Analyse #51 - Goede Start

DIT IS EEN COMMERCIËLE BIJLAGE GEDISTRIBUEERD DOOR AD. DE REDACTIE IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD.

Nr. 51 Maart 2020

Goede Start EUROPEAN

MEDIA PARTNER

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl

Ga voor duurzaam en gezond Begin 2020 op de juiste manier Maarten Willemen:

Minder CO2 in de atmosfeer is de oplossing!

Lees meer op pagina 2

Duurzaamheid:

Gezond leven:

Duurzaamheid:

De uitdagingen van de energietransitie: “We hebben nieuwe kennis nodig.”

Nederlandse chefs strelen de tong met minder zoute gerechten Er zijn veel mooie alternatieven voor zout te bedenken, maar toch eten Nederlanders veel meer zout dan goed voor ze is.

Het klimaat verkeert momenteel in een noodtoestand waar snel iets aan gedaan moet worden. De Europese Green Deal, die pleit voor een klimaatneutraal Europa, zal hierin een belangrijke rol gaan spelen.

Lees meer op pagina 10

Lees meer op pagina 15

Lees meer op pagina 5

Naar een klimaatneutraal Europa

CO2 NEUTRAAL BOUWEN: EEN KWESTIE VAN BOMEN Bomen zetten zeer efficiënt CO2 om in hout. Met PEFC-gecertificeerd hout heb je de garantie dat wat geoogst wordt ook weer bijgroeit. Zo bouw je met PEFC aan een duurzame toekomst.

Kijk wat PEFC voor jouw duurzame plannen kan betekenen op pefcnederland.nl

2

Goede Start analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

IN DE PUBLICATIE Goede Start 2. Voorwoord: Maarten Willemen 5. Naar een klimaatneutraal Europa 6. Propaangas levert milieuvoordeel op 7. Hout heeft de toekomst

8. Is groene stroom écht groene stroom?

10. Uitdagingen van de energietransitie 14. Judith zorgde voor MS-patiënten tót ze zelf MS kreeg 15. Minder zoute gerechten in restaurants

ANALYSENEDERLAND.NL Biologische voeding We kiezen vaker voor biologische en duurzame voeding, ook voor onze dieren.

ANALYSENEDERLAND.NL Gepersonaliseerde woning Mensen willen graag comfortabel en aangenaam wonen.

LUISTER NAAR DE PODCAST Analyse 15 minutes Een podcast die je bijpraat over de laatste trends en ontwikkelingen.

Meer hout: effectief tegen klimaatverandering

H

et besparen van

energie is de kortste weg naar CO2-vermindering, maar met energiebesparing alleen komen we er niet. We kunnen ook de gevormde CO2 uit de lucht vastleggen. Gelukkig bestaat er al een mogelijkheid om geproduceerde CO2 op te slaan.

Niks innovatiefs of ingewikkelds, maar bewezen effectief.

Iedere boom zet efficiënt CO2 om in hout: al miljoenen jaren. Het enige dat nodig is om CO2 te binden: een boom, de zon en water.

En het hout van die boom is weer prima bruikbaar als bouwmateriaal, waarin de CO2 opgeslagen blijft. Wanneer het hout als bouwmateriaal wordt gebruikt, blijft CO2 ook nog eens vastgelegd gedurende de hele levensduur. Indien het hout uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is, is er ook nog de zekerheid dat wat geoogst wordt ook weer bijgroeit.

Voorwoord

ANALYSE #51 Goede Start

van nieuw bos helpt dus ook het gebruik van hout uit duurzaam beheerde bossen écht bij het tegengaan van klimaatverandering. In hout

wordt immers CO2 langdurig vastgehouden. Het duurzaam beheren van bos betekent vóór alles dat deze bossen ook bos blijven. Door het hout uit deze bossen te gebruiken krijgen de bossen economische waarde en wordt vooral in de tropen juist voorkomen dat bossen verdwijnen voor andere doelen, zoals voor de productie van veevoer of palmolie. Geen ontbossing dus door houtproductie, maar duurzame houtproductie om ontbossing tegen te gaan! Want dan wordt gegarandeerd dat deze bossen goed beheerd worden. Dat wil zeggen: met respect voor het leefgebied van planten en dieren én met respect voor de rechten en het welzijn van de mensen die in- of van het bos leven. Meer duurzaam beheerde bossen én het gebruik van duurzaam geproduceerd hout uit deze bossen dragen efficiënt bij aan de oplossing van het klimaatprobleem.

Behalve het aanleggen

De klimaatverandering hangt vooral samen met de hoeveelheid CO2 die in de lucht aanwezig is. Minder CO2 in de atmosfeer is dus de oplossing.

Foto: Persfoto

termijn realiseerbaar, zelfs in Nederland. Om meer bos te planten is samenwerking nodig tussen de industrie, als CO2 producent en als aanjager en financier, en de grondeigenaar die wel de ruimte heeft voor bos, maar niet de middelen voor de aanplant. Ook de overheid speelt een rol. Er zijn al mooie voorbeeldprojecten, maar het kan meer; veel meer. Het belangrijkste is om nu gewoon aan de slag te gaan. Zo is het een prima idee om aan boeren subsidie te verstrekken voor het aanleggen van bos op landbouwgrond. Daarmee worden veel actuele problemen op korte en op langere termijn aangepakt: een deel van de stikstofproblematiek wordt acuut opgelost, de groeiende bomen dragen bij aan het wegvangen van CO2 en over 30-40 jaar leveren deze bossen een duurzame grondstof: hout.

Wat hebben we dus vooral

nodig? Meer bomen, meer bossen en meer gebruik van hout. De aanplant van veel kleine bossen is op korte

Campagne Manager: Wolf van Nispen Managing Director: Amanda Ghidoni Chief Content Officer: Mats Gylldorff Redactie: Marjon Kruize, Féline van der Linde Graphic Design: Charlotte Hovenier Tekst: Marjon Kruize, Féline van der Linde, Hugo Schrameyer, Ronneke van der Genugten, Demi Schoenmakers, Karin Smits & Jerry Huinder Coverfoto: Chanan Greenblatt, Zane Lee Gedistribueerd met: Het Algemeen Dagblad 2020

Bij het aanleggen of

beheren van bossen én bij het oogsten en gebruiken van hout is het natuurlijk van belang dat die duurzaamheid ook echt wordt

gegarandeerd. Alle betrokken partijen: de financiers, de overheid én u, als burger, moeten er op kunnen vertrouwen dat duurzaam ook echt duurzaam is. Het certificeren van het bosbeheer, het hout en het papier en de verwerkende industrie is een bewezen manier om dit vertrouwen te bevestigen. Certificeren betekent dat door onafhankelijke deskundigen wordt beoordeeld of het bosbeheer voldoet aan de strenge eisen die we er aan stellen, én of het hout dat we gebruiken ook aantoonbaar uit duurzaam beheerde bossen komt. Certificering geeft de garantie dat we door het gebruiken van hout ook écht bijdragen aan de oplossing in plaats van aan het probleem. Met gecertificeerde bossen en met gecertificeerd hout en papier weet iedereen dat onze bossen duurzaam worden beheerd.

Maarten Willemen Voorzitter Algemene Vereniging Inlands Hout

European Media Partner Wij maken online en print campagnes met waardevolle, interessante content die gedistribueerd worden naar relevante doelgroepen om de business van onze klanten te laten groeien. Onze branded content en native advertising oplossingen zetten jouw verhaal op de eerste plaats.

Uitgegeven door: European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424 NL-1016 GC Amsterdam

Partner content in deze campagne is tot stand gekomen in samenwerking met onze klanten. Dit zijn commerciële uitingen.

Web: www.europeanmediapartner.com

Dit is een commerciële uitgave. De AD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

Email: nl@europeanmediapartner.com redactie@europeanmediapartner.com

Tel: +31 20 808 82 00

ADVERTENTIE

GROEN, HET NIEUWE GOUD Maar is dat zo? “Tot op zekere hoogte”.

Joost Verhagen van Cobra Groeninzicht uit het Brabantse Vianen veert op.

Als taxateur van bomen kan hij de ‘waarde’ van een boom berekenen.

Verhagen: “Een gemiddelde stadsboom heeft een waarde van circa € 15.000,-. Hierbij kijk ik als taxateur sec naar de ‘stichtingskosten’. Met deze benadering neem ik dus de baten van de boom niet mee. En nu lijkt het erop dat groen het nieuwe goud is. We kennen allerlei fantastische eigenschappen aan de bomen toe.

Maar is dat terecht?”

Groen of rood?

Waar wil je dat je school van je kinderen staat? Daar waar veel groen is, of juist verstening? Verhagen: “Juist, daar waar het groen is. Groene schoolpleinen leveren gelukkigere kinderen op, er wordt minder gepest en de schoolprestaties zouden beter zijn. Wetenschappelijke studies te over: meer groen, minder overgewicht, meer groen, minder last van ADHD, meer groen, minder criminaliteit, meer groen, minder hittestress en ga zo maar door.

En voor huiseigenaren: je huis in een

groene omgeving is tot wel 16% meer waard. Dat lijkt me positief, niet waar?”

Baten van bomen in harde euro’s Verhagen is een van de grondleggers van i-Tree Nederland. Verhagen: “Met i-Tree berekenen we de baten van bomen. Denk aan de hoeveel CO2 die een boom heeft vastgelegd, hoeveel zuurstof hij jaarlijks produceert en hoeveel fijnstof hij vangt. En wat te denken van de hoeveelheid water die een boomkroon opvangt en met vertraging naar het riool laat wegvloeien? Allemaal aspecten die uitgedrukt kunnen worden in keiharde euro’s.”

Honderd miljoen Dat is het aantal bomen in Nederland.

Met Cobra’s BomenMonitor zijn deze exact op kaart gezet. Verhagen: “Van al die bomen is de kroonvorm en hoogte bekend en hebben we in beeld gebracht wat de baten van al deze bomen zijn”.

Addertje onder het gras Verhagen: “Het bomenbestand in een beetje stad legt al snel vele

honderdduizenden kilo’s aan CO2 vast. Maar als we inzoomen op wat die stad aan CO2 produceert… dan moet er soms het honderd- of zelfs duizendvoudige bijgeplant worden om dat te compenseren. En er is nog een addertje te vinden; bomen mogen in de stedelijke omgeving niet oud worden.

Gemiddeld worden bomen daar zo’n 35 jaar, maar bomen gaan pas bij een leeftijd van circa 50 jaar een serieuze bijdrage leveren.”

Kansen in zicht Verhagen: “Dit is leuk; wij brengen namelijk met satellietbeelden en luchtfoto’s locaties in beeld waar bomen geplant kunnen worden. Én wat hun levensverwachting op die plek zo ongeveer zal zijn. Alleen op kansrijke plekken zal groen veranderen in goud!”

Meer informatie?

Joost.Verhagen@Cobra-groeninzicht.nl www.bomenmonitor.nl

Joost Verhagen.

Gemaakt voor Momenten

Modulaire buitenverblijven Samen met jou kijken we graag wat bij jouw specifieke situatie past. Vind je het niet in het huidige aanbod? Dan maken we het graag voor jou op maat!

