Analyse #40 - Smart Cities & Investeren en Beleggen by Contentway

Dit is een commerciële uitgave van European Media Partner bij deze krant. NOVEMBER 2019 | NR. 40

ANALYSE

Smart Cities & Investeren en Beleggen

CONTENT WITH A PURPOSE

analysenederland.nl

Investeren en Beleggen:

Frank van Blokland Directeur IVBN

ED NIJPELS

“De pensioenfondsen en levensverzekeraars zijn institutionele beleggers. Ongeveer tien procent van hun beleggingsportefeuille bestaat uit vastgoed. De rest zit in aandelen, obligaties en bijvoorbeeld hypotheken die zij tegenwoordig zelf verstrekken. Alleen de pensioenfondsen al hebben een beleggingsportefeuille van maar liefst 1.400 miljard euro aan vastgoedbeleggingen, waarvan dus circa 10% in vastgoed, zowel in als buiten Nederland.” Lees meer op pagina 24

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl Smart Cities:

Kajsa Ollongren – Minister van Binnenlandse Zaken

“De smart city is geen toekomstmuziek meer. Wereldwijd zetten lokale overheden Artificial Intelligence, quantum computing, deep learning en andere datagedreven oplossingen in om de leefbaarheid, kwaliteit en de aantrekkelijkheid van de stad te vergroten. Nederland behoort tot de internationale koploper.” Lees meer op pagina 4

VOORZITTER KLIMAATBERAAD

‘De energietransitie gaat veel sneller dan de overheid voor mogelijk had gehouden’ Lees meer op pagina 10

Smart Cities:

Investeren en Beleggen:

‘Smart Cities’ omvat veel verschillende thema’s die ons als maatschappij raken. Hoe staan Nederlandse gemeenten ervoor met het thema, wat gaat er goed en waar liggen de uitdagingen? Wat betekent de wijziging van de Telecomwet voor gemeenten, zijn de zorgen rondom 5G terecht?

Nu de bedrijfshuisvestingssector in de loop der jaren steeds vaker in de portefeuille is opgenomen van vastgoedbeleggers, ontkwam ook deze markt niet aan oplopende prijsconcurrentie. Met deze toenemende 'commoditisering' zijn beleggers zich gaan oriënteren op alternatieven, maar wat zich op de achtergrond veelal onder de radar afspeelde, is de opkomst van kennisintensief vastgoed als beleggingsthema. Lees meer op pagina 28

Een diepere blik op Smart Cities

Lees meer op pagina 14

Science park blijkt interessante belegging

Ervaren in de vastgoedbranche en begeleidt beleggers al ruim 30 jaar met meer dan 20 kantoren in Nederland Sterke focus op klanten servicegerichtheid en altijd op zoek naar het beste rendement op vastgoed Ontzorgt middels financieel- en /of technisch beheer

2 INLEIDING – ANALYSENEDERLAND.NL

ANALYSE.

PROFIELEN IN DEZE PUBLICATIE

European Media Partner presenteert Analyse Smart Cities & Investeren en Beleggen. Deze campagne vertelt u alles over slimme innovaties in Nederlandse gemeenten, de opkomst van 5G, beleggen in supermarktvastgoed en nog vele andere onderwerpen. We spreken onder andere met Ed Nijpels, voorzitter van het Klimaatberaad dat de totstandkoming van het Klimaatakkoord coördineerde. Hij is optimistisch wanneer het gaat om het slagen van de energietransitie. Elke vijf minuten komt er een nieuw zonnepaneel bij, en we gaan dus ook ontzettend snel. Ook minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Kajsa Ollongren spreekt over de opkomst van Smart Societies in Nederland. Gemeenten hebben volgens haar de ambitie om richting een informatiesamenleving te gaan, waarin mensen optimaal ondersteund worden

Kajsa Ollongren Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

met zowel persoonlijke als digitale hulpmiddelen. Dit biedt volgens Ollongren veel kansen voor de maatschappij en het openbaar bestuur en maakt het leven stukken aangenamer.

Ed Nijpels Voorzitter Klimaatberaad

Op het gebied van investeren en beleggen spreken we onder andere met Frank van Blokland, directeur van de Vereniging voor Institutionele Beleggers in Vastgoed. De vastgoedmarkt staat onder druk, maar investeren in vastgoed is nog steeds een veilige keuze met steady rendementen. Het is echter wel een kwestie van lange adem.

MOHAMED & JULES TIPPEN! Op pagina 4 vindt u het voorwoord van minister van BZK Kajsa Ollongren. Zij vertelt hoe we naar een slimme samenleving toe kunnen werken. Mohamed Nabih & Jules van Damme, Campagne Managers

INHOUD SMART CITIES

Frank van Blokland Directeur IVBN

Of u nou meer wilt lezen over de uitrol van 5G in Internet of Things in Nederland of juist meer wilt weten over blockchain en cryptocurrency, bij deze campagne bent u aan het juiste adres.

Annemieke Schoonderwoerd Partner Mogelijk Vastgoedfinancieringen

Wij wensen u veel leesplezier!

ANALYSENEDERLAND.NL

EXCLUSIEF VOOR HET WEB

Voorwoord: Kajsa Ollongren

De impact van IoT en 5G

Twentse boeren hebben sleutel

Profiel: Ed Nijpels

Diepere blik op Smart Cities

INVESTEREN & BELEGGEN 20

Blockchain verandert mindset

Profiel: Frank van Blokland

Crowdlending als alternatief

Science park als belegging

ANALYSE.

Campagne Managers: Mohamed Nabih

DIGITALE CONTENT

Jules van Damme mohamed.nabih@europeanmediapartner.com jules.van.damme@europeanmediapartner.com Managing Director:

CHECK DE PODCAST Elke vrijdag kunt u luisteren naar Analyse 15 minutes. Een podcast die jou bijpraat over de laatste trends en ontwikkelingen binnen verschillende branches. Zodat jij op kantoor, 's avonds thuis of van het weekend in de kroeg weet waar je het over hebt. We besteden hierbij aandacht aan uiteenlopende onderwerpen. Van Food Waste tot Privacy en van Droomhuizen tot Fair Trade. Afgelopen vrijdag sprak host Jerry Huinder met Hans Nouwens.

