EDITIE 10 | JAARGANG 26 | OKTOBER 2018 | € 6,95
TEST
RYZEN 2 PROCESSORS
HÉT ANT WO ORD OP AL JE TECH-VRAGEN
Wat doet de tweede generatie beter?
KIJK ALLES IN
K 4
ALTIJD HET MOOISTE BEELD
TESTS
WORKSHOP
55-INCH 4K-TV’S ÉN 4K-MEDIASPELERS
PLEX MEDIA SERVER
EINDELIJK BETAALBAAR, ONTZETTEND VEELZIJDIG
STREAM JE FAVORIETE FILMS EN SERIES
BASISCURSUS
MASTERCLASS
VIND VIDEOCONTENT IN DE HOOGSTE RESOLUTIE
CREËER ZELF DE ULTIEME MEDIASPELER
ZO KIJK JE ÉCHT 4K
OVERZICHT
KODI
BASISCURSUS
NETFLIX VERSUS DE REST
BETER BEELD MET HDR
DIT ZIJN DE BESTE STREAMINGDIENSTEN
MEER HELDERHEID, DETAIL ÉN KLEUR
+ STEL ZO JE TV OPTIMAAL IN!
TEST
RYZEN 2 MOEDERBORDEN
Luxe modellen met AMD X470-chipset
SLIM ACCUBEHEER
Zo word ook jij een accu-expert!
20 BROWSERPLUG-INS VOOR PRIVACY EN COMFORT
BOOST JE WERKRUIMTE Bereid je voor op de veeleisende data- en applicatiewereld met de iiyama XU2395WSU met een resolutie van 1920x1200, waarmee je 11% meer pixels krijgt dan een Full HD scherm. Geef je productiviteit en comfort een boost. Kies de ProLite XU2395WSU en installeer deze op de stijlvolle iiyama dubbele gasveerarm.
22.5’’
Vind je match op www.iiyama.nl
VOORWOORD
Voorwoord
Kijk alles in 4K Als ik nu een nieuwe tv zou kopen, zou het zeker een model zijn met 4K-resolutie. Al sinds de introductie van dit soort tv’s kijk ik er verlekkerd naar. En ik ben er – op die tv na dan – ook helemaal klaar voor. Ik heb Netflix, een snelle glasvezelverbinding, prima wifi en een Apple TV die 4K-materiaal kan afspelen. Dus waarom heb ik die 4K-tv nog niet?! Het eerlijke antwoord is: zuinigheid en gebrek aan noodzaak. 4K-tv’s waren tot voor kort vrij prijzig, en mijn huidige tv geeft nog prima (full-hd-)beeld en is groot genoeg. Zijn voorloper, eveneens goed voor prima beeld op full hd en maar 2 inch kleiner, stond eerst op de slaapkamer, maar is nu verbannen naar zolder. We keken toch geen tv meer op bed. Formule 1 wordt nog niet in 4K uitgezonden zonder een buitensporig duur abonnement, dus ik kan nog steeds in de hoogste kwaliteit beneden of op zolder genieten (en brullen) bij een mooie inhaalactie van Max Verstappen. Dan blijven voor mij alleen Netflix of YouTube over als overstapreden, en dat vind ik voor nu niet overtuigend genoeg. Had ik maar één tv in huis of een veel kleinere, dan wist ik het wel. Dan kocht ik een van de modellen uit onze 4K-tv-test van deze maand. We hebben ons gericht op 55inch-modellen, maar zelf zou ik waarschijnlijk nog een maatje groter nemen. In de winkel en de eerste dagen lijkt een nieuwe tv best groot, maar het is eng hoe snel je daar aan went. Je kunt beter een maatje te groot kopen dan dat je gevoel in eerste instantie zegt. Ik heb nog niemand horen klagen dat hij of zij een te grote tv had gekocht; wel regelmatig het omgekeerde. Toch hoop ik dat Ziggo of andere tv-aanbieders en de NPO snel de overstap naar 4K maken, dan kan ik eindelijk met een gerust hart een nieuwe tv halen. Veel lees- en kijkplezier!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
O KTO B E R 2 0 1 8
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
3
NUMMER 10 2018
KIJK ALLES IN
K 4
ALTIJD HET MOOISTE BEELD
ENTER
6
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel dit ons het meest op. Is dát even lekker binnenkomen!
SHORTLIST Bureaugadgets Ben je het werk nu alweer beu? Dan is het
UITSLAG EISA AWARDS
deze praktische en – vooruit – ook een paar gewoon leuke gadgets.