Jouw tuin, jouw wereld

Hillhout maakt met smaakvolle kwaliteitsproducten en slimme toepassingen jouw droomtuin bereikbaar. We willen je inspireren om van de tuin jóuw tuin te maken. Een perfecte plek om te genieten van de mooiste momenten.

Vind je Hillhout dealer in de buurt op www.hillhout.com om jouw tuinwens te realiseren.

Warmere vloer, meer comfort en gezondere woning

KLIMAATEFFICIËNT Alle broeikasgassen die wij nu nog uitstoten, dragen bij aan de

TONZON VLOERISOLATIE, ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling aan de onderkant.

Andere soorten isolatie (zoals het in de nieuwbouw gebruikte EPS) beperken wel het warmteverlies door geleiding maar stralen de doorgelaten warmte aan de onderkant gewoon uit. Zo lekt 24 uur per dag warmte aan de onderkant weg, waardoor zelfs nieuwbouwwoningen met vloerverwarming nog niet echt energiezuinig zijn. Het unieke TONZON Thermoskussen reduceert deze warmtestraling trapsgewijs tot vrijwel nul.

De vloer wordt sneller warm en de vloertemperatuur is hoger bij een lagere luchttemperatuur. Zo heeft u meer comfort met minder energieverbruik.

versnelling van het broeikaseffect.

Daarom moeten we, als we energie willen besparen, ook gaan letten op de klimaat- en milieukosten die wij daarbij maken. De uitspraak dat alle isolatiematerialen goed zijn omdat ze alle energie besparen, is daarom niet juist. Soms duurt het jaren voordat alle energie is terugverdiend door de besparing op de CO2-uitstoot.

Het TONZON Thermoskussen is de

TONZON Vloerisolatie zorgt ook bij nieuwere woningen nog voor een stijging van het wooncomfort, een lagere gasrekening en minder vocht in huis.

meest klimaat-efficiënte vloerisolatie ter wereld zo blijkt uit onderzoek van het NIBE. Omdat er bij de uitvoering geen vrachtwagens zijn betrokken,

SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en soms ronduit ongezond. Door onderdruk wordt constant vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen en dat vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. Dit is misschien wel de meest duurzame maatregel voor veel nederlandse woningen. In de gebruiksfase biedt het talloze voordelen waaronder energiebesparing.

De TONZON Bodemfolie is volledig recyclebaar.

blijft de uitstoot van fijnstof en stikstof in de binnensteden beperkt.

Thermoskussens

Bodemfolie

DUURZAME TIPS Tonzon HR-Radiatorfolie kan direct achterop de radiator worden geplakt zonder dat deze van de muur hoeft.

Het doet zo onzichtbaar zijn werk.

Voor meer informatie kijk op:

www.tonzon.nl of bel 053 - 433 23 91

Goede Start

5

analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Naar een klimaatneutraal Europa Duurzame start

Het klimaat verkeert momenteel in een noodtoestand waar snel iets aan gedaan moet worden. De Europese Green Deal, die pleit voor een klimaatneutraal Europa, zal hierin een belangrijke rol gaan spelen.

Hilbert Klok & Rik Harmsen

Windenergie heeft potentie

Tekst: Marjon Kruize

Duurzaam Leven

Foto: Zane Lee & BN W

Al jaren verkent Nederland de mogelijkheden voor windenergie als duurzame energiebron.

O

nlangs presen-

Tekst: Eoin Hennekam

teerde de Euro-

Foto: NWEA

pese Commissie de Green Deal, een routekaart op weg naar een duurzame Europese economie waarin klimaat- en milieuproblemen worden gezien als kansen op alle beleidsterreinen. Het plan zou ervoor moeten zorgen dat Europa in 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld wordt. En dat is niet het enige. De Green Deal zal ook de economie stimuleren, de volksgezondheid en levenskwaliteit verbeteren en de natuur beschermen. stelt voorzitter Ursula von der Leyen dat de Europese Green Deal een nieuwe groeistrategie is die meer opbrengt dan hij kost. De strategie gaat in op de manier waarop we leven, werken, produceren en consumeren en legt uit hoe we dit kunnen veranderen om ons leven gezonder en onze bedrijven innovatiever te maken. Een goed uitgevoerde strategie kan er volgens Von der Leyen voor zorgen dat onze economie wereldleider wordt, terwijl we ook onze planeet en alles wat er op leeft, onze biodiversiteit, onze bossen en onze In het persbericht

Een goede uitgevoerde strategie kan er voor zorgen dat onze economie wereldleider wordt, terwijl we ook onze planeet en alles wat er op leeft, onze biodiversiteit, onze bossen en onze zeeën beschermen.

zeeën beschermen. Ook laat Europa de rest van de wereld dan zien dat je wel degelijk duurzaam én concurrerend

De Green Deal zal ook de economie stimuleren, de volksgezondheid en levenskwaliteit verbeteren en de natuur beschermen. kan zijn, waardoor andere werelddelen ons hopelijk zullen volgen. hoe we de uitstoot kunnen terugbrengen, we het milieu gezonder maken en de natuur beschermen terwijl we ook nieuwe economische kansen blijven scheppen. Elke sector en elk Het plan beschrijft

land zal hieraan een steentje moeten bijdragen om de transitie te doen slagen, stelt uitvoerend vicevoorzitter Frans Timmermans in datzelfde persbericht. echter wel forse investeringen, zowel van de EU als van de overheden in de lidstaten en de private sector. Hiervoor is dan ook, een investeringsplan gepresenteerd dat de aanzet zal zijn voor overheidsinvesteringen en dat zal helpen particuliere middelen vrij te maken via financiële EU-instrumenten zoals InvestEU. Uiteindelijk zou dit een biljoen euro aan investeringen moeten opleveren.

Zo’n ommekeer vergt

gezorgd voor een rechtvaardige transitie, immers is niet elke regio even ver wanneer het op de energietransitie aankomt. Alle

Ook wordt er

regio’s zullen financiering nodig hebben en het investeringsplan voorziet daar dan ook in. Dankzij deze investeringen komen er genoeg middelen vrij om werknemers en gemeenschappen te helpen die momenteel nog afhankelijk zijn van de waardeketen van fossiele brandstoffen.

Een goed uitgevoerde strategie kan er voor zorgen dat onze economie wereldleider wordt, terwijl we ook onze planeet en alles wat er op leeft, onze biodiversiteit, onze bossen en onze zeeën beschermen.

Vooral de meest kwetsbare burgers krijgen hierdoor bescherming, omscholing en arbeidskansen in nieuwe economische sectoren.

In maart 2020 zal de Commis-

Iedereen wordt betrokken bij de uitvoering van de Green Deal.

sie ook een klimaatpact lanceren om de burger een stem en een rol in de nieuwe maatregelen te geven, informatie te delen, lokale initiatieven te promoten en oplossingen te verspreiden om anderen te inspireren. Zo wordt iedereen betrokken bij de uitvoering van de Green Deal.

Eerst was het vooral een samenspel tussen boeren en energieleveranciers, maar tegenwoordig wordt er steeds vaker samengewerkt met burgercoörporaties. Dat vertelt Rik Harmsen, specialist wind op land bij de Nederlands Windenergie Associatie (NWEA). In het Klimaatakkoord zijn wind en zon onze belangrijkste duurzame elektriciteitsbronnen. De potentie voor windenergie in Nederland is enorm. “Dat geldt voor wind op land, maar nog meer voor wind op zee”, voegt Hilbert Klok, specialist wind op zee, daaraan toe. Maar waar liggen de uitdagingen voor windenergie?

Er zijn duidelijke verschillen tussen wind op zee en wind op land. “De hele systematiek is anders. Een van de verschillen is bijvoorbeeld de afstemming met de nabije omgeving voor wind op land. Dit speelt minder op zee omdat daar geen mensen wonen. Op zee worden tenders uitgeschreven op een door de overheid uitgekozen locatie, terwijl op land tot nu toe initiatiefnemers (vaak in overleg met overheden) zelf locaties opzoeken.

Bovendien is het op zee veel makkelijker grote volumes te bouwen. Ook is het verkrijgen van vergunningen op zee makkelijker”, vertelt Klok.

Locaties van energie-intensieve industrie spelen een rol voor de keuze voor windparken op zee. “Voor wind op zee zijn kustlocaties, zoals havens, de meest logische plaats om de grote volumes aan windenergie aan te laten landen”, vertelt Klok. “Daar bevindt zich immers de vraag naar energie én het scheelt grote infrastructuuruitbreidingen op land.” Harmsen vult aan: “Die grote volumes heb je ook nodig om af te kunnen stappen van het gas en voor energie-efficiëntie. Concreet: in het klimaatakkoord is afgesproken om minimaal 35 terrawattuur (TWh) uit wind en zon op land te halen en 49 TWh uit wind op zee. In 2030 verwachten we dat ons elektriciteitsverbruik voor minstens zeventig procent uit duurzame bronnen komt, met wind als belangrijkste bron.”

Daarmee impliceren Klok en Harmsen dat het combineren van verschillende bronnen van energie een oplossing zou kunnen zijn. “We zien dat bedrijven in de industrie kijken naar een combinatie van bronnen. Dat maakt het mogelijk om een volledige transitie naar duurzame elektriciteit mogelijk te maken; het waait immers niet altijd hard genoeg om aan de energiebehoefte te kunnen voldoen. Daarom is de samenwerking tussen verschillende partijen in de hele keten, van opwek tot verbruik, zo belangrijk. Bovendien creëert die samenwerking ook meer vraag en aanbod, wat per saldo leidt tot een kostendaling en dus voor beiden een betere prijs”, vertelt Klok.

Toch zijn er ook beren op de weg. “We hebben nu als het ware een kip-eisituatie. We wachten op elkaar met investeren: de industrie wil zekerheid over voldoende goedkope groene elektronen, de windsector wil dat er voldoende vraag komt. De gesprekken zijn weliswaar op gang, maar de structuur van ‘wie doet wat’ ontbreekt nog”, zegt Harmsen. Klok en Harmsen vertellen verder: “De overheid moet de regierol pakken. De verduurzaming moet een gezamenlijk plan worden: wat hebben we van elkaar nodig en wanneer? Eigenlijk een soort gezamenlijke vraag-aanbodroutekaart, zoals die er nu al is voor alleen wind op zee.” Klok geeft aan dat de overheid er nog teveel op vertrouwt dat de markt het oplost.

Alleen is het vraagstuk te complex en de risico’s te groot.

De markt komt juist pas in beweging als de overheid de regie pakt. “Het is risicovol om de verantwoordelijkheid te veel bij de markt te leggen als we de klimaatdoelstellingen willen halen”, aldus Harmsen.

6

Goede Start analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Propaangas levert een hele hoop milieuvoordeel op Duurzame Start

Vakantiewoningen-exploitant Droomparken is groot voorstander van CO2-gecompenseerd propaangas.

Tekst: Hugo Scrameyer

Foto: Persfoto’s

W

ie behoef-

aan ontstressen, moet toch eens zijn licht opsteken bij Droomparken.