Bekijk exclusieve films en video's op onze campagne website.

Op onze campagne website vindt u nog veel meer interessante artikelen en interviews.

@europeanmediapartner

analysenederland.nl

Amanda Ghidoni

Mats Gylldorff Marjon Kruize Layout: Charlotte Hovenier Tekst: Eoin Hennekam Mark van der Heijden Hugo Schrameyer Mark van Seggelen Bram Zeldenrijk Coverfoto: Arenda Oomen IVBN Christiaan Krouwels Gedistribueerd: Het Financieele Dagblad 2019 Drukkerij: RODI Rotatiedruk Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie. Chief Content Officer Redacteur:

CONTENT WITH A PURPOSE European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424, NL-1016 GC Amsterdam Tel.: +31 20 808 82 17 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com

De podcast is te beluisteren via Spotify, iTunes en Soundcloud.

Volg ons digitaal:

CONTENT WITH A PURPOSE

Recycle of geef het magazine door!

European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising. Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt. ADVERTENTIE

Een veilig en betrouwbaar netwerk? Relined helpt al vele overheidsinstanties! Als publieke instelling dealt u met data. Data waar zorgvuldig mee om moet worden gegaan wegens strengere wetgevingen, maar ook omdat u niet wilt dat gevoelige informatie op straat komt te liggen. Kortom, u wenst een infrastructuur die betrouwbaar en veilig is, en  VEILIG EN BETROUWBAAR het liefst óók schaalbaar en toekomstgericht. Relined biedt het u met behulp van Dark Fiber. Wij hebben de nodige kennis en ervaring in huis. Interesse? Kijk op onze website:

 100% IN EIGEN BEHEER  OPTIMAAL SCHAALBAAR

WWW.RELINED.EU/SMART-CITIES

ADVERTENTIE 191031_NL_TURBOs_195x265_EuroMP.indd 1

28/10/2019 13:16

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Unsplash

Foto: Arenda Oomen

4 VOORWOORD SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

Kajsa Ollongren, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Toe naar de smart society De smart city is geen toekomstmuziek meer. Wereldwijd zetten lokale overheden Artificial Intelligence, quantum computing, deep learning en andere datagedreven oplossingen in om de leefbaarheid, kwaliteit en de aantrekkelijkheid van de stad te vergroten. Nederland behoort tot de internationale koplopers die het Internet of Things en digitalisering inzetten bij innovatie in stad en regio bij maatschappelijke opgaven. Een goed voorbeeld is Brainport Smart District in Helmond waar een slimme woonwijk wordt ontworpen met behulp van nieuwe technologie en in samenspraak met inwoners. Sterker nog, waar smart city de

norm was, is voor veel gemeenten de ambitie nu om een smart society, of informatiesamenleving, te worden. En dat is een mooie ontwik-

keling. In tal van experimenten is veel kennis en ervaring opgedaan om maatschappelijke vraagstukken op een andere manier te benaderen; door mensen optimaal te ondersteunen met een mix van persoonlijke en digitale hulpmiddelen. De smart society biedt veel kansen

voor de maatschappij en het openbaar bestuur. Het maakt het leven aangenamer. Inwoners en ondernemers worden productiever door innovaties, kennis en steeds verdere optimalisering van door hen gebruikte producten en diensten. Hun contact met de overheid is veelal sneller en goedkoper geworden. Zo kan een inwoner of ondernemer via sociale media binnen een paar minuten rechtstreeks contact hebben met zijn of haar burgemeester, wethouder of gedeputeerde. De

dienstverlening, de bedrijfsvoering én het merendeel van primaire processen van de overheid kunnen dan ook niet meer zonder de inzet van informatie en ICT.

‘De smart society biedt veel kansen voor de maatschappij en het openbaar bestuur’ Tegelijk roept het ook vragen op over

de kernwaarden die de samenleving wil hanteren en wat de rol van de overheid is, bijvoorbeeld als het

gaat om innovatie, transparantie of privacy. De oplossing van veel van dit soort dilemma’s ligt in het handelen van bestuurders en professionals op een waardegedreven manier. Om die reden werkt dit kabinet aan een Code Goed Digitaal Bestuur. Daarin worden op basis van bestaande projecten en initiatieven uit binnen- en buitenland grondbeginselen ontwikkeld. De smart society; we kunnen er niet

omheen. Het blijkt ook uit de campagne die voor u ligt. Het is goed om te zien dat vele partijen serieus toewerken naar die smart society. Wetenschappers, uitvinders en ondernemers zoeken naar toepassingen van nieuwe technologie. De overheid als hoeder van het verantwoord omgaan met data. En niet te vergeten bewoners die meedenken

en -beslissen. Door samen op te trekken in zogenoemde smart society omgevingen, waar publieke en private partijen bij elkaar komen, stimuleren we het delen van kennis en ervaringen. Zo benutten we optimaal de kansen voor de samenleving en het openbaar bestuur. Veel inspiratie! Kajsa Ollongren, Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

EEN SLIMME MAATSCHAPPIJ Dat is waar we met zijn allen naartoe werken in Nederland. Op analysenederland.nl leest u er nog veel meer over.