106
Elk jaar test de EISA producten uit diverse
TIPS & TRUCS Browserplug-ins
categorieën, om die eventueel met een
Elke browser kun je tegenwoordig naar je
EISA Award te belonen. Computer!Totaal
hand zetten door extensies te installeren. Wij
zit onder andere namens Nederland in de
zetten 20 nuttige exemplaren op een rij, zodat
EISA.
4
hoog tijd om je bureau in te richten met
76
je nog prettiger over het net surft.
110
INHOUD
TEST AMD Ryzen-processors
Toen 4K-televisies een paar jaar geleden op de markt verschenen, was het voordeel niet direct duidelijk. Ze waren een flink stuk duurder en 4K-materiaal was nog nauwelijks beschikbaar. Inmiddels is 4K de standaard, zijn de toestellen betaalbaar en is er volop 4K-content.
96
Wij testen de vier jongste modellen uit de stal van AMD: de zes-core Ryzen 5 2600 en 2600X, en de acht-core Ryzen 7 2700 en 2700X. Evolutie of revolutie?
22 Overzicht NETFLIX VS. DE REST 28 Basiscursus 4K-KIJKEN, HÓÉ DAN?! 34 Test 4K-TV’S 42 Basiscursus TV PLAATSEN EN INSTELLEN 46 Shortlist ACCESSOIRES VOOR BIJ JE TV
50 Basiscursus WAT IS HDR? 56 Test 4K-MEDIASPELERS 62 Workshop PLEX MEDIA SERVER 68 Masterclass KODI
TEST 7 AMD X470-moederborden
100
Wij halen zeven X470-moederborden
VRAAG & ANTWOORD
voor AMD Ryzen-processors door de
126
mangel. Uitstraling vs. de laatste snufjes: welk systeem koop je en waarom?
ACHTERGROND Accubeheer Je telefoon de hele nacht aan de lader laten hangen, je accu volledig leeg laten lopen voordat je weer oplaadt – wat is wijsheid? We laten de experts aan het woord.
115
TEST 6 software-updaters
KIJKEN, KIEZEN, KOPEN Versterkers
Om hackers buiten de deur te houden, is het
Hartstikke mooi natuurlijk, zo’n draadloos
zaak software continu up-to-date te houden.
REVIEWS HARDWARE
82
SOFTWARE
87
speakertje, maar het geluid haalt het door-
APPS
92
Deze automatische updaters komen dan ook
gaans niet bij dat van een échte stereo-op-
120
stelling. Daarom deze keer: versterkers! 130
GAMES
94
uitstekend van pas!
O KTO B E R 2 0 1 8
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
5
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meeste op. Is dát even lekker binnenkomen!
WETGEVING
Miljardenboete(s) Google
DON’T BE EVIL Google heeft een boete van 4,34 mil-
de zoekmachine. Hiermee liggen de tijden
jard euro van de Europese Commissie
van Googles ‘Don’t be evil’-mantra ver ach-
ontvangen vanwege machtsmisbruik met
ter ons. Dat is ironisch, want dat be-
Android. Google zet namelijk fabrikanten
drijfsmotto komt voort uit het streven om
onder druk om alle Google-apps en zoek-
niet zoals Microsoft te worden, dat tijdens
machine te installeren. Hierdoor krijgen
Googles beginjaren zijn macht misbruikte
concurrenten geen kans, ook omdat An-
met (onder meer) Internet Explorer. Gedrag
Kleding als wearable
droid zo’n enorm marktaandeel heeft.
waar ook Microsoft miljardenboetes voor
Sta je weleens stil bij hoe vaak je een be-
Google ligt sowieso behoorlijk in de clinch
betaalde aan de Europese Commissie. Hier-
paald kledingstuk draagt? Een nieuwe
met de Europese Commissie, want er hangt
mee heeft Google dus de kwaadaardige rol
‘slimme’ kledinglijn van Tommy Hilfiger
Google een tweede miljardenboete boven
overgenomen en krijgt het de verwachte
maakt dat inzichtelijk in een smartphone-app,
het hoofd vanwege machtsmisbruik met
straf.
waarmee je punten kunt verdienen voor kor-
WEARABLES
TRACKSUIT
ting op de rest van het assortiment. De Xplorelijn bestaat onder meer uit vesten, shirts en spijkerjasjes die met een bluetooth-chip zijn uitgerust. Op die manier weet de app wanneer je het kledingstuk draagt. Hoe vaker, hoe meer korting je bij elkaar spaart. Punten zijn ook te verdienen door de kleding op bepaalde locaties te dragen, om zo de zichtbaarheid van het merk te vergroten. Al met al draait het dus vooral om marketing voor Tommy Hilfiger. Het merk is overigens niet de enige die aan slimme kleding werkt. Zo bracht Google in samenwerking met Levi’s eerder een slimme jas op de markt, die voor dragers daadwerkelijk nut heeft. Zo kun je ermee navigeren of handsfree telefoontjes opnemen.
