LICHT & BELICHTING COMPLEET CURSUSBOEK VOOR GEVORDERDEN
BOORDEVOL TIPS EN WORKSHOPS
Belichtingsdriehoek Lichtmeetmethodes Filters Camerastanden
INCLUSIEF:
overzicht van de beste instellingen
HDR High- Low Key
180 PAGINA’S HANDIGE TIPS & TRUCS
LICHT & BELICHTING
Wat ga je leren? In dit boek leren we je hoe je de belichting van je camera goed instelt en vooral hoe je kunt omgaan met licht in alle denkbare situaties.
↘
Je leert onder andere hoe je een mooie zonsondergang vastlegt, hoe je de camera instelt als er sneeuw gevallen is, hoe je met hard zonlicht midden op de dag omgaat, hoe je binnen én buiten je foto’s goed belicht en hoe je mooie creatieve effecten bereikt. En nog veel meer natuurlijk!
Voorbeelden
gemaakt van een cropfactor, check dan de foto op onze website. Meer weten over cropfactor, lees www. zoom.nl/cropfactor.
Fotografen Veel foto’s die je in dit boek ziet, zijn gemaakt door lezers van Zoom.nl en geüpload naar hun eigen profiel op onze website. Je vindt bij de
foto’s de link naar de profielpagina van de Zoomer. Vind je foto mooi? Check de link, dan vind je daar meer foto’s van deze fotograaf. Je kunt ook zelf een gratis account op Zoom.nl aanmaken, dan kun je dagelijks twee foto’s plaatsen, waarmee je direct kans maakt op publicatie in het magazine … én dus in specials en een boekje als dit.
Je kunt heel veel leren door goed naar voorbeelden te kijken en misschien zelfs te proberen om die na te maken. Daarom vind je bij elke geschikte foto in dit boek extra informatie, namelijk de instellingen die gebruikt zijn bij het maken van de foto. Dat is als volgt genoteerd: EDDY REYNECKE, EDDY-REYNECKE.ZOOM.NL CANON 6D II · ISO 100 · F 10 · 1/50 SEC · 26 MM
Je ziet hier op volgorde: de camera die gebruikt is, de iso-waarde, het diafragma, de sluitertijd en de brandpuntsafstand. De brandpuntsafstand vermeld bij de foto is altijd het brandpunt behorend bij de camera. We rekenen het dus niet om naar fullframe. Wil je weten of er gebruik is
Bij veel foto’s in dit boek lees je de instellingen van de camera, zodat je daarvan kunt leren. EDDY REYNECKE, EDDY-REYNECKE.ZOOM.NL CANON 6D II · ISO 100 · F 10 · 1/50 SEC · 26 MM
7
LICHT & BELICHTING
Wat heb je nodig? Om alle stappen uit dit boek te kunnen volgen, heb je een paar dingen nodig: de software, een camera en de computer. In het kort vertellen we je de ‘eisen’ (wees gerust, die zijn niet al te hoog). Benodigdheid 1: Geschikte camera Je hoeft geen peperdure camera te hebben om met de informatie uit dit boek aan de slag te gaan. Wel is het handig als je de sluitertijd, het diafragma en de iso-waarde zelf kunt aanpassen. We vertellen namelijk op diverse plekken hoe je de camera het best kunt instellen, en je leest ook bij de voorbeeldfoto’s met welke instellingen die gemaakt zijn. Idealiter gebruik je een camera:
→ waarbij je zelf de belichtings-
instellingen kunt aanpassen, zodat je handmatig kunt overof onderbelichten; → waarbij je de mogelijkheid hebt om veel informatie weer te geven, zoals een histogram, compositielijnen en de gekozen instellingen; → waarbij je de mogelijkheid hebt om in een raw-bestandsformaat te fotograferen (wat dit inhoudt leer je in het volgende hoofdstuk).
2
1
1 Het is handig als je instellingen op je camera handmatig kunt aanpassen. 2 Voor de nabewerking maken we gebruik van Lightroom, dat Adobe in het fotografielidmaatschap heeft opgenomen.
