9
HÉ T A N T WO O RD O P A L J E T E CH -V R AGEN
GAMING LAPTOPS
Praktische krachtpatsers
40 JAAR PC
ONTWIKKELING EN TOEKOMST VAN PC EN LAPTOP
TEST
BASISCURSUS
KEEPASS
Zo houd je eenvoudig al je wachtwoorden veilig!
11
TOCH EEN NIEUWE WINDOWS-VERSIE
WINDOWS BASISCURSUS
HOEZO DUALBOOT?! DRAAI LINUX DIRECT IN WINDOWS ACHTERGROND
ALGORITMEN
NEUTRAAL OF VOOROORDELEN? + HOE GAAN WE OM MET AI?
WORKSHOP
ONDERTITEL JE VIDEO’S
Achteraf de juiste tekst toevoegen
02109
15 TIPS VOOR EEN VEEL VEILIGER BROWSER
8 718226 108197 29e JAARGANG | SEPTEMBER 2021
€ 7,75
Summit E16 Flip
Determined to Succeed Supercharge Your Productivity
｜Up to 11th Gen. Intel® Core™ i7 processor｜Windows 10 Home / Windows 10 Pro Pro｜Up to Latest GeForce RTX™ 3050 Ti Laptop GPU 4GB GDDR6｜ MSI recommends Windows 10 Pro for business.
Intel, the Intel logo, the Intel inside logo and Intel Core are trademarks of Intel Corporation or its subsidiaries. *Product features and specification may vary by model.
VOORWOORD
Voorwoord
40 jaar pc 40 jaar pc-gebruik red ik net niet, maar voor mij begon het wel in tweede helft van de jaren 80. Mijn eerste pc was een IBM-kloon met een NEC V20processor die twee keer zo snel kon draaien als het origineel. Dat was een enorme uitgave, die ik dankzij mijn flinke krantenwijk (en wat bijdragen van ouders en grootouders) kon opbrengen. Ergens was ik wel jaloers op vriendjes die lekker spelletjes konden spelen op hun Commodore 64, maar ik kon weer andere dingen doen en had al wel door dat op de lange termijn zo’n pc veelzijdiger was. Handig voor school en studie, en later werk. Uiteindelijk, mede ook door de verveling bij gebrek aan spelletjes, werd die pc mijn ‘brommer’. Urenlang was ik bezig om hem op te voeren en te tunen. De bestanden config.sys en autoexec.bat hadden op een gegeven moment geen geheimen meer voor me en elke kilobyte die ik in het hoge geheugen kon laden, werd gevierd. Op het laatst werd ik er zo handig in dat ik ook bij andere mensen de boel ging optimaliseren. Tijdens een stage bij Computer!Totaal in 1994 begon het speelkwartier pas echt en sindsdien heeft de pc me nooit meer losgelaten. Hetzelfde geldt voor alle Windows-versies. Vanaf 3.11 heb ik ze allemaal gehad, en vooral XP en 7 heb ik met veel plezier gebruikt. Sinds Windows 8 en helemaal met Windows 10 is het wat minder geworden met het tunen van mijn ‘brommer’. Kan ook aan mijn leeftijd liggen, maar gewoon rijden zonder brokken werd een groter doel. Toch ben ik dolblij met Windows 11. Ik denk er zelfs over om weer een compleet nieuwe ‘brommer’ aan te schaffen. Oude liefde roest niet! Veel leesplezier!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
|
SEPTEMBER 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
|
3 |
NUMMER 9 2021
40 jaar
pc
Wat is er (niet) veranderd?
In 1981 bracht IBM de eerste pc op de markt. Toen in 1992 de eerste editie van Computer!Totaal verscheen, was de pc inmiddels uitgegroeid tot het platform waarop we met z’n allen op kantoor en thuis werkten. Nu, dertig jaar later, doen we dat nog steeds.
ENTER
6
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel dit ons het meeste op. Is dát even lekker binnenkomen!