6
ENTER
HARDWARE
GO VOOR DE SURFACE
MICROMICROSOFT Sinds 28 augustus is de Surface Go beschikbaar in Nederland. Niet alleen is
deze 10inch-tablet van Microsoft kleiner dan de gewone Surface-tablet, ook de prijs ligt een stuk lager (vanaf 449 euro). Uiteraard draait de Microsoft Surface Go op Windows 10, maar dan in de zogeheten S Mode. Met deze S Mode – beter voor de accuduur en voor de veiligheid, vindt Microsoft – kun je alleen software
SOFTWARE
Geen Peanut butter, Pretzel of Pancake
Android 9 wordt Pie
uit de Windows Store installeren. Wil je een andere browser installeren, de zoekmachine
Na een bètafase is Android 9 defi-
bediening met veeggebaren (zoals bij de
wijzigen of Windows tweaken met handige
nitief verschenen, en krijgt het de
iPhone X). De ontwikkelaars smijten
tools? Vergeet het maar! Het goede nieuws? Je
wat saaie naam Android Pie mee. Iedere
ook met de immens hippe marketing-
kunt de S Mode wel deactiveren. Je stapt dan
versienaam is gekoppeld aan een lek-
term AI (Artificial Intelligence). Klinkt
over op Windows 10 Home. O, en nog even
kernij, waarvan de eerste letter alfabe-
heel spannend, maar in theorie houdt
over die vanafprijs: die kan flink oplopen. Niet
tisch oploopt. Na Oreo is het dus Pie,
het in dat het toestel net even wat slim-
alleen door te kiezen voor meer werkgeheu-
maar de ontwikkelaars krijgen nog een
mer reageert op basis van je gedrag, bij-
gen of opslag, maar ook door accessoires. Zo
uitdaging met Android Q. Android Pie is
voorbeeld voor de accuoptimalisatie en
kost een toetsenbord 180 euro, een draadloze
geen enorme update, maar brengt han-
de schermhelderheid, die zich niet al-
muis 55 euro en een stylus 109 euro! Inder-
digheidjes met zich mee, zoals inzicht
leen afstelt op basis van omgevingslicht,
daad: dat is meer Macro- dan Microsoft …
hoe lang je aan welke apps besteedt en
maar ook op basis van jouw gebruik.
Tot dusver was ons Android-businessmodel zo ingericht dat we fabrikanten geen geld hoefden te rekenen voor onze technologie.
O KTO B E R 2 0 1 8
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
ECHT GEZEGD Sundar Pichai, hoofd van Google, dreigt naar aanleiding van de miljardenboete van de Europese Commissie ermee dat Googles Android later misschien niet meer gratis kan worden aangeboden.
7
ENTER
C I J F E R TJ E
37 PROCENT Uit onderzoek blijkt dat 37 procent van de Nederlandse internetgebruikers nog illegaal downloadt. Het percentage daalt al jaren dankzij een groeiend legaal aanbod.
GADGETS
MODERNE COLLECTES
BEDELSTAF Aan het einde van een kerk-
gedeelte met de zak nog gewoon ou-
dienst gaat traditiegetrouw de
derwets muntjes of briefgeld doneren.
collectezak rond. Maar nu steeds min-
De opbrengst wordt ingezet voor
der mensen nog contant geld op zak
goede doelen en voor onderhoud aan
hebben, lopen de opbrengsten terug.
de kerk zelf. De digitale collectezak is
Kan dat niet anders? Zeker wel! Een
overigens niet het eerste initiatief om
kerk in Duitsland is een proef gestart
deze traditie in een moderner jasje te
met de ‘digitale Klingelbeutel’, ofwel
steken. Verschillende Nederlandse
de digitale collectezak. Kerkgangers
kerken werken sinds 2016 met de
kunnen dan contactloos met hun pin-
Chrch-app, waarbij kerkgangers na
pas of creditcard betalen. Wie juist
aanvulling van hun tegoed geld kun-
geen pas bij zich heeft, kan in het
nen doneren via hun smartphone.