8
Benodigdheid 2: Computer met software Voor het laatste hoofdstuk uit dit boek heb je een computer met geschikte software nodig. We gebruiken voor de nabewerking van de foto’s in dit boek Adobe Lightroom. Veel aanpassingen die we doen kun je ook in andere software maken, al zul je dan even moeten uitzoeken hoe dat precies werkt. Tegenwoordig biedt Adobe de software Lightroom aan binnen het fotografielidmaatschap van ruim 12 euro per maand, met ook toegang tot de nieuwste versies van Adobe Photoshop en Adobe Lightroom CC en de beschikking over 20 GB cloudopslag.
LICHT & BELICHTING
Belichtingsdriehoek Drie belangrijke instellingen
Bij het maken van een foto, zijn er drie ‘regelaars’ die samen voor de belichting van je foto zorgen, samen ook wel de ‘belichtingsdriehoek’ genoemd. Driehoek De drie waardes die voornamelijk de belichting van je foto regelen, zijn het diafragma (in F-waarde), de sluitertijd (in seconden) en de lichtgevoeligheid (de iso-waarde). Samen dus ook wel de belichtingsdriehoek genoemd. Deze waardes
Deze drie waarden bepalen samen de belichting van je foto.
Bekijk de informatie over de foto om te kunnen zien welke waardes voor diafragma, sluitertijd en iso zijn gekozen. SUZANNE WESTERHOF, WESTPHOTOGRAPHY.ZOOM.NL CANON 5D III · ISO 100 · F 2,8 · 1/50 SEC · 200 MM
10
kun je allemaal zelf instellen, of je kunt het automatisch door je camera laten doen. Om te weten hoe je betere foto’s maakt, is het handig om te weten wat deze drie regelaars ongeveer doen. Want door deze drie elementen op de goede manier
te combineren krijg je een goed belichte foto. Verander je aan één van de elementen iets, dan moet er bij de andere waarden ook iets veranderen om de foto nog in balans te houden. En elke aanpassing zal ook gevolgen hebben voor de uitstraling van je
LICHT & BELICHTING
foto. Er is dus niet één juiste instelling: de beste instelling hangt af van wat jij met je foto wilt. In deze cursus zie je onder elke foto de instellingen staan (exif-gegevens) die gebruikt zijn bij het maken ervan. Door hier goed naar te kijken, kun je zelf beter leren fotograferen.
Bij een grote opening, gebruik je een klein diafragmagetal.
DIAFRAGMA Het diafragma bevindt zich in het objectief van je camera. Het is een verstelbare opening die de hoeveelheid licht die de camera ziet, stapsgewijs regelt. Bij het instellen van het diafragma kies je een diafragmawaarde (ook wel diafragmagetal). Je ziet deze waarde soms op verschillende wijze geschreven: F 2,8 of f/2,8 of 1:2,8. Wij gebruiken de eerste schrijfwijze. Hoe groter de opening van het diafragma is, hoe meer licht de camera ziet. Verwarrend genoeg heeft een grote diafragma-opening juist een kleine diafragmawaarde. Een ezelsbruggetje om de link tussen diafragma-waarde en
TOINE WESTEN, TOINE-WESTEN.ZOOM.NL LINKS: DIAFRAGMA F 2,8 RECHTS: DIAFRAGMA F 8.
diafragma-opening goed te onthouden is door er 1/ voor te zetten. Zo is een diafragma van F 22 kleiner dan F 4. Zet er maar 1/ voor: 1/22 is een kleiner getal dan 1/4.
Licht Het diafragma bepaalt dus de hoeveelheid licht die de camera in komt. Je kunt dat goed zien in de reeks op de afbeelding. Er is een vaste getallenreeks voor
het diafragma, niet elke camera kent de hele reeks. Bij elke stap naar rechts in de bovenstaande lijst, halveert de hoeveelheid licht. Bij een stap naar links, verdubbelt de hoeveelheid licht. Zo’n stap heet ook wel een ‘stop’ in de fotografie. Om mooie foto’s te maken is, het gelukkig niet echt nodig om te weten waarom de getallen precies zijn zoals ze zijn. Wel moet je goed onthouden dat een klein diafragmagetal (bijvoorbeeld F 2,8) staat voor een grote lensopening, en een groot diafragmagetal (zoals F 22) juist voor een kleine lensopening.
