Analyse #8 Gebouwontwikkelingen en Onderwijs by Contentway

Analyse

Dit is een uitgave verspreid door Elsevier Weekblad. De redactie van Elsevier Weekblad heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

DECEMBER 2018 | NR. 8

Gebouwontwikkelingen en Onderwijs

Ingrid van Engelshoven – Minister van OCW

DIEDERIK SAMSOM

“Opleiden moet er meer op gericht zijn om jouw vaardigheden te laten passen bij de arbeidsmarkt van morgen dan op het actualiseren van je kennis in je huidige functie.” Lees meer op pagina 88

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl

Gebouwontwikkelingen:

Annemarie van Doorn – Directeur DGBC

“De aarde warmt rap op. De mensheid heeft met alles dat we verbranden en verbruiken ervoor gezorgd dat de aarde 1 graad warmer is geworden.”

Lees meer op pagina 74

VOORZITTER KLIMAATTAFEL GEBOUWDE OMGEVING

‘Verduurzamen loont het geld wel, maar voor veel mensen de moeite niet’ Lees meer op pagina 80 Onderwijs:

Gebouwontwikkelingen:

“Het begint met oprecht geloven in de potentie en kracht van het kind. Je moet ze een podium geven.”

Tot eind 18de eeuw was een circulaire economie vanzelfsprekend. Gebouwen gingen lang mee. Nu moeten we circulair bouwen opnieuw uitvinden.

Talent belonen

Lees meer op pagina 90

Circulaire bouw

Lees meer op pagina 79 ADVERTENTIE

Fellowes helpt je productiever te werken. Moeiteloos. PROBEER HET NU GRATIS Ga naar: www.fellowes.com

Onderzoek toont aan dat de productiviteit op de werkplek met 46% wordt verhoogd als er gebruik wordt gemaakt van een zit-sta bureau*. *https://vitalrecord.tamhsc.edu/boosting-productivity-at-work-may-simple-stand/

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

ANALYSE.

PROFIELEN IN DEZE PUBLICATIE

Voor u ligt Analyse Gebouwontwikkelingen en Onderwijs. In deze campagne leest u alles over de laatste trends en ontwikkelingen omtrent circulair bouwen, BIM, digitalisering in het onderwijs en bijzondere opleidingen. Als gevolg van het klimaatakkoord van Parijs is duurzaamheid een steeds belangrijker thema geworden in de bouw. De bouwsector is namelijk een van de grootste vervuilers. Tijd om dit terug te dringen: in 2050 moet de gebouwde omgeving in Nederland 100% energieneutraal zijn.

Ook voor het onderwijs is het een spannende en belangrijke tijd. Momenteel zijn zowel de tussentijdse instromers als de schoolverlaters zich aan het oriënteren op een nieuwe opleiding. Maar hoe staat het onderwijs in Nederland er eigenlijk voor? En welke sectoren kunnen wel wat hulp gebruiken? U leest er alles over in deze campagne, aan de hand van interessante artikelen en interviews met prominente personen uit de sector.

Diederik Samsom, Voorzitter klimaattafel gebouwde omgeving

Anndemarie van Doorn, Directeur DGBC

76 Groene waterstof

79 Circulaire bouw

Ingrid van Engelshoven, Minister van Onderwijs

EXCLUSIEF VOOR HET WEB

80 Profiel: Diederik Samsom

ONDERWIJS 84 Voorwoord: Pieter Duisenberg 86 Bijzonder opgeleid 87 Digitalisering in het onderwijs 88 Profiel: Ingrid van Engelshoven

POPULAIRE ARTIKELEN OP ANALYSENEDERLAND.NL Smart Lighting voor verduurzaming Wanneer we gloeilampen en ledverlichting naast elkaar leggen, blijft er weinig van de eerste variant over. Gloeilampen zijn bijvoorbeeld bijzonder inefficiënt en milieuonvriendelijk. Foto: Fotolia

Gaskraan dicht De gaskraan dichtdraaien en overstappen op stroom is makkelijker gezegd dan gedaan. De energietransitie zet Nederland voor grote uitdagingen, maar biedt tegelijkertijd juist ook kansen. Foto: GBC

“Duurzaamheid manifesteert zich steeds meer in onze gebouwen”, aldus Daan Bruggink, founder en architect bij ORGA architect. Maar het kan nog steeds beter. Op analysenederland.nl leest u er meer over.

75 BIM-modellen

78 Slimme gebouwen

DIGITALE CONTENT DIGITALE KRONIEK

GEBOUWONTWIKKELINGEN 74 Voorwoord: Annemarie van Doorn

Veel leesplezier!

ANALYSENEDERLAND.NL

INHOUD

Bekijk exclusieve films en video's op onze campagne website.

90 Internationalisering & talent 92 Personeelstekorten Coverfoto:

Rijksoverheid DGBC Jannes Linders

Op onze campagne website vindt u nog veel meer interessante artikelen en interviews.

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier. Elsevier heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie. ADVERTENTIE

Making the transition to renewable energy a walk in the park

Verstand van bouwen Wij vertalen ideeën, concepten en bouwplannen naar een bouwtechnisch en financieel haalbaar plan

Al 30 jaar dé verbindende partner in de bouw

Wij werken

Wij brengen architecten, aannemers, ontwikkelaars en adviseurs bij elkaar. Vergelijk onze rol met de vanouds bekende ‘bouwmeester’. Door een proactieve werkwijze in het gehele

slimmer en effectiever met BIM

bouwproces zorgen wij voor een naadloze integratie van alle disciplines. Zo zijn we in staat betere ontwerpbeslissingen en bouwprestaties te garanderen bij ieder project.

Meer halen uit uw project?

www.bureaubouwkunde.nl

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Foto: DGBC

De toekomst is Nu Annemarie van Doorn, directeur DGBC.

De aarde warmt rap op. Door ons. De mensheid heeft met alles dat we verbranden en verbruiken ervoor gezorgd dat de aarde 1 graad warmer is geworden. En de anderhalve graad nadert. Op het moment dat we de 2 gra-

den aantikken, zullen complete ecosystemen verdwijnen en neemt de kans op extreme hitte en overstromingen toe. De watervoorraden nemen af en de landbouwgrond wordt minder vruchtbaar. En daaropvolgend: toenemende armoede. Het is de prijs die toekomstige generaties moeten betalen als we doorgaan zoals we nu doen.

Het klinkt als een epische Apoca-

lyps die we zelf langzaam voeden met CO2. Wij maken ons al ruim tien jaar hard voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving. En dat is niet zo vreemd. Die gebouwde omgeving is alleen in Nederland al verantwoordelijk voor 40% van de CO2-uitstoot. In het publieke debat lijkt de ver-

antwoordelijkheid vooral bij de burger te liggen. Heeft u al zonnepanelen en ledlampen? Kijkt u al naar een warmtepomp? Heel goed, maar de meeste impact kunnen juist de grote organisaties maken met het verduurzamen van hun gebouwen.

In welke sector je ook acteert, nú is het moment om aan de slag te gaan. Kijk niet alleen naar de businesscase van duurzaamheid. Maak verduurzaming onderdeel van je lange termijnstrategie. De mogelijkheden om de gebouw-

de omgeving te verduurzamen zijn enorm. De kennis en de technologie voor het creëren van slimme en gezonde gebouwen zijn alom aanwezig.

komst niet meer te financieren. En ook steeds meer huurders laten een “ongezond” gebouw bewust links liggen. Vergeet daarbij niet dat een duurzaam gebouw vaak ook een gezond gebouw is en daarmee zorgt voor gelukkigere werknemers. En laten personele kosten nu voor bijna negentig procent verantwoordelijk zijn voor de operationele kosten van een bedrijf. Er is een nieuwe tijd aangebro-

ken, waarin we allemaal onze verantwoordelijkheid moeten nemen en in actie moeten komen om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. Ik leg bewust de nadruk op moeten. Verduurzamen is geen keuze. Laten we gezamenlijk de gebouwde omgeving nú verduurzamen om te voorkomen dat toekomstige generaties het kind van onze rekening worden. Annemarie van Doorn, Directeur DGBC

De financieringsmogelijkheden zijn

er eveneens, sterker nog, voor gebouwen die niet duurzaam zijn, slinken ze. Banken geven aan panden met een lage duurzaamheidscore in de nabije toe-

DUURZAAM BOUWEN De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor 40% van de CO2-uitstoot. Op analysenederland.nl leest u meer over het verduurzamen hiervan. ADVERTENTIE

GROENE DAKEN | GROENE GEVELS

INFO@SEMPERGREEN.COM WWW.SEMPERGREEN.COM +31 (0) 343-539 699

ANALYSENEDERLAND.NL

Door het gebruik van BIM kun je complexere bouwwerken en infrastructuren maken dan voorheen.

3D-model BIM brengt bouwwerken tot leven Als er één ontwikkeling een bepalende invloed heeft op het nieuwe bouwen, dan is het wel BIM, het Bouwwerk Informatie Model. Dit 3D-model beschrijft niet alleen hoe een gebouw of infrastructuur eruit gaat zien, maar bevat ook een bulk aan informatie over benodigde materialen en personeel. “De investering betaalt zich dubbel en dwars terug.” De voordelen van het Bouwwerk Informatie Model boven tekenen in 2D zijn legio. Doordat het gebouw in BIM virtueel wordt gebouwd op de computer, kun je als eigenaar of toekomstige bewoner beter inschatten hoe het pand eruit komt te zien en wat het effect is van een aanpassing. Van een snelweg voor je deur tot

een andere kleur op de muur. Bovendien kunnen bouwspecialisten aan het ontworpen model ook kosten, personeel en materieel koppelen. Hierdoor kan de bouwer het hele bouwproces uiterst nauwkeurig managen: materialen exact op tijd aanleveren en zorgen dat de juiste werklui op het juiste moment op de bouwplaats staan. “Maar er is nog een derde voordeel speciaal voor opdrachtgevers”, vertelt Herman Winkels, programmamanager Bouwwerk Informatie Management bij Rijkswaterstaat. “Als opdrachtgever heb je vooral informatie over een bouwwerk of infrastructuur nodig in de exploitatiefase voor het verrichten van onderhoudswerkzaamheden en aanpassingen. Het is een stuk lastiger als je die van een teke-

ning moet halen.” Door het gebruik van BIM kun

je complexere bouwwerken en infrastructuren maken dan voorheen. Winkels: “Tunnels en fly-overs bij een snelweg. Of bijvoorbeeld het gewelfde dak van het nieuwe station van Arnhem. Zonder BIM waren deze niet of nauwelijks te realiseren. Informatie uit het 3D-model lever je digitaal aan bij een staalbouwer, die de materialen dan exact op maat kan snijden.”

Nog een belangrijke reden om te

bouwen met BIM is de reductie van kosten door het maken van bouwfouten. Vaak bedragen deze zogeheten faalkosten zo’n tien tot vijftien procent van het totale budget. Door van tevoren virtueel te bouwen kun je die voorkomen. Katrien Baarendse

BETER BOUWEN Met BIM-modellen kunnen faalkosten voorkomen worden. Kijk op onze campagne website analysenederland.nl voor meer informatie.