De locaties zijn namelijk te vinden op de mooiste plekjes in Nederland. Het gros van de veertien parken met vakantiewoningen en – bungalows ligt op de Veluwe, terwijl er tevens parken zijn in Zeeland, Limburg en Noord-Holland. De regio’s zijn misschien verschillend, maar wat de parken bindt, is de natuurlijk omgeving waarin de parken zijn gevestigd. De term natuurlijk duidt in deze context niet zelden op bosrijk of ruimtelijk buitengebied. te heeft

drieduizend recreatiewoningen zijn gevestigd in prachtige buitengebieden. Dat staat buiten kijf, terwijl die locaties veelal de uitdaging kennen dat er geen aansluiting bestaat op de openbare nutsvoorzieningen. Dat betekent ook voor de gasvoorziening dat we ons moeten wenden tot alternatieven”, aldus Andries Bruil, directeur van Droomparken, “Onze ruim

waarbij hij tevens aangeeft dat daartoe al vanaf de bouw van de verschillende parken een oplossing werd gevonden in propaangas.

Dankzij deze schone en voordelige energiebron zijn de bungalows op de parken ook tijdens koude wintermaanden op een aangename temperatuur te krijgen. meer. De Nederlandse overheid heeft immers de ambitie om versneld te stoppen met het winnen van aardgas in Groningen.

Daarmee leeft misschien het idee dat we in Nederland op termijn geen gas meer kunnen gebruiken als energiebron. Die vlieger gaat

Maar er is

Al voordat de aardgasdiscussie op gang kwam, hadden wij gekozen voor het alternatieve propaangas. echter niet op. Propaangas is immers geen aardgas uit Groningen. Propaangas

We kijken naar een brede waaier aan mogelijkheden zoals hybride oplossingen, inclusief de mogelijkheden om CO2 gecompenseerd propaangas te combineren met een warmtepomp.

wordt in bulktanks en gasflessen verkocht als brandstof voor koken, stoken en als warmwatervoorziening.

“Onze recreatievoorzieningen zijn gevestigd op locaties met een groene en natuurlijke omgeving. Een vorm van milieubeleving past daar op een heel synergetische wijze bij. Een park in een groene omgeving zonder duurzaamheidsambities laat zich niet met elkaar rijmen. Al voordat de aardgasdiscussie

op gang kwam, hadden wij gekozen voor het alternatieve propaangas.”

Die duurzaamheidsam-

is zelfs nog verder opgeschaald. Tegenwoordig wordt namelijk gebruik gemaakt van CO2 gecompenseerd propaangas. Dat is propaangas waarbij de CO2-uitstoot van het gasverbruik wordt gecompenseerd door te investeren in duurzame (energie)projecten. Het is op dit moment nog niet mogelijk om op grote schaal biopropaan te leveren. CO2 gecompenseerd propaangas is één van de weinige manieren om toch duurzaam om te gaan met gasverbruik. Die overstap betekent niet dat de installatie moet worden aangepast. Er wordt immers gebruik gemaakt van dezelfde gassoort. bitie

naar Andries Bruil, die dus al eerder heeft aangegeven dat zijn organisatie een stevige focus heeft op duurzaamheidsoplossingen. Alle alternatieNog even terug

Propaangas wordt in bulktanks en gasflessen verkocht als brandstof voor koken, stoken en als warmwatervoorziening.

ven om milieuambities te halen, passeren daarbij de revue. Dat geldt bij nieuw te bouwen vakantiewoningen, terwijl dat tevens geldt voor onderkomens die worden gerenoveerd.

“We kijken naar een brede waaier aan mogelijkheden zoals hybride oplossingen, inclusief de mogelijkheden om CO2 gecompenseerd propaangas te combineren met een warmtepomp. Dat is niet altijd even eenvoudig, te meer omdat bestaande vakantiewoningen vaak nog niet optimaal zijn geïsoleerd en er veel warm water in een kort tijd wordt verbruikt.

Wat een oplossing kan zijn, is een cv ketel met een grote warm water boiler, die bijvoorbeeld gedurende de dag wordt verwarmd middels zonnepanelen, maar dan praat je wel over een volume van pakweg vijfhonderd liter. Dan zul je de bestaande woningen stevig moeten verbouwen.”

Wat dat betreft,

besluit Andries Bruil, is CO2 gecom-

penseerd propaangas wel degelijk een transitiebrandstof naar de toekomst toe. Hoe het duurzaamheidsvraagstuk zal uitpakken, is op voorhand niet tot achter de komma uit te tekenen, terwijl propaangas nu al duidelijk milieuvoordeel oplevert ten opzichte van traditionele brandstoffen.

Feiten De duurzame voordelen van groen gas zijn eigenlijk nog nauwelijks bekend bij consumenten en bedrijven, terwijl er tevens verwarring is over de betekenis. Bij CO2 gecompenseerd propaangas wordt de CO2 gecompenseerd.

Het gas heeft dus een groen karakter, doordat er wordt geïnvesteerd in duurzame energieprojecten die zorgen voor de vermindering van de hoeveelheid CO2-uitstoot elders op de wereld.

ADVERTENTIE

Met OK Gas stap voor stap naar een beter milieu!

OK Gas uw betrouwbare leverancier van CO2-gecompenseerd propaangas

www.okgas.nl - +31 (0)418-587005

Goede Start

7

analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Hout heeft de toekomst Duurzame Start

Er hangt nog altijd een negatieve wolk rondom het kappen van bossen.

Mensen worden nog altijd boos en ketenen zich aan de bomen vast, wanneer deze worden verwijderd.

Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland.

Bouw van duurzame woningen

Tekst: Féline van der Linde Foto: Woodvision Hillhout & Oliver Paaske

T

och moet er anders

Duurzame Start

naar hout gekeken worden volgens Sander Kindt van Hillhout. Hout kan ons namelijk leiden naar een duurzamere wereld. “Hout is niet alleen een mooi product met een fantastische uitstraling, maar het levert ook een grote bijdrage aan de aanpak van de CO2 problemen in de wereld. Hout is namelijk in staat om CO2 op te slaan.” unieke eigenschap, gaat Kindt verder.

“Bos en hout zorgen voor een prettige leefomgeving en het kan ook altijd weer aangroeien. Alles wat er wordt gekapt in een bos kan weer aangroeien, mits het bos duurzaam beheerd wordt.

Maar het allerbelangrijkste is dat hout CO2 kan opslaan.

Een kubieke meter hout slaat ongeveer één ton CO2 op.

En als het hout oneindig lang

Nederland is sinds mei dit jaar in de ban van stikstof en PFAS. De gevolgen voor zowel de maatschappij als de bouw- en infrasector zijn enorm. Wat ging er mis? En wat zijn de oplossingen volgens Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland.

Text: Claudia Pietryga Foto: Bouwend Nederland

Afgelopen mei oordeelde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet voldoet, dat was flink schrikken.

“Ondanks dat er rekening werd gehouden met diverse scenario’s, had inderdaad vrijwel niemand verwacht dat de Raad van State dit zou besluiten. Het kabinet was overtuigd dat het PAS overeind zou blijven, ondanks waarschuwingen.”

Hout heeft een

Door het hout slim toe te passen kan je klanten lang laten genieten van een mooi kwaliteitsproduct. gebruikt wordt, kan de CO2 ook oneindig lang opgeslagen blijven. Hoe meer hout je kapt en gebruikt, hoe meer CO2 je kan opslaan. Mits je

Hout kan ons namelijk leiden naar een duurzamere wereld.

ervoor zorgt dat er altijd weer bomen bijkomen.”

Mensen hebben vaak een

negatief beeld als het gaat om het kappen van bomen, maar er zijn strikte richtlijnen wat betreft het beheren van het bos, aldus Kindt. “Hoeveel er bijvoorbeeld gekapt mag worden en hoeveel er spontaan moet bijgroeien. De natuur moeten we namelijk ook de ruimte geven om te groeien.” voor duurzaam bosbeheer die ervoor zorgen dat deze richtlijnen nageleefd worden. Zo weten consumenten dat hout uit goed beheerde bossen komt. Kindt: “Ik ben zelf ook bosbouwer en ik Er zijn keurmerken

zie om mij heen dat mensen soms boos worden als er hout gekapt moet worden.

Waarom zij boos worden weet ik niet precies, maar ik denk dat mensen het gevoel hebben dat we in Nederland relatief weinig bos hebben en dat mensen het bos meer zien als plek voor recreatie dan voor houtproductie.

Men denkt dat houtkap het bos vernietigt, terwijl dit niet zo is. Europese bossen zijn juist gebaat bij houtkap. Dit bevordert de natuurkwaliteit en zorgt voor onderlinge concurrentie tussen nieuwe en oude bomen waardoor het bos alleen maar sterker wordt. De voordelen die het kappen van bomen met zich mee brengt worden naar mijn

idee niet altijd begrepen.” speelt hier een belangrijke rol in volgens Kindt. “Wij als houtsector snijden onszelf in de vingers als het bos niet goed beheerd wordt. We hebben niet alleen belang bij een goede regulering van de bossen, maar ook bij een goede voorlichting. Wij willen dat mensen begrijpen dat hout ook veel CO2 kan opslaan en daarmee een bijdrage kan leveren aan de CO2- reductie.”

De houtsector

Daarnaast denken veel mensen nog dat hout meer onderhoud nodig heeft dan andere materialen. Volgens Kindt klopt dit niet. “Niet alle houtsoorten hebben een even lange levensduur, maar we kunnen dit wel verlengen door bijvoorbeeld te impregneren. Het mooie van hout is dat het zich eenvoudig en voordelig laat bewerken ten opzichte van andere materialen. Door het hout slim toe te passen kan je klanten lang laten genieten van een mooi kwaliteitsproduct.”

Hout heeft dus de toekomst

Bos en hout zorgen voor een prettige leefomgeving en het kan ook altijd weer aangroeien.

want het kan een significante bijdrage leveren aan het Klimaatvraagstuk, aldus Kindt.

“Door goed beheerde bossen zal de CO2 opslag toenemen en dit zal een bijdrage leveren aan een duurzamere wereld.”

“Er zijn een aantal zaken misgegaan, bijvoorbeeld bij de borging en uitvoering van de beheerplannen bij de provincies. Er zijn diverse mogelijkheden om de stikstofdepositie (deels) te herstellen. Je kunt een gebied bijvoorbeeld ontplaggen of damwanden slaan voor hydrologisch herstel. Dit zijn alleen soms vrij kostbare projecten en daar moet maar net geld voor zijn of geld voor vrijgemaakt worden. Dit gebeurde helaas niet altijd.”

Wat zijn de gevolgen voor Nederland?