WORKSHOP Video’s ondertitelen Er bestaan diverse methodes om beelden van ondertiteling of commentaartekst te voorzien: van handmatig tot een heuse ondertitelingstool. In deze workshop stellen we alle mogelijkheden aan je voor.
WINDOWS 11
TIPS & TRUCS Veiliger browsen
Tijdens een speciale livestream heeft Micro-
Internetbrowsers worden steeds veiliger.
soft Windows 11 uit de doeken gedaan. Ver-
Toch blijft de beveiliging tegen hackers een
rassend, want Windows 10 zou toch echt
kat-en-muisspel. Extra bescherming blijft
de laatste Windows-versie ooit zijn. Gaat de
dus verstandig. We geven je vijftien tips om
boel dan ook helemaal op de schop?
|
88
4 |
30
veiliger te internetten.
106
INHOUD
20
40
40 JAAR PC
Op 12 augustus 1981 introduceerde IBM de
BASISCURSUS LINUX ONDER WINDOWS
Personal Computer model 5150, de voor-
Met WSL (Windows Subsysteem voor Linux)
vader van de pc zoals we die vandaag nog
kun je Linux-commando’s en -applicaties
TEST Gamelaptops
steeds gebruiken. Een mooi moment om
direct vanuit je Windows-omgeving gebrui-
In deze gecombineerde test/koopgids
eens terug te blikken op hoe het ooit alle-
ken. Wie had dat ten tijde van Windows XP
vertellen we je waar je op moet letten
maal begon.
en Windows 7 kunnen denken?
bij de aanschaf van een nieuwe gamelaptop en kijken we wat de populairste
48
34
modellen van nu te bieden hebben.
DE WERELD VAN ALGORITMEN
MASTERCLASS RICHTLIJNEN AI
Bij vrijwel alles waar een computer aan te
Zelfrijdende auto’s, slimme assistenten en
pas komt, komen algoritmen om de hoek
software die bepaalt of je een lening krijgt.
kijken. Facebook, Google, dating-apps, de
AI heeft een steeds grotere impact op ons
toeslagenaffaire … Hoe worden zaken voor
dagelijks leven én verstookt ook heel wat
ons bepaald? En kun je deze algoritmen
energie. Hoe willen we als maatschappij met
ontduiken of temmen?
AI blijven omgaan?
78
SHORTLIST Back to work Vakantie voorbij en weer aan het werk
QUICK FIX
BASISCURSUS KeePass Een wachtwoordbeheerder bewaart al je wachtwoorden in een database, afge-
of de studie? We hebben de beste pro-
STANDAARDPROGRAMMA’S WIJZIGEN
76
THEMA’S VOOR EDGE
94
WACHTWOORD GEHACKT?
96
VAN WORD NAAR POWERPOINT
104
VRAAG & ANTWOORD
126
KIJKEN, KIEZEN, KOPEN Thuisbioscoopprojectoren
130
ducten geselecteerd die je hierbij kunnen helpen. Naast interessante producten voor thuiswerken, hebben we ook een paar slimme tools voor op kantoor of school geselecteerd.
98
schermd met een stevig hoofdwachtwoord. KeePass is gratis, opensource en uit te breiden met slimme plug-ins.
110
BASISCURSUS Mobiele apps bouwen (deel 3)
REVIEWS
In het vorige deel hebben we een nieuw project gemaakt; een basis voor je app. We laten nu zien welke bestanden zijn aangemaakt en wat het doel van die bestanden is.
|
SEPTEMBER 2021
|
118
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
HARDWARE
62
SOFTWARE
67
APPS
72
GAMES
74
|
5 |
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meest op. Is dát even lekker binnenkomen!