‘CIRCULAIR’ VERSUS ‘DUURZAAMHEID’

De ontwikkeling naar een circulaire economie is iets heel anders dan het verduurzamen van onze maatschappij, zo stelt Michel Baars, eigenaar van New Horizon. “De bewegingen zijn niet tegengesteld, maar het fundamenteel veranderen van onze economie naar een circulair model is toch echt iets anders dan het efficiënter maken van onze bestaande economie.” Dat kan bijvoorbeeld door middel van urban mining. “Daarbij worden gebouwen ontmanteld en ‘oogsten’ we op grote schaal waardevolle materialen uit de bebouwde omgeving”, vertelt Baars. “Dit doen we op natuurlijke momenten, bijvoorbeeld bij renovatie of sloop van de gebouwen. De materialen worden voorzichtig geoogst om de waarde te behouden. Vervolgens worden deze materialen ingezet om nieuwe producten te maken.” Op de lange termijn leidt dat tot vele voordelen en vooral een enorme CO2-reductie, omdat materialen niet langer zomaar weggegooid worden, maar opnieuw worden ingezet. “Uiteindelijk is circulair dus ook duurzaam, maar houdt het nog langer stand dan bijvoorbeeld recycling in een lineaire economie.” ADVERTENTIE

BIM van Ontwerp tot Beheer Vibes heeft bijna twintig jaar ervaring met ontwerpen en bouwen met BIM. Het gebruik van 3D in de ontwerpfase is anno 2018 gemeengoed, maar dat geldt zeker nog niet voor toepassing in de hele keten van ontwerp via voorbereiding en realisatie tot en met beheer. Daar onderscheidt Vibes zich: het is de specialist in het gebruik van BIM in het hele bouwproces. Daarbij maakt Vibes digitale modellen op basis van het ontwerp van de architect. De BIM-engineers van Vibes maken het ontwerp realiseerbaar – ‘maakbaar’ – in nauwe samenwerking met de bouwer. De engineers zorgen dat alle maten in het 3D-model correct zijn en dat de details kloppen. Daarmee voorkomen zij dat in de volgende fase, de bouw, faalkosten ontstaan. Vibes ziet het als uitdaging om alle problemen op te lossen, zodat later op de bouwplaats het échte bouwen soepel verloopt.

Foto: New Horizon

Foto: Fotolia

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

De traditionele hectiek van de bouwplaats? Die vind je op kantoor bij Vibes, waar de BIM-engineers de ‘nieuwe helden’ van de bouw zijn. Specialist in Bouwen met BIM. Meer weten? Kijk dan op www.vibes.nl.

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Groene waterstof gaat woningbouw

Waterstof is als energiedrager in

de industrie al jaren in gebruik. Maar nog niet of nauwelijks in de gebouwde omgeving. Daar willen verschillende marktpartijen de komende jaren verandering in aanbrengen. Om die reden zullen in 2019 in de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg de eerste woningen met pure waterstof worden verwarmd. Daarnaast ontwikkelt ook Deltawind, de energiecoöperatie in de gemeente Goeree-Overflakkee, concrete plannen om uiteindelijk een compleet dorp op waterstof in

plaats van aardgas aan te sluiten. Dergelijke pilots moeten uitwijzen of duurzaam opgewekte waterstof een serieus alternatief vormt voor aardgas, en daarmee de verduurzaming van de gebouwde omgeving een impuls geven. Bedrijven als netbeheerder Stedin participeren hierin om deze pilots tot serieuze projecten uit te bouwen. “Wij willen in de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg ervaring opdoen met het verwarmen van woningen met 100% waterstof ”, vertelt Koen de Lange, woordvoerder van Stedin. “Het is voor het eerst dat er in ons land woningen met pure waterstof worden verwarmd en dat daarvoor hr-ketels worden gebruikt. Wij leggen nu een aparte aanvoerleiding aan waarmee we duurzame waterstof naar het ketelhuis van het appartementencomplex transporteren. In het ketelhuis hangen ketels met aangepaste branders die straks de pure waterstof kunnen verbranden en omzetten in warmte.”

Foto: Mostphotos

Onze gebouwde omgeving moet, zo snel mogelijk, zonder fossiele brandstoffen, in zijn energiebehoefte voorzien. Duurzaam opgewekte elektriciteit en duurzame warmte zijn belangrijke alternatieven. Maar er ligt ook een kansrijke en voorname rol voor duurzaam opgewekt waterstof. De mogelijkheden worden op dit moment onderzocht en de kansen zijn mogelijk groter dan we nu kunnen voorzien.

Onze gebouwde omgeving moet zo snel mogelijk, zonder fossiele brandstoffen, in zijn energiebehoefte voorzien.

“Belangrijkste is dat we, samen met de bewoners, gaan ervaren of een dergelijke energievoorziening probleemloos werkt. Daarom behouden we in de stookruimte ook de bestaande, aardgas gestookte cv-ketels. Voor het piekverbruik of voor als er een storing is met de ketels op waterstof, kunnen we terugvallen op de conventionele ketels”, zegt De Lange. “Het ultieme doel is

Zijn ze nou helemaal van gas los?! remeha.nl/warmtepompen

om te ervaren of deze technologie een bijdrage kan leveren aan de klimaatdoelstellingen. Bij de verbranding van waterstof komt, in tegenstelling tot aardgas, geen CO2 vrij.” De reden dat Stedin een aparte

leiding voor waterstof aanlegt, ligt in het feit dat niet alle ketels in de stookruimte op waterstof overstappen. Toch

Ga naar remeha.nl/ warmtepompen en ontdek wat wij allemaal in huis hebben.

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

duurzame impuls geven

Voor deze pilot werkt Stedin

samen met verschillende marktpartijen die deze ontwikkelingen ook als reële mogelijkheden zien. Marco Bijkerk, manager innovatieve technieken van een grote ketelfabrikant, vindt het belangrijk dat we binnen de energietransitie het speelveld verbreden. “Bij de huidige tendens, waarbij we vooral inzetten op nul-op-de-meter en ‘all-elec-

tric’ vergeten we voor het gemak dat de meeste tijd alle elektriciteit voor die concepten door gas- en kolencentrales wordt opgewekt. De salderingsregeling is eigenlijk een stimulering voor carboniseren. Wij hebben het rekenwerk gedaan en slechts twintig procent van de elektriciteitsbehoefte van een warmtepomp per jaar kun je uit eigen pv-panelen halen, ongeacht hoeveel je er op je dak legt. Tachtig procent van de stroom heb je nodig als er geen of onvoldoende zon is, en komt dus uit gas- of kolencentrales.” “De grote uitdaging bij elektriciteit

zit hem in de opslag. Zijn we in staat om energie een seizoen of een half jaar op te slaan? Zo’n lange periode kan alleen met moleculen. Dat kan waterstof zijn, maar ook synthetisch gas. Zowel waterstof als synthetisch gas kunnen we best eenvoudig – met relatief eenvoudige, technische aanpassingen – verbranden in onze huidige gastoestellen. Het grote voordeel daarbij is dat wij een zeer efficiënte gasinfrastruc-

DIGITALE KRONIEK

DAAN BRUGGINK,

tuur hebben liggen. Deze is zo omvangrijk dat het zonde is om hem af te danken”, vindt Bijkerk. “Zeker als we daarvoor in de plaats hele grote bedragen gaan investeren in het verzwaren van ons elektriciteitsnet. Bovendien is transport van energie via het elektriciteitsnet tien keer zo duur dan energie transporteren via het gasnet. Het gasnet is dus ons grootste asset. En daarom moeten we zorgen dat we gas uit duurzame bronnen gaan gebruiken. Met windmolens, op land maar vooral ook op zee, kunnen we synthetisch gas en waterstof produceren en dit via het bestaande aardgasnetwerk naar de verschillende afnemers transporteren.” Rob van Mil

WARM, MAAR DUURZAAM Naast gas zijn er nog vele andere manieren om u huis te verwarmen. U leest er meer over op analysenederland.nl.

Foto: ORGA architect

is het mogelijk om waterstof door bestaande aardgasleidingen te transporteren, zo blijkt uit onderzoek dat Kiwa voor de gezamenlijke, Nederlandse netbeheerders uitvoerde. In het rapport Toekomstbestendige gasdistributienetten schrijft Kiwa als belangrijkste conclusie dat het bestaande gasnetwerk met de juiste maatregelen prima kan worden ingezet om duurzame gassen zoals (100%) waterstof en biomethaan te distribueren” Ook zijn er volgens de onderzoekers van Kiwa geen problemen met de veiligheid te verwachten, mits we aan een aantal aandachtspunten voldoen.

ANALYSENEDERLAND.NL

Founder & architect ORGA architect.

Duurzaamheid manifesteert zich steeds meer in onze gebouwen. We zien het op het gebied van energie: zonnepanelen, warmtepompen en all-electric; en materialen: circulariteit, natuurlijke materialen en materialenpaspoort. Waar de koplopers al veel verder zijn en labellingsystemen als BREEAM duurzaamheid verder trekken, duwt de overheid vanaf onderen met wetgeving. Deze ontwikkelingen zullen we in de architectuur gaan terugzien de komende decennia. Echter wordt daarbij over het hoofd gezien dat we alle gebouwen voor mensen bouwen. Mensen en hun gezondheid in de gebouwde omgeving worden in de toekomst veel bepalender. Gebouw gerelateerde ziektes komen steeds meer voor en zijn volgens de WHO in 2020 oorzaak van de meest voorkomende ziektes wereldwijd. HET GEHELE ARTIKEL LEEST U OP: ANALYSENEDERLAND.NL ADVERTENTIE

Nee, maar onze warmtepompen zijn dat wel! n Wij hebben ee uw or vo oplossing gstuk duurzame vraa veau: op elk ambitieni

all-electric én hybride

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Wientjes: "Innovatie en digitalisering spelen een cruciale rol in de bouwsector."

Slimme gebouwen voorwaarde tot ‘Parijs’ Slimme gebouwen zijn een voorwaarde om het klimaatakkoord van Parijs te halen. Dergelijke gebouwen zorgen voor CO2 reductie, meer comfort, veiligheid en een hogere arbeidsproductiviteit. “Innovatie en digitalisering zijn

thema’s die in de bouwsector een cruciale rol spelen. Zonder slimme gebouwen kunnen we nooit aan de klimaatdoelstelling van Parijs, een CO2 neutrale gebouwde omgeving in 2050, voldoen”, zegt Bernard Wientjes, voorzitter van de Bouwagenda. De Bouwagenda is ingesteld door een aantal ministeries om de route uit te stippelen en een zet aan deze verduurzaming te geven. “Het verduurzamen van acht mil-

joen woningen vóór 2050 is een gigantische opgave”, vervolgt Wientjes. “Dat betekent duizend woningen per dag terwijl we tegenwoordig slechts een hand-

vol per dag halen. We hebben een revolutie nodig. Digitalisering en innovatie – met andere woorden: slimme gebouwen zijn dringend noodzakelijk.” Doekle Terpstra, eertijds vak-

bondbestuurder, legt de voordelen van slimme gebouwen uit. Terpstra is sinds 2017 voorzitter van UNETO-VNI, de belangenbehartiger van de installatiebranche die vanaf 2019 ‘Techniek Nederland’ gaat heten. “Een slim gebouw heeft sensoren, datastromen en apparatuur die met elkaar communiceert”, zegt hij. “Daarmee kunnen we efficiënter wonen en werken. Het energieverbruik en de CO2-uitstoot nemen af, comfort en veiligheid nemen toe. Ook worden problemen sneller zichtbaar. Apparaten die aan sensoren zijn gekoppeld, zullen het moment van onderhoud aan de installaties bepalen. Dat is efficiënter en verlengt de levensduur.”

