “Met deze nieuwe naam geven we beter aan waar we voor staan. We leveren projecten op maat, zonder dat de opdrachtgever er nog omkijken naar heeft. We zorgen voor een ontwerp waar onze systemen perfect in passen en bieden garantie dat ze ook na verloop van tijd nog steeds doen wat is beloofd. En de bewoner weet dat hij straks in een gezonde, prettige woning zit.” Er zijn maar weinig concurrenten die een prestatiegarantie durven te geven, zegt Van Lohuizen. “Maar wij wel. De meeste fabrikanten geven alleen een productgarantie. Wij vinden het belangrijk de zekerheid van een goed werkende installatie te kunnen bieden. Vooraf worden de prestaties met de opdrachtgever vastgelegd en bij oplevering worden die getoetst. Die garantie kan zo lang zijn als de klant wil. Voor mijn part zelfs 25 jaar. Al zijn veel opdrachtgevers er nog niet aan toe voor die optie te kiezen, wij durven het wel aan te bieden. Zoveel zekerder zijn we geworden nu we al in een vroeg stadium meedenken en de nevenaannemer kunnen zijn.”

Brink Climate Systems, Staphorst www.brinkairforlife.nl

du u r z a a mheid

Vrijdag 26 juni 2015, Cobouw 118

Centrum Utrecht ondergaat drastische metamorfose Jeroen Kreule

Wie een afspraak heeft met de Utrechtse wethouder Victor Everhardt: wees gewaarschuwd, de kans is groot dat het gesprek vooral staand bij het raam plaatsvindt. Erg? Welnee. Want Everhardts werkkamer, die zich op de twintigste verdieping van het nieuwe Stadskantoor bevindt, biedt een fantastisch uitzicht op de stad, inclusief een deel van het Stationsgebied. En laat de (her)ontwikkeling van het Stationsgebied nou net in zijn portefeuille zitten.

Victor Everhardt, wethouder Utrecht.

Everhardt wijst naar het Westplein, in zijn ogen het meest mislukte plein van Utrecht. Het plein, waar nu nog veel verkeer overheen raast, wordt in de nabije toekomst stapsgewijs ingericht als een autoluw gebied, met een stadsstraat en aantrekkelijke pleinfuncties. Dan loopt Everhardt toch even naar de andere kant van het gebouw, eveneens op de twintigste verdieping. Hij wijst naar het Beatrixplein pal onder hem en naar het enorme terrein van de Jaarbeurs, inclusief de bijbehorende parkeerplaatsen, waar honderden automobilisten hun auto kwijt kunnen. “Nu nog wel”, zegt Everhardt. Hij vervolgt: “De westkant van het centrum van de stad, inclusief het Westplein en de Jaarbeurs en omgeving, krijgt een ‘healthy urban boost’.”

Monorail

Jacqueline Cramer, hoogleraar duurzaam renoveren en strategisch adviseur USI.

Een van de belangrijkste wapenfeiten is het drastisch terugdringen van auto’s in dit gebied. “Daar, vlak achter de Jaarbeurs, aan de overkant van het Merwedekanaal, komt een parkeervoorziening voor 6500 auto’s. Het is de bedoeling dat automobilisten straks daar hun auto parkeren, om vervolgens op een andere manier de stad in te gaan. Dat kan lopend of met de fiets, mogelijk ook met andere schone vervoersmiddelen als watertaxi en monorail”, aldus de Utrechtse wethouder.

Dit deel van de stad wordt volgens Everhardt een toonbeeld van duurzame en gezonde verstedelijking dat ook te lezen is in de onlangs uitgebrachte ‘Toekomstvisie Utrecht Centrum’. Deze toekomstvisie omhelst de tweede ontwikkelfase van het Utrechtse Stationsgebied. Het is de bedoeling dat de historische binnenstad weer een geheel gaat vormen met het Stationsgebied, zoals de Utrechtse kiezer tijdens een referendum in 2002 aangaf. De ‘healthy urban boost’ gaat niet over het terugdringen van auto’s alleen: ook klimaat- en energie neutrale bouw van kantoren en woningen, duizenden vierkante meters zonnepanelen, warmte koude opslag (WKO), kundig waterbeheer en vergroening moeten er volgens Everhardt voor gaan zorgen dat de westkant van het centrum weer een aangename plek wordt om te werken, te wonen, te winkelen en uit te gaan. Het stadskantoor zelf is ook onderdeel van dit gebied. Dit nieuwe gebouw, met 2500 werkplekken, heeft energielabel A+ gekregen. Het kantoor is zo ontworpen dat de CO2uitstoot wordt beperkt, de gevel en het dak zijn van zonnepanelen voorzien, er is een WKO en overal is drielaags glas toegepast.

Icoon

De lat voor de herontwikkeling van dit gebied ligt hoog, maar Utrecht is er echt aan toe, zegt Everhardt: “Je ziet het niet vaak dat zo’n groot gebied in het centrum van een stad wordt herontwikkeld. Het gebeurt in Utrecht, een stad die de komende jaren alleen nog maar groeit. Wij beschikken gelukkig over de kennis en