De beste nieuwe techproducten van het afgelopen jaar krijgen een Tech Award. Sinds 2017 geven de tech- en gamemerken van Reshift ook Tech Awards Hotlists aan een select aantal veelbelovende producten. Een product hoeft voor een
BEELD
TECH AWARDS HOTLIST
Huawei MateView Het gaafste product van deze maand is de Huawei MateView, een premium monitor met een schermverhouding van 3:2. Die 3:2-verhouding is zeer zeldzaam op monitoren en biedt vierkanter, hoger beeld dan de gebruikelijke 16:9-verhouding. Huawei claimt dat het grotere schermoppervlak vooral handig is voor productieve programma’s als Word, Excel en programmeerapplicaties. De MateView-monitor heeft een 28,2inch-scherm met haarscherpe 4K-resolutie (3840 × 2560 pixels), een hoge maximale helderheid van 500 cd/m2 en een ips-paneel dat de volledige sRGB-kleurruimte kan weergeven. Het paneel kan 98 procent van de DCI-P3-kleurruimte laten zien. De verversingssnelheid van het scherm is met 60 Hz niet indrukwekkend, wat de monitor minder geschikt maakt voor gamers. De MateView heeft twee usb-c-aansluitingen, een HDMI-poort, Mini DisplayPort-aansluiting, 3,5mm-ingang en twee usb-a-poorten voor randapparatuur. De rand onder het beeldscherm is aanraakgevoelig en laat je via veegbewegingen en aanrakingen de instellingen van de monitor aanpassen. De Huawei MateView is in hoogte verstelbaar, kantelbaar en heeft ingebouwde microfoons en luidsprekers. Huawei brengt de monitor in augustus uit voor een adviesprijs van 699 euro.
|
6 |
Hotlist nog niet getest te zijn door de redactie, wat bij een Tech Award wel het geval is.
ENTER
COMPUTER
RAZENDE RAZER
NIEUWE RAZER BLADE 14 UITGEBRACHT
Razer heeft een vernieuwde uitvoering van de Blade 14-laptop in Nederland uitgebracht. De laptop start bij 2000 euro en heeft – een primeur voor Razer – een processor van AMD in plaats van Intel. Razer kiest voor de AMD Ryzen 9 5900HX-processor uit AMD’s Ryzen 5000H-serie. Deze chip biedt
COMPUTER
kloksnelheden van maximaal 4,6 GHz.
NVIDIA RTX 3070 TI EN 3080 TI
De Blade 14 is gemaakt van aluminium,
Nieuwvidia
meet 32 × 22 × 1,67 centimeter en heeft een 14inch-scherm met AMD FreeSync Premiumondersteuning. Je kunt kiezen uit een FullHD-display met 144Hz-verversingssnelheid of een scherper (maar duurder) QHD-display
Nvidia heeft de GeForce RTX 3080
er op het moment van schrijven nog
met een verversingssnelheid van 165 Hz. De
Ti en 3070 Ti aangekondigd, zijn
geen adviesprijzen van deze kaarten
laptop gaat tot twaalf uur mee op een accu-
nieuwste videokaarten die verbeterde
lading en laadt op via een van de twee usb-c-
versies zijn van de 3080 en 3070. Die
De 3070 Ti heeft iets meer CUDA-
poorten. De Blade 14 beschikt daarnaast over
blijven overigens te koop, al zijn ze
cores dan de 3070 en gebruikt sneller
een HDMI2.1-poort en twee usb-a-poorten.
nagenoeg niet verkrijgbaar vanwege
GDDRX-werkgeheugen in plaats van
productietekorten en enorme vraag.
GDDR6. Daarom stijgt de bandbreedte
Qua videokaart kiest Razer voor modellen
bekendgemaakt.
