Dit is een commerciële uitgave. Het FD heeft geen betrokkenheid bij deze productie.
ANALYSE MILIEUTECHNIEK MET FOCUS OP CIRCULAIRE ECONOMIE
NR 2 MAART 2017 ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
Lees meer artikelen op analysemaatschappij.nl Op analysemaatschappij.nl vindt u meer artikelen en interviews over duurzame bouwmaterialen, wind- en waterenergie, de kracht van de zon en een fantastisch interview met Elon Musk over de energie van de toekomst.
Inzet biomassa vraagt om massa Er zijn legio toepassingsmogelijkheden voor biomassa als vervanger van fossiele grondstoffen. Niet alleen voor energie of als biobrandstof, maar ook voor het vervaardigen van bijvoorbeeld bioplastics. “Dat is immers de natuurlijke niche van biomassa.”
Lees verder op pagina 5
OVERZICHT
Circulair bouwen: nou en of
De bouwwereld wordt langzaam maar zeker circulair. Dankzij energiebesparing, duurzame grondstoffen en hergebruik van bouwmateriaal.
Lees verder op pagina 8
EDITORIAL
BAS VAN ABEL
FOUNDER & CEO FAIRPHONE
‘Met een mobieltje heb je de hele wereld in je broekzak’ Lees meer op pagina 6
De heilige drieeenheid van een echt circulaire economie – Michel Schuurman
“Door de groei van de wereldbevolking en welvaart produceren en consumeren wij steeds meer. Klimaatverandering, grondstoffenschaarste, de ‘verplastificering’ van ons milieu en zelfs ons voedsel zijn vraagstukken die dringend opgelost moeten worden.” Lees verder op pagina 2
2
EDITORIAL – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
DRIE DIGITALE TOPPERS – LEES ALLE VOLLEDIGE ARTIKELEN OP ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL 1. ‘Alle beroepsgroepen kunnen hun bijdrage leveren aan een groenere wereld’ Ons klimaat staat onder zware druk. Roger Cox zet zich als advocaat, adviseur, onderhandelaar, schrijver en spreker in voor duurzaamheid. Daarbij richt hij zich met name op duurzame toepassingen in de bouw.
2. Minister Henk Kamp: “Op de wat langere termijn zullen we ons moeten richten op energiebesparing, hernieuwbare energie en het afvangen en opslaan van het broeikasgas CO2, zodat dit niet in de atmosfeer terechtkomt.”
Michel Schuurman,
3. Elon Musk ‘Wie niet faalt, was niet innovatief genoeg.’ Investeerder, ondernemer, visionair: Elon Musk maakt het waar. Hij wil niets liever dan een mens naar Mars brengen. Hij zal falen en nog een keer falen. En dan ineens lukt het.
‘Want pas als de prikkel geborgd is, zullen de circulaire ontwerpprincipes en afspraken over retourlogistiek zijn vruchten afwerpen’
Sr. Programmamanager Circulaire Economie MVO Nederland
DE HEILIGE DRIE-EENHEID VAN EEN ECHT CIRCULAIRE ECONOMIE
V
oor u ligt een special boordevol nieuwe, innovatieve technieken en producten die bijdragen aan een betere wereld. Belangrijke innovaties omdat wij door de groei van de wereldbevolking en welvaart steeds meer produceren en consumeren. Klimaatverandering, grondstoffenschaarste, de ‘verplastificering’ van ons milieu en zelfs ons voedsel zijn vraagstukken die dringend opgelost moeten worden. Het wordt daarom hoog tijd dat wij onze economische principes - net als in de natuur - op kringlopen baseren en een circulaire economie realiseren. Vanuit MVO Nederland zien we steeds meer voorbeelden dat het kan, en de bedrijven die hierin vooroplopen zijn de winnaars van morgen. Een circulaire economie begint met het ontwerpen van circulaire producten, gemaakt van niet-giftige en herbruikbare grondstoffen, bij voorkeur van hernieuwbare bronnen, en modulair opgebouwd waardoor reparatie en vervanging van onderdelen mogelijk is. Lego 2.0, zeg maar. En bij de productie ontstaat geen schadelijke uitstoot naar lucht, water of bodem. Een circulair ontworpen en gemaakt product geeft echter nog niet per se een circulair resultaat. Als de gebruiker het product vervolgens weggooit, ontstaat er nog steeds gewoon afval. Er moet dus meer gebeuren om te komen tot een circulaire economie.
Volg ons digitaal:
@europeanmediapartner
Ik kan het profiel interview met Bas van Abel, oprichter en CEO van Fairphone aanraden. Een zeer inspirerend verhaal! Daarnaast zou ik het artikel over Circulaire Economie op pagina 4 zeker lezen, waarin Jacqueline Cramer en Aglaia Fisher aan het woord zijn. Veel leesplezier! Kim Goed, Project Manager
INHOUD 4
Nederland wordt langzaam maar zeker circulair
5
Inzet biomassa vraagt om massa
6
Profiel interview: Bas van Abel
8
Circulair bouwen: nou en of
9
‘Onderzoek en innovatie cruciaal’
10
Lang leve duurzame energie innovaties
11
Duurzaam vaart het langst
ANALYSE MILIEUTECHNIEK
Ook het circulaire proces, het tweede belangrijke element, dient goed ingeregeld te worden. Het gaat hier om de organisatorische aspecten, zoals onderhoudscontracten, het borgen van (retour)logistiek en andere ketenafspraken die ervoor zorgen dat een product dat circulair gemaakt is ook daadwerkelijk circulair kan gaan worden. Maar ook als deze afspraken er zijn, betekent dit nog niet automatisch dat het ook gebeurt. Om een echte circulaire economie te realiseren, moet een derde element aanwezig zijn: de commerciële prikkel. Iemand moet iets willen terug-leveren of terughalen. Hier komen andere businessmodellen om de hoek kijken, waarbij een product wellicht niet verkocht wordt, maar als dienst geleverd wordt waarbij de producent eigenaar blijft. Of dat er bij verkoop meteen al afspraken over de terugkoop gemaakt worden. Of een statiegeldregeling. Want pas als de prikkel geborgd is, zullen de circulaire ontwerp-principes en afspraken over retourlogistiek zijn vruchten afwerpen. Pas dan ontstaat een daadwerkelijk circulair economisch systeem dat onze welvaart meer toekomstbestendig maakt. Geniet van de mooie voorbeelden in deze bijlage en vraag uzelf steeds af: waar kan ik mogelijk bijdragen aan het realiseren van de drie-eenheid die nodig is om de circulaire economie werkelijkheid te maken?
analysemaatschappij.nl
KIM TIPT!
Recycle of geef het magazine door!
Project Manager:
Kim Goed
kim.goed@europeanmediapartner.com Sales:
Viresh Mohan
Managing Director: Jonathan Andersson Hoofdredacteur:
Mats Gylldorff
Eindredacteur:
Jerry Huinder
Office Manager:
Amanda Ghidoni
Layout:
European Media Partner
Tekst:
Erzsó Alföldy Katrien Baarendse
Coverfoto:
Frank Bauer
Gedistribueerd:
Het Financieele Dagblad 2017
Drukkerij:
RODI Rotatiedruk
European Media Partner Nederland B.V Kleine-Gartmanplantsoen 21, 1017 RP Amsterdam Tel: +31 202 622 010 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com
European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising. Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt.