ADVERTENTIE

Bereid u voor, want een cyber crisis is niet te voorkomen. We zien dat steeds meer bedrijven in de transportsector afhankelijk zijn van digitalisering. Dus stijgt het risico van een cyber crisis. Ook wanneer u preventieve cyber security maatregelen neemt, komt het steeds vaker voor dat hackers een bedrijf stil leggen of informatie stelen. De autoriteiten in heel Europa roepen daarom het bedrijfsleven op om meer te investeren in veerkracht (Cyber Resilience). Northwave ondersteunt uw bedrijf daarbij. Niet alleen met preventieve maatregelen, maar ook wanneer ze toch gehackt zijn of een datalek hebben. Dan rukt het internationaal erkende Northwave Computer Emergency Response Team (NW-CERT) uit. Professionele bestrijders van cyber incidenten, die onder meer worden ingezet door verzekeraars. 24 uur per dag klaar om te reageren We zien als ‘cyber-brandweer’ elke dag weer nieuwe incidenten. We komen vaak organisaties te hulp die dachten dat hun beveiliging op orde was. Als zo’n cyber crisis er dan voor zorgt dat de productie stil komt te liggen, is men niet voorbereid. Vaak ook heeft men zelf al geprobeerd het probleem op te lossen en daarmee de situatie geen goed gedaan. Dat levert behalve directe schade, ook het permanente verlies van klanten op. De ontwikkelingen in cybercrime gaan heel snel. Het is dus verstandig om naast preventie ook aandacht te geven aan de detectie van hackers en de professionele reactie daarop.

Nationaal noodnummer 0800-1744 Wat kunt u nu zelf doen? Noteer het bovenstaande nummer in uw telefoon en bel Northwave bij een incident. Denk daarnaast vandaag nog na over een betere voorbereiding. Bij een incident wilt u toch ook zo snel mogelijk weer back in business zijn? Wij helpen u met een complete aanpak. Bezoek www.northwave-security.com en maak een afspraak.

ATOS – PARTNER CONTENT

CONTENT WITH A PURPOSE

ATOS  PARTNER CONTENT

Smart Cities: verder kijken dan techniek Smart Cities: een containerbegrip dat alles omvat wat de stad ‘slimmer’ maakt. Dat slimmer worden loopt parallel met de ontwikkelingen naar de samenleving van morgen: de informatiesamenleving en data-economie. Data zijn daarbij de sleutel in de transitie van de oude naar de nieuwe stad. Niet voor niets spreekt Albert Seubers, director global strategy smart cities bij Atos, van de ‘datagedreven stad’.

en ‘gasloos’ wonen. Maar dan rijzen vragen als: Is het bestaande elektriciteitsnet in onze steden hierop wel berekend? Kunnen we iedere inwoner toegang geven tot de benodigde elektriciteit, op ieder gewenst moment? Het is slechts één voorbeeld, maar maakt wel duidelijk dat een stappenplan noodzakelijk is om digitale transformaties tot een succes te maken.”

sluiting vindt bij die informatiesamenleving. Daarom moeten er ook prioriteiten worden gesteld bij wat er past en kan.”

met een medewerker van de gemeente over gesproken hebt, dan moeten die data wel afgeschermd worden voor andere medewerkers die daar niks mee Een goed voorbeeld hiervan is de te maken hebben.” Maar Seuaanpak van de Vereniging van bers benoemt ook andere kwesNederlandse Gemeenten (VNG) ties rondom dataprivacy. “Data om gemeenten en inwoners over de stad moet in sommige samen te brengen in Smart Cigevallen toegankelijk zijn en ty-vraagstukken.” GT Connect is soms juist niet. Soms moeten het voorbeeld waar VNG de gewe ons afvragen of het wel slim meenten ondersteunt de volgende is om sommige data zomaar beschikbaar te stellen. Je kunt Seubers benoemt het belang om stap te zetten in communicatie met de inwoners. Atos levert hier- je voorstellen dat een zakkende samenleving erbij te betrekDe ontwikkelingen van de data- ken, want daar zit de winst voor voor een communicatieplatform roller het heel prettig vindt om gedreven stad gaan hard en Ne- de inwoners en het bedrijfsleven. waarbij de communicatie tussen te weten aan de hand van data derland loopt daarin voorop zegt “Ofwel, de samenwerking opzoe- gemeenten en inwoners en tussen wanneer op een bepaalde plek Seubers. “De transitie is meer ken en haar deelgenoot maken. gemeenten onderling, op basis veel mensen zijn. Kortom, we dan alleen de inzet van techniek. Elke oplossing moet bijdragen van een omnichannel-benadering, moeten standaarden voor het Het gaat er ook om hoe, wanwordt verbeterd. De oplossing is binnenhalen van data creëren aan de leefbaarheid van de stad neer en welke techniek je wilt datagedreven en is volledig afgeen duidelijke beveiligingsprotoen het welzijn van de inwoners. implementeren.” En Nederland stemd met en op de inwoner, welk collen opstellen.” Het gaat bij een datagedreven loopt voorop in het doelmatig stad niet om een super eﬃciënte communicatiemiddel deze ook gebruiken van data om de dienst- stad, maar om een stad die aan- gebruikt, dus inclusief. “Dit is een Eén ding is zeker: “We wachten verlening naar de inwoners te unieke ontwikkeling. Transparan- in Nederland niet tot er fouten verbeteren door het in te zetten tie is hierin essentieel en daarom gemaakt zijn, of blijven schuilen als stuurmiddel voor beleid en heeft de gemeente bijvoorbeeld achter bestaande weten regelgehet primaire proces van de stad. een herkenbaar nummer bij het ving. In een goede verhouding “Bedenk dat als je een techniek uitbellen. Het is een klein verschil, tussen overheden, inwoners, uniwilt implementeren, dat ook maar met een grote impact. versiteiten en bedrijfsleven gaan gevolgen heeft voor de huidige Belangrijk voor het succes is dat we het gesprek aan.” In plaats situatie. Je moet goed stilstaan bij gemeenten meedoen.” van allerlei parallelle Smart die consequenties.” Seubers geeft City-projecten is bijvoorbeeld Maar hoe zit het bijvoorbeeld een voorbeeld. “We willen bij gemeente Hilversum samen met voorkeur meer lokaal elektriciteit met privacy? “Als jij in de Atos op zoek gegaan naar een schuldsanering zit en daar opwekken, meer elektrisch rijden oplossing met een businessmodel

”

Elke oplossing moet bijdragen aan de leefbaarheid van de stad en het welzijn van de inwoners.

www.atos.net

gericht op integratie van Smart City-toepassingen met beheersbaarheid van uitvoering en ﬁnanciering als leidend thema. Voorzichtigheid zit Nederland in het bloed en we zijn dan ook een van de weinige landen die beleid voeren op datagebruik en dat ook toepast. “We gaan met kleine stapjes sneller dan de rest van de wereld en bovenal: we doen het samen.” Voor Nederland biedt dit enorme export kansen.