“Nederland sloeg na het oordeel van de Raad van State in mei vorig jaar direct in een bestuurlijke kramp en duizenden bouwprojecten waar een vergunning voor moest worden verleend werden per direct gestopt. Inmiddels zit er sinds oktober een kleine vooruitgang in en gaan bouwprojecten die ten onrechte zijn stilgelegd maar mondjesmaat door. Maar er ligt nog veel stil. Het punt is, de bouw is zo breed. Het gaat niet alleen om de aanleg van snelwegen, maar ook om de bouw van woningen, scholen, welzijnsinstellingen, bruggen en dijken. De gevolgen zijn groot. Het geeft niet alleen veel onzekerheid op het gebied van werkgelegenheid in de bouwsector, maar ook de verduurzaming van Nederland komt niet in de benodigde stroomversnelling. Om de woningnood te verkleinen moeten minimaal 75.000 huizen per jaar gebouwd worden. Maar door het uitblijven van nieuwe vergunningen loopt de woningnood alleen maar verder op, met alle gevolgen van dien.”

Wat zijn jullie suggesties voor de overheid zodat er wel doorgebouwd kan worden?

De Raad van State heeft de bouw expliciet genoemd als sector waarvoor een drempelwaarde logisch zou zijn. Want de uitstoot van onze sector is klein, en het maatschappelijk belang is groot. Precies wat Bouwend Nederland al een aantal maanden geleden bepleitte bij het kabinet. We vinden daarom dat het kabinet alle inspanningen moet richten op het snel instellen van een drempelwaarde voor de bouw- en infrasector. Daarnaast is duidelijk dat het kabinet meer werk moet maken van natuurbeheer en -herstel. Wij pleiten voor een Wet Natuurherstel, waarmee wordt verzekerd dát beheer- en herstelplannen worden uitgevoerd, wanneer dat gebeurt en dat er budget voor is. Tot slot zal het kabinet serieuze noten moeten kraken over bronmaatregelen.

Hoe kunnen overheden de bouw- en infrasector helpen om emissies verder terug te dringen?

“Ook de bouw committeert zich aan het versneld terugdringen van emissies. Hierbij ligt het accent op het bouwproces, aangezien nieuwe gebouwen– omdat zij aardgasloos worden gebouwd – vrijwel geen stikstof uitstoten. Overheden kunnen de sector helpen om de verduurzaming van bouwmaterieel een impuls te geven.

Bijvoorbeeld door in hun aanbestedingen en vergunningen harde eisen te stellen aan de emissies van het ingezette bouwmaterieel. Je kunt dan denken aan een sloopregeling of een subsidieregeling voor de aanschaf van duurzamer materieel.”

8

Goede Start analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Is jouw groene stroom wel écht groene stroom?

Duurzame Start

heeft genomen. Er zijn inmiddels 700.000 gebouwen met een zonnepaneel op het dak. Het is ondertussen gewoon een verdienmodel geworden. Je bent niet alleen milieubewust bezig, je kunt er ook nog aan verdienen.”

De belangstelling voor duurzaam opgewekte stroom groeit weliswaar, maar er bestaat nog veel onduidelijkheid over échte groene stroom. De term die in deze context vaak valt, is sjoemelstroom. Daarbij gaat het om fysieke stroom gecombineerd met groene stroomcertificaten uit het buitenland.

Een initiatief dat in dit ver-

Tekst: Hugo Schrameyer Foto: Persfoto & Zbynek Burival

K

omen we meteen

maar tot de hamvraag. Want als particulieren en ook bedrijven steeds meer belangstelling aan de dag leggen voor groene stroom, waar dan op te letten? Heel simpel, reageert groene stroom-expert Joost Posthuma. “Dan moet je letten op de term GvO, een afkorting voor Garantie van Oorsprong. Met dit begrip wordt hetzelfde

Wil je in aanmerking komen voor de hoogste norm, dan kun je er niet meer onderuit om te kiezen voor échte groene stroom.

Het wil ook gebeuren dat stroom uit kolencentrales wordt vergroend. Dan wordt er ook gebruikgemaakt van een GvO, maar dan van een GvO van waterkracht uit Scandinavië.” oorspong ook, bij die waterkrachtcentrales in Scandinavië. Door het vermarkten van de groencertificaten werden de bijbehorende duurzaamheidsgaranties op de markt gebracht,

Daar lag de

In veel gevallen maak je als afnemer geen gebruik van groene stroom, maar van grijze stroom. bedoeld als groencertificaat.

Daarmee wordt het bewijs aangevoerd dat de geleverde energie daadwerkelijk duurzaam is opgewerkt.

maak je als afnemer geen gebruik van groene stroom, maar van grijze stroom. Dus een soort van tussenvorm: stroom uit bijvoorbeeld een kolencentrale in combinatie met groene stroomcertificaten uit het buitenland.”

waarna ze werden ingekocht door Nederlandse leveranciers die gebruik maakten van stroom uit vervuilende centrales. “In veel gevallen

dat deze stroom wel als groene stroom in de markt wordt gezet. Het volume aan buitenlandse certificaten is enorm groot, hetgeen tevens betekent dat er op Europese schaal een enorme hoeveelheid groene stroom wordt gecreëerd. Daarmee ontbreekt ook de prikkel om een daadwerkelijke duurzaamheidsomslag te maken. “Er bestaat aan afnemerszijde weliswaar steeds meer besef over GvO’s en echte groene stroom, maar we zijn er helaas nog lang Bijkomend probleem is

niet. Veel energieleveranciers wekken graag de suggestie dat ze iets goeds voor het milieu doen, maar in feite ben je dus gebruiker van grijze stroom.”

Garantie van Oorsprong, hoe meer emmers de groene leverancier moet leveren. Dus wordt de totale hoeveelheid vanzelf telkens groener.”

En toch. Om

Die constatering valt

de materie net even wat ingewikkelder te maken. Er ligt geen leiding tussen de afnemer en de producent van groene stroom.

Dus eigenlijk weet je nooit helemaal zeker of je milieubewust bezig bent.

Strikt genomen, is dat inderdaad juist, reageert Posthuma. Om deze complexiteit wat te vergemakkelijken: je zou het stroomnetwerk kunnen vergelijken met een groot zwembad dat is afgevuld met emmers water van groene en van vervuilende leveranciers. “Hoe meer afnemers besluiten dat ze willen kiezen voor groene stroom met een

tevens in cijfers uit te drukken. Volgens het CBS werd in 2018 18,2 miljard kilowattuur elektriciteit geproduceerd uit hernieuwbare bron. Dat komt overeen met ongeveer 15% van het totale elektriciteitsverbruik en met 7,4% van het totale energieverbruik in Nederland. Op zich best aardige cijfers, maar de groei zit er nog niet echt in.

Er is dus nog altijd werk aan de winkel, aldus Posthuma.

“Wat iedere consument in Nederland kan zien, is dat het aantal woningen en gebouwen uitgerust met zonnepanelen een enorme vlucht

band zeker ook genoemd kan worden, is de CO2 Prestatieladder, die door spoorweginfrastructuurpartij ProRail werd ontwikkeld en nu op grote schaal wordt toegepast. Inmiddels maakt niet alleen deze partij er gebruik van, maar ook tal van bedrijven in de bouwsector, Rijkswaterstaat, circa 20 gemeenten, bijna alle provincies en diverse netwerkbedrijven. De kracht van de CO2-Prestatieladder is dat het bedrijven zelf aan het werk zet om, op basis van eigen inzicht en mogelijkheden, ambitie te tonen en maatregelen te nemen, die ook doorwerken in de uitvoering van projecten. is er veel te doen over bouwen volgens groene normen. Ook de CO2 Prestatieladder kun je daarbij als instrument inzetten, waarbij er tevens kan worden gekeken naar de eigen inspanning in relatie met de C02-uitstoot van de totale keten. “Wil je in aanmerking komen voor de hoogste norm, dan kun je er niet meer onderuit om te kiezen voor échte groene stroom.”

In de bouwsector

ADVERTENTIE

Cum laude of cum fraude?

Vraag sollicitanten om een uittreksel uit het diplomaregister. In tegenstelling tot een kopie is dit digitale document rechtsgeldig en betrouwbaar.

Vraag de kandidaat ook om het Europass CV europass.nl

Voorkom diplomafraude en kijk op diplomaregister.nl

Is jouw bedrijf al groen?

Steeds meer ondernemers gaan ‘groen’. Uit intrinsieke motivatie of omdat klanten erom vragen komt er steeds meer aandacht voor duurzaamheid. Naast gewoon zakendoen, willen steeds meer bedrijven ook een positieve impact maken voor hun omgeving. Toch heeft slechts een klein percentage van alle ondernemers nu nog echte groene stroom.

Laaghangend fruit Een bedrijf verduurzamen hoeft niet ingewikkeld te zijn. Echt groene stroom inkopen is een gemakkelijke en zichtbare eerste stap. Dus geen ‘sjoemelstroom’, geen stroom uit biomassa, maar echte groene stroom uit windmolens en zonneparken in Nederland. Het installeren van zonnepanelen is een logisch vervolg dat naast verduurzaming ook nog eens een mooie besparing kan opleveren. Met een rendement dat ruim boven de 10% kan uitkomen, is dit een investering die voor veel ondernemers zeer interessant kan zijn.

Duurzame profilering Niet alleen klanten, maar ook potentiële nieuwe medewerkers vinden duurzaamheid steeds belangrijker.

Daarom willen bedrijven laten zien dat zij ook hun verantwoordelijkheid nemen. Een mogelijkheid om dit te doen is via de CO2 prestatieladder, een certificering waarmee bedrijven laten zien hun uitstoot terug te dringen. Maar ook door hun medewerkers actief te betrekken bij duurzaamheid, kan een ondernemer impact maken.

Pure Energie levert pure energie Al 25 jaar bouwt Pure Energie wind- en zonneparken om daarmee echte groene stroom op te wekken.

Alleen deze zelf opgewekte stroom verkopen we aan onze zakelijke en particuliere klanten, waardoor we kunnen garanderen dat onze stroom echt groen is.

We zijn niet voor niets al zeven keer uitgeroepen tot duurzaamste energieleverancier door onder andere de consumentenbond, Greenpeace en Natuur & Milieu. Onze stroom zorgt niet alleen voor een goed verhaal, maar draagt ook bij aan de score op de CO2 prestatieladder van onze klanten. Daarnaast hebben we programma’s waarbij we de medewerkers van onze klanten mee laten profiteren van groene stroom of collectief aanbiedingen kunnen doen voor zonnepanelen. Onze missie is het verduurzamen van Nederland. Samen met onze klanten, zowel zakelijk als particulier, gaan we deze uitdaging aan.

Wil jij je organisatie ook verduurzamen? Neem dan contact op met ons zakelijke team via 088 101 3000 en vraag naar Thom, Joost, Moni, Boyd of Sharon. Zij staan klaar om samen met jou aan de slag te gaan. Of neem contact met ons op via zakelijk@pure-energie.

10 Goede Start analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Uitdagingen van de energietransitie Duurzame start

De energietransitie is in volle gang. Het Klimaatakkoord van 28 juni 2019 legde de maatregelen vast van de energietransitie.