ADVERTORIAL
Positieve oplossingen voor het CO2 probleem Hevige regen in Peru, overvloedige sneeuwval in New York, extreme droogte in Soedan en een snel smeltende Noordpool: het gevolg van klimaatopwarming, veroorzaakt door de uitstoot van CO2 door de industrie, het verkeer en de levenswijze van de mens. GreenSand, ‘groen zand’ gemaakt uit het groen-grijskleurige mineraal olivijn, biedt een natuurlijke oplossing voor het CO2 probleem. Het haalt CO2 uit de atmosfeer en verrijkt de aarde. Eddy Wijnker, oprichter en directeur van greenSand, stuitte negen jaar geleden bij toeval op dit spectaculaire mineraal. Na 34 jaar in de professionele geluidswereld
te hebben gewerkt, ging Wijnker op avontuur in China. Hij maakte er een aardbeving mee, waarna hij op een mooie steen stuitte: “Het was liefde op het eerste gezicht. Het bleek olivijn. Een miljoenen jaren oud vulkanisch gesteente, dat voorkomt in oude steengroeven op tachtig plekken op de wereld en makkelijk te delven is.” CO2 binden in mineralen Er is op de aarde wel meer gesteente dat CO2 bindt. Wijnker: “Olivijn doet dat alleen vele malen sneller en makkelijker. Het bevat veel magnesium, waardoor het relatief snel reageert op het zure CO2 in de atmosfeer. Het is goed voor bomen en planten
en bovendien in ruime mate aanwezig: een derde van onze aardkorst bestaat er uit.” Onbeperkte toepassingsmogelijkheden Het aantal toepassingsmogelijkheden van greenSand is vrijwel onbeperkt. Behalve in de tuin en als vervanger van kalk, kan een mix van zand en stenen van olivijn ook gebruikt worden bij de aanleg van fiets- en voetpaden. Wijnker: “Iedereen kan ermee aan de slag in de tuin: als potgrond of tuinaarde. Maar er zijn veel meer toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan sportterreinen, spoorlijnen en autowegen. Met de aanleg van fietspaden vervang je beton:
één van de grootste vervuilers in de bouwsector. GreenSand is bovendien waterdoorlatend en blijkt in de zomer verkoelend te werken. Daarmee compenseert Olivijn de opwarming van de aarde nog eens extra. Als je dit allemaal systematisch doet, dan heb je het over grote hoeveelheden CO2 die je op deze manier bindt. Het gaat om miljoenen tonnen in een tijdsbestek van vijftig jaar.”
www.greensand.nl
Kies je voor comfortabel, duurzaam én mooi, kies dan voor FAAY-wandpanelen
Slimme wanden voor duurzaam bouwen onuitputtelijke grondstoffen
brandwerend
snel te monteren
geluidwerend
schroefvast
thermisch isolerend
Scheidings-, voorzet-, isolatie- en woningscheidende wanden met uitzonderlijke eigenschappen. Faay Vianen heeft voor élke situatie een passend wandsysteem. Milieuvriendelijk geproduceerd van onuitputtelijke grondstoffen. Geschikt voor eindeloos hergebruik! • • • • • •
Eenvoudige montage Spijker- en schroefvast Goede brandwerendheid (tot 120 min.) Goede geluidsisolatie (tot 59 dB) Voorzien van leidingschachten Voor nieuwbouw, renovatie en transformatie
dubo
Faay is een Nederlands familiebedrijf met 45 jaar ervaring op het gebied van scheidingswanden en plafondsystemen. Wij produceren zo’n 1000 panelen per dag, en dat op duurzame wijze! De Faay wandpanelen hebben een kern van vlasscheven met aan weerszijden een toplaag van gipskarton. De vlaskern van de wanden zorgt voor stabiliteit, een goede brandwerendheid en een zeer hoge schroefvastheid. Faay hecht veel waarde aan duurzaamheid. Ten aanzien van onze producten én ons productieproces. Wij voelen ons verantwoordelijk voor wat we doen en kunnen doen.
www.faay.nl
ONTDEK MEER OP ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
4
TOEKOMST – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
NEDERLAND WORDT LANGZAAM MAAR ZEKER CIRCULAIR Om Nederland in 2050 circulair te maken, moeten er flink wat meters worden gemaakt. Maar het proces is inmiddels in gang gezet. “De techniek is niet het hoofdprobleem, het gaat vooral om de sociale innovatie.”
‘Binnen de circulaire economie koop je geen product maar service’
Onlangs is een rijksbreed
programma Circulaire Economie 2050 geïntroduceerd, gevolgd door een Grondstoffenakkoord. Daarin beloven 200 partijen om de Nederlandse economie circulair te maken. Einde aan het fossiele tijdperk, leve hergebruik en recycling. Althans, dat is het idee. Dit jaar moeten de 200 partijen hun respectievelijke transitieagenda’s op de rit hebben. En in 2030 moet een tussendoelstelling zijn gerealiseerd, namelijk vijftig procent minder gebruik van primaire grondstoffen.
Jacqueline Cramer, emeritus hoog-
leraar Duurzaam innoveren en voormalig minister van Milieu, was namens de Amsterdam Economic Board één van de ondertekenaars van het akkoord. “Wij hebben ingetekend op alle vijf transitieagenda’s, namelijk Biomassa en voedsel, Kunststoffen, Maakindustrie, Bouw en Consumptie-goederen. Die thema’s krijgen prioriteit in de Metropoolregio Amsterdam vanwege hun producthergebruik en hoogwaardige recycling van grondstofstromen.” Bij de transitie naar een circulaire economie vormt de technologie volgens Cramer overigens niet het grootste struikelblok. “Er is
rond hun product. Daar kunnen ze simpelweg niet omheen.”
Cramer: “De Nederlandse regelgeving kan duurzame innovatie remmen, zoals in de bouwsector. Daar moet dringend verandering in komen. Zorg dat mensen binnen een maand antwoord krijgen op hun vraag. En creëer meer regelvrije zones binnen regio’s, waar bedrijven vrij mogen experimenteren.”