SOFTWARE
WINDOWS 10 SETS LATEN OP ZICH WACHTEN
IK TAB ER NIKS VAN
Microsoft heeft er een handje van om Windows 10 vol te stoppen met features en programma’s waar weinigen op zitten te wachten. Het komt dan ook regelmatig voor dat het bedrijf de stekker uit een dienst of app trekt omdat het niet aanslaat, zoals onlangs bij Groove gebeurde. Een aangekondigde feature waar wél veel mensen enthousiast op reageerden, is die van tabbladen in de Windows verkenner, genaamd Sets. Deze tabbladen zijn vergelijkbaar met browsertabbladen en ver-
STOUT
CCleaner heeft opschoning nodig
POPULAIRE TOOL GLIJDT WEG
10-programma’s. Ook wij kunnen niet wachten! Maar dat moeten we dus wel. Sets zou later dit jaar, waarschijnlijk met de komende grote halfjaarlijkse Windowsupdate (Redstone 5), zijn officiële intrede in Windows 10
Er waren tijden dat CCleaner een
ontwikkelaars echter opnieuw ernstig
doen. De eerste testers konden er zelfs al mee aan de slag.
onmisbare tool was om de stofzui-
de mist in. In versie 5.45 kon de Active
Toch heeft Microsoft besloten het zonder aanleiding
ger door je vervuilde Windows-bakkie
Monitoring, die continu alle processen
weer uit de Windows-testversie te slopen. Hierdoor
te halen. Nu lijkt CCleaner zelf vervuild
begluurt, niet worden uitgeschakeld.
moeten we waarschijnlijk wachten tot 2019 voordat Sets
te raken. Een jaar geleden was het al
Active Monitoring bevat ook de Heart-
eindelijk de Windows 10-verkenner verbetert.
eens raak; hackers zorgden ervoor dat
beat-functie, die verzamelde gebruiks-
korte tijd een met malware vervuilde
gegevens doorstuurt. Dat klinkt al dubi-
variant van CCleaner via de officiële
eus, maar de ontwikkelaars gingen
website werd aangeboden. Dat ontwik-
verder. Het kruisje sloot CCleaner niet
kelaar Piriform is overgenomen door
meer af, maar minimaliseerde het naar
antivirusfabrikant Avast! maakt dat
het taakvak van Windows. Bovendien
extra
konden de niet-betalende gebruikers er
pijnlijk.
Nu
gaan
de
niet meer voor kiezen geen gebruiksgegevens te verzenden en te delen met derde partijen. Piriform verschuilde zich door te stellen dat de gegevens waren geanonimiseerd, maar na een storm van kritiek krabbelde het bedrijf toch terug door de oudere versie (5.44) weer aan te bieden.
8
schijnen (naast in de Verkenner) ook in andere Windows
ENTER
E E R ST E R E A C T I E VA N D E R E D A C T I E
EERSTE INDRUK
Joris Peterse Ammenoteniet!
Het maakt niet uit wat ze in een smartphone stoppen, als je zulke absurde prijzen durft te vragen, zal het gesprek alleen maar daarover gaan. Dankzij deze prijs zou ik de Note 9 ook nooit overwegen. Dat gezegd hebbende: ik ben altijd fan geweest van de Note-smartphones, met name de Note 2 (die nieuw overigens zo’n 600 euro kostte). Het grote scherm en de krachtige specs doen het voor me. De stylus heb ik welgeteld drie keer gebruikt. Tech zou dat wat mij betreft juist overbodig moeten maken.
Daan Doedens Alleen bij hoge note
Handzaam is hij niet, de Note 9. Veel te duur ook, en of die S Pen echt zo handig is als Samsung beweert, waag ik te betwijfelen. En toch … dat gelikte uiterlijk, dat megascherm, de allernieuwste hardware en opslagruimte die tot een terabyte(!) kan worden uitgebreid doen me watertanden, zoals Samsung de laatste jaren vaker voor elkaar heeft gekregen. Dit is zo’n telefoon waardoor je je neus tegen de etalageruit drukt ... en dan met pijn in het hart weer doorloopt.