Ook Wientjes is ervan overtuigd dat CO2 neutraliteit uitsluitend via smart buildings is te bereiken. “Vroeger waren huizen van steen en gold een installatie vooral als toevoeging, in de nabije toekomst worden onze woningen rond installatiesystemen gebouwd”, aldus de voorzitter van de Bouwagenda.

VERDUURZAMING FINANCIEREN

Hoewel intelligentie nu vooral in

Jansen: "De duurzaamheidseisen zorgen voor grote druk."

grote gebouwen wordt toegepast, sijpelt dit steeds meer door naar appartementencomplexen en rijkere woningen. “Het IoT ‘denkt’ mee over temperatuur, licht en klimaat. Een slim gebouw is adaptief op wensen van de gebruiker, bijvoorbeeld via een smartphone”, verduidelijkt Terpstra. Slimme gebouwen staan echter op gespannen voet met de nieuwe Europese privacywetgeving (AVG). Bedrijven zijn verplicht aan te geven met welk doel ze persoonsgegevens opslaan terwijl personen het recht hebben zich daaraan te onttrekken. Naarmate er meer registratiemomenten in het gebouw komen, wordt het voor de eigenaar moeilijker zich daaraan te houden. Bouwers kunnen daar bij het ontwerp rekening mee houden. “Het is echter aan de politiek en de wetgever om grenzen te stellen.” Tseard Zoethout

SLIMMER BOUWEN Onze gebouwen worden steeds slimmer. Op analysenederland.nl leest u er meer over.

Foto: Sweco

ANALYSENEDERLAND.NL

Foto: René van der Burg

De wettelijke eisen wat betreft duurzaamheid voor gebouwen worden steeds hoger. Zo moeten kantoren in 2023 verplicht Energielabel C of hoger hebben, en is het streven zelfs dat ze in 2030 allemaal Energielabel A hebben. “De duurzaamheideisen zorgen voor een grote druk op verduurzaming voor gebouweigenaren”, vertelt Vincent Jansen, afdelingshoofd Energie en Duurzaamheid bij Sweco Nederland. Onder andere door het nieuwe Gasbesluit afgelopen zomer is er een grote druk op gebouwen om van het gas af te gaan. “Dat betekent dat we gebouwen moeten elektrificeren of moeten aansluiten op duurzame warmtenetten”, stelt Jansen. “En daarnaast willen gebouweigenaren hun kantoren ook verslimmen en gezonder maken, om ervoor te zorgen dat de verduurzaming integraal effectief is.” Waar bedrijven vooral tegenaan lopen, is het vertalen van de technische mogelijkheden naar een verhaal dat binnen de bedrijfsstrategie past, om de interne stakeholders mee te krijgen. “Een goeie case kan altijd gefinancierd worden, maar je moet het integraal vastpakken en zorgen dat iedereen precies weet wat het oplevert en wat kan. De partijen die in hun verduurzamingsprojecten techniek, financiering en strategie laten samenkomen zijn het beste in verduurzamen.”

Marjon Kruize

ADVERTENTIE

WAT IS HET BEGIN VAN DUURZAAM BOUWEN? Een eerste schets? De eerste heipaal? PEFC gelooft dat duurzaam bouwen begint bij de wereld om ons heen. Want met alles wat we maken, bouwen we aan de toekomst. Met hout uit PEFC-gecertificeerde bossen weet je zeker dat bos, bos blijft. Zo bouw je met PEFC-gecertificeerd hout met een gerust hart aan de toekomst. Kijk wat PEFC voor jouw duurzame plannen kan betekenen op pefcnederland.nl

PEFC adv Elsevier 190x36mm.indd 1

23-11-18 14:21

Foto: Alliander

Foto: Jannes Linders

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

De bouwsector torst de last van bijna een volle eeuw lineair grondstofgebruik met zich mee.

Circulaire bouw in de kinderschoenen Tot eind 18de eeuw was een circulaire economie vanzelfsprekend. Gebouwen gingen eeuwenlang mee, stenen en stuttingen werden vervangen. Nu moeten we circulair bouwen opnieuw uitvinden. “Veel woningen uit het Interbel-

lum waren degelijk en van heel hoge kwaliteit, zowel architectonisch als qua woonomgeving”, steekt Piet Adema, voorzitter van NVB Bouw, van wal. “Na bijna honderd jaar scoren ze nog steeds goed qua duurzaamheid.” Vlak na de eeuwwisseling

wees William McDonough er in ‘cradle to cradle’ echter al op dat circulaire bouw een loffelijk streven is, maar dat de

westerse samenleving, vooral na de wederopbouw, steeds meer ‘hybride monsters’ heeft geschapen. Daarmee bedoelde hij samengestelde producten die nauwelijks of niet tot hun afzonderlijke componenten zijn te herleiden. De bouwsector torst dus de last

met zich mee van bijna een volle eeuw lineair gebruik van grondstoffen. Circulariteit staat volgens Adema dan ook in de kinderschoenen. “Hergebruik gebeurt slechts mondjesmaat”, zegt hij. “‘Met kunststof kozijnen zijn echter goede stappen gezet. Die worden eerst tot granulaat vermalen om later nieuwe kozijnen op te leveren. Generieke maatregelen, voor-

gesteld door gemeenten en provincies, zijn niet de oplossing. Samen met fabrikanten zullen we naar specifieke oplossingen moeten zoeken, van standaardmaten en registratie van materialen tot demontabele producten. Met dergelijke maatregelen krijgen we ook meer zicht op afvalstromen in de bouw.” Dat circulaire bouw in de kinder-

schoenen staat, betekent volgens prof ir. Elphi Nelissen niet dat er helemaal geen stappen zijn gezet. Nelissen is hoogleraar duurzaam bouwen aan de TU Eindhoven en voorzitter van het transitieteam circulaire bouweconomie. “Afspraak is dat alle bouwopdrachten vanaf 2030 voor gemeenten, provin-

ANALYSENEDERLAND.NL

cies en rijksoverheid circulair worden aanbesteed.” “Veras, branchevereniging van sloopaannemers, is goed

bezig met een digitale materialenbank”, zegt Nelissen. “Een partij kan daarin, bijvoorbeeld, zoeken naar een stalen balk met bepaalde draagkracht voor hergebruik. We weten nog weinig over vrijkomende materialen in de bouw. Gegevens zoals kwaliteit, herkomst, levensduur, sterkte en fysische aspecten zijn nog niet beschikbaar. Door tegelijk met de bouwaanvraag een materialenpaspoort te verplichten, komen die gegevens op termijn wel beschikbaar.” In de tussentijd moet de sector het goede voorbeeld geven. “Denk aan het circulair gerenoveerde hoofdkantoor van Liander of aan het stadskantoor van Venlo. Ook kan je BIM aan het materialenpaspoort koppelen. Een ding weet ik zeker: circulair bouwen zet producten en processen op de kop.” Tseard Zoethout CIRCULAIR HEEFT TOEKOMST In de toekomst gaan we enkel nog circulair bouwen. U leest meer over de voordelen op analysenederland.nl. ADVERTENTIE

Gezocht: donorgebouwen ElektroNed. Zeker.

Urban Mining Collective is initiated by New Horizon

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Foto: Persfoto

FEITEN

Diederik Samsom was al vroeg in zijn leven betrokken bij het milieu en duurzaamheid. Voordat hij in de Tweede Kamer kwam, was hij enkele jaren actief als activist en campagneleider bij Greenpeace. Hij werd bekend bij het grote publiek als fractievoorzitter van de PvdA: in 2012 volgde hij Job Cohen op. Samsom is sinds begin 2018 voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving.

als de buurman het doet… Net als Diederik Samsom gelooft Buurkracht in de kracht van buren. De kracht om dingen samen mooier, beter, groener, veiliger en gezelliger te maken in de buurt. Én duurzamer. Het centrale idee van Buurkracht is dat het verduurzamen van bestaande woningen sneller en makkelijker gaat als buurtgenoten dit samen oppakken. Buurkracht helpt daarom buren in heel Nederland hun buurkracht te ontdekken en te vergroten. Door mensen bij elkaar te brengen en ze te ondersteunen met tips, trucs en tools. Ook provincies en gemeenten zien de kracht van buren; steeds vaker zoeken zij de samenwerking met Buurkracht op. Zoals de gemeente Eindhoven die op weg is naar een aantal aardgasvrije wijken. En die Buurkracht heeft gevraagd de inspraak van burgers te begeleiden.

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

ANALYSENEDERLAND.NL

‘Buren zijn een hele belangrijke ambassadeur voor het verduurzamen, want als de buurman het doet…’ Ruim 8 miljoen gebouwen duurzaam maken: Diederik Samsom is positief gestemd. Die verduurzaming gaat er volgens de voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving komen. “Er gebeuren ongekende dingen op dit moment.” Ruwweg 50.000 bestaande wo-

ningen verduurzamen in 2021 en ruim voor 2030 in een ritme zitten waarbij 200.000 woningen per jaar worden verduurzaamd. Dit alles om ervoor te zorgen dat de 7 miljoen huizen en 1 miljoen gebouwen in Nederland die op dit moment veelal slecht geïsoleerd zijn en verwarmd worden met aardgas transformeren naar huizen en gebouwen die duurzaam zijn. Huizen en gebouwen waarin we schone elektriciteit gebruiken en die het liefst ook zelf opwekken. De opgave is, zachtjes uitgedrukt, niet eenvoudig. En de man die daarvoor hoofdverantwoordelijk is, of althans voor het bedenken van hoe we dat dan voor elkaar gaan krijgen, is niet te benijden. Toch is Diederik Samsom, voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving, positief gestemd. Sterker nog, onlangs zei hij bij het programma Buitenhof dat hij zelfs nog nooit zo optimistisch is geweest over de

vraag: gaan we het halen? Vanwaar dit optimisme?

“Mijn optimisme is vooral gestoeld op de spectaculaire ontwikkelingen in de technische vooruitgang op het gebied van duurzaamheid. Als je bijvoorbeeld kijkt naar zonne- en windenergie en mobiliteit: die hebben een ontzettende spurt gemaakt de afgelopen jaren. De kosten van zonne-energie zijn met een factor tien gedaald, waar er eerst miljarden subsidie nodig was voor offshore windenergie kan dat nu met veel minder en elektrische auto’s worden steeds betaalbaarder en beter. Voor de gebouwde omgeving ben ik ook optimistisch, maar daar is het wat taaier. Daar gaat het namelijk niet om techniek, maar om mensen.” Want?