Scherptediepte
Zo ziet een diafragma eruit. MOTIONMAN, MOTIONMAN.ZOOM.NL CANON 550D · ISO 200 · F 6,3 · 1/125 SEC · 73 MM
Behalve licht regelt diafragma ook de scherptediepte. Als je een foto maakt, is nooit alles vanaf je voeten tot aan de horizon scherp in beeld. Alleen dat wat zich binnen een bepaald bereik bevindt, zal mooi scherp op de foto komen: dat is de zogeheten scherptediepte. Zodra je ergens op scherpstelt, begint het scherpe gebied altijd een stukje dichterbij en zal het doorlopen tot een stukje achter het scherpstelpunt. Voor het gemak kun je scherptediepte daarom ook ‘scherpte in de diepte’ noemen.
11
LICHT & BELICHTING
Camerastanden Op bijna iedere camera zit bovenop een draaiwieltje waarmee je de camerastand instelt. De stand bepaalt wat de camera allemaal automatisch voor je doet en wat je zelf moet instellen bij het fotograferen. Op de bovenkant van je camera vind je een draaiwiel met de verschillende standen.
Auto-stand De Auto-stand wordt vaak met een A aangeduid, maar het kan ook een groen cameraatje zijn, of een A met een sterretje erbij. In de Auto-stand regelt de camera alles voor je. Je laat dus het bepalen van het diafragma, de sluitertijd en de iso-waarde over aan de slimmigheid van de camera. Je kunt hierbij zelf niets bijregelen.
18
LICHT & BELICHTING
Av-stand of A-stand: diafragmavoorkeuze Wil je al wat meer controle over wat de camera doet en heb je al wat beter nagedacht over wat voor foto je wilt maken? Dan kun je kiezen voor de Av of A-stand. Hoe het op jouw camera heet, is afhankelijk van het merk, maar het doet hetzelfde. Door aan het wieltje te draaien, stel je het diafragma zelf in en deze waarde blijft zo ingesteld staan. De camera past dan alleen de sluitertijd aan. De iso-waarde kun je weer vast instellen of op auto-iso zetten en dus ook overlaten aan de camera. Deze stand gebruik je met name als je het zelf bepalen van de scherptediepte belangrijk vindt (bijvoorbeeld voor landschappen).
Tv-stand of S-stand: sluitertijdvoorkeuze Wil je juist meer controle over de bewegingsonscherpte in de foto (bijvoorbeeld bij sportfotografie, spelende kinderen of dieren), dan kies je voor Tv of de S-stand (ook hier is de letter afhankelijk van het merk van je camera). Door aan het wieltje te draaien, stel je de sluitertijd in en deze blijft zo ingesteld staan. De camera past dan alleen het diafragma aan. De iso-waarde kun je weer vast instellen of op auto-iso zetten en dus ook overlaten aan de camera. Dit is bijvoorbeeld handig voor sportfotografie, waarbij een korte sluitertijd vereist is.
P-stand: automatisch In de P-stand regelt de camera ook alles voor je. Soms kun je de isowaarde nog wel zelf instellen als je dat wilt, maar het bepalen van het diafragma en de sluitertijd laat je over aan de camera. Wil je de iso-waarde ook uit handen geven, zet deze dan op auto-iso. Door aan het wieltje op de camera te draaien, kun je wel de verdeling tussen diafragma en sluitertijd verschuiven.
Bulb Bij de meeste camera’s kun je in de handmatige stand tot een maximale sluitertijd van 30 seconden kiezen. Ga je één stapje verder, dan kom je in de bulb-stand. In deze stand staat je (digitale) sluiter open zolang je de ontspanknop indrukt! Laat je deze los, dan sluit je sluiter. Handig voor bijvoorbeeld het fotograferen van de sterrenhemel.