in de loop der jaren een hoop geld geïnvesteerd in de techniek. Wat wij nu vooral nodig hebben is sociale innovatie: veranderingsprocessen waarbij partijen gaan samenwerken.” Daarnaast moet de overheid de hand in eigen boezem steken. Door de doelen te expliciteren, de overgang naar een circulaire economie te faciliteren en door sneller en duidelijker te handelen. Zo is het bij de toepassing van biomassa volgens Cramer niet altijd helder waaróm iets niet mag. Dus blijft het voor marktpartijen onduidelijk: mogen we een bepaald product nou wel of niet in de markt zetten? Cramer: “De Nederlandse regelgeving kan duurzame innovatie remmen, zoals
in de bouwsector. Daar moet dringend verandering in komen. Zorg dat mensen binnen een maand antwoord krijgen op hun vraag. En creëer meer regelvrije zones binnen regio’s, waar bedrijven vrij mogen experimenteren.” Om de circulaire economie op gang te krijgen zijn volgens Aglaia Fischer, onderzoeker bij het Sustainable Finance Lab en Circle Economy, financiële prikkels een doeltreffend middel. “Denk aan extra belasting op CO2-uitstoot en het gebruik van nieuwe grondstoffen of aan belastingverlaging voor hergebruik. Dan gaat de markt vanzelf mee. En wij moeten slimmer met producten om leren gaan, door ze
als service aan te bieden. Zo werkt een bedrijf als MUDjeans met een concept waarbij je een jeans koopt en een borg betaalt die je terugkrijgt zodra je de broek weer inlevert. Of je kan een jeans leasen tegen een maandelijkse lease fee. Daarvoor kun je, als je een gat in je broek hebt, die laten repareren. Ook binnen de bankwereld ziet Fischer een geleidelijke kentering. “Daar begint een andere, circulaire manier van denken bij de voorhoede: de duurzaamheidsafdeling. En de accountmanagers, die daadwerkelijk de kredieten verlenen. Die krijgen te maken met circulaire ondernemers die bijvoorbeeld een service-model willen opzetten
Binnen de transitie naar een circulaire samenleving is echter ook voor de consument een rol weggelegd. Die wil volgens Fischer overigens best meebewegen. Zo vinden nieuwe generaties het prima om te betalen voor gebruik en service in plaats van een product, of het nu gaat om een auto of een broek. Mensen willen volgens Cramer “graag het goede doen”. Als voorbeeld noemt zij het inzamelen van plastic, wat zij als minister had ingevoerd en wat een doorslaand succes werd. “Ik zie de laatste jaar of tien een beweging, waarbij mensen allerlei initiatieven van onderaf ontwikkelen. Mensen met idealen, die het heft in eigen hand nemen en die bereid zijn daar heel hard voor te werken.” Erzsó Alföldy
MEER LEZEN? ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL Vond u dit artikel over circulaire economie interssant? Bezoek dan analysemaatschappij.nl. U kunt hier nog meer artikelen lezen over recyclen and energie.
WIST U DIT AL OVER MILIEUTECHNIEK? Afval wordt in Nederland voor 80 procent gerecycled.
82%
van de vraag naar biomassa in Nederland, kan lokaal worden geproduceerd.
De door windturbines gegenereerde elektriciteit is met ongeveer 20% gegroeid afgelopen jaar. Bronnen: CBS.nl, milieucentraal.nl
5,6%
van de energie consumptie, is duurzame energie. www.isohemp.nl
ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL – ONTWIKKELING
INZET BIOMASSA VRAAGT OM MASSA
Er zijn legio toepassingsmogelijkheden voor biomassa als vervanger van fossiele grondstoffen. Niet alleen voor energie of als biobrandstof, maar ook voor het vervaardigen van bijvoorbeeld bioplastics. “Dat is immers de natuurlijke niche van biomassa.”
“Het beleid rondom biomassa zou zich moeten richten op het vinden van synergie tussen food en nonfood toepassingen van biomassa. Als je bijvoorbeeld ethanol of biodiesel maakt, gebruik je grondstoffen die in principe net zo goed voor veevoer en zelfs voedsel ingezet zouden kunnen worden. Door die grondstoffen zo efficiënt en CO2neutraal mogelijk te produceren kun je ze gebruiken voor non-food toepassingen.” Aan het woord is Wolter Elbersen, onderzoeker aan de Wageningen University and Research (WUR). Volgens hem is het verder zaak om allerlei afvalen reststromen te mobiliseren. “Door bioraffinage laat je nutriënten achter voor de bodem en neem je de grondstoffen voor chemie en brandstof mee.” Elbersen, die al twintig jaar onder-
zoek doet naar biomassa, signaleert over die periode een verschuiving van bio-energie naar biobased materialen. Dat is volgens hem ook de natuurlijke ‘niche’ van biomassa. “Vroeger waren we al lang blij als we energie konden halen uit biomassa, want daarmee verving je kolen. Maar daar heb je ondertussen
VRAGEN AAN ANGELA NORDENNEN
gebouwd worden. Voordat je die biogrondstoffen dus op grote schaal kunt produceren, ben je zo een jaar of tien verder. Maar dat het gaat gebeuren staat vast.” Veel biomassa blijft volgens Elbersen op dit moment nog onbenut. “Het gaat vooral om afval en bijproducten, zoals de schil van suikerbiet. Die biomassa zet zich langzaam om in CO2 en in mindere mate methaan. Maar de meest waardevolle nutrienten gaan ondertussen verloren. Het is zaak om slimmer om te gaan met al dat onbenutte afval en die reststromen. Er ontstaat immers pas een markt voor biomassa als je veel volume creëert.” Erzsó Alföldy
Wolter Elbersen: “Het gaat vooral om afval en bijproducten, zoals de schil van suikerbiet.”
‘Veel biomassa blijft momenteel nog onbenut’ zon en wind voor. En dus kun je de componenten in biomassa gebruiken voor andere doeleinden. Zoals chemicaliën, hoge kwaliteit warmte en voor lange afstand transport zoals vliegtuigen en scheepvaart.” Anton Robek, CEO en oprichter
van Bio Refinery Development, ziet eveneens veel kansen voor biomassa als vervanger van fossiele grondstoffen voor chemische bouw-
stenen. Een goed voorbeeld noemt hij barnsteenzuur. “Barnsteenzuur, gewonnen uit maïsafval, wordt gebruikt voor het maken van bio-degradeerbare plastic, PBS. Het is een hele interessante grondstof voor de verpakkingsindustrie, omdat het composteerbaar is.” Ten aanzien van de transitie van
fossiele naar biobased materialen heeft Robek hoge verwachtingen van het bioraffinaderij-concept, al kan het nog wel even duren voordat de inspanningen vruchten gaan afwerpen. “Eerst moet de technologie namelijk uitontwikkeld worden en moeten bioraffinaderijen
FEITEN Biomassa, verkregen onder meer uit gft- en landbouwafval, maakt maar liefst 60% uit van de hernieuwbare energie die wordt geproduceerd in Nederland, zo laten cijfers van MilieuCentraal zien. Om de doelstellingen uit het Energieakkoord te halen moet dit aandeel in 2050 nog verder omhoog gebracht worden naar 1600 PJ. Wel moet ondertussen goed worden nagedacht over de inzet(baarheid) van biomassa, om de impact op biodiversiteit en voedselproductie, evenals de CO2-uitstoot bij de productie en verbrandingsprocessen in goede banen te leiden.
BIOMASSA ALS BRANDSTOF Tegenwoordig dient biomassa meer doelen dan simpelweg energie. Meer weten? Lees meer artikelen over dit onderwerp op analysemaatschappij.nl.
Projectmanager Concepten van Heijmans Utiliteit B.V.
Welke ontwikkelingen zie je in de bouwwereld ten aanzien van de duurzaamheidstransitie? “Je ziet een verschuiving naar duurzame materialen, maar ook een zo optimaal mogelijk gebruik ervan. Digitalisering van eigenschappen van grondstoffen en producten gaat een belangrijke rol spelen. Voor de bouw zelf, maar ook voor het onderhoud. Je kunt met behulp van censoren bijvoorbeeld in de gaten houden of er ergens sprake is van trillingen en bepaalde bouwonderdelen aan vervanging toe zijn.”
