EDITIE 5 JAARGANG 25 MEI 2017 € 6,95
WORKSHOP
ONDERTITELS DOWNLOADEN
Vind voor elke video de juiste ondertitels HÉT ANT WO ORD OP AL JE TECH-VRAGEN
TEST
BETAALBARE LAPTOPS
Dit krijg je voor 600 euro
EINDELIJK OVERAL IN HUIS
BASUSCURSUS
SUPERSNEL
WIFI
PROFESSIONEEL BACK-UPPEN
Alles veilig in 3 simpele stappen WORKSHOP
RASPBERRY PI 3 ANDERS OPSTARTEN
Boot direct van usb of netwerk
PLUS:
TEST WIFIMESH-SYSTEMEN COMPLEET DEKKEND DRAADLOOS: HET KÁN!
MAAK VEILIG GEBRUIK VAN DOMOTICA EEN GESCHEIDEN NETWERK VOOR JE SLIMME APPARATEN
WIFIMARKETINGJARGON ONTLEED
VERBETER JE THUISNETWERK ZO GEBRUIK JE MEERDERE ROUTERS
ALTERNATIEVEN VOOR WIFI ALS WIFI NIET MEER TOEREIKEND IS
12 ANDROID-TIPS VOOR EEN VEILIG EN SNEL TOESTEL
nr. 1 gaming merk wereldwijd
ASUS AURA SYNC
Perfecte Synchronisatie Tussen Aura-Ready Apparaten ASUS Aura Sync brengt RGB verlichting naar een nieuw niveau. Stuur alle verlichting van je PC en toebehoren aan in ĂŠĂŠn overzichtelijke applicatie en synchroniseer de effecten op je complete setup. Geef je systeem jouw eigen unieke stijl door de verlichting van je Aura-ready moederbord, grafische kaart en het altijd groeiende aanbod van gaming producten met elkaar te synchroniseren! *Effecten op apparaten kunnen verschillen per model. Voor meer informatie, kijk op www.asus.com/campaign/aura/nl
Statisch
Ademend
Knipperend
Kleur rotatie
Regenboog
Komeet
Bliksem
Onder andere verkrijgbaar bij: CD-ROM-LAND
Muziek effect
CPU temp
VOORWOORD
Voorwoord
Wifi-mess Eindelijk zijn er ook voor consumenten draadlozemesh-netwerken beschikbaar. In je hele huis één draadloos netwerk mét dezelfde naam én supergoede dekking. Dat is wat je thuis wilt! Tot nu toe had ik mijn wifi-probleem overigens prima opgelost met twee extra wifi-routers in huis die als accesspoint fungeerden. Prima dekking, prima snelheid en erg stabiel. Het enige schoonheidsfoutje was dat ik regelmatig van wifi-netwerk moest veranderen als ik naar een andere verdieping ging. Maar op het werk, in hotels, op campings en andere openbare plekken gaat dat wel automatisch, dus waarom thuis niet? Mesh is daarbij het toverwoord, dus toen Jeroen Boer klaar was met de wifi-mesh-test (pagina 26), ben ik vol goede moed aan de slag gegaan met de Linksys Velop. Die vind ik van de drie geteste sets veruit de mooiste. Geïnstalleerd en het draadloos netwerk werkte prima, en toen liep ik vast. Ik kon niet bij de printer en nas via wifi. Die zitten bedraad aangesloten via mijn provider-router die als hoofdrouter fungeert. Normaal gesproken is dat simpel op te lossen door de tweede router in bridge-modus te zetten. Dat kan de Velop dus niet! Via de app (hij heeft geen webinterface voor normale gebruikers) kun je bitter weinig instellen. Ik heb een geheime webinterface gevonden waarmee hem wel in bridge-modus kunt zetten, maar dan gaan de lampjes op de kastjes (die je niet uit kunt zetten!) rood knipperen. De andere oplossing is één Velop-kastje plus een extra switch in de meterkast zetten de kabels uit de providerrouter overzetten. Plus nog wat portforwarding regelen zodat de Velop voor router kan spelen – wat ie zo graag wil. Beide oplossingen zijn amateuristisch en ik heb gekozen voor knipperen. Ik vestig mijn hoop op een firmware-upgrade die de Velop wel makkelijk laat bridgen. Want draadloos doet de Velop uitstekend! Veel leesplezier!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
MEI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
3
NUMMER 5 2017
EINDELIJK OVERAL IN HUIS
SUPERSNEL
WIFI
Helaas krijg je met één draadloze router meestal niet in je hele huis wifi. Met wifi-mesh-systemen beloven netwerkfabrikanten dat je iedere verdieping van je huis kunt voorzien van een accesspoint, zonder dat je kabels hoeft te trekken.