uit Nvidia’s GeForce RTX 30-series: de 3060,
Nvidia verwacht dat de verkrijg-
van 448 GB/s naar 608 GB/s en de total
3070 en 3080. Alle modellen zijn voorzien
baarheid van de Ti-modellen de ko-
graphic power (TGP) van 220 watt naar
van een 1TB-ssd en 16 GB werkgeheugen. De
mende maanden lastig wordt, omdat
290 watt. De 3080 Ti heeft meer CUDA-,
laptop gebruikt Razers bekende Chroma RGB-
de problemen ook voor deze video-
Tensor- en RT-cores dan de 3080 en
toetsenbordverlichting en wordt gekoeld via
kaarten gelden. Partnerfabrikanten
meer geheugen (12 GB tegenover 10
twee ventilatoren en een vacuümruimte met
gaan videokaarten op basis van de
GB). De total graphics power bedraagt
verdampte vloeistof. Windows 10 Home is
3070 Ti en 3080 Ti verkopen, al zijn
350 watt tegenover 320 watt.
voorgeïnstalleerd.
De 30-serie is onze succesvolste lancering ooit geweest, met ongelooflijke vraag en recordverkopen voor desktop- en laptop-gpu’s.
ECHT GEZEGD
Foto: Nvidia.
|
SEPTEMBER 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
Aldus Colette Kress, de financiële topvrouw van Nvidia. Nvidia bracht de GeForce RTX 30-videokaartserie eind vorig jaar uit en noteerde met 1,91 miljard dollar een nettowinststijging van 109 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal van 2020.
|
7 |
ENTER
TIJDLIJN
ZO VERBETERT GOOGLE ZIJN CHROME OS Chrome OS, Googles besturingssysteem
De snelheid waarmee Google updates uitbrengt
interessante vernieuwingen in de pijplijn.
voor tablets en laptops, wordt steeds beter.
Het is duidelijk dat Google zijn Chrome OS
voor Chrome OS gaat ook omhoog, waardoor
Dat is goed nieuws voor het groeiende aantal ge-
steeds meer wil aanprijzen als een compleet
gebruikers sneller aan de slag kunnen met
bruikers. De mogelijkheden van Chrome OS
besturingssysteem, als serieus alternatief voor
verbeteringen en vernieuwingen. We zetten
nemen met de maand toe en er zitten nog veel
Microsofts Windows en Apples macOS.
zes recente interessante nieuwtjes op een rij.
16 DECEMBER 2020 GOOGLE NEEMT NEVERWARE OVER, EEN BEDRIJF DAT EEN CHROME OSVERSIE ZONDER GOOGLEDIENSTEN EN MET LANGE TIJD UPDATES AANBIEDT VOOR WINDOWS EN MACOS.
28 JANUARI 2021 CHROME OS 88 MAAKT HET VERGRENDELSCHERM VAN EEN CHROMEBOOK SLIMMER EN VOEGT BETERE BEVEILIGINGSMETHODEN TOE IN DE CHROME-BROWSER.
15 APRIL 2021 GOOGLE WERKT SAMEN MET STEAM OM CHROME OS GESCHIKT TE MAKEN VOOR GAMING. EERSTE TESTS BIEDEN INDRUKWEKKENDE RESULTATEN.
21 MEI 2021 LINUX-ONDERSTEUNING IN CHROME OS KOMT NA DRIE JAAR UIT BÈTA EN DEBUTEERT ALS STABIELE FEATURE IN CHROME OS 91.
14 JUNI 2021 CHROME OS EN DE CHROME-BROWSER KRIJGEN VANAF HET VIERDE KWARTAAL ELKE VIER WEKEN EEN UPDATE. DAT IS VAKER DAN NU.
15 JUNI 2021 CHROME OS KRIJGT BETERE ONDERSTEUNING VOOR VERTICAAL GEORIËNTEERDE BEELDSCHERMEN, ZO BLIJKT UIT ONDERZOEK VAN ANDROIDPOLICE.COM.