In hoeverre past dit in een circulaire economie? “In de ontwerpfase zal ook moeten worden nagedacht over het (her)gebruik van grondstoffen en materialen in termen van een levensduurscenario. Hoe kan zo optimaal gebruik worden gemaakt van het materiaal? Welke ontwikkelingen zijn er waar je op moet anticiperen? Zoals zonnepanelen in de gevel. Je kunt bijvoorbeeld alvast een klik-systeem aanbrengen, waar deze in kunnen worden verwerkt.”
Hoe kan het bedrijfsleven op die ontwikkelingen inspelen? “De circulaire economie vraagt om andere verdienmodellen, waar de huidige structuur niet op is ingericht. We zullen stapje bij stapje de nieuwe circulaire economie moeten omarmen. Daartoe zullen allerlei nieuwe discussies gevoerd moeten worden, zoals: hoe zit het met de verzekeringen voor bouwonderdelen die volgens de lineaire economie al lang afgeschreven zouden zijn?”
Innovatief Desch Plantpak zet vol in op recycling Voorjaar. Mooi moment om nieuwe plantjes te poten. In de tuin of op het balkon. Iedereen heeft zo zijn eigen opvatting over violen of afrikaantjes. Grote kans in ieder geval dat het perkgoed is verpakt in een pack van Desch Plantpak. Deze leverancier van kunststof producten voor de tuinbouw is één van de meest vooraanstaande innovators in deze sector. 95 procent van de producten bestaat uit gerecycled materiaal. Onderdelen van koelkasten. Kledinghangers. Plastics van producten die hun oude functie hebben verloren, weet Desch Plantpak weer op te werken tot tal van prachtige tuinbouwproducten. Het gaat om thermovorm potten en containers, transporttrays, zaai- en stektrays en perkgoed packs. Door afval vanuit de industrie en afvalverwerking te hergebruiken,
energiezuinige productielijnen in gebruik, waardoor de fabrikant al meer dan een kwart eeuw elk jaar de gebruikte energie per kilo product weet te verlagen.
levert Desch Plantpak een grote bijdrage aan een circulaire economie. Minder materiaal De producten zijn bovendien licht van gewicht, waardoor er veel minder materiaal nodig is en minder energie om ze te maken. Desch Plantpak heeft bovendien moderne,
5
Beste scores Deze inspanningen zijn uiteraard niet onopgemerkt gebleven. Gerecycled kunststof heeft de beste scores als het gaat om het beperken van de CO2footprint. Bovendien wordt Desch Plantpak volop geholpen door universiteiten en hogescholen om deze prestaties nog verder te verbeteren. Algemeen directeur Jan Willem Wieringa: “We doen er alles aan om zo sustainable mogelijk te zijn.”
Ontdek meer op www.desch.nl
6 PROFIEL – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
‘MET EEN MOBIELTJE HEB JE DE HELE WERELD IN JE BROEKZAK’ Een smartphone maken die zo min mogelijk schade toebrengt aan mens en milieu, gemaakt van eerlijke materialen en geproduceerd onder goede werkomstandigheden. Deze uitdaging zette industrieel ontwerper en ingenieur Bas van Abel aan tot het ontwerpen van de Fairphone. Bas van Abel ijsbeert, met zijn
telefoon aan zijn oor, over straat als we elkaar op een winterse woensdagmiddag treffen voor een interview. Nadat hij is uitgebeld verontschuldigt hij zich voor het wachten. Hij had zojuist de servicelijn voor zijn computer aan de lijn. ‘Replace battery’ gaf zijn computerscherm aan. Zoek je vervolgens de instructies om de batterij te vervangen, volgt een melding dat je de achterkant van je computer niet mag openmaken. Aan zulke, ogenschijnlijk triviale dingen kan Fairphone-oprichter en CEO Bas van Abel zich werkelijk groen en geel ergeren. Zo’n ergerniswekkend incident leidde ook tot de ontwikkeling van de Fairphone. De Nintendo van zijn toen elfjarige zoontje had de geest gegeven, nét voordat de Van Abels op vakantie zouden gaan. Pogingen om de spelcomputer open te schroeven en te repareren mislukten. Dit bracht de van huis uit industrieel ontwerper en elektrisch ingenieur op het idee om een nieuwe telefoon te ontwerpen. Onder het motto: ‘You don’t own it, if you can’t open it’. Voor de productie worden mineralen ingekocht uit conflictvrije of Fairtrade mijnen en zijn er traceerbare productieketens opgezet. Bovendien bestaat inmiddels een opvolger, de
Fairphone 2, die helemaal modulair is en waarvan alle onderdelen vervangen kunnen worden. Hoe zie jij de toekomst voor de circulaire economie? Worden straks alle producten modulair?
“Ik denk dat in de toekomst alle mobieltjes modulair zijn. Ik denk dat er ook geen ontkomen aan is, net als aan het gebruik van recyclede materialen. Zo is Fairphone 2 in tegenstelling tot zijn voorganger, helemaal consumer repairable. De bedoeling is dat alles vervangbaar is.”
maximaal winstbejag nastreven meer focussen op het verhaal achter je product en het maakproces, waarmee je je emotioneel verbonden voelt.” En wat kan de consument bijdragen aan zo’n circulaire economie?
“Het begint met je eigen consumptiegedrag onder de loep nemen. Zo worden laptops steeds dunner gemaakt. Al die apparaten lijden aan een soort anorexia. Maar daardoor ontstaat ook ontploffingsgevaar als je ze zou openmaken. En dus mag je ze niet
‘Bij aan banaan weet je precies waar het vandaan komt. Bij telefoons niet’ Om zijn verhaal kracht bij te zetten haalt Van Abel in een mum van tijd zijn telefoon uit elkaar en liggen de losse onderdelen op tafel. Vanaf de achterkant tot en met de batterij en de camera. De minuscule schroefjes aan de binnenkant zijn blauw en makkelijk traceerbaar. Een voorbeeld voor anderen?
“Ik denk dat bedrijven een andere mindset moeten gaan ontwikkelen. Dat betekent dat je misschien je businessmodel zult moeten aanpassen. In plaats van
openmaken. Maar waar het eigenlijk om gaat is de vraag: waarom willen wij een steeds dunnere laptop? Of neem dat flinterdunne laagje op de display van je mobiel, dat ervoor moet zorgen dat hij helemaal glimt en er geen vinger-afdrukken op te zien zijn.” Omdat het mooi is?
“Onder andere. Maar voor die glimmende mobiel werd in Chinese fabrieken lange tijd spray-paint gebruikt. Daarin zit een giftige stof,
n-hexaan, waarvan de gezondheidsrisico’s voor de werknemers al lang bekend zijn. Het is aan de consument om na te denken over wat hij belangrijk vindt en waaróm. Zoals: vind ik dat glimmende laagje nou werkelijk nodig? Is het uiteindelijk niet veel mooier als je, wanneer je een nieuw mobieltje koopt, kunt zien dat zo’n product door al die mensenhanden is gemaakt?” Hoe ‘fair’ is jouw onderneming?