ENTER
6
BASISCURSUS Professioneel back-uppen
84
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cij-
WINDOWS 10 MAKERS UPDATE
fers, uitspraken én meningen. Uit alles wat
Met deze drie simpele stappen maak
langs is gekomen, viel dit ons het meeste op.
jij
Is dát even lekker binnenkomen!
back-ups.
18
De nieuwe grote update van Windows 10 wordt dit voorjaar uitgerold naar alle ge-
INFOGRAPHIC CIA-leaks
52
bruikers, onder de naam Makers Update.
4
voortaan
gemakkelijk
professionele
WORKSHOP Ondertitels bij je films
90
MINIWORKSHOP WhatsApp Status gebruiken
96
WORKSHOP Raspberry Pi starten vanaf netwerk of usb
98
Nieuw: je Raspberry Pi laten starten vanaf een besturingssysteem op een usb-stick of
Wat is er nieuw en aan welke functies heb
Een klokkenluider voorzag WikiLeaks van
usb-schijf, of zelfs zonder opslagapparaat via
je echt iets?
documenten over de CIA. Wat is er bekend?
de netwerkmodus.
INHOUD
TEST Betaalbare goede laptops
74
Op zoek naar een nieuwe laptop, maar een niet al te
22
38
Eindelijk overal wifi-dekking?
Wifi-marketing ontleed
Niet de snelheid, maar het bereik van het
Wat betekenen al die getallen en termen?
wifi-netwerk thuis is meestal een probleem. Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen?
dikke portemonnee? We kunnen al één ding verbent naar een niet al te
40
BASISCURSUS Goede alternatieven voor slechte wifi
26
klappen: ook als je op zoek dure laptop mag je tegenwoordig ook al flink wat luxe verwachten, zoals
TEST: Drie wifi-mesh-systemen
Blijf je problemen met je netwerk houden?
een ssd en een
Gebruik dan een goed alternatief om wel
full-hd-scherm.
Kun je zonder draden te trekken overal in
overal snel en veilig internet te krijgen.
huis een snel en dekkend wifi-netwerk realiseren? We testen drie systemen.
46
MASTERCLASS Veilig gebruikmaken van Internet of Things
32
MASTERCLASS Meerdere routers in je netwerk
Het Internet of Things heeft op het gebied
Gebruik je alleen de modem-router van je
van veiligheid geen goede reputatie. We
provider? Met een tweede of zelfs derde
scheiden deze apparaten van de rest van het
router kun je een beter netwerk bouwen!
thuisnetwerk.
SHORTLIST Rgb bij de pc BASISCURSUS Fotograferen in raw
QUICK FIX 104
Heb je weleens van raw-fotografie gehoord? Wat het is, hoe het werkt en wat je ervoor nodig hebt, lees je hier. Zo mooi zijn jouw
78
Rgb-leds zijn in opkomst en inmiddels
103
kun je van zo’n beetje ieder onderdeel in
RUSTIGE FACEBOOK-TIJDLIJN
117
en rondom je pc een variant met verlich-
VRAAG & ANTWOORD
125
DOE HET ZELF: Nostalgisch pennenbakje
130
ALTIJD HETZELFDE STARTMENU
ting kopen. Wij duiken in de wereld van opvallende muizen en toetsenborden.
foto’s nog nooit geweest
BASISCURSUS Android optimaliseren
112
Je Android-toestel is geen pc! Dus moet je er ook anders mee omgaan. Welke pc-gewoontes mag je wel overnemen en welke beter niet?