Manon Janssen Boegbeeld Topsector Energie, voorzitter Industrietafel Klimaatakkoord

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto’s

Dr. Ir. Ballard Asare-Bediako Programmamanager Onderzoek en Innovatie bij SEECE en senior onderzoeker in Smart Grids

I

n 2030 moeten de broei-

kasgassen met 49% verminderd zijn en in 2050 moet dit 95%-100% zijn. Zo moet in 2050 de landbouw en het landbouwgebruik klimaatneutraal zijn en de huizen van het aardgas af. Dr. Ir. Ballard Asare-Bediako, programmamanager Onderzoek en Innovatie bij SEECE en senior onderzoeker in Smart Grids, vertelt waar de uitdagingen liggen in de energietransitie.

De plannen en ambities zijn er, maar hoe zorgen we ervoor dat we die gaan halen?

Waar we in de praktijk tegen aan lopen is dat er geen balans is tussen vraag en aanbod. men nodig heeft voor deze energietransitie is kennis, aldus Asare-Bediako. “De oude manier van werken zal niet meer werken om deze transitie tot stand te brengen. We hebben een nieuw plan van aanpak nodig en daar hoort nieuwe kennis bij. Het menselijke kapitaal is hierbij cruciaal. Want wie kan de energietransitie begrijpen?

Het huidige onderwijssysteem moet dan ook veranderen.

Daarnaast hebben we de overheid nodig. We hebben nationale politieke richtlijnen nodig die de mensen en bedrijven kunnen implementeren. Deze driehoek van mensen (kennis), overheid en bedrijven is nodig om de energietransitie te realiseren.”

Het eerste wat

de praktijk tegen aan lopen is dat er geen balans is tussen vraag en aanbod. De wind waait namelijk niet altijd hard in Nederland

In 2030 moeten de broeikasgassen met 49% verminderd zijn en in 2050 moet dit 95%-100% zijn.

en ook de zon schijnt niet altijd. En wanneer de zon schijnt in de zomer hebben we de opgeslagen warmte van de zonnepanelen niet nodig, terwijl de zon in de winter, als we ons huis wel willen verwarmen, juist niet schijnt.

Dit vereist een verandering volgens Asare-Bediako. “Het eerste wat daarbij belangrijk is, is het aanpassen van onze levensstijl. Start bijvoorbeeld overdag de wasmachine en niet wanneer je thuiskomt van werk, wanneer iedereen gebruik wil maken van het energienetwerk. Ook het opslaan van energievoorraden in het systeem moet verder worden ontwikkeld. Nu kunnen we zonne- en windenergie voor een korte periode opslaan en op een slimme manier gebruiken in zoge-

naamde Smart Grids. Dat is een elektriciteitssysteem dat zorgt voor een betere afstemming van de vraag en het aanbod van de verschillende energiebronnen.” We moeten slimmer omgaan met de duurzame energie die er is op een bepaald moment en dat vereist aanpassingen in ons dagelijks leven, de Smart Grids kunnen ons daarbij helpen. wij het relatief goed. Het is belangrijk om te kijken naar waar we vandaan komen. Wij zijn een land dat van gas en kolen naar duurzame energie moet. Dan is de transitie naar duurzame energie een zeer grote en moeilijke stap.

Maar de progressie die wij maken is indrukwekkend.

“In Nederland doen

Het tempo waar wij dat in doen mag alleen omhoog.”

De energietransitie bete-

kent alle hens aan dek, aldus Asare-Bediako. “De uitdagingen die de energietransitie met zich mee brengt zijn niet door één sector op te lossen. Politieke richtlijnen alleen zijn niet genoeg. We moeten iedereen mee krijgen van samenleving, overheid, gemeente, provincie tot aan bedrijven. Iedereen moet bereid zijn om de energietransitie te realiseren. Als we een antwoord willen op het probleem moet iedereen bereid zijn om zich aan te passen.” we iedereen mee? “Kennis is macht. Hoe meer mensen weten over de energietransitie, hoe meer ze bereid zijn om zich aan Maar hoe krijgen

Wij zijn een land dat van gas en kolen naar duurzame energie moet. Dan is de transitie naar duurzame energie een zeer grote en moeilijke stap.

Waar we in

We hebben een nieuw plan van aanpak nodig en daar hoort nieuwe kennis bij. Het huidige onderwijssysteem moet dan ook veranderen.

te passen. Daarbij komt dat mensen niet zullen veranderen, alleen als zij gedwongen worden. Nationaal beleid is daarom nodig. En het draait ook om geld. Als we groen willen worden, zullen we moeten investeren.”

Ons doel voor 2050: 95% CO2 reductie.

Hou de planeet leefbaar Duurzaam Leven

Veranderingen gebeuren allemaal tegelijkertijd, op grote schaal en met een ongekende snelheid. De energietransitie is het voorbeeld van zo’n verandering. En ik maak me zorgen; want het gaat niet goed met onze planeet.

Tekst: Manon Janssen Foto: Topsector Energie & Zbynek Burival

Het meest recente IPPC rapport geeft opnieuw aan dat wij mensen drastisch actie moeten ondernemen om onze planeet leefbaar te houden. Waar we dit vijf jaar geleden nog moesten uitleggen, is dit inmiddels wel duidelijk bij de meeste mensen. Er is dus hoop – maar we moeten wel aan de bak.

We moeten ons energiesysteem ombouwen van een model gebaseerd op éénrichtingsverkeer van product naar eindverbruiker, naar een model waarin consumenten producenten worden en de regie decentraliseert.

Gelukkig zijn we in Nederland goed in dit soort complexe vraagstukken.

Ons doel voor 2050: 95% CO2 reductie. Maar dit kan pas écht slagen als er breed draagvlak is doorheen alle lagen van de Nederlandse samenleving. Daarom is het Klimaatakkoord, gesmeed in het klassieke poldermodel.

De uitdaging voor de industrie is groot. Al het laaghangende fruit is geplukt tussen 1990 en 2015 en het totale CO2 budget moet ook de economische groei accommoderen. Dat vraagt grote investeringen voor onder meer een gelijk internationaal speelveld (EU-ETS), een waterstofprogramma, CCS en nog veel meer.

Innovatie blijft keihard nodig. Oplossingen bestaan nog niet, zijn te duur of werken nog onvoldoende. Er is meer afstemming, minder regellast en maximale facilitering vanuit de overheid nodig. We willen nog breder afstemmen met bedrijven, kennisinstituten en gebruikers. Want uiteindelijk is de energietransitie alleen haalbaar als we meedoen en de technologie gebruiken. Daarom faciliteert de topsector energie op samenwerkende consortia en meerjarige projecten die over de grenzen van de jaarbudgetten heen kijken.

De mens komt pas echt in beweging als hij het echt wil of echt moet. Dus daarom deze oproep: maak er een persoonlijke missie van, maak fouten en leer, maar ga aan de slag. Niets doen is geen optie. De energietransitie loopt over de grenzen van ons leven heen en er is niet één waarheid of één pad. Onzekerheid is de enige zekerheid waar we mee moeten werken. Aan ons de taak dus.

Goede Start 11 HAN - Partner Content HAN - Partner Content analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Jongeren in techniek hebben de toekomst Partner Content HAN

Steeds meer jongeren willen bijdragen aan een betere wereld en zijn zich bewust van het klimaatvraagstuk. Een goed voorbeeld hiervan zijn de ‘klimaatspijbelaars’, onder leiding van de Zweedse Greta Thunberg. Zij hebben inmiddels iedereen wakker geschud dat we nu actie moeten ondernemen en dat iedereen moet en kan bijdragen aan een duurzamere wereld.

Het is algemeen bekend dat jongeren de toekomst in handen hebben en een frisse blik kunnen werpen op de toekomst en daarvoor met de meest inventieve oplossingen komen. Toch is het voor veel jongeren moeilijk wanneer zij een studiekeuze moeten gaan maken. Want welke opleiding kies je om bijvoorbeeld het klimaatvraagstuk op te lossen? De hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) signaleert dat het huidige beeld dat er heerst van jongeren die voor technische studies kiezen vooral jongeren (jongens) zijn die graag met technische producten of systemen bezig zijn. Dat is jammer en een gemist kans voor jongeren die geïnteresseerd zijn in het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken. Jongeren, die kiezen voor een technische hogere beroepsopleiding, kunnen daadwerkelijk bijdragen aan oplossingen voor het klimaatvraagstuk.

Maar hoe kunnen we jongeren ervan overtuigen om voor techniek te kiezen? Niet alleen de maatschappelijke problemen zijn de afgelopen vijftig jaar veranderd ook het hoger beroepsonderwijs is veranderd. Juist nu sluiten de technische hoge beroepsopleidingen beter dan ooit aan bij de problemen die de maatschappij moet oplossen.

De HAN probeert jongeren te overtuigen om voor een technische studie te kiezen door onder andere een aantal extra’s te bieden aan de studenten. Zo hebben studenten de mogelijkheid om naast hun studie een bedrijf op te zetten. Een mooi voorbeeld hiervan is student Roel Bleumer, die tijdens zijn studie werktuigbouwkunde Volta Energy oprichtte, dat duurzame energiesystemen ontwikkelt en verhuurt. Daarnaast kunnen studenten een stage in het buitenland volgen, want het klimaatvraagstuk is

”

Juist nu sluiten de technische hoge beroepsopleidingen beter dan ooit aan bij de problemen die de maatschappij moet oplossen. een wereldwijd vraagstuk. Verder werken studenten gedurende de opleiding de helft van de lestijd aan maatschappelijke vraagstukken van echte bedrijven. Veel van deze vraagstukken hebben een relatie met het klimaatvraagstuk. Ten slotte, bieden zij sinds een aantal jaren ook studies in het Engels aan. Deze trekken veel internationale studenten aan die van over heel de wereld komen. Met het resultaat dat jongeren in contact komen met hoe bijvoorbeeld de energievoorziening is geregeld in Sudan.

Jongeren hebben de toekomst in hun handen en kunnen bijdragen aan oplossingen voor een beter klimaat en een duurzamere wereld juist door voor een technische hogere beroepsopleiding te kiezen.

Tessa van Doremaele Programmamanager Maakbaarheid bij Alliander Jongeren krijgen opleiding in de praktijk bij Alliander.

We staan voor de grootste uitdaging ooit Partner Content Alliander

Liander (onderdeel van Alliander) is één van de regionale netbeheerders van gas en elektriciteit. Door het Klimaatakkoord moet in 2030 49% minder CO2 worden uitgestoten en in 2050 moet dit tussen de 95 en 100% zijn. Alliander staat voor de grootste uitdaging ooit. Anderhalf miljoen woningen moeten worden verduurzaamd en er moeten steeds meer elektrische auto’s de weg op kunnen. Dat alles heeft een enorme impact op het elektriciteitsnet. Alleen in de hoofdstad zijn tot 2030 al zes tot acht extra onderstations nodig om de groei en verduurzaming van de stad te faciliteren. “Wij hebben heel veel technische mensen nodig”, vertelt Tessa van Doremaele, programmamanager bij Alliander. Er is dus werk aan de winkel, maar hoe pakt Alliander dit aan?