“Mobieltjes zijn interessante, maar ook hele complexe producten. Neem nu een banaan: je weet precies wat het is en waar die vandaan komt. Maar in mobieltjes zitten wel 1200 verschillende onderdeeltjes en zo’n zestig grondstoffen, afkomstig van honderden leveranciers uit alle werelddelen. Je hebt, kortom, letterlijk de hele wereld in je broekzak. Het is dan ook vrijwel onmogelijk om te achterhalen waar alle onderdelen vandaan komen.” Krijgt Fairphone dat wel voor elkaar?
“Ik ben voor mijn research overal geweest, van de kobaltmijnen in Congo tot en met de fabrieken in China waar onze mobieltjes in elkaar worden gezet. Daar werd je niet vrolijk van. Wij doen daarom ons best om een telefoon te maken met aandacht voor
zowel de arbeidsomstandigheden als de impact op het milieu. Helaas is dat niet voor honderd procent mogelijk, maar daar zijn wij ook open en eerlijk over. Ik ben er dan ook van overtuigd dat je je als onderneming ook kwetsbaar moet kunnen opstellen.” Hoewel de Fairphone niet het meest flashy merk op de markt is, wordt hij door jongeren als heel cool ervaren. Hoe verklaar je dat?
“Millennials’, oftewel de generatie geboren rondom de eeuwwisseling, zijn niet langer opgegroeid met een kapitalistisch ideaalbeeld, waarbij individueel belang en economische groei leidend zijn. Ze hebben een meer collectief bewustzijn. Zij zien consumptie meer als een politieke daad. Het is niet voor niets dat de Fairphone in Duitsland het beste verkoopt. Duitsers zijn veel meer collectivistisch ingesteld dan wij. Duurzaamheid is daar ook veel meer een issue van alle generaties.” Erzsó Alföldy
INNOVATIE VAN ENERGIE Vond u dit interview met Bas van Abel interessant? Op analysemaatschappij.nl kunt u een recent interview met Elon Musk lezen over zijn visie op de toekomst van energie.
ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
Foto: Fairphone
7
VRAGEN AAN JAN WILLEM WIERINGA
Managing Director Desch Plantpak
Wat doet de tuinbouwsector ten aanzien van het hergebruik van materialen? “Binnen de tuinbouw zie je allerlei bewegingen die zich richten op vermindering van de milieubelasting van producten, zoals allerlei verpakkingsmateriaal. Daarvoor kun je heel goed gerecyclede plastics gebruiken. Dat is ook wat de klant graag wil: de vraag naar duurzame producten groeit.”
Hoe zit het met biobased materialen? “Er is inmiddels allerlei verpakkingsmateriaal verkrijgbaar dat biobased is. Zo zijn er allerlei producten in huis, die vrij van oliebestandsdelen zijn en 100% hernieuwbaar. Voor deze productie wordt groene stroom gebruikt.”
En waarmee kun je energie besparen?
FEITEN Bas van Abel, geboren in 1977, studeerde Interaction design en interactieve media (cum laude) en Electric Engineering, Mathematics and Computer Science aan respectievelijk de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en de TU Delft. Van Abel is oprichter en CEO van het duurzame telefoonmerk Fairphone. Daarvoor ontving hij op de Klimaattop in 2015 in Parijs de Momentum of Change Award uit handen van VN-topman Ban Ki-Moon. Ook werd hij onlangs in oktober 2016 als jongste winnaar ooit met de hoogste Duitse Milieuprijs onderscheiden.
“Je ziet steeds meer LEDverlichting in kassen. Ze zorgen niet alleen voor een enorme reductie van het elektriciteitsgebruik, maar helpen ook de gewassen sneller te groeien, doordat je het kleurenspectrum zelf kunt kiezen. Maar je ziet de duurzaamheidsslag ook terug in het machinepark. Die nieuwe machines hebben een veel hogere capaciteit en een lager energieverbruik dan de oude. Tegelijkertijd gaan ze zuiniger om met beschikbare materialen. Het zijn allemaal ontwikkelingen die passen binnen het kader van de branchevereniging van foliefabrikanten NRK.”
8
ACTUEEL – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
CIRCULAIR BOUWEN: NOU EN OF Om voor zo’n certificaat in aanmerking te komen, worden bouwprojecten op negen onderwerpen getoetst: management, gezondheid en comfort, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en tenslotte vervuiling.
De bouwwereld wordt langzaam maar zeker circulair. Dankzij energiebesparing, duurzame grondstoffen en hergebruik van bouwmateriaal.
Nog niet zo lang geleden duikelde
iedereen binnen de bouwwereld over elkaar heen om het predicaat ‘hét meest duurzame gebouw’ te claimen. Om die wildgroei te temperen en duurzaam bouwen te standaardiseren is acht jaar geleden de Dutch Green Building Council (DGBC) als onafhankelijke stichting opgericht. Edwin van Noort, Programmamanager nieuwbouw en renovatie bij de DGBC, legt uit: “Duurzaam bouwen volgens een systematisch gedachtegoed begon rond 2000, met de bouw van al die grote kantoorgebouwen aan de Amsterdamse Zuidas. Er werd toen vooral nagedacht over duurzaam bouwen in termen van energie-ver-
bruik. Later verschoof de focus naar materialen: hoe kun je het materiaalgebruik reduceren? En hoe zorg je dat alles duurzaam gebeurd?” Zo ontstond de behoefte aan één taal als het om duurzaam bouwen gaat. Daarvoor is het BREEAM-NL keurmerk in het leven geroepen: het duurzaamheidscertificaat voor de bouw- en vastgoedsector. “Een nationale variant van het in Engeland ontwikkelde, internationale certificaat, aangepast aan de Nederlandse wet- en regelgeving.”
bestaande gebouwen, één voor gebiedsontwikkeling en één voor sloop en demontage. Maar ook het BREEAM-NL keurmerk gaat met zijn tijd mee. En zo is alweer een volgende versie in de maak, waarin ook de laatste ontwikkelingen op het gebied van circulair bouwen worden meegenomen. Van Noort: “Daarin zal ook de omgeving worden betrokken, zoals de bouwplaats: wordt er alles aan gedaan om materiaalgebruik te minimaliseren? En uiteraard de materialen zelf.”