MASTERCLASS Maak je smartphone NSA-proof
REVIEWS 118
Anno 2017 bewaren en versturen we meer gevoelige data met onze smartphones dan ooit. Hoog tijd om zelf de controle te nemen
HARDWARE
56
SOFTWARE
61
APPS
66
GAMES
68
en pottenkijkers buiten de deur te houden.
MEI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
5
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meeste op. Is dát even lekker binnenkomen!
DOMOTICA
WETGEVING
Upload je ongedierte naar de cloud
Smart-muizenval
IEDEREEN HANGT
AAN DE TAP Sleepnetwet door Tweede Kamer
Het is al jaren een trend: alles wordt
opmerken dat er ongedierte te grazen ge-
Bits Of Freedom wist het nieuws tref-
voorzien van een chip en internet-
nomen is, kunnen via de verbinding met
fend te verwoorden: “Nederland slaap-
verbinding. Thermostaten, huissloten, gor-
een basisstation hier meteen melding van
wandelt naar online surveillancestaat”. De
dijnen. Ook ongediertebestrijder Rentokill
maken. Het basisstation, waar meerdere
Tweede Kamer heeft ingestemd met een wet
springt nu aan boord van de IoT-trein (in-
muizenvallen op aangesloten kunnen wor-
die geheime diensten vrijwel ongelimiteerde
ternet of things). Aan de BBC toonde het
den, staat in verbinding met internet en
toegang geeft tot al het dataverkeer. Het wets-
bedrijf een conceptversie van een muizen-
kan je zo een melding geven dat een speci-
voorstel wordt ook wel de sleepnetwet ge-
val met een internetverbinding. Wanneer
fieke val ‘vol’ zit. Een ongediertebestrijder
noemd, omdat geheime diensten AIVD en
de muis in de val loopt, wordt deze met
die dus vooral geschikt is voor kantoren …
MIVD nu in bulk communicatie mogen aftap-
koolmonoxide verstikt. De sensoren die
of voor katloze huizen met veel muizen.
pen, in plaats van doelgericht van één persoon. Dit zou het land veiliger moeten maken, aldus Minister Plasterk, die het voorstel indiende. Niet alleen Bits of Freedom uitte scherpe kritiek, zelfs de Raad van State en de Autoriteit Persoonsgegevens zijn kritisch. Vooral op de beperkte toetsing voorafgaand aan het ongericht aftappen, de mogelijkheid om te mogen hacken, het delen van de verzamelde data met andere inlichtingendiensten en dat de gegevens zelfs drie jaar bewaard mogen worden. Helaas werd de kritiek door de Tweede Kamer in de wind geslagen en werd het voorstel met een flinke meerderheid aangenomen. Het is aannemelijk dat ook de Eerste Kamer instemt.
6
ENTER
WINDOWS
WINDOWS RT 2.0
MIX VAN WINDOWS 10 EN CHROME OS Er is een nieuwe variant van Windows 10 opgedoken die waarschijnlijk binnenkort officieel door Microsoft gepresenteerd gaat worden: Windows 10 Cloud. Er zijn al iso-bestanden gelekt waarmee je de Windows-versie kunt uitproberen. Windows 10 Cloud doet vooral denken aan Chrome OS en Windows RT. Op het oog lijkt Windows 10 Cloud heel erg op de gewone versie, met het grote verschil dat je als gebruiker alleen maar apps uit de Windows Store mag installeren. Het installeren van software zoals je gewend bent bij Windows, is niet mogelijk. Of deze
TA B L E T S
Samsung doet boekje open over tablets
ANDROID- ÉN WINDOWS-TABLETS
Windows-versie bedoeld is voor vereenvou-
Tijdens de mobiele beurs Mobile
euro, de 4G-versie kost nog eens 90 euro
digd computergebruik of om Windows te
World Congress nam Samsung de
meer. Of de Galaxy Book in Nederland
laten draaien op energiezuinige arm-proces-
tijd om twee nieuwe tablets aan te kondi-
verschijnt, is nog niet bekend. Deze
sors is onduidelijk. Het blijft dus ook nog even
gen: de Galaxy Tab S3 en de Galaxy Book.