“Ook al maken we het verduurzamen van je woning technisch mogelijk, en ook al maken

we het financieel mogelijk: het gebeurt niet. Het komt mensen nog te vaak niet uit. Ze willen geen werklui over de vloer, geen zaagsel in huis. Ze hebben het geld nodig voor vakantie, krijgen net een kindje. Mensen hebben andere prioriteiten: verduurzamen loont het geld wel, maar voor veel mensen de moeite vaak niet.” Maar financieel zijn er ook nog wel wat haken en ogen, toch? In het voorstel voor de hoofdlijnen voor het Klimaatakkoord staat: ‘En de verbouwing kan ook voor iedereen betaalbaar zijn, mits we de kosten door opschaling en innovatie kunnen laten dalen en ervoor kunnen zorgen dat de maandlasten van de lening die je aangaat voor de verbouwing, niet hoger zijn dan het voordeel wat je op de energierekening boekt.’ Ik wil uw optimisme niet temperen, maar ik lees een hoop mitsen en maren.

“Toch valt dat mee. In 80 procent van de huishoudens kan

aan deze zin voldaan worden. Dan heb ik het over een verbouwing die op het juiste moment wordt aangegaan, bijvoorbeeld bij de aankoop van het huis, en die ervoor zorgt dat je huis voldoet aan energielabel B. En het mooie is: daar hoef je het geld niet eens voor op de bank te hebben. Dat geld kun je lenen, en de kosten daarvan zijn lager dan de winst die je boekt op de energierekening.” Maar dan moeten de mensen wel de moeite gaan nemen. Hoe optimistisch ben u daarover?

“Steeds optimistischer, want ik zie een langzame kentering. Vijf jaar geleden was je op een verjaardagsfeestje nog een milieusok als je zonnepanelen op je dak had. Nu maakt André Hazes jr. reclame voor zonnepanelen. En zelfs voor spouwmuurisolatie. Dat is een grote verandering.” Is André Hazes jr. die reclame maakt voor zonnepanelen genoeg om ADVERTENTIE

met Buurkracht sneller aardgasvrij Het aardgasvrij maken van de bebouwde omgeving vormt een belangrijke factor van de warmtetransitie waar Nederland middenin zit. Een complexe taak, niet in de minste plaats voor gemeenten die hier de rol van regisseur innemen. “Onze ervaring met het actief betrekken van buurtbewoners – inmiddels hebben we meer dan 300 buurten in beweging weten te brengen – zorgt ervoor dat Buurkracht steeds vaker fungeert als partner voor een gemeente en haar bewoners,” aldus Roel Woudstra, manager Buurkracht, “In het geval van de gemeente Eindhoven zijn we strategisch partner bij de warmtetransitie en nemen we

de organisatie van de burgerparticipatie in verschillende pionierswijken op ons. We hanteren daarbij onze bewezen aanpak die is gebaseerd op drie pijlers: vertrouwen, initiatiefnemers en concrete handvatten. Denk bij dat laatste aan heldere communicatiemiddelen en het formeren van bewonersgroepen. Met als uiteindelijk doel: sámen plannen maken voor een aardgasvrije toekomst, waar de meerderheid achterstaat.” Neem voor meer informatie contact op met Roel Woudstra via roel@buurkracht.nl

Buurkracht is een maatschappelijke organisatie zonder winstoogmerk die als doel heeft de energietransitie op dorps- en wijkniveau te stimuleren.

ANALYSENEDERLAND.NL

iedereen bewust te maken van het belang van een duurzame woning?

“Nee, maar het helpt. Net als de wijkgerichte aanpak die we voor ogen hebben binnen het klimaatakkoord. Nederland heeft ongeveer 12.000 wijken. En in die wijken lijken de huizen heel erg op elkaar. Eigenlijk hebben we in Nederland maar 14 typen woningen gebouwd in de zestig jaar na de Tweede Wereldoorlog. Door op de wijken te focussen creëren we een enorm logistiek voordeel, maar ook een sociaal voordeel. Buren zijn een hele belangrijke ambassadeur voor het verduurzamen, want ‘als de buurman het doet…’” Heel even naar de technische kant. ‘Ongekende dingen gebeuren overal’, zei u onlangs. Wat is het ongekende dat ons land nodig heeft om het verduurzamen van de gebouwde omgeving echt op gang te krijgen?

“Dat ongekende gebeurt op dit moment al. Ten eerste: de elektrische auto wint snel aan terrein. Was deze een aantal jaar geleden nog voor die milieusok op die verjaardag, over drie tot vijf jaar is de elektrische auto in aanschaf al goedkoper dan een benzinewagen en dan hebben we het nog niet over de verbruikskosten. De elektrische auto gaan

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

we steeds meer zien in de wijk en die hebben we nodig als accu voor de duurzame woning.” En ten tweede?

“De opmars van de slimme thermostaat. Voor veel mensen is energie als de stoep. Hij ligt er, je loopt erop, hij is door een ander aangelegd, wordt door een ander onderhouden. Het is een gegeven feit. Communiceren over energie is altijd uitermate lastig geweest. Mensen weten vaak niet eens hoe hoog de energierekening precies is. Maar door al die apparaatjes die op de salontafel of smartphone je verbruik aangeven is dat nu aan het veranderen, mensen krijgen steeds meer inzicht in hun verbruik en dus ook in de besparingen die mogelijk zijn.” Waar wordt u op dit moment het blijst van als u kijkt naar duurzaamheid binnen de gebouwde omgeving? Qua techniek?

“Geothermie, warmtepompen, groen gas en waterstof. Als natuurkundige vind ik het absurd dat we een vlam van 1000 graden nodig hebben waarmee we water verwarmen tot bijna 100 graden dat een woning verwarmt tot 20 graden. Dat is raar. Geothermie (aardwarmte, red.) heeft ongeveer de temperatuur die we

nodig hebben, zo’n 70 graden. Genoeg om de woning te verwarmen en het zit er gewoon, we kunnen het gebruiken.” En warmtepompen?

“Dat is een nieuwe techniek, en het probleem is dat warmtepompen op dit moment het water niet veel verder dan 40 graden kunnen verwarmen. Althans, niet zonder enorm veel geluid te maken en een hele hoge elektriciteitsrekening. Dat werkt op dit moment alleen voor huizen die extreem goed geïsoleerd zijn. We zijn er dus nog lang niet, maar de ontwikkelingen gaan heel snel. Datzelfde geldt voor groen gas en waterstof. Ook daar worden grote stappen gemaakt. Dit zou een perfecte oplossing zijn voor huizen waar geothermie niet mogelijk is, of geen plek is voor een warmtepomp. Denk aan de grachtengordels en binnensteden bijvoorbeeld. Wat zou het mooi zijn als we groen gas en waterstof door de gasleidingen die daar toch al liggen kunnen pompen om ook die huizen duurzaam te krijgen.” Tot slot: dringend of dwingend?

“In eerste instantie dringend en ik denk dat dat genoeg zal zijn.” Jerry Huinder

HET BEGIN VAN DUURZAAM BOUWEN? Overal kom je hout tegen. Daardoor lijkt hout vanzelfsprekend. Maar is dat wel zo? Als we niet oppassen en bossen blijven verliezen wordt hout voor toekomstige generaties zeldzaam. Terwijl bomen belangrijk zijn voor een gezond klimaat, want bomen slaan CO2 op. “We are running out of time, and we owe it to our children and ourselves to get things right”, zo stelde Mark Thomson, architect en jury lid World Architecture Festival Best Use of Certified Timber Award 2018. Een van de belangrijkste voorwaarden hiervoor, is dat we in de gehele keten hout gebruiken dat PEFC-certificering heeft. Met dit internationale keurmerk wordt aangetoond dat het gebruikte hout daadwerkelijk afkomstig is uit duurzaam beheerd bos. Het bosbeheer voldoet aan internationale eisen, waardoor je zeker weet dat er voor elk stukje bos dat je oogst nieuw hout terug groeit. Zo blijft er altijd bos en kan je, doordat hout bijgroeit, later opnieuw oogsten. Uiteindelijk is het doel dat alle bossen duurzaam beheerd worden en dat private en publieke organisaties altijd duurzaam hout inzetten. Vraag uw leverancier daarom om gecertificeerd hout, voor het gehele project.

Marjon Kruize

ADVERTENTIE

Elektrisch wonen is de toekomst In tegenstelling tot elektrisch rijden roept de overstap naar een volledig elektrische (en dus gasloze) woning vragen op over financiering, techniek, comfort en onderhoud. Maar een (nieuwbouw)woning klaarmaken voor de toekomst is makkelijker dan je denkt. Toen Joris Jonker zijn huis ging renoveren en gasvrij en energiezuinig wilde maken, ontdekte hij dat geen enkel bedrijf hem daarbij kon ondersteunen. Bedrijven konden slechts een deel van het traject invullen, en adviseurs konden vertellen welke warmtepomp de beste was, maar niet waar je die moest kopen. “Ik dacht: waarom is er niet één partij die alles op zich neemt, inclusief de financiering? Die partij wilde ik worden.” Nu neemt hij met THE FCTR E het hele proces rondom het gasvrij maken van woningen uit handen. Van advies, techniek, installatie tot onderhoud, THE FCTR E zorgt voor een onafhankelijk, modern energiesysteem en maakt van iedere Generaal Vetterstraat 82

woning een e-home. Zonder dat de consument zelf hoeft te investeren. Je betaalt een vaste maandelijkse fee en die bedraagt meestal niet meer dan de verwachte energierekening. THE FCTR E gebruikt alleen bewezen technieken van de beste kwaliteit. Na de installatie monitort THE FCTR E alles nauwlettend. Is er een storing? Die wordt meteen verholpen. Het zit allemaal in het membership, dat ook nog eens flexibel is. Later kopen, uitbreiden, overnemen of stopzetten kan heel makkelijk. Met THE FCTR E is er geen reden meer om te wachten met de overstap naar een e-home. Maak nu je woning klaar voor de toekomst. Kijk nu voor meer informatie op www.e-home.nl

1059BW Amsterdam

Info@Thefctre.com

+31 20 215 9303

ADVERTENTIE

Circulaire warmtepompen leveren meer waarde Warmtepompen in het MKB, de utiliteitsbouw en de industrie zijn cruciaal voor de energietransitie. Carrier Airconditioning Nederland levert die. ‘Naast hoge rendementen willen we een zo laag mogelijke ‘carbon footprint’ halen. Daarom wordt in het ontwerp van onze apparatuur circulariteit meegenomen door onze R&D . Dat is een nog niet altijd onderkende meerwaarde voor onze warmtepompen, diensten en aftersales opleveren’, zegt salesmanager Emil Root van Carrier Airconditioning Nederland.