M-stand In de M-stand heb je controle over zowel de sluitertijd als het diafragma. Deze stand gebruik je meestal vooral als je de tijd hebt voor een foto en als je alle instellingen zelf wilt bepalen. De iso-waarde kun je weer vast instellen of op auto-iso zetten en dus overlaten aan de camera.
19
LICHT & BELICHTING
Correct belichten Wat een juiste belichting is, daarover kun je discussiëren. Feit is wel dat je camera probeert ‘goed’ te belichten én dat je daar zelf ook invloed op hebt. Belichtingsmeter Ook al bepaalt de camera automatisch de belichting (in de P-, Av/Aof Tv/S-stand), dat wil niet zeggen dat het ook altijd de juiste is! Soms moet je de camera zelf een handje helpen. In de zoeker of op het lcd-scherm van je camera achterop, bovenop, of in de zoeker, vind je de belichtingsmeter. Dit is een balkje met de cijfers (-3,) -2, -1, 0, 1, 2 (en 3). Hieronder staat een wit pijltje of blokje. Dit is de lichtmeter van je camera en die heb je nodig voor het maken van een goede belichting.
belichting op 0 komt te staan. Nu heb je een goede standaard belichting. Maar: fotografeer je sneeuw, dan zul je de belichting richting +1 of soms nog verder moeten instellen, omdat de camera op zoek gaat naar middengrijs. Omdat er veel wit in beeld is bij sneeuw, moet je iets overbelichten om de sneeuw wit op je foto te krijgen.
Je herkent deze functie aan de knop met het plus-minteken. Op sommige camera’s is daar een apart draaiwieltje voor. Op camera’s met liveview of camera’s met een elektronische zoeker zie je het effect direct. Onthoud: met een positieve waarde (+1 of +2) wordt de foto lichter, met een negatieve waarde donkerder.
Aanpassen Heb je de lichtregelaars zo ingesteld dat de belichting goed is (middengrijs), dan staat het blokje in het midden, dus op 0. Is de belichting te donker ingesteld staat het blokje ergens op -1 of lager. Bij een te lichte belichting staat het blokje ergens rechts, 1 of hoger. Door de instellingen (sluitertijd, diafragma, iso) aan te passen, zorg je dat de
20
Op het schermpje van je camera kun je de belichtingsmeter tevoorschijn halen.
LICHT & BELICHTING
Bij een belichting van +2 wordt de foto lichter. Dit heb je bijvoorbeeld bij sneeuw nodig.
Histogram Een goede hulp bij het juist belichten van je foto is het histogram. Dit is een grafiekje dat laat zien hoeveel zwarte en witte waardes er in een foto zitten, en alle grijswaarden daartussen. Ken je het niet, dan
is het abracadabra, maar wie het leert lezen, haalt er een schat aan informatie uit waarmee je foto’s optimaal kunt belichten! Vergeet even dat we meestal in kleur fotograferen en doe alsof we in zwart-wit werken. In de foto
komen dan alleen nog wit, zwart en allerlei grijstinten voor. Dit zijn alle lichtintensiteiten die jouw camera kan vastleggen. Het worden ook wel tonen genoemd. In het histogram zie je precies hoe vaak elke lichtintensiteit voorkomt.
Histogram aanzetten Elke digitale camera kan een histogram laten zien zodra je een foto op het scherm terugkijkt. Druk (een aantal keer) op een knop die zoiets als display of info heet, tot het
Zo lees je het histogram Uiterst links staat voor zwart, dus het ontbreken van licht. Helemaal rechts is puur wit, oftewel het felste licht dat de sensor kan registreren. Er tussenin zie je alle grijstinten. Hoe hoger een staafje reikt, hoe vaker die lichtintensiteit voorkomt. Blijft een staafje laag of is het afwezig, dan is die toon vrijwel niet te vinden in de foto. Op de meeste camera’s kun je met de ‘Display’ knop het histogram tevoorschijn toveren.
Zo ziet het histogram eruit. Dit is de weergave van Lightroom, maar die op je camera en in andere software lijkt erop.
21