INTERNET
Open netwerk GLASPOORT WIL NEDERLAND VERDER VERGLAZEN
Provider KPN en pensioenfonds APG zijn samen het glasvezelbedrijf Glaspoort gestart. Dit bedrijf gaat de komende vijf jaar ruim 1 miljard euro investeren om meer Nederlandse huishoudens en bedrijven aan te sluiten op het glasvezelnetwerk. De schep gaat direct de grond in; Glaspoort verwacht nog dit jaar 70.000 aansluitingen te realiseren. De komende jaren moeten dat er in totaal 1 miljoen worden, waarvan 750.000 huishoudens. Glaspoort hanteert een open netwerkstrategie met KPN als hoofdhuurder. Concurrerende providers kunnen het C I J F E R TJ E
glasvezelnetwerk van Glaspoort ook gebruiken, wat jou
15 OKTOBER 2025
als consument meer keuze moet opleveren. De komende
Stopt Microsoft met de ondersteuning van Windows 10, zo heeft het bedrijf bekendgemaakt op zijn website. Windows 10 bestaat dan ruim tien jaar. De volgende Windows-versie (11) is inmiddels aangekondigd.
het verwachte aantrekkelijke rendement voor pensioen-
tijd moet blijken of andere providers geïnteresseerd zijn in de voorwaarden van Glaspoort. Pensioenfonds APG investeert in Glaspoort vanwege
|
8 |
deelnemers, zo meldt de organisatie. KPN is betrokken bij Glaspoort, maar legt zelf ook glasvezelaansluitingen, naar eigen zeggen zo’n 500.000 per jaar.
ENTER
JEROEN DE JAGER ZET AL ZIJN FICHES OP 11
Windows 11 is voor mij hét onverwachte cadeautje van dit jaar, en wat ik ervan heb kunnen zien, vind ik veelbelovend. Ik hoop dat de ondersteuning voor hoge-resolutieschermen echt goed uitpakt, want dat is nu mijn grootste irritatie in Windows 10. En gek genoeg zit ik alweer met een schuin oog naar een nieuwe pc te kijken. Het kan raar lopen.
LORENZO JEPMA GAAT NOG GEEN NIEUWE PC KOPEN
Ik heb mijn vraagtekens bij de ondersteuning voor ietwat oudere apparaten. Een vereiste om Windows 11 goed te draaien, is de aanwezigheid van een Trusted Platform Module 2.0-chip in je systeem. Niet alle laptops en desktops hebben deze optie ingebouwd. Er zal wel weer een omweg mogelijk zijn, maar dat is vast weer een heel gedoe. Ik ga voor Windows 11 in ieder geval voorlopig geen nieuw apparaat aanschaffen.
EERSTE INDRUK
Windows 11 Eind juni heeft Microsoft dan toch Windows 11 gepresenteerd als opvolger van het Windows 10-besturingssysteem. De software zou voor de feestdagen standaard geïnstalleerd moeten worden op nieuwe laptops en computers, en in 2022 beschikbaar moeten komen als gratis update voor Windows 10-apparaten. Microsoft geeft Windows 11 onder andere een fris nieuw uiterlijk, introduceert widgets en een gewijzigd startmenu. De taakbalk is standaard in het midden geplaatst. Windows 11 krijgt – eindelijk – goede mogelijkheden om meerdere vensters naast elkaar te gebruiken en moet mede daardoor ook beter werken op ultrawidemonitoren en verschillende schermen naast elkaar (bijvoorbeeld je laptop en een monitor). In de Microsoft Store vind je straks ook Win32programma’s en Android-apps, die geoptimaliseerd zijn voor touchscreens. Computer!Totaal gaat uiteraard uitgebreid berichten over deze en de andere veranderingen(zie alvast het artikel vanaf pagina 30), maar wat vindt de redactie op dit moment van het nieuws?
|
SEPTEMBER 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
JEROEN BOER WIL ALLES NAAR ZIJN HAND TE ZETTEN
Windows 11 ziet er goed uit en eigenlijk ben ik nog nooit teleurgesteld door een nieuwe versie van Windows. Zelf vind ik het ook leuk om een nieuwe Windows-versie naar mijn eigen hand te zetten. Dus zodra de update wordt uitgerold, ga ik over. De nieuwe naam komt wat onverwacht, maar eigenlijk kon Microsoft bijna niet anders. In deze nieuwe versie maakt Microsoft vanwege veiligheid zaken als UEFI Secure Boot en TPM 2.0 verplicht. Eigenschappen die (echt) oudere systemen met Windows 10 ontberen, maar (helaas) wel bij 2021 horen.