OPVOLGER IN ROEMRUCHTE SERIE
Galaxy Note 9
Jeroen Boer Maakt nog notities op papier
Je vraagt je af wat er bij de Note nummer 9 (of 8, 10 of 11 – afhankelijk van welke modellen je meetelt) nog te vernieuwen is. Samsung heeft deze keer de stylus, die toch al hét kenmerk van de Note was, onder handen genomen. De S Pen is nu voorzien van bluetooth en fungeert als afstandsbediening. Handig voor het maken van foto’s of het
De Galaxy Note-serie begon in 2011 de trend van zowel smartphones met een groot scherm als touchscreen-apparaten met een stylus. Na de ‘explosieve’ Note 7 uit 2016 kregen deze phablets echter een nare bijsmaak. Inmiddels zijn we bij de Note 9 aanbeland en alles is weer aanwezig: groot scherm, stylus met bluetooth (die zich innovatief in het toestel oplaadt) en krachtige specs. Krachtig genoeg om hem via een dockingstation als pc te laten fungeren. Dat mag ook wel, want voor de vraagprijs kun je ook een zeer degelijke pc of laptop kopen: 1000 euro. De versie met 512 GB opslag kost zelfs 1250 euro.
geven van presentaties. Extra leuk is dat app-ontwikkelaars ook toegang krijgen tot de bluetooth-functionaliteit. Maar ja, of een bijzonder pennetje de hoge prijs waard is?
Lub Snoek Gebruikt de S Pen als hengel
De Note 9 heeft door dunnere schermranden en een iets bredere behuizing een nóg groter scherm dan de Note 8, terwijl ik die al te groot vond om eenvoudig te kunnen gebruiken. De updates voor de S Pen zijn interessant, maar ik vraag me af of de stylus hierdoor plotseling wél voor alledaagse taken gebruikt zal worden. Het enorme scherm zal voor veel mensen de doorslag geven, maar als ik dát wil, koop ik voor letterlijk hetzelfde geld liever een nieuwe televisie.
O KTO B E R 2 0 1 8
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
9
ENTER
spotlight
NIEUWE SMARTPHONECAMERA Joris Peterse, heeft zijn compactcamera aan het museum gedoneerd Hoewel
Xperia-smartphones
niet
mee
kunnen komen met de beste smartphonecamera’s, maakt Sony camerasensoren voor
Techproblemen vragen een techoplossing! En in ons dagelijks techleven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Die maakt niet zoveel uit als het een geniaal idee is.
vrijwel alle grote smartphonefabrikanten. Zoals deze nieuwe IMX586, die in 48 megapixel schiet. Of verkleint naar 12 megapixel, zonder zichtbare ruis. www.tiny.cc/imx586
NOOIT MEER POMPEN Daan Doedens, is nooit te oud voor een watergevecht Vroeger was er niets mooiers dan met een stel vrienden de jongens van de overkant flink te grazen te nemen met waterpistolen! Super Soakers waren supergaaf, maar dat eeuwige pompen om druk op te bouwen ... Deze elektrische Spyra One vult zichzelf, behoudt waterdruk tot de laatste waterkogel en mikt als een scherpschutter. www.tiny.cc/spyra1
REISMAATJE
GAMEN MET KNOPJES
Theske Slijkerman, wil geen oplaadstress
Jeroen Boer, speelt nog regelmatig met de Game Boy
Op mijn treintrip door Europa afgelopen
Toen collega Joris laatst de Motorola Moto
zomer was ik maar wat blij met de power-
Mod Gamepad voor de Moto Z-smartphones
bank die ik bij me had: de Xtorm USB-C
liet zien, ben ik meteen op zoek gegaan naar
Power Bank Discover 15.000. Niet al te groot
iets vergelijkbaars voor mijn eigen smart-
(13,5 x 8,1 x 2,2 cm), niet al te zwaar (320
phone. Op AliExpress vond ik voor nog geen
gram), met usb-c en hij kan met gemak twee
twintig euro deze horizontale gamepad.
telefoons twee keer opladen.
Perfect voor de oudere spelletjes via een emulator.
www.xtorm.eu/nl
NAVIGATIETASJE Jeroen de Jager, kijkt graag hoe de weg loopt Aangezien ik regelmatig van telefoon wissel, was ik het zat om steeds een nieuwe beschermhoes te halen om hem als motornavigatie te gebruiken. De SW-Motech Navi case Pro L is groot genoeg voor de meeste telefoons en met de RAM-mount zit hij lekker stevig op mijn stuur. Nu nog een haaks laadkabeltje vinden. www.tiny.cc/motornavi
10