Circulariteit

Van oorsprong is Carrier een Amerikaans bedrijf. Willis Carrier, de oprichter, bracht in 1902 het eerste moderne airconditioningsysteem op de markt. Voor een drukkerij in Brooklyn ontwikkelde hij een systeem dat temperatuur en vochtigheid regelde. Tegenwoordig is het bedrijf wereldmarktleider in oplossingen voor het binnenklimaat, niet alleen voor woningen maar ook voor het MKB en de industrie. Dat is meer dan voldoende reden om ook op klimaatverandering te letten.

Circulariteit heeft Carrier’s aandacht. ‘Steeds meer opdrachtgevers vragen of de fabrikant het product wil terugnemen’, zegt Root. ‘Wij ontmantelen dan het systeem of geven het een tweede leven. Maar daarvoor zullen we eerst alle materiaalstromen in kaart moeten brengen. Nederland loopt voorop in vraagstukken over het tegengaan van uitputting van grondstoffen . Zo worden onze koudemiddelen hedendaags al afgepompt voor regeneratie en hergebruik.’

Dubbel doel

In hoeverre Carrier een dienst – zoals warmte of koude - in plaats van uitsluitend een product zou kunnen leveren, ligt vooral aan de contractlengte en levensduur. ‘Onze warmtepompen zijn na vijf jaar nog prima ergens anders te gebruiken. Wij denken na over circulaire toepassingen. Modulaire opbouw en standaardisering zijn daarin de eerste stappen, voorafgegaan door betere warmtegeleiding. Straks willen we ook adviezen geven over allerhande klimaattechnieken.’

‘Wij dragen een steentje bij aan de energietransitie’, stelt Emil Root. ‘Nederland wil aardgasloos bouwen en de CO2 uitstoot naar beneden brengen. Warmtepompen kunnen daarin een grote rol vervullen, bij plaatsing maar ook als je gasketels in de gebouwde omgeving gaat vervangen. Wij bieden een breed portfolio elektrische warmtepompen aan. Die hebben lucht, water of bodem als bron.’

Hoge COP ‘Neem nu eens Energy Academy Europe’, verduidelijkt Root. ‘Vorig jaar is het nieuwe gebouw voor duurzaam universitair onderwijs tot mooiste gebouw van de stad Groningen uitgeroepen. Ook heeft het gebouw het BREE-AM duurzaamheidscertificaat ‘outstanding’ gekregen. Voor Energy Academy leverde Carrier twee warmtepompen, elk met een vermogen van 350 kilowatt. Beide systemen hebben een COP van boven de vier, dat wil zeggen dat ze één kilowatt stroom in ruim vier kilowatt warmte omzetten.’

minder dan één heeft’, vervolgt hij. ‘De nieuwste ontwikkelingen richten zich sowieso op milieuvriendelijke koudemiddelen die veilig en niet giftig zijn. Zo onderzoeken we of we meer optimale koudemiddelen met lagere volumes voor kleinere systemen kunnen inzetten. Dat kan echter niet ten koste van het rendement of vermogen gaan. Toepassingen hangen vooral af van de thermodynamica en compressortechniek.’

Juiste configuratie De juiste configuratie is volgens Root cruciaal. ‘Wordt wel het juiste product aan de juiste bron gekoppeld? En hoe verhoudt zich dat tot rendement en geluid? Binnen de komende jaren moeten we de omslag van lineaire processen naar circulariteit maken. Daarvoor hebben we natuurlijk een verdienmodel nodig, een win-win-win situatie voor onze opdrachtgevers, voor ons en het klimaat.’

Koudemiddelen Dat is maar één kant van Carrier’s bijdrage aan de energietransitie. ‘In Groningen gebruikten we het koudemiddel R1234ZE, een middel dat een Global warming Potential heeft dat 1500 x lager is dan de gebruikelijke en dus een CO2 waarde van

Emil Root, Salesmanager Carrier Airconditioning Nederland

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Foto: Gregor Servais

Pieter Duisenberg, Voorzitter Vereniging van Universiteiten (VSNU),

Veranderen om te behouden ‘Als we willen dat alles blijft zoals het is, moet alles anders worden.’ De beroemdste zin uit Di Lam-

pedusa’s roman ‘Il Gattopardo’, dit jaar een halve eeuw oud, beschrijft de uitdaging voor de Nederlandse universiteiten perfect. Want er is veel de moeite waard om te behouden. Denk bijvoorbeeld aan de hoge kwaliteit van de Nederlandse universiteiten: als enige land ter wereld staan alle instellingen in de wereldwijde top-250. Of neem de toegankelijkheid: iedereen met een geschikt diploma kan zich inschrijven,

numeri fixi zijn er slechts voor een kleine minderheid van de studies. Dit alles bij een naar internationale maatstaven bescheiden bekostiging. De discussie over bekostiging en werkdruk wordt volop gevoerd en de universiteiten zetten, in lijn met de noodzaak van extra publieke investeringen, zelf alles op alles om middelen vrij te spelen voor onderwijs en onderzoek. Maar dit is niet de plek om daar nader op in te gaan. Nee, waar ik het hier over wil

hebben zijn de fundamentele ontwikkelingen die het wetenschappelijk onderwijs fors

veranderen, nu en in de nabije toekomst. Specifiek: internationalisering en digitalisering. De Nederlandse universiteit is een ontmoetingsplek geworden voor de slimste talenten vanuit de hele wereld. Internationale studenten komen graag naar ons toe omdat het onderwijs goed en toegankelijk is. Dat levert ons als land twee belangrijke dingen op. Ten eerste een verrijking van het onderwijs. Studenten met diverse achtergronden leren van elkaar en bereiden zich voor op een arbeidsmarkt die niet meer ophoudt bij de landsgrens; datzelfde geldt voor de uitdagingen waar onze maatschappij

voor staat. Daarnaast zijn de studenten van nu de oplossing voor onze arbeidsmarkttekorten van morgen, die vele organisaties gaan raken. Voor die tekorten op de arbeidsmarkt zijn universiteiten die internationale talenten trekken een deel van de oplossing. Een andere ontwikkeling met grote kansen is de digitalisering van het onderwijs. Nieuwe technologieën hebben een grote invloed op het wetenschappelijk onderwijs. Het is onze opgave om ervoor te zorgen dat ook hier behouden blijft wat goed is en tegelijkertijd de voordelen en mogelijkheden van slimme ICT zoveel mogelijk te benutten. Zo wordt modulair leren steeds meer mogelijk en krijgen de studenten van nu de kans om de beste colleges te volgen van over de hele wereld. Over deze ontwikkelingen – en nog veel meer – leest u in deze campagne. Ik hoop dat het u inspireert, net zoals de wereld van het onderwijs mij dagelijks inspiratie geeft. Pieter Duisenberg, Voorzitter Vereniging van Universiteiten (VSNU) FUNDAMENTELE ONTWIKKELINGEN Wilt u meer weten over de ontwikkelingen in het onderwijs in Nederland? Kijk dan op analysenederland.nl. ADVERTENTIE

Are you a force for positive change?

STUDEREN NAAST JE WERK? Vind alle erkende hbo- en wo-deeltijdopleidingen op Studiekeuze123.nl

Studiekeuze123.nl De officiële studiekeuzesite.

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Bijzonder opgeleid

1. Waarom heb je gekozen voor deze opleiding/dit traject en wat hoop je te bereiken? 2. Kan je een bijzondere ervaring delen? 3. Op welke manier heeft deze opleiding jou veranderd?

Door: Mark van Seggelen

Berit Mastenbroek

Zij-instromer die via de Marnix Academie is omgeschoold naar basisschool directeur

1. “Voor mij is school een plek die middenin de samenleving staat. Waar kinderen van elkaar en van andere mensen van diverse leeftijden leren en samen verbondenheid tot stand brengen. Ik wil eraan bijdragen dat kinderen vanaf jonge leeftijd handvatten krijgen om hun eigen groei en ontwikkeling vorm te geven, om een betere toekomst te creëren voor zichzelf, elkaar, de steden waarin ze opgroeien en de wereld waarin ze leven.” Griffin Dettmer Student Entrepreneurship and Innovation aan de school Global School for Entrepreneurship 1. “Mijn onderneming houdt zich bezig met branding, online marketing en webdesign. Met deze opleiding wil ik meer kennis en inzicht verwerven in het runnen van mijn bedrijf en over het meerwaarde creëren van mijn bedrijf, zodat mijn klanten daar profijt van hebben. Een groot deel van wat je leert, kun je direct toepassen in het bedrijf.” 2. “Tijdens een feedbacksessie merkte een klasgenoot op dat ik

2. “Gedurende mijn opleiding raakte ik betrokken bij het team Klein Amsterdam. We deden mee aan de wedstrijd ‘Onze nieuwe school’ van de stad Amsterdam. Ons idee ‘Leren in de tussenruimte’ werd één van de vier winnaars. We kregen de kans een nieuwe basisschool in groeiend Amsterdam-Noord te starten: Klein Amsterdam, waarvan ik mededirecteur ben.” 3. “Mijn waardering voor het vak van leraar is nog veel meer en sterker gegroeid. Ik heb geleerd dat je met minder middelen op creatieve wijze ingezet, heel veel kan bereiken. Je kunt zelf veel oplossen in het onderwijs als je de ruimte die er is ziet en neemt.” Foto: Archief Marnix Academie

al lang riep dat ik iemand moest aannemen. Ik bleef dat uitstellen. Ik had het idee dat personeel veel gedoe zou zijn en dat ik het beter alleen kon doen. En ik had moeite feedback te geven in een team. Tijdens een leersessie heb ik dit leren aanpakken. Ik heb iemand aangenomen en er volgen nog meer medewerkers. De persoonlijke coaching op Global School for Entrepreneurship is een belangrijk deel geweest van mijn ervaring.” 3. “Ik durf transparanter te zijn naar anderen en eerlijker naar mezelf. En op zakelijk gebied durf ik uit mijn comfortzone te stappen. Dat levert op dat mijn bedrijf groeit.”

Yachar Dabboussi Intensieve Ambulante Gezinsbehandeling, Wittenborg University of Applied Sciences 1. “Deze opleiding is een vereiste voor mijn functie als intensieve ambulante gezinsbegeleider. Met deze opleiding wil ik mijn kennis versterken en bijschaven. Ik hoop dat ik met deze opleiding mijn cliënten zo effectief mogelijk kan ondersteunen en helpen.” 2. “Ik word uit mijn comfortzone gehaald, doordat ik moest presenteren wat ik normaliter altijd probeer te vermijden en doodeng vind. Ik had me Yannick Onstenk Scheikundige Technologie, Rijksuniversiteit Groningen 1. “Omdat ik mijn creativiteit kwijt wilde in iets technisch. Ik had een scheikunde profiel, dus de keuze voor iets scheikundigs was snel gemaakt. En ik hoop er natuurlijk een goeie baan mee te vinden. Wederom iets creatiefs, maar wel met iets waar je in de industrie echt iets aan hebt.” 2. “Dat is toch vooral mijn stage geweest. Ik liep stage bij een groep fabrieken en ging de hele fabriek door om dingen uit te zoeken en goeie oplossingen te

voorbereid door het kijken van TEDx filmpjes over hoe je een memorabele spreker kan worden. Mijn medestudenten vonden dat ik op een TEDx-spreker leek. Ik vond dat een geweldig compliment voor iemand die het doodeng vindt om te doen.” 3. “Door met de leerdoelen aan de slag te gaan, dat versterkt je als individu. Ik stelde altijd extreem hoge eisen aan mijn functioneren. Omdat binnen ons werk het niet echt feitelijk toetsbaar is of je wel goed handelt of niet. Door mijn opleiding heb ik veel meer geleerd methodisch te handelen. Door vooral aan te sluiten bij wat de cliënt op dit moment nodig heeft en door oplossingsgericht te werk te gaan.” vinden. In je stage zie je ineens alles wat je geleerd hebt terug in de praktijk.” 3 “Ik heb vooral een andere manier van denken aangeleerd. Nu kijk ik kritischer naar de informatie die ik voorgeschoteld krijg. Niet alles is zomaar waar of goed.”