JORIS PETERSE OP MICROSOFT-DIEET MET EEN FIJN STARTMENU
Eigenlijk zie ik Windows 11 een beetje als een nieuwe update van Windows 10, want zo groot zijn de vernieuwingen niet. Desondanks ben ik vooral verheugd over hoe het oogt. Het ziet er naar uit dat ik eindelijk geen ClassicShell meer nodig heb voor een fatsoenlijk startmenu. Alle vernieuwingen om Windows klaar te stomen voor tabletgebruik komen wat wanhopig op me over. Touch is een leuke aanvulling voor Windows, maar als tablet zonder muis en toetsenbord zie ik mezelf Windows 11 echt nog niet gebruiken.
|
9 |
ENTER
LEGENDARISCHE SPACE-OPERA LORENZO JEPMA, BEVREDIGT ZIJN RUIMTEBEHOEFTE
Ik ben bezig geweest met het opnieuw spelen van mijn favoriete gametrilogie, volledig grafisch opgepoetst en speelbaar in 4K. De
Techproblemen vragen een techoplossing! En in ons dagelijks techleven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Die maakt niet zo veel uit als het een geniaal idee is.
Mass Effect Legendary Edition vangt de drie games uit de-serie en stopt ze in een modern jasje. Vergeet die twee andere grote scifiseries. Dit is het ultieme ruimte-epos! www.tiny.cc/masseffectle
INNOVATIEVE OORTJES JORIS PETERSE, LAAT ZICH GEEN OORTJES AANNAAIEN
Bowers & Wilkins hebben met de PI7 nieuwe draadloze oortjes op de markt gebracht. Het oplaaddoosje kun je op een audiopoort aansluiten, waarna het geluid doorgestuurd wordt naar de oortjes. Handig voor in het vliegtuig of bij audiotours! Zo kun je je eigen hoogwaardige oortjes blijven gebruiken. Alleen, een prijskaartje van 400 euro voor oortjes die snel slijten ... dat houdt me tegen. www.bowerswilkins.com
DRAADLOOS GELUIDSGEMAK
TETRIS ONLINE
JEROEN DE JAGER, SCHEURT DOOR DE GELUIDSBARRIÈRE
JEROEN BOER, ZOEKT ALTIJD DE VERBINDING
Er is geen spel dat ik zoveel heb gespeeld als Ik heb een benzineauto met een prachtige
de Game Boy-versie van Tetris. Dat spel viel
Mark Levinson-geluidsset, die geen blue-
op door de multiplayer-functie door twee
tooth, maar wel een aux-in heeft. De
Game Boys te verbinden met een kabel.
Hagibis X2 Pro Automatic draadloze BT-
Een knutselaar heeft een printplaatje ont-
audio-ontvanger lost dat op. Hij start zodra
wikkeld waarmee je de Game Boy via een
de auto aan wordt aangezet, verbindt zich
Raspberry Pi Pico aansluit op internet voor
met de telefoon en gaat de muziek spelen.
online-multiplayer. Het bordje kost 15 dollar.
www.tiny.cc/hagibis
www.gumroad.com/l/gb-link
GAMING-BOXSPRINGBED EELKO ROL, KOMT Z’N BED NIET MEER UIT
Gamen hoeft al lang niet meer aan een bureau, maar kan overal: met vrienden op de bank, onderweg in de trein of euh, in bed. Vandaar dit gaming-boxspringbed. Het ding is uitgerust met een usb-poort om je controllers of telefoon mee op te laden, regelbare RGB-ledverlichting voor de game-ambiance en is gemakkelijk schoon te houden dankzij de kunstleren oppervlaktes. Dit wil je! www.tiny.cc/gamebed
|
10 |