Albert Seubers

Wil je meer weten over Atos? Bezoek dan atos.net of mail naar annelies.tuinman@atos.net of met albert.seubers@atos.net.

6 SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

De impact van IoT en 5G Het is een van de vraagstukken waar

Eric Reij, voorzitter van de Branchevereniging voor ICT en Telecommunicatie Grootgebruikers, zich mee bezig houdt. “Wij behartigen de belangen van Nederlandse bedrijven en instellingen door kennis over te dragen en ervaringen uit wisselen, onder andere op het gebied van 5G en IoT. Ook in Den Haag, bij de diverse ministeries, hebben wij een lobby-functie voor onze leden uit de Grootzakelijke markt en het MKB. Het is juist nu belangrijk”, zegt Reij, “dat mensen geïnformeerd worden over ontwikkelingen, de komst van 5G binnen ICT en telecom en welke impact die hebben op de business in de grootzakelijke markt en het MKB, maar ook op maatschappelijk en persoonlijk vlak.” Een van de ontwikkelingen die naar

verwachting rond 2023 zijn definitieve intrede maakt in de maatschappij, is de overstap van het 4G-netwerk naar het 5G-netwerk. En dat is niet niks: “5G is de opvolger van 4G. Het betekent dat we een snellere netwerkverbinding hebben met veel hogere down- en uploadsnelheden, zodat we nog sneller data kunnen uitwisselen. Wachttijden om bijvoorbeeld een film te downloaden worden gereduceerd

Foto: Unspalsh

We beseffen dat 5G de opvolger is van 4G en dat dit waarschijnlijk betekent dat we sneller internet hebben. Maar een sneller netwerk betekent veel meer dan slechts dezelfde handelingen sneller kunnen uitvoeren. Sterker nog, het creëert een speelveld waarin nieuwe technologieën en internettoepassingen mogelijk zijn die de maatschappij drastisch kunnen veranderen. Maar hoe?

te wonen door slimme applicaties met een realtime-verbinding. Of wat te denken van slimme energiemeters, slimme deurbellen of witgoed in het huis? Al deze Internet of Things (IoT)-applicaties kunnen met 5G optimaal functioneren, waar dat met 4G niet (altijd) kan.” Over twee jaar verwacht Reij dat er

Reij: “5G is de opvolger van 4G. Het betekent dat we een snellere netwerkverbinding hebben met veel hogere down- en uploadsnelheden, zodat we nog sneller data kunnen uitwisselen.”

tot luttele seconden in plaats van minuten. Bovendien realiseren we met 5G ook een hogere bandbreedte. Dit zijn revolutionaire veranderingen.” De komst van 5G is absoluut belang-

rijk voor de grootzakelijke markt, de lokale leefbaarheid en voor de economie, vandaar ook dat de overheid een wetsvoorstel over de uitrol van het 5G netwerk heeft opgesteld. “Het voorstel zal de uitrol gemakkelijker gaan maken, maar het houdt ook in dat gemeenten verplicht worden om mee te werken aan de uitrol van 5G. Door een gecoördineerde aanpak samen met gemeenten, bewoners en bedrijven ontstaan er samenwerkingsvormen die elkaar versterken.” Een van de struikelpunten is momen-

teel nog het aantal opstelpunten dat nodig is om het netwerk uit te rollen. “Er kan nagedacht worden over een geïntegreerde aanpak door meer gebruik te gaan maken van de reeds bestaande infrastructuur. Hierbij kan gedacht worden aan het gebruik in co-creatie van bestaande lichtmasten en -banken in openbare ruimtes, parken enzovoort. Op deze wijze kan 5G snel worden uitgerold, zonder

vertraging. Het zou goed zijn als de overheid een paar partijen aanwijst die de coördinatie op zich nemen en zorgen voor harmonisatie. Cruciaal hierbij is wel dat gemeentes, inwoners en bedrijven goed geïnformeerd worden over de komst van 5G, het gebruik ervan en de consequenties.” Waarom dit revolutionair is? Daar

zegt Reij het volgende over: “Denk bijvoorbeeld aan de gebrekkige verbinding in stadions. Met een verbinding op het 5G-netwerk kun je zonder vertragingen die video van dat winnende doelpunt versturen. Ook tijdens Oud & Nieuw kun je straks zonder vertraging een berichtje sturen. Met een verbinding op het 5G-netwerk kun je dus zonder vertragingen data uitwisselen.” Ondanks die snelle uitwisselingen van data, zal het batterijverlies van je smartphone of een ander apparaat hier niet onder lijden. Maar revolutionair is dit nog niet.