Om voor zo’n certificaat in aan-
Een mooi voorbeeld van een project
merking te komen, worden bouwprojecten op negen onderwerpen getoetst: management, gezondheid en comfort, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en tenslotte vervuiling. Er zijn inmiddels vier versies van het certificaat beschikbaar: één voor nieuwbouw en renovatie, één voor
waarbij allerlei bouwmateriaal op een duurzame, innovatieve manier werd toegepast, is de circulaire herhuisvesting van Alliander in Duiven. Het pand is ontworpen door niemand minder dan Thomas Rau. Volgens Thomas Heye, duurzaamheidscoördinator bij Boele & van Eesteren, onderdeel van bouw-
concern VolkerWessels, zijn bij dit pand bijvoorbeeld oude plafondplaten gedemonteerd, opgefrist, in de verf gezet en vervolgens opnieuw gebruikt. Daarnaast is voor de looppaden van het parkeerterrein naar het kantoorpand gebruik gemaakt van cementloos beton, omdat het aandeel cement in beton voor de meeste CO2-uitstoot zorgt. “Er was sprake van een innovatie die met succes is uitgeprobeerd.” Net als Van Noort signaleert ook
Heye meer aandacht voor duurzame materialen en hergebruik van bouwmateriaal naast energiebesparende maatregelen. In de jaren 2013-2014 werd energie-efficiëntie immers gemeengoed en ontstond de vraag naar betere, veelal biobased materialen, zoals bepaalde grassoorten. “Die hebben een snellere vernieuwingscyclus dan traditionele materialen, bijvoor-
beeld houtvezels, die van oudsher worden toegepast in plaatmateriaal. Nog beter is het echter om hoogwaardige grondstoffen uit oud bouwmateriaal te upcyclen. Het materialenpaspoort kan hieraan bijdragen.”
Van Noort noemt het nieuwe pand van ABN-AMRO als een ander staaltje duurzaam bouwen. “Bij de bouw is daar bewust voor gekozen om zo min mogelijk materialen te gebruiken. Maar ook het weglaten van de ventilatie is zo’n stap: dat je besluit te accepteren dat het soms gewoon iets warmer is binnen het pand.” Het zijn signalen dat er ook binnen de bouwwereld een mentaliteitsverandering gaande is. Dat het besef toeneemt dat je over een jaar of vijf niet meetelt als je de stap naar circulaire economie nog niet hebt gemaakt. Erzsó Alföldy
ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL – INNOVATIE
9
Foto: Rijksoverheid
‘ONDERZOEK EN INNOVATIE CRUCIAAL’
Henk Kamp: ”De landelijke energiedialoog heeft veel ideeën en initiatieven opgebracht.”
Nederland heeft flinke stappen te zetten als het gaat om het realiseren van duurzaamheidsdoelstellingen. Minister Henk Kamp: “Op de wat langere termijn zullen we ons moeten richten op energiebesparing, hernieuwbare energie en het afvangen en opslaan van het broeikasgas CO2, zodat dit niet in de atmosfeer terechtkomt.” Onderzoek en innovatie zijn volgens Henk Kamp, minister van Economische Zaken, cruciaal voor de transitie naar duurzaamheid. Uiteraard doelt hij dan op technologische innovaties om duurzame energie en CO2reducerende technieken verder te ontwikkelen. “Maar dat niet alleen: een innovatie in het tendersysteem bij de ontwikkeling van windenergie op zee bleek uiterst succesvol. Door het systeem was er veel minder subsidie nodig dan eerder werd ingeschat. Daarmee houden we de energietransitie voor de lange termijn betaalbaar.” De komende jaren worden in
Nederland de vijf grootste windparken ter wereld op zee gebouwd. De ontwikkeling van windenergie op zee zal na 2023
waarschijnlijk gestaag doorgaan. Kamp: “Op de wat langere termijn zullen we ons moeten richten op energiebesparing, hernieuwbare energie en het afvangen en opslaan van het broeikasgas CO2, zodat dit niet in de atmosfeer terechtkomt.” Deze laatste optie heet ook wel Carbon Capture and Storage (CCS). Hoogrendement zonnepanelen en de ontwikkeling van getijdenenergie ziet Kamp als andere kansrijke innovaties.
Het kabinet stimuleert innovatie op diverse manieren. Bijvoorbeeld door het bekronen van drie baanbrekende initiatieven tot Nationaal Icoon. Meer betrokkenheid bij het onderwerp realiseerde de overheid via de landelijke energiedialoog. Tussen 7 april en 1 juli 2016 kon iedereen een reactie achterlaten op de website mijnenergie2050. nl. “Die dialoog heeft veel ideeën en initiatieven opgebracht en was een goede methode om de maatschappelijke betrokkenheid bij de energietransitie te vergroten”, zegt Kamp daarover. En via wet- en regelgeving stimuleert de overheid de transitie naar duurzaamheid. Bijvoorbeeld door
de SDE+, een subsidieregeling voor hernieuwbare energietechnieken, volgens Kamp het belangrijkste stimuleringsinstrument om de transitie naar duurzaamheid op kortere termijn te realiseren. Daarnaast zijn er nog de Wet Milieubeheer die normen stelt voor het energieverbruik van bedrijven en de EPC-norm voor energiebesparing in de nieuwbouw. Via fiscale heffingen zoals de energiebelasting, de opslag voor duurzame energie en de brandstofaccijnzen wordt het gebruik van energiedragers belast. Energie die niet wordt verbruikt, levert het meest op in de transitie naar duurzame energie. Maar duurzaamheid heeft niet alleen
voordelen voor onze planeet. De transitie naar duurzaamheid kan daarnaast een positieve invloed hebben op de werkgelegenheid. In het Energieakkoord dat in 2013 werd gesloten met het bedrijfsleven, milieuorganisaties en andere overheden, werd afgesproken dat in de periode 2014 - 2020 zo’n 90.000 voltijdbanen zouden worden gerealiseerd. Volgens de Nationale Energie Verkenning 2016 wordt dit doel ook gehaald.
Die extra werkgelegenheid wordt zowel gecreëerd door activiteiten rond hernieuwbare energie, zoals de bouw van windparken op zee, alsook activiteiten rond energiebesparing, zoals isolatie van huizen. “Het Energieakkoord loopt tot en met 2023 en is te beschouwen als een belangrijke eerste stap in de langere termijn energietransitie die Nederland gaat doormaken. Na 2023 zullen meer maatregelen op dit vlak nodig zijn. Naar verwachting zal het aantal groene banen dat hierdoor wordt gerealiseerd, verder toenemen.” Maar kan de verduurzaming
Nederland ook geld opleveren? Kamp ziet kansen voor Nederland op het gebied van windenergie op zee. “Maar ook bij de ontwikkeling van zonnetechnologie behoort Nederland tot de koplopers. We kunnen dat ook worden op het gebied van CCS. In Rotterdam is het streven om het eerste Europese demonstratieproject Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) nog voor 2020 te realiseren.” Een belangrijke voorwaarde voor
het succes van de transitie naar
duurzame energie is het vinden van goede oplossingen voor de opslag van energie. Kamp: “Duurzame bronnen als wind en zon zijn niet op elk moment beschikbaar. Voor de korte termijn zijn onder andere batterijen een oplossing, maar die zijn voor seizoensopslag minder geschikt. De grootste uitdaging zit in het vinden van goede oplossingen voor de lange-termijnopslag. Daarvoor zijn innovatie en onderzoek dus broodnodig.” Katrien Baarendse
FEITEN Als het gaat om het realiseren van duurzaamheidsdoelstellingen heeft Nederland nog flinke stappen te zetten. Binnen Europa is voor 2020 gesteld dat 20 procent van de energie uit duurzame energiebronnen moet komen. Nederland zal echter niet verder dan 14 procent komen dat jaar. Daarmee zijn we binnen de Europese Unie op Frankrijk na het verst verwijderd van de doelstelling voor duurzame energie in 2020.
ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL Op analysemaatschappij.nl kunt u een recent interview met Martin Mooij van de Dutch Green Building Council lezen over innovaties op het gebied van duurzame bouw.
10 OVERZICHT – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL
LANG LEVE WATER
LANG LEVE DE ZON
LANG LEVE DE WIND
Zonne-energie wordt in Nederland vooral toegepast op daken. In de toekomst zullen zonnepanelen meer en meer als geïntegreerde elementen in zowel dak als gevel worden toegepast, waaronder ook ramen. Daarbij zijn verschillende kleuren in de panelen mogelijk naast het traditionele blauw en zwart.
Bij windenergie zetten windturbines wind om naar elektriciteit. Maar net als bij zonne-energie is de hoeveelheid opgewekte stroom weersafhankelijk en dus wisselend. Offshore windturbines zijn vaak groter dan op het land. Ook waait het op zee harder, waardoor meer energie wordt opgewekt.
Onder invloed van subsidies, zoals de SDE-regeling, wordt het echter ook steeds aantrekkelijker om op grote schaal te investeren in zonnepanelen. Je ziet in Nederland steeds meer zonneparken verrijzen op braakliggende terreinen. Vaak in samenwerking met lokale energiecoöperaties, waarbij buurtbewoners meeprofiteren van de opbrengst. Zoals bij Zonnepark Ameland, waar 23.000 panelen met een opbrengst van 6 megawatt álle 1.550 huishoudens op het eiland van groene stroom voorzien.
Toekomstige ontwikkelingen richten zich met name op grotere turbines offshore, vele honderden meters hoog en met flexibele wieken die terugklappen bij zware storm. Aerodynamisch onderzoek gecombineerd met materiaalonderzoek heeft geleid tot lichtere wieken, waarbij staal vervangen kan worden door composiet materiaal. Ook worden er drijvende windturbines ontwikkeld.
Ondertussen zijn ook allerlei innovaties gaande op het gebied van materialen en materiaalgebruik, gericht op steeds hogere efficiëntie. Zoals de dubbelzijdige, silicium zonnecellen, ontwikkeld door de Nederlandse machinebouwer Tempress in samenwerking met ECN. Daarbij wordt door een glasplaat of transparante folie aan de achterkant ook diffuus en transparant licht omgezet in zonnestroom. Tenslotte zal in de toekomst in toenemende mate gebruik worden gemaakt van opslag van elektriciteit om de schommelingen in de opgewekte stroom in het net op te vangen. Bijvoorbeeld in accu’s van auto’s.
Enkele innovaties op het gebied van windenergie zijn verticale as windturbines. Zulke verticale as windturbines zijn ook de kleine windturbines oftewel ‘urban windturbines’, meestal toegepast in de stedelijke omgeving. Extra uitdaging vormt een hybride toepassing van zonen windenergie, ‘powernest’, waarmee de pieken en dalen bij verschillende weerstypen kunnen worden opgevangen. Een veelbelovende innovatie is de Lagerwey Crane. Deze kraan, die met de mast ‘mee-klimt’ terwijl hij deze opbouwt, heeft niet alleen geen grote kraanopstelplaats nodig, ook is hij geschikt voor het aanleggen van grote windturbines op lastige plekken, zoals bij dijken, bergruggen, bossen en op drassige grond.
Het aandeel van waterenergie is in een land als Nederland met weinig hoogteverschillen, gering. Hoe groter immers het hoogteverschil waardoor water naar beneden stroomt, hoe meer energie kan worden opgewekt, zeker in combinatie met stuwdammen. Het opvangen van regenwater en smeltende sneeuw in een reservoir zorgt voor nieuwe toevoer van water. Zo blijft de hoeveelheid opgewekte energie min of meer constant. Andere vormen van waterenergie zijn getijdenenergie, golfenergie en ‘blauwe’ energie. Bij deze laatste, innovatieve techniek wordt uit het verschil in zoutconcentratie tussen zeewater en zoetwater energie opgewekt. Een proefopstelling bij de Afsluitdijk is recentelijk geïnstalleerd. Ook uit het snelstromende water tussen Den Helder en Texel is het theoretisch mogelijk om met een soort windturbine op zijn kop in het water energie op te wekken. Ook zien we in Nederland kleinschalige waterenergie-projecten opkomen, zoals de vorig jaar gelanceerde waterkrachtcentrale in de Dommel, gekoppeld aan de stuw in SintMichielsgestel. Gebruikmakend van het hoogteverschil van 1,80 meter zorgt een vijzelturbine met een diameter van 4 meter voor optimaal rendement. De draaiende beweging van de schroef wordt door een generator omgezet in elektrische stroom: die bedraagt 600.000 kWh per jaar.
LANG LEVE BIO-ENERGIE Dankzij de oliecrisis in de jaren zeventig ontstond er behoefte naar alternatieve energiebronnen. Met als gevolg dat in de daarop volgende decennia ook veel onderzoek is verricht naar de inzet van biomassa voor het opwekken van elektriciteit: bio-energie dus. Verbranden van hout en afval is een traditionele vorm van bio-energie, gebruikt voor het verwarmen van huizen. Tegenwoordig wordt biomassa in de vorm van houtpellets, gemaakt van diverse reststromen uit de bosbouw, door particulieren gebruikt in kachels voor het verwarmen van hun huis. Daarnaast worden houtpellets gebruikt als bijstook in kolencentrales. Het daarbij vrijkomende CO2 wordt weer opgenomen door bomen en planten tijdens hun groei. Zolang de uitstoot in balans is met de opname op lange termijn, is dit proces in principe CO2-neutraal. Het uitgestoten CO2 kan ook worden opgevangen en opgeslagen. Een biomassacentrale kan goed gecontroleerd worden en kan een constante output hebben, anders dan wind en zon. Biomassa kan daarnaast worden omgezet naar biobrandstoffen, zoals ethanol, die kunnen worden bijgemengd bij benzine. Tenslotte kan biomassa als vervanging van olie gebruikt worden als startmateriaal in de petrochemische industrie om er allerlei producten mee te maken.
Erzsó Alföldy
De beste warmwateroplossing voor elke locatie Warm water met hoog rendement, zonder concessies aan comfort
Bij A.O. Smith zijn we al jaren overtuigd van de meerwaarde van condenserende hoogrendementsboilers. Daarom zijn we al in een vroeg stadium begonnen met de ontwikkeling van duurzame, energiezuinige toestellen en beschikken we nu over een breed assortiment aan condenserende boilers. Voor iedere locatie de ideale warmwateroplossing! • Groothuishoudelijke, commerciële en industriële toepassingen • Energiezuinige boilers voorzien van A-label • In-house R&D-afdeling en expertise
Meer weten? www.aosmith.nl • info@aosmith.nl
A
ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL – VERDIEPING 11
Volgens professor Patricia Osseweijer, hoogleraar ‘Biotechnologie en samenleving’ aan de TU Delft, zijn biobrandstoffen, verkregen uit landbouwafval, ook nodig als vervanger voor fossiele brandstoffen, zeker voor vrachtverkeer, luchtvaart en scheepvaart.