Utrecht weert oude diesels Wie als automobilist regelmatig naar Utrecht rijdt, kan het nauwelijks zijn ontgaan: verkeersborden die aangeven dat personen- en bestelauto’s op diesel van voor 1 januari 2001 niet langer welkom zijn in een deel van de stad. De invoering van deze zogenoemde milieuzone is een van de maatregelen die de gemeente neemt om de luchtkwaliteit in de stad te verbeteren. Langs verschillende invalswegen naar deze zone hangen camera’s die alle kentekens registeren. Tot 1 mei hanteerde de gemeente een gewenningsperiode: overtreders kregen geen bon, wel een waarschuwing. Sinds 1 mei worden er boetes van 90 euro uitgedeeld. Volgens berekeningen mag twee à drie procent van het verkeer dat in Utrecht rondrijdt, de milieuzone niet in. De kans is groot dat een overtreding in de toekomst 160 euro gaat kosten maar dit kan pas wanneer de rijksoverheid het algemene verbodsbord met bijbehorend onderbord officieel heeft vastgesteld. Vrachtwagens worden al sinds 2007 uit de milieuzone geweerd. De boete voor vrachtwagens is ook hoger, namelijk 220 euro. Alle boetes worden geïncasseerd door het Centraal Justitieel Incasso Bureau. De milieuzone bestaat uit de binnenstad, het Stationsgebied, de Jaarbeurs en enkele aangrenzende wegen. Handhaving gebeurt met een scanauto, door BOA’s (Buitengewoon Opsporingsambtenaren) op straat en dus via camera’s. Of de milieuzone wordt uitgebreid en of automobilisten het risico lopen dat dieselauto’s uit 2002 straks ook zullen worden geweerd, is nog niet bekend.

kunde om er een gezonde en groene stad van te maken.” Utrecht heeft alle kans om uit te groeien tot een icoon voor duurzaamheid en gezondheid, stelt Jacqueline Cramer, als hoogleraar duurzaam innoveren verbonden aan de Universiteit Utrecht. “Dat heeft vooral te maken met het hoge

ambitieniveau van de stad: er is draagvlak bij bestuurders, het bedrijfsleven en de bevolking”, aldus Cramer. Naast haar hoogleraarschap is ze strategisch adviseur van het Utrecht Sustainability Institute (USI).

Voorbeeldfunctie

De toekomstvisie voor het centrum van Utrecht is volgens Cramer terecht opgenomen in de Climate-KIC, een Europees programma op het gebied van energie en klimaat. Onder leiding van het USI gaan verschillende Europese kennisinstellingen de duurzame herontwikkelingsambities van Utrecht verder uitwerken. Cramer: “Het gaat om concrete plannen, zoals grootschalige WKO, het plaatsen van zonnepanelen, vergroening van de openbare ruimte, duurzame logistiek en stadslandbouw. Samen met het Queen Elizabeth Olympic Parc in Londen gaat het centrum van Utrecht als voorbeeld dienen voor de rest van Europa. Een ambitieus plan, maar gelukkig proef ik veel enthousiasme.”

40%

DYKA Ultra-3 Recyline buizen met 40% recyclaat In veel projecten is duurzaamheid een belangrijk aspect geworden bij het kiezen van materialen. DYKA produceert leidingen waarin gegarandeerd 40% recyclaat wordt gebruikt conform het KIWA-cerficaat. PVC kan tot zeven keer gerecycled worden zonder enig kwaliteitsverlies. DYKA Ultra-3 Recyline is de perfecte kunststof buis om duurzame riolering- en afwateringssystemen te realiseren. Wilt u meer weten? Bezoek onze website www.dyka.nl of bel ons voor meer informatie T 0521 534 911.

www.dyka.nl

DYKA_adv Ultra-3_Recyliner_266x190-DEF.indd 1

12-06-15 13:28

ZERO ENERGY De Green Igloo totaaloplossing voor uw NUL Energie Woning - 100% hernieuwbaar: goed voor het milieu! - Buitengewoon binnenklimaat: goed voor uw gezondheid! - Lage energierekening: goed voor uw portemonnee!

Data vergaren is energie besparen Met Enmosy速 kunt u de energieprestaties van uw woning op de voet volgen. Zo kunnen wij u een ZERO ENERGY klimaat garanderen!

www.greenigloo.nl

advert GI.indd 1

D A | Ventilatie met warmteterugwinning en CO2 -sensor B | Verwarming, koeling en warm tapwater via warmtepomp C | Warm tapwater via zonneboiler D | Electriciteit uit zonnepanelen

| tel. +31 (0)318 54 46 70 | info@greenigloo.nl

12-Jun-15 2:17:06 PM

Innovatie De Mar 2D B.V.

Energiecentrale in uw woonwijk Energievraagstuk woningen opgelost Zonnepanelen 2e generatie – 3x zoveel energieopwekking

•E n • P ergi r • V efab e opw o • Z lled pan ekk k e • W lfdr ig ge laar en it a age iso g fge nd lee ema ak we e co rd t rkt ns e b tru inn ctie en zij de

De Mar 2D B.V., al jaren lang actief in duurzame en energie zuinige projecten. Maar ons Panklaar Powerdak is wel een heel bijzonder product.

5 functies in één

We leveren in samenwerking Dimark Solar een “full integrated” modulair zonnepaneeldak. Wij zijn de enige in Nederland met dit “full integrated” modulai systeem. De panelen wekken niet alleen stroom op, maar dragen ook nog eens bij aan de opwekking van warmte. De opbrengsten per paneel zijn enorm hoog, waardoor het systeem een zeer korte terugverdientijd heeft. Ook zijn wij van mening dat het tijd wordt om strakke zonnedaken te maken, in plaats van de ‘lappendekens’ en het hier en daar plaatsen van een paneel. ZEER KORTE TERUGVERDIEN TIJD ‘FULL INTEGRATED’ DUS STRAK! ENORM HOGE OPBRENGSTEN

De Mar 2D B.V. Jister 10 9001 XX Grou 0566 – 624 001 info@demar.nl www.demar.nl