WAT STUDEER JIJ? Wilt u meer weten over interessante opleidingen? Kijk dan op onze campagne website analysenederland.nl ADVERTENTIE

MAVO HAVO VWO: HET LEUKSTE LEERJAAR VAN JE LEVEN DIPLOMA IN 1 JAAR

Het Cabral Instituut is een particuliere opleiding die laat zien dat leren beter en leuker kan. Op Cabral laten we je merken dat jij het kan, door aan te sluiten op jouw leerstijl. Hier moedigen wij je aan en helpen we jou waar je dat nodig hebt. Omdat jij bijzonder bent. Niet in een hokje past. Zo wordt leren weer leuk en haal jij je diploma. Een jaar lang trainen we jou om examenproof te worden. Tussen 9.00 en 17.00 werk je in kleine groepen met motiverende docenten aan 2 vakken per dag in blokken van 2-3 uur. Niet meer klassikaal les, maar samenwerken, aan tafel.

TALENT ONTDEKKEN

Via inspirerende workshops en coaching van externe professionals, ontdek je wie jij bent en wat jouw talenten en doelen zijn. Na een jaar op het Cabral Instituut heb je niet alleen een diploma, maar ook inzicht in (en woorden voor) jouw unieke talenten. Zo begin je straks gemotiveerd aan een vervolgopleiding die écht bij jou past.

WWW.CABRALINSTITUUT.NL KOM LANGS VOOR EEN VRIJBLIJVEND KENNISMAKINGSGESPREK. WIJ KIJKEN GRAAG MET JE MEE.

ANALYSENEDERLAND.NL

Möckelmann: “Er is behoefte aan een professionaliseringsslag.”

Digitalisering in het onderwijs De digitale revolutie raakt ons allen, de arbeidsmarkt implementeert massaal digitale werkwijzen en goed voorbereid zijn op deze manier van werken is cruciaal. En dat begint in het onderwijs, als het ligt aan Dieter Möckelmann, voormalig geschiedenisleraar en nu al jaren zelfstandig ondernemer met als specialisme een ambassadeur te zijn voor digitalisering in het onderwijs. De volledige twintig jaar van zijn actieve loopbaan in de richting van onderwijs heeft Möckelmann een fascinatie gehad voor technologie en hoe dit in te zetten in het

onderwijs. Want het kan beter, vindt hij. Möckelmann handelt vanuit de

centrale vraag: ‘hoe help je leerlingen verder?’. In deze tijd is het daarom onoverkomelijk om te denken over digitalisering in het onderwijs. Toch schiet het leraren vaak te kort aan kennis en expertise om leerlingen effectief voor te bereiden op de digitale samenleving, vertelt Möckelmann: “Leerlingen moeten vaak de materie leren van mensen die zelf ook de technologie niet begrijpen. Er is behoefte aan een professionaliseringsslag.” Wat die professionaliseringsslag

vaak in de weg staat is de repetitieve aard van het leraarschap, iets dat veel leraren ook prettig vinden: “Het onderwijs leent zich er niet voor ieder jaar te experimenteren met haar methoden, omdat volledige generaties daar de dupe van kunnen worden. Toch is het belangrijk te erkennen dat we nu in een tijd leven waarbij de oorspronkelijke vaste vorm van de kern van het onderwijs, namelijk informatie, vloeibaar is geworden.” Het is daarom volgens Möckel-

mann van belang dat leraren zich opleiden in de digitale terminologie en werkwijzen, zodat zij nieuwe generaties naar behoren kunnen opleiden. Want hoe leren we leerlingen bijvoorbeeld omgaan met het vinden van de juiste bronnen in een digitaal speelveld? Hoe richten we onderwijs gepersonaliseerd in? Dit zijn vraagstukken waar leraren zich over moeten buigen. Ondanks dat de discussie al gestart is, hoopt Möckelmann met zijn lezingen en evenementen leraren verder klaar te stomen voor het digitale tijdperk.” Eoin Hennekam DIGITAAL LEREN Meer weten over digitaal onderwijs? Ga dan naar analysenederland.nl.

VRAGEN AAN ANNEMARIE KAPTEIN

Bestuurder Bazalt Groep.

Waar ligt binnen uw vakgebied de grootste uitdaging?

“Het onderwijs in Nederland staat op een kantelpunt. Er dreigt in de nabije toekomst veel talent verloren te gaan. Er is een groep mensen die meekomt met de technologische ontwikkeling en een groep die dat niet redt. De uitdaging waar we mee te maken hebben is om goed onderwijs voor alle leerlingen te realiseren”

Wat is het grote verschil tussen een leraar en een coach?

“Leraar is een professie en een coach is een rol die daar onderdeel van is. Wanneer er nieuwe kennis verwerkt moet worden is een didactische, leidende rol van belang. De leraar als coach daagt de leerling uit, geeft feedback en helpt vervolgens een volgende stap te nemen.”

Kun je je als onderwijzer beide competenties eigen maken?

“Het is vanzelfsprekend dat een leraar beide competenties ontwikkelt. Omdat er voor leerlingen in verschillende fasen van het leerproces verschillende behoeften bestaan.”

Marjon Kruize

ADVERTENTIE

Hét grootste lesplatform van Nederland door & voor docenten, scholen, uitgevers, musea en overheid

Sluit je vandaag nog aan! start.lessonup.nl

Foto: Bazalt Groep

Foto: Persfoto

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

‘Het lukt ons alleen als we allemaal in beweging komen’ Een leercultuur creëren in ons land. Dat is de missie van Ingrid van Engelshoven, minister van Onderwijs. Maar doen we het dan zo slecht in Nederland? “Als je de internationale vergelijkingen van de OESO ziet niet, maar nationaal vinden wij het toch nog onvoldoende.” Scholing. Dat begint op je vierde

en eindigt, afhankelijk van je studiekeuzes, zo rond je 25ste. En dan? Hop, aan het werk. Einde schoolbank, begin carrière. Toch? Niet als het aan Ingrid van Engelshoven ligt. De minister van Onderwijs is vastberaden om ervoor te zorgen dat iedereen in Nederland begrijpt dat we op het gebied van leren allemaal ons hele leven lang aan de slag moeten. “Een diploma is niet het begin van een hele lange loopbaan, maar het begin van een leven lang ontwikkelen.” Om een leven lang leren in de hoofden van de Nederlanders te krijgen, is het belangrijk een leercultuur te creëren. Is die er in Nederland?

“Wat mij altijd opvalt als je internationale vergelijkingen ziet van de OESO is dat wij het heel goed doen. Je ziet ook dat er jaarlijks 1,7 miljard euro door bedrijven wordt uitgegeven aan opleidingen, maar toch vinden wij het nationaal nog onvoldoende. Wat we dan vooral problema-

tisch vinden is dat het gebruik ervan scheef verdeeld is, vooral jongeren en hoger opgeleiden komen goed aan hun trekken. Daarnaast zie je dat scholing die gevolgd wordt vaak kortdurend is en gericht is op het blijven vervullen van de huidige functie.” En dat zou moeten zijn?

“Waar we naartoe moeten is dat iedereen meedoet in die leercultuur, dus ook lager opgeleiden en ouderen. Daarnaast moeten we er rekening mee houden dat mensen soms een grote switch moeten maken op de arbeidsmarkt, sommige banen zullen zelfs verdwijnen. Opleiden moet er meer op gericht zijn om jouw vaardigheden te laten passen bij de arbeidsmarkt van morgen, dan op het actualiseren van je kennis in je huidige functie. Daar hebben we echt nog een hoop werk te doen.” Hoe kunnen we dat voor elkaar krijgen?

“Dat moeten we samen doen:

werkgevers, werknemers, onderwijsinstellingen en het kabinet. Vanuit mijn verantwoordelijkheid als minister van Onderwijs is het vooral mijn taak om ervoor te zorgen dat er flexibel aanbod komt. Daarbij moeten we er voor zorgen dat mensen niet een hele MBO of HBO cursus hoeven te volgen, maar ook vrijstellingen kunnen krijgen voor dingen die ze al beheersen. Mensen kunnen daarvoor een geschiktheidstest doen. Verder zien we opleidingen steeds meer online leren aanbieden en dit combineren met in de praktijk leren zodat er voor zij-instromers maatwerk ontstaat. Op dit gebied gebeuren dus al veel goede dingen, maar dat kan echt nog een stuk beter.” Hoe krijg je bedrijven hierin mee? Ik kan me voorstellen dat ze die 1,7 miljard wel willen uitgeven om de werknemer zijn werk beter te laten doen, maar dat ze er niet heel erg voor open staan om geld uit te geven om de werknemer ander

werk bij een andere werkgever te laten doen?

“Dat is precies wat we bedoelen met dat er een bredere leercultuur moet ontstaan, dat ook werkgevers zich medeverantwoordelijk voelen voor hun personeel. Dat een werkgever zich beseft dat hij zijn werknemer ook kansen moet bieden als die niet meer geschikt of fit genoeg is om het werk bij zijn bedrijf uit te voeren. En dat die werkgever dan samen met zijn werknemer ervoor zorgt dat hij goed landt op de arbeidsmarkt.” Klinkt idealistisch.

“Ik sprak laatst met een ondernemer die een glazenwassersbedrijf heeft. Die zei: ‘Glazenwassen tot je 67ste, dat gaat ‘m niet worden voor heel veel mensen. Ik voel me er medeverantwoordelijk voor dat mijn mensen dusdanig vaardigheden kunnen opdoen zodat zij ook een goede baan kunnen vinden als ze bij mij klaar zijn’. Nou, dat is dus een heel mooi voorbeeld van hoe een ADVERTENTIE

LEVEN LANG LEREN Bij het Centrum voor Ontwikkeling van KPZ kunnen pedagogisch professionals, leraren en leidinggevenden activiteiten vinden die uitnodigen tot leven lang leren en ontwikkelen. KPZ biedt professionals binnen het domein Kind en Educatie diverse uitdagende opleidingen en professionaliseringsmogelijkheden. MASTER LEIDERSCHAP EN INNOVATIE KIND EN EDUCATIE MAATWERK & MODULAIRE OPLEIDINGEN POST-HBO-OPLEIDINGEN TRAININGEN

WWW.KPZ.NL/CENTRUM-VOOR-ONTWIKKELING 038-4257620

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Foto: Rijksoverheid

werkgever die verantwoordelijkheid kan dragen. En dat hoeft niet tot enorme kosten te leiden, want het zorgt er ook voor dat mensen gemotiveerd blijven, ze niet gaan uitvallen, ziek worden of minder inzetbaar zijn. Maar dat is inderdaad iets waar we echt nog tekortschieten in de leercultuur: het besef dat dit de gezamenlijke verantwoordelijkheid is die we allemaal hebben.”