Wij zijn op dit moment heel druk bezig met het opzetten van programma’s om meer mensen te werven en aan te trekken, gaat Van Doremaele verder. ”Zo scholen wij mensen om, onder andere statushouders, en proberen wij de jongere generatie aan te trekken. Elke groep is anders. Mensen die uit een andere sector komen moeten zich het vak elektrotechniek nog eigen maken en de focus bij bijvoorbeeld de statushouders ligt vooral op het leren van Nederlands.

Jongeren leren snel, maar hebben meer begeleiding nodig.”

Jongeren kunnnen daadwerkelijk bijdragen aan een duurzamere toekomst.

www.han.nl

Sinds drie jaar werkt Alliander samen met de hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) aan het Operational Network Program. Jongeren met een havodiploma

of een mbo-diploma kunnen een tweejarig programma volgen, het Operational Network Program (ONP). “Vanaf het begin treden de jongeren bij Alliander in dienst.

Je kunt het programma zien als een soort traineeship. Zij beginnen met een korte introductiecursus en gaan dan twee jaar lang Elektrotechniek studeren aan de HAN en bij ons werken. Gemiddeld is een student op maandag en dinsdag bij ons aan het werk, op woensdag krijgen zij bedrijfsscholing, op donderdag zijn zij op de HAN en op vrijdag is er ruimte voor huiswerkbegeleiding. Na het afronden van het ONP gaan zij bij ons aan de slag als engineer en wordt het contract wat ze al hebben in principe omgezet in een vast contract.”

De eerste lichting is heel positief. “Jongeren kunnen met ons ONP programma heel snel aan de slag. Ook krijgen zij een goed startsalaris. Wij zien nu nog dat er te weinig jongeren voor techniek kiezen, terwijl er een vacature druk van één op negenendertig is.

Jongeren kunnen dus kiezen uit negenendertig banen na hun studie. We willen, onder andere met het ONP programma, laten zien dat techniek een heel gaaf vak is.”

De energietransitie gaat enorm veel werk met zich meebrengen. “We doen er alles aan om slimmer te werken en oplossingen te bieden. Zo halen we bijvoorbeeld de administratie weg bij onze technici. Mensen die wij nu opleiden zijn niet morgen klaar.

Door slimmer te werken, diverse potentiële arbeidsgroepen te benaderen, deze op te leiden, om te scholen en door te scholen proberen wij voorbereid te zijn op de dag van morgen en de toekomst.”

Goede Start

12

analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

‘Optimale zorg is dat je kunt weggaan met een goed gevoel’ Gezonde Start

Het gesprek met de patiënt. Dat is waar het om draait bij Tommie Niessen, de vloggende verpleger.

En dan niet over het weer, maar over de echte zaken des levens. “Gesprekken van mens tot mens. Oudere mensen zijn ook gewoon mensen, toch?”

Tekst: Jerry Huinder Foto: Milan Vermeulen & Darko Stojanovic

“

Ga het eerst nou eens

Tommie Niessen Vloggende verpleger

Stel: je mag één dag minister

ervaren, en heb dan een oordeel.” Dat is de boodschap van Tommie Niessen, de vloggende verpleger.

Niessen laat met zijn vlogs en blogs zien hoe hij zijn werk als verpleger ervaart en dat het meer is dan alleen billenwassen. En met succes. Hij is een hit op facebook en Instagram, schreef een boek, was te gast bij praatprogramma’s, en merkt ook dat mensen oprecht geïnteresseerd raken in de zorg door zijn ‘verslaggeving’. Maar naast alle positieve reacties worden er ook negatieve dingen gezegd.

Mensen vinden hem naïef omdat hij de zorg positief onder de aandacht wilt brengen, terwijl er ook veel mis is.

Niessen begrijpt dat wel, maar ondanks dat hij vervelende onderwerpen zoals de dood niet mijdt, wil hij het wel positief blijven benaderen. “Er wordt al genoeg gemopperd in de zorg en over de zorg. Ik vind het niet mijn taak om dat ook te gaan doen. Ik heb zeker een mening, maar die probeer ik zo min mogelijk te geven.”

van Volksgezondheid zijn. En stel daarbij: wat jij beslist die dag wordt ook daadwerkelijk uitgevoerd. Wat zijn de eerste drie dingen die je zou veranderen in de zorg?

“Ik zou mensen een beetje meer salaris geven. Een beetje meer waardering, daar is niks mis mee. Maar tegelijkertijd weet ik dat het daar niet om gaat, dus ik zou ook zorgen voor meer tijd. Minder tijd naar onzin, meer ruimte voor een sociaal praatje. Ik kwam ooit bij iemand thuis en daar had ik letterlijk tien minuten de tijd om zijn ogen te druppelen, zijn kousen uit te doen en zijn benen in te smeren.

Nou haal je dat makkelijk in tien minuten hoor, alleen die man was eenzaam, en die wilde gewoon vertellen hoe het met hem ging en wat hij die dag had gedaan. Maar daar was geen tijd voor. Die tijd zou ik dus creëren.”

En als derde?

“Vrijheid voor zorgverleners.

Ik zou ervoor zorgen dat zorgverleners niet meer alles

Zorgverleners moeten veel meer voor zichzelf opkomen.

hoeven te registreren. Niet meer: ik ben vijf minuten bij meneer Pieters geweest, tien minuten bij mevrouw Janssen en zeven minuten bij meneer Klaassen. Ik zou zorgverleners verantwoordelijk maken voor een aantal cliënten, en ze zelf laten beslissen hoe ze dat op een ochtend indelen. Die registratie kost alleen maar tijd en dan kom ik weer bij mijn tweede punt. Gelukkig gebeurt er op dit vlak al veel.” …Maar er moet nog meer gebeuren?

“Ja. Begrijp me niet verkeerd, sommige dingen zijn belangrijk om te registeren, maar veel zorginstellingen hebben zelf ook opgelegde regels.

Mijn moeder werkte ergens waar ze moest aftekenen dat ze de aftekenlijsten had uitgeprint. Dat is echt gebeurd hè.

Zoiets wordt opgelegd, maar je hoeft dat niet te accepte-

ren. De mensen aan het bed kunnen heel veel zelf bepalen, zonder dat ze het zelf weten.

Zorgverleners moeten veel meer voor zichzelf opkomen.”

‘Zorg is meer dan billenwassen’, is je credo. Wat vind je nou het allerleukste aan je baan?

“Het contact met de mensen.

De manier waarop je dat doet is het allerbelangrijkste.

Je hebt als verpleegkundige natuurlijk handelingen, maar dat kan iedereen doen.

Hetzelfde geldt voor een spuit zetten of dialyseren. Je moet die handeling natuurlijk goed kunnen, maar hoe je die persoon daarbij begeleidt, is waar het om gaat. Mezelf telkens weer verplaatsen in de persoon, dat is het leukste.

Iemand op zijn gemak stellen, een band opbouwen.”

Hoe doe je dat, een band opbouwen?

“Heel veel vragen stellen, daar krijg ik soms ook commentaar op, haha. Maar ik ben gewoon echt heel erg geïnteresseerd. Hoe zijn ze op dit punt in hun leven gekomen, daar wil ik achter komen. Maar ik wil ook weten hoe ze nu in het leven staan. Je kunt praten over het weer, maar je kunt ook praten over de eerste keer dat ze verkering kregen. Gesprekken van mens tot mens. Oudere mensen zijn ook gewoon mensen, toch?”

Zouden alle verpleegkundigen dat moeten doen?

“Zeker. Iedereen moet tijd vrijmaken om door te vragen, dat vinden mensen echt belangrijk. Ik denk dat het voor 70 procent draait om hoe je met de persoon omgaat en maar 30 procent over de handelingen die je verricht.

Stel je hebt zuster A en zuster B. Zuster A weet perfect hoe

ze moet spuiten, maar kan niet zo goed met mevrouw Janssen omgaan. Zuster B kan het technische gedeelte allemaal net wat minder, het spuiten doet een beetje pijn bij mevrouw Janssen, maar ze gaat wel supergoed met mevrouw Janssen om. Dan zal mevrouw Janssen altijd zeggen dat zuster B het beter heeft gedaan.”

Tot slot: wat is voor jou optimale zorg?

“Dat je echt de ruimte hebt genomen voor een patiënt, zodat je weg kan weg zonder dat je je zorgen hoeft te maken om die persoon. Ik ga vaak weg terwijl ik weet dat die persoon nog behoefte heeft aan een praatje, de sociale zorg, maar ik moet verder, want de volgende patiënt heeft ook hulp nodig. Dat trekt aan je ziel, ik kan daar niet goed tegen. Optimale zorg is dat je kunt weggaan met een goed gevoel.”

ADVERTENTIE

Behandeling mogelijk bij artrose Ruim 1,5 miljoen Nederlanders hebben last van artrose. Dit kan een enorme impact hebben op hun dagelijks leven. Het advies “leer er maar mee leven” is voor mensen vaak zeer onbevredigend.

Daarbij is dit advies een gemiste kans, omdat uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de kwaliteit van bestaande kraakbeencellen kunnen herstellen.

Door middel van de MBST®kernspinresonantie therapie kan het natuurlijk herstellend vermogen van kraakbeencellen gestimuleerd worden. Daarmee wordt de kwaliteit van het kraakbeen verbeterd. Dit zorgt voor minder pijn en meer beweeglijkheid.

Met de innovatieve MBST®-

behandelmethode kunnen mensen geholpen worden die nog niet in aanmerking komen voor een orthopedische oplossing. Denk hierbij aan een prothese of het vastzetten van een gewricht.

In Duitsland is dit een zeer geaccepteerde behandelmethode.

Hier werken al meer dan 400 artsen en specialisten met de MBST®

methode. Dit heeft o.a. te maken met het feit dat er in Duitsland veel meer waarde gehecht wordt aan wetenschappelijke onderzoeken die gebaseerd zijn op resultaten uit de praktijk, de zogenoemde casestudies.

In Nederland zijn dit soort onderzoeken meestal niet leidend voor acceptatie van nieuwe

innovatie behandelingen. Dit is jammer, zeker met de wetenschap dat zowel uit de wetenschappelijke onderzoeken als uit onze eigen praktijkresultaten blijkt, dat 80-85% van de behandelde patiënten baat heeft bij de MBST®-behandelingen. En niet onbelangrijk, de behandeling is niet-invasief en er zitten geen enkele bijwerkingen en risico’s aan.

Deze behandelmethode valt nu nog buiten de verzekerde zorg. Hopelijk zal dit in de toekomst veranderen waardoor minder mensen de klachten van artrose ervaren.

Meer informatie Artrose Centrum Nederland www.artrosecentrum-nederland.nl info@artrosecentrum-nederland.nl 023-5426111

De FreeStyle Libre is een hulpmiddel voor beter diabetesmanagement, zonder routinematig vingerprikken. Het systeem bevordert het zelfmanagement: de inzichten motiveren de gebruiker om zoveel mogelijk binnen het gewenste doelbereik te blijven.

‘ Toen ik nog prikte, voelde ik mij een patiënt’ Zorg voor mensen met diabetes

Onze belofte luidt ‘life. to the fullest.’