Het revolutionaire aspect van een verbinding zonder vertraging, een hoge bandbreedte en de eenvoud tot het uitwisselen van enorme hoeveelheden aan data, zit hem in

internetapplicaties die op 4G minder betrouwbaar werken dan op 5G. “Door stabiele verbindingen kunnen artsen bijvoorbeeld op afstand patiënten behandelen. Zo kan een arts al tijdens de ambulancerit een patiënt beoordelen en bepalen welke disciplines en specialisten nodig zijn om de patiënt succesvol te behandelen bij aankomst in het ziekenhuis. Die enorme tijdswinst kan potentieel levensreddend zijn. In ditzelfde kader kunnen artsen ook op afstand operaties uitvoeren door middel van robots. Die kunnen artsen op afstand besturen met een Virtual Reality-bril. De stabiele verbinding van 5G leent zich hiervoor.” Reij noemt ook voorbeelden met

betrekking tot andere maatschappelijk belangrijke onderwerpen, zoals precisielandbouw. “Door sensoren of bijvoorbeeld drones kun je gewassen eenvoudig precies geven wat ze nodig hebben, doordat de sensor of drone deze informatie doorgeeft en het sproeigedrag hierop wordt aangepast. ” Maar Reij benoemt ook ontwikkelingen in Smart Cities en Smart Homes: “Denk aan mogelijkheden voor ouderen om langer thuis

ruim 25 miljard apparaten verbonden zijn met het internet, zoals zelfrijdende auto’s, slimme verlichting, printers die zelf inkt kunnen bestellen, noem het maar op. Maar Reij is ook kritisch op de nadelen en risico’s van 5G en IoT. “We hebben meer antennes nodig om 5G te realiseren. Deze antennes zorgen voor elektromagnetische velden met de nodige risico’s. Er moet kritisch onderzocht worden dat we niet de stralingslimiet overschrijden, maar ook dat we het Nederlandse landschap niet vervuilen met antennes, om nog maar te zwijgen over de vele beveiligingsrisico’s die IoT met zich mee brengt.” Met de komst van het 5G-netwerk

moeten de veiligheidsrisico’s kritisch worden onderzocht. Diverse partijen zijn volop bezig met deze afwegingen en de ontwikkelingen van 5G, zoals de grote telecomproviders KPN, T-Mobile en Vodafone, maar ook Ericsson, TNO, Nokia, SPIE, K&H en verschillende andere partijen. Allemaal met het doel om de volgende technologische revolutie leven in te blazen. Reij zit op de eerste rij en zal de ontwikkelingen over 5G nauwlettend volgen om zo goed voorbereid te zijn op alle toepassingen die met de komst van 5G mogelijk zijn. Eoin Hennekam

ADVERTENTIE

5G aansluiten Voor een landelijke dekking van het 5G-netwerk moet een groot aantal opstelpunten worden aangelegd. Om deze 5G opstelpunten te realiseren, kunnen bestaande objecten in de openbare ruimte gebruikt worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan lichtmasten, bushokjes en trafohuisjes. ELEQ is al vele jaren de marktstandaard voor ruimtebesparende aansluitkasten in de openbare ruimte. ELEQ aansluitkasten zijn vrijgegeven door de netbeheerders en flexibel in te vullen met onder andere energiemeters en glasvezelafwerking.

Wilt u meer weten over het installeren van 5G? Bezoek www.eleq.com voor meer informatie of bel ons via 0521 533 333

Oren en ogen van de gemeente Foto: Persfoto

Hollands Kroon weet dankzij een slimme app precies wat beter kan in de openbare ruimte. De redenen achter de fusie van de

gemeenten Wieringen, Wieringermeer, Anna Paulowna en Niedorp tot de gemeente Hollands Kroon zijn dezelfde als die bij vele andere fusies van gemeenten. De vier gemeenten hadden de overtuiging samen slimmer, efficiënter en meer dienstverlenend te zijn.

Dat verandert ook de samenwerking

met de burger. Hij zal op bepaalde punten een meer actieve rol moeten aannemen. “Daar waar mogelijk gaan we uit van eigen verantwoordelijkheid en belonen we eigen initiatief. Dat betekent ook dat we samen de omgeving maken. Als inwoners de omgeving mooier of anders willen, dan vragen wij ze daar een rol te spelen. Daarin zijn we als gemeente faciliterend.” Zo richtte Hollands Kroon het Team

Kernbeheer op, een team dat de inwoners helpt wanneer zij idee-

Foto: Persfoto

CYBERVEILIG THUIS EN OP DE WERKVLOER

Hollands Kroon richtte zijn organisatie

hierop in. “Er is een splitsing gemaakt in een team voor onderhoud dat planmatig is en een team dat gericht is op de meldingen. Daardoor komt de planning niet in de war. Als iets gemeld wordt dat al in de planning zit, melden we dat terug.” Er zijn nog twee lessen die Hollands

Kroon heeft geleerd in het gebruik van de app. “Laat altijd wat van je horen zodat de indieners weten waaraan ze toe zijn en zorg dat de organisatie hierop ook ingericht wordt”

De impact van een fusie op de inwo-

ners kan groot zijn, vertelt Michiel Koster, directeur in de jonge gemeente in de Kop van Noord-Holland. “Als kleine gemeente ben je vaak heel dichtbij, nu zijn de afstanden letterlijk groter. Lokale belangen worden samen een nieuw algemeen belang.”

SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Koster: “Daar waar mogelijk gaan we uit van eigen verantwoordelijkheid en belonen we eigen initiatief.”

ën hebben voor de inrichting van bijvoorbeeld een speeltuin of extra groen in de buurt. Ook zijn er diverse bewonersplatformen en organiseert de gemeente vaak bewonersavonden op locatie. “We zetten in op verschillende kanalen. Vaak heel persoonlijk, gericht op de mensen.”

op onvolkomenheden in de openbare ruimte, gevaarlijke situaties, achterstallig onderhoud, vandalisme etc. Doordat de meldingen kunnen worden voorzien van gps-locaties en foto’s is snel duidelijk waar het probleem zich voordoet.