Samsung-tablet gaat de concurrentie aan
de vraag hoe afhankelijk Windows 10 Cloud
De eerstgenoemde is een opvolger van
met de Surface-tablets van Microsoft. Zo
van de daadwerkelijke cloud is. Tevens wordt
de Tab S2 die inmiddels alweer anderhalf
draait hij ook Windows 10, en beschikt
deze Windows-versie ontzettend afhankelijk
jaar geleden verscheen. De Android-ta-
de tablet eveneens over een afneembaar
gemaakt van de Store, waarvan het aanbod
blet wordt vooral voor het (af)spelen van
toetsenbord om zo ook een laptopver-
nog steeds kwalitatief en kwantitatief tegen-
games en video’s in de markt gezet, met
vanger te zijn. Een nieuwe Windows-ta-
valt en van de Edge-browser, die tot op de dag
een fraai 9,7inch-scherm en vier spea-
blet én een nieuwe Android-tablet. Dat is
van vandaag nog niet af lijkt. Daar zit nog een
kers aan de voorzijde van de tablet. De
opvallend, vooral omdat de verkoop van
flinke uitdaging in voor Windows 10 Cloud.
tablet is echter pittig geprijsd met z’n 679
tablets al een tijdje keldert.
ECHT GEZEGD
Netflix helpt tegen piraterij.
MEI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
Netflix-CEO Reed Hastings is ervan overtuigd dat legaal, toegankelijk aanbod van films en series hét antwoord is op internetpiraterij. Hiervoor haalde Hastings de situatie in Nederland aan, waar traditioneel veel gedownload werd en veel consumenten overstapten op legale alternatieven, zoals Netflix.
7
ENTER
D O E - H E T- Z E L F
HARDWARE
Doe-het-zelf-smartwatch
RASPWATCH 98 Smartwatches willen vooralsnog
het vrij lomp ogende apparatuur. Een
Nieuws aan de horyzen
AMD’s nieuwe
processor
niet echt de massa bereiken. Niet
knutselaar heeft het echter nog wat
verwonderlijk ook, heel veel voegen
bonter weten te maken. Met een Rasp-
de polsassistentes niet toe en vaak is
berry Pi A+, een touchscreentje, bat-
Jaren terug was er op de bloeiende pc-markt een
terijtje en wat knoppen, heeft hij zijn
flinke concurrentieslag tussen AMD en Intel gaande.
eigen smartwatch in elkaar geknut-
Intel bleef altijd de grootste, maar de verkoop van pc’s
seld. Om het helemaal af te maken
zakte in. De markt is niet op z’n retour, maar AMD blaast
heeft hij ook nog eens een bijzonder
de concurrentiestrijd wel weer nieuw leven in met een
besturingssysteem gekozen voor zijn
nieuwe processorarchitectuur: Ryzen, een knipoog naar
smartwatch: een emulatie van Win-
het ‘herrezen’ AMD. De chipmaker wil de markt vooral op-
dows 98! Is de Windows 98-smart-
schudden met betaalbare, moderne processors die vooral
watch mooi? Absoluut niet. Functio-
voor games en 4K-video erg geschikt zijn. Andere fabri-
neel? Allerminst. Maar het is wel een
kanten haken enthousiast in op Ryzen met compatibele
grappige manier om te laten zien dat
moederborden. Ook Intel zal ongetwijfeld wakker geschud
de smartwatches van onder andere
worden door z’n oude rivaal. Ondanks dat Intels huidige
Samsung en Apple best mooi en prak-
Kaby Lake-processors het winnen op snelheid, zal er op de
tisch zijn – als je ze tenminste verge-
prijs weer flink geconcurreerd moeten worden.
lijkt met computers en niet met traditionele horloges.