Wij zijn ervan overtuigd dat gezondheid de sleutel is tot een energiek leven. Wij vinden dat mensen met diabetes de vrijheid moeten hebben om een actief leven te leiden. Daarom helpen we ze met eenvoudig te gebruiken producten om meer grip te krijgen op hun ziekte. Onze revolutionaire systemen voor het monitoren van glucose leveren zeer nauwkeurige gegevens op. Op basis daarvan kunnen mensen met diabetes beter onderbouwde beslissingen over hun gezondheid nemen.

Met ons Flash Glucose Monitoring-systeem – FreeStyle Libre – behoort het routinematige vingerprikken tot het verleden en is het meten van glucosewaarden een stuk eenvoudiger geworden.

In 2015 kreeg Birgit uit Amsterdam de diagnose diabetes type 2. Een jaar later werd zij doorverwezen naar diabetesverpleegkundige Sandra van Strijp. Birgit had erg veel moeite met het vele prikken in haar vingers. Sandra bracht haar op het idee om haar glucose te controleren met een pijnloze scan: het Flash Glucose Monitoring-systeem. Birgit en Sandra delen hun ervaringen.

Birgit

Birgit (54) heeft diabetes type 2.

Ze gebruikt sinds 2 jaar een Flash Glucose Monitoring-systeem.

‘De FreeStyle Libre helpt mij leren omgaan met mijn diabetes’

FreeStyle Libre

‘Rond mijn vijftigste ben ik naar de huisarts gegaan, want ik had het vermoeden dat ik weleens diabetes zou kunnen hebben.

Helaas bleek ik gelijk te hebben. Ik voelde me schuldig, omdat ik dacht dat ik mijn diabetes zelf veroorzaakt had door mijn overgewicht. In een half jaar tijd ben ik toen met hulp van een diëtist zo’n 30 kilo afgevallen. Ik at altijd al gezond, maar wel te veel.’

Prikangst ‘Op een gegeven moment moest ik 4 keer per dag insuline spuiten. Bovendien moest ik voor en na iedere maaltijd in mijn vinger prikken om te bepalen of ik goed gedoseerd had. Ik heb dit altijd als heel hinderlijk en vervelend ervaren, omdat je dit niet overal even snel kunt doen. De wetenschap dat afvallen heel moeilijk zou worden én het vele prikken, elke dag weer: dat was voor mij het dieptepunt. Ik heb

Het FreeStyle Libre Flash Glucose Monitoring-systeem maakt gebruik van geavanceerde sensoren voor het meten van glucose in het weefselvocht bij personen met diabetes mellitus.

dan ook niet lang getwijfeld over de overstap naar de FreeStyle Libre, ook al moest ik die als type 2-patiënt zelf bekostigen.’

Control freak ‘Met dit Flash Glucose Monitoring-systeem kun je zo vaak scannen als je wilt, voor mij als control freak heel prettig. Ik kwam er bijvoorbeeld achter dat mijn glucose piekt van een voedingsmiddel als cottage cheese. Zo’n voedingsmiddel zet ik nu bewust in als ik richting een hypo ga. Als de trendlijn van mijn Flash-systeem omlaag wijst, dan neem ik voor het slapengaan 100 gram cottage cheese om mijn glucosepeil te laten stijgen. Ik voorkom daarmee een hypo en begin fris aan de dag.’

Leerproces ‘Het is een leerproces, het omgaan met je diabetes. De FreeStyle Libre is daarin een fantastisch hulpmiddel. Het is voor mij het verschil tussen het stenen tijdperk en de moderne tijd. Toen ik nog prikte, voelde ik mij een patiënt. Nu kan ik mijn leven leiden zoals ik dat zelf wil. Met Flash Glucose Monitoring heb ik de controle.’

HbA1c-waarde onder controle Birgit spuit een langwerkende en een snelwerkende insuline. De FreeStyle Libre helpt haar om haar leefpatronen (voeding, bewegen, slaap en stress) te controleren.

Sandra van Strijp

Sandra van Strijp is diabetesverpleegkundige bij de Coöperatie Huisartsen Amsterdam Groot-Zuid (CHAGZ) in Amsterdam. Ze helpt Birgit om haar diabetes te monitoren.

Enkele positieve resultaten:

• Langwerkende insuline: van 23 eenheden naar 18 eenheden. Als het warm weer is, zijn het nog wel 20 eenheden.

• Door beter inzicht in de glucosetrends, is besloten om de snelwerkende insuline gedurende de dag anders te verdelen. Van 9 eenheden in totaal, naar ’s ochtends 5 of 6, ’s middags geen, en ’s avonds 3 eenheden. Daarnaast is het gebruik tot op heden niet verhoogd.

• HbA1c-waarde: van 74 naar 48 mmol/mol.

‘Birgit kwam bij mij terecht omdat ze spuitangst had. Ze had veel moeite met het elke keer weer in haar vinger moeten prikken, de afweging maken tussen wat eet ik, hoeveel ga ik bewegen vandaag, heb ik goed geslapen vannacht, heb ik last van stress, hoe warm is het vandaag, wat staat er verder nog op het programma?

Diabetes is één grote balanceeract, elke dag weer, 24 uur per dag.’

Opluchting ‘We waren ongelooflijk aan het puzzelen.

Op Birgit’s gedrag viel weinig aan te merken: ze at redelijk hetzelfde, sportte veel met een personal trainer en was onder begeleiding van een diëtist. Ik wilde Birgit heel graag op een Flash Glucose Monitoring-systeem hebben, omdat ze dan niet meer zou hoeven prikken. Met haar angst

Topsport ‘Ik krijg het liefste mensen binnen die net hebben gehoord dat ze diabetes hebben en die daar bewust mee om willen gaan.

Als je je lichaam verwaarloost, ben je met diabetes in 1 klap 15 jaar ouder. Bovendien is omgaan met diabetes zoiets als topsport bedrijven: je zit 24 uur per dag aan die ziekte vast. Met Flash Glucose Monitoring leert een patiënt hoe het lichaam werkt en wat de consequenties zijn van een bepaald voedingspatroon.

Nu, na 2 jaar gebruik van de FreeStyle Libre, heeft Birgit een HbA1c-waarde van 48. Birgit is een ideale patiënt: ze gebruikt haar glucosemeter als kennisdatabank, ze blijft veel bewegen en ze eet gezond.

Doordat Birgit haar diabetes nu zo goed onder controle heeft, hoeven we elkaar nog maar 2 keer per jaar te zien. Dit betekent minder tijdsbelasting voor ons beiden, en dus lagere zorgkosten.’

Kijk op myfreestyle.nl voor meer informatie.

FreeStyle Libre en gerelateerde merken zijn handelsmerken van Abbott Diabetes Care Inc. in verschillende jurisdicties. ©2019 Handelsregister: 33179692 Amsterdam. Abbott, Weglaan 9, 2132 JD Hoofddorp. Gesimuleerde gegevens op devices zijn alleen ter illustratie: dit zijn geen echte patiëntgegevens.

The information provided is not intended to be used for medical diagnosis or treatment or as a substitute for professional medical advice. Please consult your physician or qualified health provider regarding your condition and appropriate medical treatment. Individual symptoms, situations and circumstances may vary.

ACP-2019-ADC-841

‘Diabetes is topsport bedrijven’

voor spuiten/prikken zou dat een enorme opluchting zijn. Bovendien zouden we dan veel beter kunnen monitoren welke voedingsmiddelen bij haar een piek veroorzaken.’

14 Goede Start analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Judith zorgde voor MS-patiënten tót ze zelf MS kreeg Gezonde start

Jarenlang werkte Judith van Leeuwen-Jans als wijkverpleegkundige. Ze verzorgde onder andere mensen met MS, tótdat ze zelf MS kreeg en de rollen werden omgedraaid.

Tekst: Demi Schoenmakers & Karin Smits Foto: Arjen Schippers

“

Als wijkverpleegkun-

ik als geen ander wat MS is en wat het voor je toekomst kan betekenen. Maar toch kwam mijn diagnose in 2016 als een donderslag bij heldere hemel.

Ik wilde het niet geloven.” dige weet

Van Leeuwen-Jans werkte

32 uur per week als wijkverpleegkundige en volgde daarnaast een hbo-studie.

“Ik was wel vaak moe, maar dat heeft iedereen weleens. Dacht ik. Op een gegeven moment voelde ik ook allerlei tintelingen aan de rechterkant van mijn lichaam. Het voelde alsof er spijkertjes in mijn huid werden geslagen. Ik dacht dat dat wel over zou gaan, maar later kreeg ik krachtverlies in mijn rechterbeen. Ik voelde

Uiteindelijk ben ik toen naar het ziekenhuis gebracht en al vrij snel volgde de diagnose multiple sclerose.” ze 2 weken opgenomen geweest in het ziekenhuis. “Ik ging enorm snel achteruit en door de uitval in mijn benen en omdat ik enorm ziek was kwam ik in een rolstoel. De 5 maanden na de opname heb ik veel in die rolstoel gezeten. Maar dankzij het revalideren en de steun en hulp van vrienden en familie kan ik de rolstoel sinds begin dit jaar aan de kant zetten. Maar dit is gevaarlijk met MS, want je weet nooit wanneer je hem weer nodig hebt.”

In totaal is

Grenzen aangeven vond

Van Leeuwen-Jans één van

Ik blijf dromen en mijn droom is nu om met de uit eigen ervaring opgedane kennis interne opleidingen te gaan verzorgen voor verschillende zorgorganisaties. steeds minder en kreeg zelfs uitval. Mijn zicht werd trouwens ook steeds minder.

de moeilijkste dingen. “Dat moest ik ook echt leren. Ik wist dat ik op de rem moest.

Van Leeuwen-Jans: “Je moet je grenzen durven én leren aan te geven. Dat vond ik erg lastig.”

Voorheen kon ik alles aan, maar dat veranderde sinds de diagnose. Ik ben altijd een doorpakker geweest en werkte ontzettend hard, maar ineens red je dat niet meer en moet je op tijd stoppen. Je moet je grenzen durven én leren aangeven.

Dat vond ik erg lastig, maar dat is wel iets wat MS met zich meebrengt.” niet dat ze sinds de diagnose stil heeft Dat betekent echter

gezeten. “Ik blijf dromen en mijn droom is nu om met de uit eigen ervaring opgedane kennis interne opleidingen te gaan verzorgen voor verschillende zorgorganisaties.

MS heeft mijn keus voor deze richting versneld. Ik heb jarenlang met veel liefde als wijkverpleegkundige gewerkt, maar als je bijna niet meer voor jezelf kunt zorgen dan kun je anderen ook niet meer verzorgen. Dat gaat dan gewoon niet, al ben je nog zo

hoopt beter te worden. Nu kan dat helaas nog niet en dat is heftig. “Je krijgt een ziekte waarvan je weet dat je nooit meer beter wordt. Het kan eigenlijk alleen maar slechter worden.

Dat is heftig, maar gelukkig heb ik door deze ziekte wel geleerd om ook van alle kleine dingen te genieten en dat vind ik heel belangrijk.