Het zal geen verrassing zijn dat

nier om de oren en ogen in de samenleving te gebruiken om de openbare ruimte te verbeteren”, zegt Koster. “Als een inwoner een melding maakt, komt deze binnen bij ons team. Dat werkt de melding vervolgens binnen enkele dagen af. Zo ontstaat er een directe lijn tussen melding en behandelend medewerker in de organisatie. Door de snelle afhandeling zagen we een enorme toename in gebruik van de app. Hierdoor werden we bijna slachtoffer van ons eigen succes.”

online ook een belangrijk kanaal is. Hollands Kroon heeft als pijler ‘digitaal, tenzij’. Met andere woorden, eerst kijkt de gemeente of de oplossing digitaal geboden kan worden, pas wanneer wetten of praktische bezwaren in de weg staan, wordt naar een andere oplossing gezocht. Zo kwam het dat Hollands Kroon

mee heeft geholpen bij de ontwikkeling een app waarmee burgers hun gemeente kunnen attenderen

“Het is een laagdrempelige ma-

Sinds Hollands Kroon de app intro-

duceerde, is het aantal meldingen steeds gestegen tot nu 10.000 meldingen per jaar. “Bij het gebruik van de meldingen zien we waardering voor het feit dat de communicatie goed is en dat meldingen snel worden afgehandeld. En ik zie ook dat kleine ergernissen snel verholpen zijn, en dat draagt bij aan een fijne en sociale omgeving.” Mark van der Heijden

DIGITAAL OP DE EERSTE PLAATS

Marcel Jutte, oprichter en directeur Hudson Cybertec.

Onze maatschappij wordt steeds digitaler, des te meer reden om waakzaam te zijn voor onze digitale veiligheid. Marcel Jutte, oprichter en directeur Hudson Cybertec, vertelt: “Vooral bewustwording van menselijk gedrag is cruciaal voor cyberveiligheid. Men moet zich bewust worden van wat zij deelt en met wie. Dat is de eerste tip die ik mensen wil geven. Verder adviseer ik mensen altijd de laatste software- en applicatie-updates te doen. Zorg ook dat je zakelijk en privé gescheiden houdt en wees alert op verdachte e-mails en telefoontjes. Gebruik daarnaast unieke wachtwoorden en een wachtwoordmanager.” Ook thuis moeten we onze apparaten beveiligen. “Bedenk goed dat je niet al je devices via internet hoeft te verbinden. Realiseer ook hoeveel informatie je het internet opstuurt met bijvoorbeeld dingen als Alexa; alles wat je doet wordt vastgelegd.” “Hier ligt ook een van de grootste bedreigingen online: alles koppelen aan internet. Denk bijvoorbeeld ook aan de Cloud. Waar heb je je data allemaal opgeslagen? We creëren een grote afhankelijkheid van online verbindingen via onze devices. Bovendien is de eenvoud waarmee er tegenwoordig misbruik gemaakt kan worden van systemen een gevaar. Kortom, wees bewust van je eigen internetgedrag.”

Op analysenederland.nl leest u nog veel meer over digitale strategieën in Nederland.

Eoin Hennekam ADVERTENTIE

Maak je gemeente smart met Fixi Fixi is hét platform waarmee gemeenten eenvoudig meldingen in de openbare ruimte ontvangen, toewijzen en direct op locatie afhandelen. Wekelijks verwerkt Fixi gemiddeld 5.000 meldingen voor meer dan 50 gemeenten. Fixi is partner van

info.fixi.nl

8 SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Twentse boeren hebben de sleutel in handen Foto: Unsplash

Bij de energietransitie in Twente zijn boeren niet het probleem maar de oplossing. Twente heeft een rijke voedingsbo-

dem voor ondernemerschap, eentje bovendien waarbij ondernemers zich continu proberen te verbeteren. Die boodschap heeft Han ten Broeke, geboren en getogen in Twente, twaalf jaar als Tweede Kamerlid voor de VVD verkondigd. Daarom dacht hij met het Platform Ondernemend Twente graag mee over hoe Twente zich sociaal-economisch kan versterken. Als Kamerlid zat hij vaak bij ver-

schillende overleggen en merkte dat ondernemers daar amper invloed uitoefenden op wat besloten werd. “Ondernemers moeten dominanter in de besluitvorming zijn. Politici kunnen prioriteren, maar in de werkelijke economie kan je niet zonder medewerking van de ondernemers. Zij zorgen voor werkgelegenheid en de veranderingen die bestuurders vooral met woorden stimuleren.” Twentse ondernemers kijken boven-

dien verder dan de eigen jaarrekening. Zij voelen zich meer dan elders verantwoordelijk voor de regio, stelt Ten Broeke, zij voelen het typisch Twentse rentmeesterschap. Maar hij stelde de 50 ondernemers die hij sprak wel een voorwaarde. “Ik heb ze gedwongen keuzes te maken. Ze moesten kiezen wat in

kunnen plaatsen om windenergie op te wekken. In Twente wordt geëxperimenteerd met kringlooplandbouw, waarbij met zo min mogelijk verlies van grondstoffen wordt gewerkt. Daar ook wordt de warmte van koemest benut om via warmteoverdracht bijvoorbeeld de boerderijwoning te verwarmen. Ten Broeke wijst op een nog ambiti-

Ten Broeke: “Boeren zijn bij ons ondernemers die leven van de natuur en het klimaat.”

het regiobelang is. Het zijn geen sinterklaasverlanglijstjes.” Het resultaat daarvan is een strategi-

sche agenda met vier actiepunten. Een daarvan is het realiseren van goedkope starters- en eengezinswoningen. “Bouwondernemers en grote makelaars hebben aangeboden starterswoningen onder de 2 ton neer te zetten, als overheden ze de ruimte geven. Dat oefent een geweldige aantrekkingskracht op talent uit en betekent dat jonge mensen hun eigen vermogen opbouwen. Ook willen de Twentse ondernemers

iets doen aan de circa 30.000 mensen die uit eigen keuze geen baan hebben. “Die groep mensen is in Twente opmerkelijk veel groter dan in de rest van Nederland. Als die

‘Probeer boeren niet alleen te zien als ammoniaken CO2uitstoters’

voor de trein. “De meerderheid van de ondernemers was overtuigd;” zegt Ten Broeke, “zorg nu dat de treinverbindingen in orde komen, met snelle verbindingen naar Amsterdam, Berlijn en de dichtstbijzijnde vliegvelden. Schiphol en de Ziggo-Dome moeten binnen anderhalf uur bereikbaar zijn, ook op zaterdagnacht.”

mensen aan de slag komen, kunnen we het verdienvermogen van de regio vergroten en de betaalbaarheid van voorzieningen voor ons allen verbeteren. Nu is het moment, want de banen zijn er.”