Jerry Huinder

VRAGEN AAN MICHEL DE HOND

CEO sCoolSuite

Zijn scholen klaar voor digitale innovaties?

“Scholen realiseren zich vaak niet dat, om digitale innovaties te kunnen benutten, organisatorische aanpassingen noodig zijn. De uitdaging is zowel hoe je de ontwikkeling van leerlingen kan volgen als hoe zorg je dat ze het onderwijsaanbod krijgen dat past bij hun niveau. Met software kunnen scholen dit organiseren, terwijl de administratieve belasting afneemt.”

En wat kunt u er dan aan doen om ervoor te zorgen dat die glazenwasser niet een mooi voorbeeld blijft, maar dat dit breed gedragen wordt in het bedrijfsleven?

“Dit lukt ons alleen als we allemaal in beweging komen. Dus als ik met de onderwijsinstellingen ga kijken of we ervoor kunnen zorgen dat er maatwerkaanbod komt. Als onderwijsinstellingen het ook zo gaan organiseren dat dit past in de fase van het leven van mensen. Als wij daar als overheid ook financieel iets aan bijdragen. Als werkgevers er ruimte voor bieden binnen de organisatie van het werk. En als werkgevers hun mensen vanaf dag één meenemen in het feit dat een diploma niet meer het begin is van een hele lange loopbaan maar het begin is van een leven lang ontwikkelen.”

ANALYSENEDERLAND.NL

Wordt ‘gepersonaliseerd leren’ de standaard?

FEITEN

Ingrid van Engelshoven is een politica van D66. Sinds oktober 2017 is zij minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Van Engelshoven was eerder Kamerlid voor D66 en wethouder in, en loco-burgemeester van Den Haag. In 2015 kreeg zij de eerste Els Borst Netwerk Inspiratieprijs, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan een inspirerende D66-vrouw die iets bijzonders heeft gedaan voor de partij. Ze kreeg de prijs onder meer vanwege haar grote inzet en toewijding voor de partij en haar werk als wethouder op het gebied van kenniseconomie, jeugd en onderwijs.

“Door toename van het gebruik van devices zal er sprake zijn van personalisering. Dat maakt het noodzakelijk steeds te weten met welke leerdoelen de leerlingen bezig zijn. Wij noemen dit leerdoelgericht onderwijs, waarbij je ernaar streeft leerlingen die aan dezelfde leerdoelen werken te clusteren.”

Kun je bij ‘gepersonaliseerd leren’ verschillen tussen leerlingen bijhouden?

“Dat is inderdaad de uitdaging voor scholen. Met software is het mogelijk om per deelgebied bij te houden wat het niveau van de leerling is. Op basis daarvan wordt een ‘Persoonlijk Plan’ gemaakt met inachtneming van hoe je als school het onderwijsaanbod wil organiseren.” ADVERTENTIE

ANALYSENEDERLAND.NL

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Nederland loopt in de wereld

Schroevers: “Ik kan je in twee uur uitleggen hoe KLM en Air France onderlinge problemen kunnen oplossen.”

voorop in de kennis van andere landen, zegt Sander Schroevers van de Hogeschool van Amsterdam. Hij heeft zich als spreker en (hoog)leraar op verschillende universiteiten in de wereld gespecialiseerd op het gebied van interculturele

Talent voor het oprapen Bart Ongering is een goed voorbeeld van de potentie die leerlingen op het vmbo en mbo hebben. Want toen Bart nog een Bartje was en niet de bekende twitteraar en auteur, zat ook hij op de mavo, de voorloper van het vmbo. “Het begint met oprecht geloven in de potentie en kracht van het kind.” Eenmaal voor de klas in de Open

Schoolgemeenschap Bijlmer kwam Bart Ongering, ook wel bekend als Meester Bart, er direct achter dat dat zijn plek is. “Ik vind het leuk mezelf een spiegel voor te houden. Wat vond ik zelf leuk? Wat miste ik? Wat heb ik gekregen?”

! W U NIE Die spiegel zou hij de samenleving

in Nederland ook graag voor willen houden. “Velen plakken het vmbo en mbo een stempel op vanuit het onbekende. Dat stoot mij voor het hoofd.” Zelfs sommige ouders hebben daar last van. “Zij vinden alles onder de havo beneden de maat.” “Het begint met oprecht geloven in de potentie en kracht van het kind”, vindt Ongering. “Als je als ouder of leraar een kind dat goed kan tekenen telkens het potlood uit de hand neemt, geef je het kind geen podium. Het gaat erom het talent te willen zien en dat eruit willen halen.”

Toch kan het nog beter, stelt

Schroevers. “We weten vooral veel van landen door gemiddelden uit afgenomen vragenlijsten. Neem hiërarchieafstand; in Rusland en Frankrijk is er een grote afstand tussen boardroom en werkvloer. Nederland is net als Zweden en Denemarken heel egalitair.” Die kennis is belangrijk, maar

schiet ook tekort – kijk maar naar het voortdurende gekibbel tussen KLM en Air France. “Ik kan je in twee uur uitleggen hoe KLM en Air France veel onderlinge problemen wél kunnen oplossen”, zegt Schroevers daarom. Meer verdieping voor iedereen die met andere culturen te maken krijgt is nodig, vindt Schroevers.

Ook moet het vizier verlegd wor-

den. “We kijken nog altijd naar de landen die belangrijk waren na de Tweede Wereldoorlog”, zegt hij. “Wat we nodig hebben is een visie op Kazachstan. En wat is onze agenda voor India? Ik hoor er niks over, maar het is een van de weinige BRIC-landen die economisch nog groeit.” De internationalisering neemt

enkel toe. “Belangrijke 21ste eeuwse skills zijn interculturele en internationale vaardigheden”, zegt Schroevers. “Eén op de vijf banen in Nederland is gerelateerd aan Duitsland. Het aantal kennismigranten uit OESO-landen is de laatste tien jaar met zeventig procent toegenomen. Ben je daarop voorbereid?” Mark van der Heijden

binnenwandelt. En omdat Ongering les geeft op het vmbo horen de leerlingen snel hun handen te gebruiken. “Dat beeld kennen we, maar er zijn ook kinderen die pedagogisch ongelofelijk sterk zijn, of heel graag een boek lezen. Het is vooral zaak te kijken naar waar de talenten liggen. En dat gaat verder dan twee goed functionerende handen.”

! W NI EU

Natuurlijk kent niet elk kind zijn

talenten, wanneer het voor het de eerst de klas bij Ongering

IE ICAT N U OMM G C E L CHIN E T U A S VI DW TREN

zakelijke competenties.

Foto: Persfoto

Nederland staat in officiële lijstjes al jaren op de eerste plaats als meest geglobaliseerde land ter wereld. Maar er kan nog genoeg verbeterd worden aan de omgang met andere culturen.

Mark van der Heijden

EEN BREDERE LEERCULTUUR

We moeten mensen breder op gaan leiden. Lees erover op analysenederland.nl

VOLG ONZE NIEUWE MODULES! BEZOEK DE OPEN DAG VOOR MEER INFORMATIE 12 JANUARI 2019 | 13:00 - 16:00 U PRINSENGRACHT 400 | AMSTERDAM ACADEMIE ARTEMIS HOGESCHOOL VOOR STYLING

Ongering: “Het begint met geloven in de potentie en kracht van het kind.” ADVERTENTIE

www.academieartemis.nl #ACADEMIEARTEMIS

Foto: HvA

Nederland grenzeloos goed

Als leidinggevende naar een andere branche? Universitair studeren, zoals jíj dat wilt? Wil je jouw arbeidsperspectieven en je kennis verder vergroten? Bijvoorbeeld door het volgen van een academische studie? Gun jezelf die kennis-boost en ga voor een Bachelor of Master aan de Open Universiteit! ✔ Starten in februari en september ✔ Studeer flexibel, online, met persoonlijke begeleiding en excellent studiemateriaal ✔ Studeren met Leven Lang Leren Krediet ✔ Internationaal erkende, universitaire titels ✔ Studeren via een schakelprogramma of premaster ✔ Bachelors en Masters in Psychologie, Rechten, Management, Natuur en Milieu, Cultuur, Onderwijs en Informatica

Vraag nú een persoonlijk studieadvies aan!

www.ou.nl

Word directeur in het basisonderwijs Of dit wat voor jou is weet je na het volgen van het oriëntatietraject schoolleider - Drie themabijeenkomsten - Bezoek aan een basisschool - Afrondend adviesgesprek

Start in februari 2019

6518346

www.marnixonderwijscentrum.nl/schoolleider

ADVERTENTIE

™ Leerdoelen Management Systeem

Communicatie

Drive

ANALYSENEDERLAND.NL

Van der Aalst: “Scholing is het sleutelwoord.”

Personeelstekorten op de arbeidsmarkt Nederland kampt met grote personeelstekorten in de ICT, techniek en de zorg. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures is in deze richtingen het hoogst. Dat concludeert het UWV in een rapport, waarmee zij inzichtelijk maakt hoe het met onze arbeidsmarkt gaat en wat de veranderingen op de markt zijn. In de ICT-sector is zeventig procent van de vacatures moeilijk in te vullen, gevolgd door zestig procent in de technische sector, en 52 procent in zorg en welzijn. Deze drie sectoren kampen met de grootste tekorten. Mechelien van der Aalst, senior adviseur arbeidsmarktinformatie bij het UWV, vertelt hoe groot de problemen zijn en voorlopig zo blijven, en legt

uit waarom: “Het zijn meestal beroepen die een zeer specifieke achtergrond en opleiding van de kandidaat verlangen. Bovendien is er ook bij veel van dit soort beroepen een bepaalde aanleg nodig: werken in de zorg moet bijvoorbeeld echt bij je passen.” Maar ook het imago van een

sector kan een rol spelen. “Mensen denken bij techniek vaak alleen aan praktisch werk als lassen en bouwen, maar wat men vaak niet beseft is dat er veel meer beroepen zijn en op verschillende niveaus. Denk aan installateurs die je slimme thermostaat kunnen aansluiten of operators die hele productieprocessen kunnen overzien.” Dit kan een reden zijn dat mensen er niet voor kiezen in de techniek te werken.