RYZEN 7 1800X
8 16 3,6
RYZEN 7 1700X
8 16 3,4
CORES
RYZEN 7 1700
8 16 3
CORES
THREADS
CORES
THREADS
GHZ
GHZ
THREADS
GHZ
JUBILEUM
RASPBERRY LAAT TANDEN ZIEN
MOEDERBORDJE GAAT DRAADLOOS Om te vieren dat de Raspberry Pi
namelijk even klein: 6,5 bij 3 centime-
vijf jaar oud is en er intussen al
ter. De overige specificaties blijven ook
12 miljoen van verkocht zijn, wordt
hetzelfde, met een 1GHz-processor,
een
512 MB werkgeheugen, mini-hdmi-
nieuwe
moederbordje
versie
van
geïntroduceerd:
het de
Raspberry Pi Zero W. De W staat voor
poort,
micro-usb-poorten,
RYZEN 5 1600X
RYZEN 5 1500X
6 12 3,6
4 8 3,5
CORES THREADS GHZ
CORES THREADS GHZ
twee
headers en een cameraconnector.
wireless, want eigenlijk is het een nieuwe versie van de gewone (vijf euro-kostende) Raspberry Pi Zero, maar dan uitgebreid met bluetooth en wifi. De Zero W is daarom ook ietsje duurder, tien euro. Dat bluetooth en wifi al aanwezig zijn scheelt natuurlijk extra componenten voor draadloos gebruik, maar het opent ook deuren voor compacte draadloze knutseltoepassingen. De Raspberry Pi Zero W blijft
8
C I J F E R TJ E
48,41 PROCENT Vreemd genoeg is het marktaandeel van Windows 7 volgens de cijfers van NetMarketShare met een procentpunt toegenomen, terwijl Windows 10 nagenoeg gelijk blijft.
ENTER
E E R ST E R E A C T I E VA N D E R E D A C T I E
EERSTE INDRUK
Jeroen de Jager Niet hip genoeg voor de nieuwe 3310
Briljante marketingactie. Zou ik er een kopen? Nee. Stiekem heb ik de originele 3310 altijd al erg lelijk gevonden. De (duurdere) 6210 en de latere 6310 hadden betere looks en lagen lekkerder in de hand. Maar voor een noodtelefoon van 50 euro, zonder gedoe met Android, updates en met een fatsoenlijke accuduur, zie ik wél een markt. Ze bestaan nog steeds: mensen die geen behoefte hebben aan apps maar gewoon willen bellen op een simpel toestel, met echte toetsen. En het hippere deel van de mensheid heeft de oude én nieuwe 3310 ook ontdekt. Als ‘digitaal detox’-hulpmiddel. Mja.
Joris Peterse Fanatiek oud-3310-ringtoneprogrammeur
Alhoewel ik warme gevoelens draag voor die fraaie 3310 die ik in m’n puberteit bij me droeg (inclusief goedkoop Waterlooplein-covertje), hoeft een reboot van het toestel wat mij betreft niet echt. Ik snap dat het handig is om zo’n toestel achter de hand te hebben om bereikbaar te zijn op festivals of vakanties. Maar toch zie ik liever gewoon dat mijn huidige Android-toestel een week op z’n batterij meegaat. Daarvoor mag het toestel best een stukje dik-
OUDE BEKENDE IN MODERN JASJE
Nokia 3310 II
ker en onaantrekkelijker voor zijn … Desondanks mis ik Snake stiekem wel een beetje.
Lub Snoek Wacht liever op een nieuwe Cookie
Bij het zien van de oude 3310 denk ik terug aan het spelen van Snake tijdens de autorit naar Frankrijk toen ik een
Op het Mobile World Congress in Barcelona claimde een oude bekende de aandacht: Nokia. Het gevallen en weer heropgestane telefoonmerk presenteerde een drietal smartphones, maar de show werd vooral gestolen door een telefoon die geen smartphone is! Nokia heeft de legendarische 3310, die vlak na de jaarwisseling immens populair was, nieuw leven ingeblazen. Het is een ‘gewone’ mobiele telefoon die in een fris jasje is gestoken en werd uitgerust met een simpele camera. Natuurlijk kan geen van de hedendaagse telefoons tippen aan de stand-bytijd van een maand. Uiteraard staat het enige échte mobiele telefoonspel Snake op de 3310. Geen Android of Windows, maar een simpel eigen besturingssysteem. Nokia’s oude nieuwe telg gaat 49 euro kosten. Het lijkt erop alsof Nokia hiermee een doelgroep zoekt die een telefoon achter de hand wil houden, bijvoorbeeld voor als de gewone smartphone leeg of kapot is.