En ondernemers zijn bereid om de

Maar vooral speelt de energietransi-

tie en een meer groene aanpak een belangrijke rol in de strategische agenda. Te beginnen met kiezen

klimaatsverandering aan te pakken, zeker de boeren. “Boeren zijn bij ons ondernemers die leven van de natuur en het klimaat. Zij zijn in Twente, niet het probleem, maar de oplossing.” In Twente zijn windmolens ter

grootte van een boom ontwikkeld die boeren op hun terrein

euzer plan. Zeven melkveehouders in Noord Deurningen produceren biogas door op het eigen bedrijf mest te vergisten. “Wat zij doen is een afvalproduct in de vorm van biogas terug leveren aan het net. Deze boeren zijn nu al in staat om hiermee twee industrieterreinen te verwarmen.” Daarom doet Ten Broeke een laatste

pleidooi. “In plaats van boeren als tegenstander te zien, zie elkaar als oplossing. Probeer boeren niet alleen te zien als ammoniaken CO2-uitstoters, maar ook als heel creatieve ondernemers. Waarom zouden zij geen energieleverancier mogen worden? Dit type innovatieve initiatieven spelen een belangrijke rol in de energietransitie en verdienen navolging.” Mark van der Heijden

BLIK OP DE AGRARISCHE SECTOR Meer lezen over agricultuur in Nederland? Kijk dan eens op analysenederland.nl. ADVERTENTIE

In Twente worden oplossingen ontwikkeld om duurzame energie te produceren en op slimme manieren energie te besparen.

What’s your contribution to a better world? Ontdek alle uitdagende vacatures in Twente.

www.twente.com

Helmond, makers van de toekomst

Fotografie UNStudio

Smart city zit in het DNA van Helmond In alles wat Helmond doet staan de maatschappelijke ontwikkelingen van de toekomst centraal. Ook op het gebied van de Digitale Stad. Helmond start daarin bij de basis. Twee jaar geleden is op initiatief van gemeente Helmond gestart met het leggen van een digitaal fundament. Glasvezel, als nutsvoorziening voor alle bedrijven, inwoners én de openbare ruimte, die daarmee via een veilige verbinding met elkaar worden verbonden. De term ‘Smart City’ is in Helmond geen cosmetica, maar sterk verankerd in het DNA van de stad. Eigenlijk in de hele stad, in alle elf wijken, maar nog net iets specifieker in Brainport Smart District: de toekomstig slimste wijk van de wereld.

Wie de vele (economische) ontwikkelingen

Baanbrekende maatschappelijke oplossingen

in Helmond ziet, merkt dat het een stad in

De glasvezelverbinding an sich is niet zo

beweging is. Als tweede stad in Brainport

bijzonder, maar het feit dat de overheid hier

bevindt Helmond zich conjunctureel

zelf regie pakt en het netwerk open stelt voor

in een gunstige positie. Voor mondiale

innovaties, zorgt ervoor dat

uitdagingen, als mobiliteit (Automotive)

maatschappelijke partijen versneld kunnen

en food worden innovatieve oplossingen

werken aan digitale dienstverlening.

bedacht én geïmplementeerd. Helmond, de

Daarnaast pakt Helmond haar rol bij het

stad voor de makers van de toekomst. Toch

beschikbaar maken van hoogwaardige data

is er ook de erfenis van het verleden. Met

via een open urban dataplatform.

Glasvezel: een investering met lef

en inzichten worden toegepast om tot een

Eveline de Bont, voorzitter Raad van Bestuur van het Elkerliek: “Via de digitale snelweg van de gemeente kunnen wij zorg dichterbij de patiënt brengen. Het communiceren, coachen en monitoren van patiënten in hun thuisomgeving brengen wij zo samen in de praktijk.”

energieopwekking, voedselproductie, watermanagement, gezamenlijk databeheer en grensverleggende transportsystemen. Revolutionair, zowel voor bewoners als voor bedrijven die hier hun innovaties kunnen toepassen. En keer op keer is er de wisselwerking tussen de projecten hier, in van de stad. Oftewel, een optimale digitale kruisbestuiving.

sociaaleconomische status en gezondheid),

De innovaties landen inmiddels in de

grootstedelijke veiligheidsuitdagingen en een

praktijk. Zo voorziet Helmond in 2020 een

relatief weinig veerkrachtige arbeidsmarkt.

inbraakvrije wijk (Helmond Noord), door het

De stad zet die sociale uitdagingen om

combineren van sensoren in de openbare

in kansen. Vooral vanuit dat perspectief

ruimte met domotica. Slimme, datagedreven

koos Helmond in 2017 voor de aanleg van

voorzieningen rond de nieuwe sport- en

glasvezel in eigen beheer: een digitale

beleefcampus moeten de gezonde leefstijl in

nutsvoorziening, passend bij het oude én

omliggende wijken bevorderen. En in

nieuwe DNA van de stad. Het initiatief

samenwerking met het regionale Elkerliek

werd met open armen ontvangen, waarna

Ziekenhuis en andere zorgpartners komt

de gemeenteraad van Helmond unaniem

zorg op afstand versneld van de grond.