TRANSITIE IS OOK KWESTIE VAN MENTALITEITSVERANDERING Goed nieuws voor het milieu: elektrisch rijden is booming. Maar de mobiliteits- en energietransitie vraagt ook om andere, innovatieve concepten. Zoals de opslag van elektriciteit in accu’s, bi-directioneel laden en de inzet van waterstof en andere, ‘groene’ brandstoffen. En niet in de laatste plaats om een mentaliteitsverandering. Binnen de Nederlandse transport-
sector gebeurt al een hoop in het kader van de duurzaamheidstransitie. Zo wordt in ’s lands vierde gemeente, Utrecht, doorgaand auto-verkeer ontmoedigd, fietsgebruik bevorderd en worden de meest vervuilende voertuigen uit de binnenstad geweerd in het kader van een milieuzone. Met name is er ingezet op elektrisch verkeer. Volgens Bertien Oude Groote Bever-
borg, programmamanager Schoon Vervoer bij de Gemeente Utrecht, met veel succes, mede dankzij allerlei stimulerende en fiscale maatregelen. Zo zijn in Utrecht inmiddels 600 laadpalen. “Vanaf 2013 rijden al drie volledig elektrische bussen naar het Museumkwartier, binnenkort komen daar nog tien bij voor stadslijn 1. Alle elektrische bussen worden in de nacht geladen in de remise. Overdag worden ze bijgeladen via ‘inductieladen’, door de bus boven een plaat te rijden, waar energieoverdracht plaats vindt
door middel van een magnetisch veld.” Een veelgehoorde klacht omtrent elektrische voertuigen is hun beperkte actieradius. De ontwikkeling van accu’s gaat echter snel en voertuigen met 400 km actieradius zijn al te koop. Daarnaast verwacht Oude Groote Beverborg een belangrijke rol voor waterstof. “Met name voor de zwaardere voertuigen, zoals bussen die in de regio Utrecht voor de langere ritten in het streekvervoer worden ingezet.” Volgens professor Patricia Osse-
weijer, hoogleraar ‘Biotechnologie en samenleving’ aan de TU Delft, zijn biobrandstoffen, verkregen uit
‘Er zijn incentives nodig om de overgang te maken van fossiele naar biobrandstoffen’ landbouwafval, ook nodig als vervanger voor fossiele brandstoffen, zeker voor vrachtverkeer, luchtvaart en scheepvaart. “Daar kun je nou eenmaal geen batterijen voor gebruiken. We werken aan efficiënt gebruik van biomassa: bijvoorbeeld de suikers voor
bio-kerosine en de overblijvende houtvezels voor marine fuels.” Osseweijer acht het hierbij wel van
essentieel belang dat biobrandstoffen goedkoper én duurzamer worden. Daarnaast zijn incentives nodig om de overgang naar biobrandstoffen te versnellen. Zoals bio-tickets en bijmenging. Daarmee moeten leveranciers van benzine en diesel voor het wegverkeer aantonen dat een deel van hun volume uit biobrandstoffen bestaat. “Voor de lucht- en scheepvaart bestaat zo’n verplichting nog niet. Wel zijn binnen de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie, ICAO, afspraken vastgelegd om vanaf 2020 CO2-neutrale groei te realiseren mede door gebruik van biobrandstoffen. Ook in de scheepvaart kan men niet zonder biobrandstoffen om milieudoelstellingen te behalen.” Om een echte duurzaamheidsslag te
maken is echter ook een mentaliteitsverandering nodig. Zo moet in een snel groeiende stad als Utrecht, met het oog op het gebrek aan ruimte, over oplossingen worden nagedacht om het personenverkeer in te perken. Oude Groote Beverborg: “Het idee van autobezit zal plaats moeten maken voor het aanbieden van vervoer als dienst: ‘Mobility as a Service’.” De gemeente stimuleert daarom zoveel
mogelijk initiatieven van bewoners en van ondernemers, die zich inzetten voor deel-autoprojecten, zoals het elektrisch auto-deelproject ‘We Drive Solar’, waarbij
‘Het idee van autobezit zal plaats moeten maken voor het aanbieden van vervoer als dienst’ buurtbewoners samen afspraken maken over wie wanneer de auto mag gebruiken. “Het mooie van de elektrische bussen en van ‘We Drive Solar’ is bovendien dat de accu’s van deze voertuigen ‘bi-directioneel zijn’. Zij worden geladen op zonne-energie en leveren terug op het moment dat de huishoudens veel elektriciteit vragen.”
sociale impact. Bijvoorbeeld bij de bouw van bio-raffinaderijen: wat betekent zoiets voor de gemeenschap? “We zien nu dat zeker in arme regio’s, zoals Afrika en Latijns-Amerika, de komst van zo’n raffinaderij ook kan leiden tot betere sociale duurzaamheid. Het brengt immers investeringen met zich mee die zelfs leiden tot meer voedsel- en energiezekerheid, de bevordering van de infrastructuur en de werkgelegenheid.” Erzsó Alföldy
FEITEN Het aantal elektrische auto’s in Nederland groeit snel: het afgelopen jaar met 28% ten opzichte van het jaar ervoor. Met name het aandeel volledig elektrische auto’s versus plug-in hybride modellen, als gevolg van het aanpassen van de bijtelling-regeling. Daarnaast is de laadinfrastructuur sterk gegroeid. Experimenten met biobrandstof om de CO2-uitstoot in de transportsector terug te dringen richten zich met name op lange afstand transportmiddelen, zoals de luchtvaart en vrachtschepen.
Bij de overgang naar biobrandstoffen
moeten volgens Osseweijer ook sociaal-economische overwegingen meewegen. Ze adviseert niet alleen te kijken naar de technische mogelijkheden, maar ook naar de
DUURZAAM IS BOOMING Wilt u weten wat u kunt doen om de energietransitie een handje te helpen? Lees meer over dit onderwerp op analysemaatschappij.nl.
Athlon Mobility Budget Smart Move!
Laat uw medewerkers zelf kiezen hoe ze willen reizen Leasen is aan grote veranderingen onderhevig. Ideeën over automobiliteit worden bijgesteld. Vanuit de werkgever, vanuit de overheid maar ook zeker vanuit de werknemer. Gebruik wordt belangrijker dan bezit. Daarom is er nu het Athlon Mobility Budget. Werknemers krijgen hierdoor de mogelijkheid om zelf te sturen op hun mobiliteitsbehoefte. Bijvoorbeeld door te kiezen voor een e-bike of e-scooter in combinatie met een OV-abonnement, door hun woon-werk kilometers te declareren of door slechts tijdelijk een auto te leasen voor een opdracht. Het Athlon Mobility Budget is ook aantrekkelijk voor werkgevers. Zo kunnen de mobiliteitsuitgaven makkelijk gekoppeld worden aan bestaande HR-systemen en payroll-administraties. Daarnaast berekenen we ook hoe we kosten, CO2 -footprint en medewerkerstevredenheid kunnen optimaliseren voor uw bedrijf. Meer voordelen over het Athlon Mobility Budget vindt u op athlon.com/mobilitybudget