“Scholing is echt het sleutelwoord,” stelt Van der Aalst wanneer er naar een oplossing gevraagd wordt. “Het UWV kent verschillende scholingstrajecten waarbij ze kandidaten in een zo kort mogelijke tijd tot een basisniveau probeert op te leiden. We worden hier steeds vaker voor benaderd door werkgevers. Daarnaast is er vanuit de overheid budget vrijgemaakt voor de omscholing van WW’ers met een afstand tot de arbeidsmarkt. UWV kan dit onder bepaalde voorwaarden inzetten. Bijvoorbeeld als het gaat om scholing naar een beroep met moeilijk vervulbare vacatures. Verder zegt Van der Aalst dat het belangrijk is voor organisaties om te anticiperen op ontwikkelingen in de economie. “Tijdens de vorige crisis nam bijvoorbeeld in de bouw het aantal BBL-plekken sterk af. Dat was gezien de situatie toen heel begrijpelijk. Maar je zou nu moeten kijken of dat een volgende keer is te voorkomen.” Ongetwijfeld zal de economie weer een slechtere tijd kennen en Van der Aalst adviseert daarom om nu al te anticiperen op een dergelijke situatie. Eoin Hennekam

DIGITALE KRONIEK

TANJA JADNANANSING Foto: Amsterdam Zuidoost

Foto: Mostphotos

Dit is een commerciële bijlage verspreid door Elsevier Weekblad. Elsevier Weekblad heeft geen redactionele betrokkenheid bij deze productie.

Foto: UWV

Voorzitter dagelijks bestuur Amsterdam Zuidoost.

Waarom leren wij op school naast taal en rekenvaardigheden niet ook gewoon levensvaardigheden? Deze vraag werd mij een aantal jaren geleden toen ik nog woordvoerder onderwijs in de Tweede Kamer was gesteld. En die vraag heeft mij niet meer losgelaten. Sterker nog ik gaf ook toen al gastlessen en samen met de jongeren van het VMBO in Amsterdam ontwikkelde ik een methode om met elkaar in gesprek te gaan : LEF. Het gaat om het oefenen van drie “simpele zaken”: Luisteren, Empathie en Feedback. HET GEHELE ARTIKEL LEEST U OP: ANALYSENEDERLAND.NL

WIST U DIT AL OVER ONDERWIJS? Werkzoekenden selecteren hun nieuwe werkgever zoals ze op zoek gaan naar een nieuwe auto of een goed restaurant: met een online zoektocht en ervaringen van anderen. Werven gaat steeds meer lijken op marketing.

Ruim één derde (36%) van de HRprofessionals ervaart momenteel problemen bij het werven van personeel. Dat is fors hoger dan vorig jaar (23%). Bron: onderwijsincijfers.nl, ims.vnuvacaturemedia.nl, startpeople.nl

In 2017 hebben zich 90.000 studenten aangemeld, 9000 meer dan 2016.

Van Associate degree tot master bij de HAN We willen meer individuele keuzevrijheid in een digitaliserende wereld. De beroepspraktijk verandert snel en verwachten van onze medewerkers nieuwe competenties. Daarnaast willen we ons als individuen op unieke wijze ontwikkelen. De Associate degree (Ad), bachelor-deeltijdopleidingen en doorstroommasters van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) bieden mensen de kans te studeren op een wijze die aansluit bij de ontwikkelingen in de maatschappij en het beroepenveld. Een Associate degree-opleiding is een tweejarige opleiding op hbo-niveau die in deeltijd te volgen is. Wat het zo van deze tijd maakt is dat je zelf de vrijheid hebt om in je eigen tempo te studeren en niet slechts één gebaand pad hoeft te volgen dat tot het diploma leidt. Alle studenten hebben de keuzemogelijkheid modules te volgen die passen bij wat zij willen leren. Zo wordt ieder programma geïndividualiseerd en passend bij de persoon. Je kunt bijvoorbeeld ook versneld je toetsen maken om de opleiding te verkorten. Na de Ad-opleiding kun je tevens eenvoudig de overstap maken naar een hbo-bachelor, waarbij je de bachelor in twee jaar kunt afronden. Daarnaast geeft de HAN gehoor aan de digitalisering en flexibilisering van de maatschappij door deze opleidingen gedeeltelijk op afstand beschikbaar te maken. Je kunt lessen online volgen

Drs. Raoul van Etten MBA, directeur Deeltijdstudies Economie, Management & Recht en voorzitter HAN MT deeltijd “Leven lang leren levert de beste baangarantie”.

in je eigen tijd. De klassikale sessies zijn er in dit geval voornamelijk op gericht je de mogelijkheid te bieden de interactie te ervaren met studenten en docenten, en elkaar te inspireren. Persoonlijk contact blijft bij de HAN belangrijk! Gelijk doorstromen van bachelor naar master Net zoals je kan doorstromen van Ad naar bachelor, kan je ook doorstromen van bachelor naar master. Met deze masterprogramma’s speelt de HAN in op de grote vraag onder studenten en werkgevers naar doorstudeertrajecten. Mastertrajecten die flexibel zijn en gericht op de praktijk. Zo kan je bij de HAN direct doorstromen vanuit je bachelor, maar je kunt ook gaan werken en tegelijkertijd een master volgen, in deeltijd en duaal. Waar je ook voor kiest, bij de HAN-master is de praktijk de rode draad. Met als resultaat een erkend masterdiploma met dezelfde titulatuur als de WO-master. Voor alle opleidingen bij de HAN komen de vraagstukken uit jouw eigen praktijk. Je verbetert niet alleen jezelf, ook jouw organisatie: een win-win situatie. Alle voordelen weten van het volgen van een Associate degree-programma of een doorstroommaster aan de HAN? Kijk dan eens op de site: han.nl/deeltijd

Drs. Lilian Prevoo, directeur HAN Masterprogramma’s “Van Ad tot Master: bij de HAN staat de praktijk centraal.” ADVERTENTIE

STUDIE IN HET BUITENLAND VERRIJKING VAN JE LEVEN Foto: Nuffic

ONLINE INTERVIEW

Meer Nederlandse studenten zouden een tijdje in het buitenland moeten gaan studeren. “Zowel voor hun persoonlijke ontwikkeling als voor de internationale oriëntatie van ons land”, vindt Freddy Weima, directeur van Nuffic. Er zijn veel redenen waarom het voor studenten goed is om een tijdje in het buitenland te studeren. “Je wordt een rijker mens door zo’n ervaring, leert improviseren en omgaan met verschillende culturen. Daardoor kun je jezelf beter staande houden. Ook krijg je een spiegel voorgehouden: je leert jezelf en je eigen cultuur beter kennen. Op heel jonge leeftijd bouw je al een internationaal netwerk op. En het staat goed op je cv: wie een tijdje in het buitenland heeft gezeten, vindt sneller een baan,

vaak ook met een hoger startsalaris.” Freddy Weima, directeur van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationalisering in het onderwijs, ziet volop voordelen aan een stage of studie in het buitenland. Daar komt de academische uitdaging die er in het buitenland kan liggen, doordat je er colleges kunt volgen die je in Nederland niet kunt doen, nog bij.

HEBBEN WE UW INTERESSE GEWEKT? Het gehele artikel leest u op analysenederland.nl.

ADVERTENTIE

De toekomst is nu: wat vraagt dat van ons onderwijs? We willen leerlingen voorbereiden op de toekomst. In deze tijd van snelle veranderingen en technologische vooruitgang bieden digitale toepassingen een belofte. Denk aan uitgebreidere leerhulpmiddelen. Maar hoe integreer je technologie en innovatie daadwerkelijk in het leerproces van leerlingen en leraren? Volgens Annemarie Kaptein, bestuurder van Bazalt Groep, is toekomstgericht onderwijs meer dan aandacht voor technologie. Juist menselijke waarden zijn nodig. ‘Gebaseerd op actueel onderwijsonderzoek en de dagelijkse praktijk zien we vijf aandachtsgebieden waar elke onderwijsprofessional of school aan zou kunnen werken,’ aldus Annemarie. Met leraren als cruciale verbindende schakel. Nieuwsgierig en onderzoekend Kinderen en jongeren zijn van nature nieuwsgierig en het onderwijs moet dit blijven aanwakkeren. Haal technologische innovaties de klas in, neem zelf een onderzoekende houding aan en laat leerlingen experimenteren en ontwerpen. Discussieer ook over de impact van technologie. Kunnen posten op Instagram is één, de gevolgen van posts overzien is minstens zo belangrijk… Leerlingen en leraren als eigenaar van hun leerproces Scholen hebben al veel aandacht voor professionalisering en het creëren van een inspirerende leergemeenschap. Bazalt begeleidt scholen in dit proces, waarbij centraal staat wat je als school, leraar en directeur moet doen om leerlingen te laten groeien. Voor leraren geeft professor John Hattie, onderwijswetenschapper uit Nieuw-Zeeland, twee waardevolle aanwijzingen, gebaseerd op wereldwijde onderzoeksdata: kijk naar je lesgeven door de ogen van leerlingen en help leerlingen hun eigen leraar te worden (ook in onze digitale wereld). Marcel Bogaarts, directeur Bazalt, ziet de effecten van zo’n benadering: ‘De leerlingen zijn meer betrokken en voelen zich werkelijk eigenaar van hun leerproces.’ Dit vereist ook aansluiting bij hun digitale belevingswereld.

structuren inzetten, aldus professor Spencer Kagan, Amerikaans expert in onderwijs, psychologie en coöperatief leren. Dat vraagt van leraren om ‘breinvriendelijk’ lesgeven, met aandacht voor bewegen, afwisseling en gestructureerd samenwerken. Digitale geletterdheid Ten slotte moeten leerlingen natuurlijk leren omgaan met technologie en digitale toepassingen. Digitale geletterdheid staat hoog op de beleidsagenda. Het digitale tijdperk heeft grote invloed op onze onderlinge communicatie en samenleven. Denk maar aan nepnieuws. Digitale vaardigheden voor democratisch burgerschap worden steeds urgenter. Ook hier spelen scholen en leraren een rol. Daarbij kunnen zij vooral inspelen op vraagstukken vanuit de eigen situatie. De wereld komt de school al binnen. De toekomst is nu. Bazalt Groep In Bazalt Groep werken onderwijsadviesbureaus Bazalt, HCO en RPCZ samen aan de kwaliteit van onderwijs voor 0 tot 18-jarigen met behulp van training, coaching, advies en educatieve uitgaven. Vanuit wetenschappelijk onderbouwde inzichten en met beide benen in de praktijk zetten 180 adviseurs zich hiervoor in.

Relaties en positieve groepssfeer ‘Misschien lijkt het of leren steeds individualistischer wordt, maar in sociaal verband ontwikkelen kinderen en jongeren belangrijke vaardigheden,’ zegt Jankees Dekker, directeur RPCZ. ‘Hierbij kunnen leraren hen ondersteunen.’ De impact van technologische innovaties vraagt ook aandacht voor sociale vaardigheden. Leraren vervullen hierin een voorbeeldrol. Zij leren leerlingen samenwerken en zo te bouwen aan een positief groepsklimaat. Coöperatief en breinvriendelijk onderwijs Veel leraren worstelen om leerlingen bij de les en gemotiveerd te houden. Ons brein is het actiefst als we sociale