Iedereen met MS

Je krijgt een ziekte waarvan je weet dat je nooit meer beter wordt. Het kan eigenlijk alleen maar slechter worden. gemotiveerd. Mijn toekomst gaat er anders uitzien.”

ADVERTENTIE

Help mee de laatste stukjes van de puzzel te leggen...

“Mijn MS-onderzoek voelde nooit als ‘werk’, maar was mijn lust en mijn leven. Soms was ik de onderzoeksroute even kwijt, maar dan moest en zou ik het juiste spoor terugvinden.

In MS-onderzoek gaat het om meer dan alleen een onderzoeksvraag. Er zit een patiënt achter. Iemand die lijdt aan de ziekte multiple sclerose.

‘Hoe lang duurt het nog?’ was een veel gestelde vraag. Dat maakte tegenvallende resultaten voor mij moeilijk te verdragen.

Tegelijkertijd motiveerden zij mij om altijd weer door te gaan. Als onderzoeker moet je veerkrachtig zijn. Van patiënten wordt nog veel meer veerkracht gevraagd.

Geld is wat het MS-onderzoek verder brengt. Giften van donateurs maakten in de afgelopen veertig jaar belangrijke mijlpalen mogelijk. Daardoor kan de nieuwe generatie onderzoekers de laatste puzzelstukken ontrafelen.”

Emeritus professor doctor Dick Hoekstra Biochemicus, (mede-) oprichter van de afdeling Celbiologie van het UMC in Groningen en van het MS Centrum Noord-Nederland. Was 40 jaar onderzoeker.

“Als onderzoeker moet je zowel oog voor detail hebben, als het grote plaatje zien. Weken doorbrengen in het laboratorium en kijken naar cellen in een schaaltje. Mede daardoor vind ik mijn ontmoetingen met patiënten extra relevant. Deze mensen zijn zo veerkrachtig.

Houden hoop dat onderzoek ontwikkelingen kent waar niet alleen toekomstige generaties, maar ook zij zelf iets aan hebben.

Samen met mijn MS-onderzoeksgroep moet en zal ik een belangrijke stap verder komen. Zonder doorzettingsvermogen en flexibiliteit kun je geen veerkracht tonen. Experimenten kosten tijd en geduld. Ook blijkt dat de uitkomst vaak nog ingewikkelder is dan verwacht. Dan volgt er een nieuwe weg met weer een nieuwe hypothese. En tijd is geld. Grote stappen worden in korte tijd gemaakt en technieken verbeteren voortdurend.

Dat is meer dan hoop…”

Help de nieuwe generatie MS-onderzoekers de laatste stukjes van de puzzel te leggen.

Geef! Ga naar MSonderzoek.nl

Help Susanne en haar onderzoeksgroep de laatste stukjes van de MS-puzzel te leggen.

Hoe? Ga naar MSonderzoek.nl

Doctor Susanne Kooistra Neurowetenschapper en moleculair celbioloog. Een ‘genenexpert’ en toptalent binnen het MS-onderzoek. Zij ontving een MS-fellowship van Stichting MS Research. Inmiddels heeft ze haar eigen MS-onderzoeksgroep binnen het MS Centrum Noord-Nederland.

H v c m k k o

Goede Start 15 analysenederland.nl

Analyse 15 minutes

Nederlandse chefs strelen de tong met minder zoute gerechten Gezonde start

Er zijn veel mooie alternatieven voor zout te bedenken, maar toch eten Nederlanders veel meer zout dan goed voor ze is.

Tekst: Ronneke van der Genugten Foto: Nierstichting & restaurant Vlaar

T

ijdens de Nierstich-

Restaurant Driedaagse verrassen chefs in heel Nederland hun gasten met een culinaire smaaksensatie en tonen ze proefondervindelijk aan hoe smaakvol en puur eten met minder zout is. Het doel is om mensen te enthousiasmeren om ook zelf met alternatieve smaakmakers te koken. ting

De cijfers liegen er niet om;

85 procent van de Nederlandse bevolking krijgt elke dag teveel zout binnen. Niet alleen in eigen keuken, ook buiten de deur. Er ligt hier dan ook een schone taak bij restaurants.

Koninklijke Horeca Nederland (KHN), de branchevereniging voor de horeca, omarmt en ondersteunt het initiatief om te koken met minder zout dan ook: “In het Nationaal Preventieakkoord zijn er afspraken gemaakt met staatssecretaris Blokhuis.

Een daarvan is verantwoord omgaan met voedsel”, vertelt algemeen directeur Dirk Beljaarts. “Als uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de Nederlanders teveel zout eet, moet je als horeca ook de verantwoordelijkheid nemen om je leden te enthousiasmeren en te motiveren om hierbij stil te staan. Onze branchevereniging organiseert door het jaar heen verschillende activiteiten om het gebruik van alternatieven voor zout te stimuleren. De driedaagse is symbolisch, een uitgesproken manier om in de spotlight te

Voor fijnproevers en liefhebbers van pure smaken is dit evenement een uitgelezen moment om de smaaksensatie van minder zout buiten de deur te beleven.

liefhebbers van pure smaken is dit evenement een uitgelezen moment om de smaaksensatie van minder zout buiten de deur te beleven. Door heel Nederland doen restaurants mee aan dit initiatief.

Ambassadeurs chefs Menno Post (Olivijn), Wilco Berends (De Nederlanden), Ferry van Voor fijnproevers en

Het evenement is niet alleen bedoeld voor chefs aan de top, maar ook voor chefs in de dop. Om aandacht voor minder zout in de keuken nog meer kracht bij te zetten, worden ook de krachten gebundeld met koks in opleiding. laten zien dat we bewust bezig zijn met het terugdringen van zout in de keuken.”

Houten (Het Bosch @ the Waterfront), Marko Karelse (Villa la Ruche) en Tim

Golsteijn van Bougainville ontbreken natuurlijk niet in de lijst van meer dan 150 deelnemende restaurants.

Beljaarts: “Uit een onderzoek dat we vorig jaar initieerden, bleek dat 65% van de 650 respondenten die aan het onderzoek hebben deelgenomen al een of meerdere maatregelen heeft getroffen om bewust of bewuster om te gaan met zout. 43 procent geeft aan zout te vervangen door bijvoorbeeld andere kruiden of specerijen. 20% van de respondenten heeft geen zoutvaatje meer op tafel staan. Dit zijn voor ons verrassende aantallen. Er zijn dus al aardig wat horecaondernemers die aandacht besteden aan minder zout op het bord.

Het evenement is

niet

alleen bedoeld voor chefs aan de top, maar ook voor chefs in de dop. Om aandacht voor minder zout in de keuken nog meer kracht bij te zetten, worden ook de krachten gebundeld met koks in opleiding. Zo doet het Koning Willem I College ook mee. Het college in Den Bosch leidt niet alleen deze zogenaamde chefs van de toekomst op, ook de bediening en bedrijfsmanagers worden tijdens de opleiding meegenomen in een zoutbewuste keuken. “Gezondheid is een belangrijk thema in onze opleiding ”, vertelt adjunct-directeur Twan Munsters. “We maken onze studenten bewust van consumptie en laten ze doordachte keuzes maken in de bereiding van biologische producten. De zoutreductie in de keuken is een beweging

die zich al wat langer voordoet. Het kan geen kwaad om daar een constante focus

De cijfers liegen er niet om; 85 procent van de Nederlandse bevolking krijgt elke dag teveel zout binnen. op te leggen. Onze docenten bieden de studenten goede alternatieven voor zout en laten op deze manier zien dat het anders kan. Door leerlingen het zelf te laten ervaren, wordt het voor hen een vanzelfsprekendheid.”

Feiten Voor de Nierstichting Restaurant Driedaagse (23 t/m 29 maart) kunnen fijnproevers een tafel reserveren bij een restaurant (in de buurt) om zich te laten verleiden tot culinaire smaaksensaties met pure smaken en aandacht voor minder zout. Voor deelnemende restaurants zie restaurantdriedaagse.nl Partners van de driedaagse zijn Koninklijke Horeca Nederland, Vitam, Koppert Cress, Resengo, Tromp & Rueb en Scelta Mushrooms.

Het culinaire smaakevent wordt verder omarmd door Lekker, Gault & Millau, JRE en Eurotoques.

Advertentie

"HIER PROEF JE

Kom culinair genieten!

23 – 29 maart

MOOIE GERECHTEN!" GAULT & MILLAU

" EVENEMENT!" JRE

"EEN PURE SMAAKBELEVING" EURO TOQUES

"INSPIREREND LEKKER" LEKKER

Ben jij een fijnproever? Laat je dan verleiden tijdens de derde editie van de Nierstichting Restaurant Driedaagse.

Van 23 tot en met 29 maart serveren restaurants door heel Nederland een speciaal tasting-menu. Om aan jou te bewijzen dat koken met verse ingrediënten en minder zout culinair genieten is in de allerpuurste vorm.

Zelf proeven hoe lekker eten kan zijn met minder zout?

Reserveer dan vandaag nog een tafel voor lunch of diner bij één van de deelnemende restaurants op restaurantdriedaagse.nl

Marko Karelse

Ferry van Houten

Tim Golsteijn

Wilco Berends

Menno Post

Patron-cuisinier

Cuisinier

Chef-kok

SVH Meesterkok

SVH Meesterkok

Villa la Ruche

Het Bosch @the Waterfront

Bougainville

De Nederlanden

Olivijn

“Ik durf te zeggen dat je met

“De ambitie is om onze

“Mensen zijn zo gewend aan

“Met minder zout koken

“Als chef heb ik een

minder zout juist smaak-

gasten een culinaire

zout, ze proeven de pure

verlies je zeker geen smaak

voorbeeldfunctie. Ik wil

voller kan koken. Dat wil ik

ervaring te geven. Gebruik

smaken van producten

als je mooie alternatieven

graag een inspirator zijn

mijn gasten dan ook graag

zout zorgvuldig en met

bijna niet meer. En dat

gebruikt. Voorbeelden

en mensen laten proeven

bewijzen. Want met knof-

mate. Want échte smaak

is jammer, want juist die

hiervan vind ik gember,

dat minder zout eten geen

look, sjalot of bijvoorbeeld

bereid je juist met verse

smaken maken een gerecht

limoenblad en citroengras.

smaakconcessie hoeft

citrusvrucht, creëer je

kruiden of bijvoorbeeld

pas écht interessant. Ik wil

Maar zo zijn er nog tal van

te zijn. Er zijn nog zoveel

fantastische gerechten. Het

zeewier. Dat is niet alleen

mijn gasten inspireren om

ingrediënten waarmee je

prachtige smaakmakers te

creatieve proces van hoe

veel lekkerder, maar ook

ook thuis met kruiden, pure

een gerecht geweldig op

ontdekken, zoals kruiden,

je iets op smaak brengt,

gezond!”

smaken en minder zout te

smaak brengt. De Aziatische

zuren en specerijen.”

maakt dat je de sterren van

koken. Want als een wortel

keuken kent er vele.”

de hemel kookt.”

zout had moeten smaken, groeide hij in zee.”

Deelnemen als restaurateur?

Aanmelden kan via restaurantdriedaagse.nl.