jaar of 8 was. Ik ben te jong om gevoelens van nostalgie te hebben bij de 3310, al vind ik het wel een geweldige marketingstunt. Ik denk persoonlijk niet dat er vraag is naar een dergelijke telefoon, maar ik gun Nokia wel de aandacht. Nu maar hopen dat LG volgt en een nieuwe Cookie uitbrengt, dan ben ik wél gelijk om.
Jeroen Boer Heeft direct snake op de iPhone geïnstalleerd
Nokia moet zichzelf weer op de kaart zetten en met de nieuwe 3310 is dat qua aandacht erg knap gelukt. Daar blijft het voor mij bij, want zelf zit ik niet te wachten op een 2G-toestel waarmee je eigenlijk alleen kunt bellen. Natuurlijk, je zou hem kunnen inzetten als tweede toestel voor bijvoorbeeld festivals of vakanties, maar juist dan gebruik ik apps voor allerlei informatie en wil ik goede foto’s maken. En snake? Op mijn iPhone download ik zonder moeite één van de vele varianten, inclusief een retroversie van de echte 3310.
MEI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
9
ENTER
spotlight
EEN ANDERE SELFIE OP FACEBOOK Joris Peterse, is alleen sociaal met een toetsenbord erbij Natuurlijk hoeven we jou allang niet meer uit te leggen hoeveel gegevens Facebook over je verzamelt, zelfs al heb je helemaal
Techproblemen vragen een techoplossing! En in ons dagelijks techleven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Dat maakt niet zo uit als het een geniaal idee is.
geen account. Echt confronterend wordt het pas wanneer je de Chrome-extensie Dataselfie installeert, die alle verzamelde gegevens toont. www.dataselfie.it
NETWERKKABEL-OPZET-CLIPJES Theske Slijkerman, heeft geen geduld om het zelf te maken In de Doe Het Zelf van Computer!Totaal 9 van 2016 hadden we een oplossing om zelf het clipje van je netwerkkabel te repareren. Nu heb ik daar totaal geen geduld voor … dus is deze oplossing ideaal: een setje met opzetclipjes. En door de verschillende kleurtjes weet ik ook nog welke kabel waarbij hoort. www.tiny.cc/netwerkklik
HUE MET KLEINE FITTING
EEN IPHONE-HOESJE MET ANDROID
Jeroen Boer, wil alle lampjes draadloos bedienen miste één belangrijk ding: lampjes met een
Lub Snoek, overweegt weleens om te switchen
kleine E14-fitting. Eindelijk is het dan zover:
Voor de iPhone-gebruiker die iOS soms een
Philips komt binnenkort met zowel een E14-
beetje beu is, kan Eye een uitkomst zijn. In
lampje met enkel wittinten voor 34,95 euro,
dit smartphonehoesje huist een volwaardig
als een variant met alle kleuren voor 59,95
Android-toestel, inlcusief opslag, accu, sim-
euro. Eindelijk overal slim licht!
slot én 3,5mm-jack. Zo heb je het beste van
Philips Hue is een fantastisch systeem, maar
zowel iOS als Android altijd in je broekzak.
www.meethue.com
www.tiny.cc/eyecase
RAMPLANK MET VEEL BLINGBLING Jeroen de Jager, een kleurtje tijdens het tikken is nooit weg Razer heeft een vernieuwde versie van het BlackWidow-toetsenbord uitgebracht, de BlackWidow Chroma V2. Razer stopt er zijn eigen mechanische toetsen in en elke toets is voorzien van een RGB-led. Vrijwel alles kun je instellen: lichteffecten, macro’s en profielen per game. Je kunt die profielen zelfs in de cloud opslaan. http://tiny.cc/razerv2
10