instemde met een investering van € 30

Patiënten met de ziekte van Crohn of Colitis

miljoen. Een stap die van lef getuigt, maar

kunnen daarmee gemonitord worden vanuit

ook een investering die zich binnen een

De slimste wijk ter wereld

huis, in alle opzichten een win-winsituatie.

aantal jaar zal terugverdienen. Immers: het

Dat Smart City in het DNA van Helmond zit,

Doordat de gemeente Helmond regie pakt én

netwerk gaat winst opleveren, deze winst

komt zeker ook tot uiting in Brandevoort,

eisen stelt aan privacy en datakwaliteit

wordt geïnvesteerd in de stad en is bovendien

straks niet langer alleen qua bouwstijl een

kunnen initiatieven snel geïmplementeerd

een uniek vehikel in de digitale emancipatie

bijzondere woonwijk. In de komende tien

worden.

jaar wordt daar met 1.500 nieuwe woningen

innovatie.

komen, gekenmerkt door gemeenschappelijk

Brainport Smart District, en die in de rest

grote verschillen tussen wijken (in opleiding,

van de inwoners en een vliegwiel voor

duurzame, circulaire en sociaal hechte wijk te

Helmond is een stad met een krachtig verleden. Maar door alle digitale toepassingen, de nodige durf én lef zeker ook een stad met een toekomst vol perspectief. Staatssecretaris Knops bezocht Helmond het afgelopen voorjaar en bood tijdens het bezoek experimenteerruimte aan om samen te zorgen dat belangen van bewoners, overheid, kennisinstellingen en bedrijven op het gebied van privacy, veiligheid, eigendom

en twaalf hectare bedrijfspanden ‘Brainport Smart District’ gerealiseerd: de slimste wijk

en ethiek optimaal zijn geborgd. Deze ruimte wordt in Helmond opgepakt. In Helmond is de toegevoegde waarde van de innovaties telkens de belangrijkste drijfveer, met volop kansen voor vernieuwende partijen. Samen met de ontwikkeling van de slimste wijk ter wereld maakt de stad daarmee haar belofte als ‘Makers van de Toekomst’ volledig waar.

van de wereld. De nieuwste technologieën

Logo in FC: Grijs: C=0 / M=17 / Y=34 / K Rood: C=0 / M=100 / Y=100

Goud: C=0 / M=10 / Y=100 / Zwart: C=0 / M=0 / Y=0 / K=

10 PROFIEL SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

‘De energietransitie gaat sneller dan verwacht’ Bij de energietransitie waarin we ons nu bevinden, zitten we niet in een evolutie, maar in een revolutie. “Elke vijf seconden komt er een nieuw zonnepaneel bij in Nederland. De burger transformeert van afnemer naar producent van elektriciteit”, constateert Ed Nijpels. Nijpels heeft een lange staat van

dienst als het aankomt op energievraagstukken. Ondertussen is het alweer dertig jaar geleden dat hij als minister (VVD) van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) in het tweede kabinet Lubbers naam maakte met het Nationaal Milieubeleidsplan. Juist in die tijd maakten we als samenleving min of meer voor de eerste keer kennis met de invloed van menselijk handelen op milieuvraagstukken. Het was de tijd van zure regen en het groeiende gat in de ozonlaag. Nu, dertig jaar later, is Nijpels voorzitter van het Klimaatberaad, het overlegorgaan dat de totstandkoming van het Klimaatakkoord coördineerde. “Het is misschien mijn liberale inborst, maar ik ben absoluut optimistisch als het aankomt op het slagen van de energietransitie. In 2030 is zeventig procent van alle stroom duurzaam opgewekt.” Laten we generiek beginnen: op welke wijze heeft het klimaatakkoord invloed op ons energievraagstuk?

“In ieder geval een fundamentele invloed. Het klimaat ís het energievraagstuk. Hooguit een enkeling daargelaten zijn we het er over eens dat de aarde opwarmt en dat de mens daarvan de hoofdoorzaak is. Veel meer dan vroeger worden we als gevolg daarvan geconfronteerd met opvallende natuurverschijnselen. Een warme zomer is niet uitzonderlijk, maar wel als je jaar na jaar temperatuurrecords verbreekt.” Is invloed ook te signaleren in termen van innovatie?

“Er gaat geen dag voorbij zonder innovatie. Wat daarbij opvalt, is dat menselijk gedrag zich moeilijk laat voorspellen. Ooit bestond de verwachting dat de bovengrens van het aantal woningen met zonnecellen bij 50.000 zou liggen. Er zijn inmiddels ruim 700.000 huizen met zonnecellen. Ander voorbeeld is energie uit wind op zee. In het Energieakkoord was afgesproken dat de kosten voor windparken op zee met veertig procent zouden dalen. Dat is ondertussen zeventig procent. Er was ooit achttien miljard euro gereserveerd om windparken te bouwen, terwijl de realiteit ondertussen laat zien dat wind op zee zonder subsidie kan. Het mooiste voorbeeld van de huidige energietransitie is het signaal dat we er elke vijf seconden een zonnepaneel in Nederland bij krijgen. De energietransitie gaat veel sneller dan de overheid ooit voor mogelijk had gehouden.” Wat gaat de energietransitie doen in termen van economische vooruitgang?

“Dat is op drie niveaus merkbaar. Eén: energietransitie leidt tot economische groei. Er ontstaan nieuwe bedrijven en nieuwe verdienmodellen. De burger is straks geen energieafnemer meer, maar een energieleverancier. In de energiesector komen allerlei start ups tevoorschijn die op een nieuwe manier omgaan met dit vraagstuk. Twee: de energietransitie leidt tot innovatie. Er is geen sprake van een evolutie, maar van een revolutie. En drie: de energietransitie is een banenmotor. ECN en TNO hebben berekend dat voor iedere fossiele

baan die verloren gaat er zeven nieuwe banen voor terugkomen. Wat betekent dat voor de traditionele industrie?

“Fossiele bedrijven hebben op termijn geen bestaansrecht meer. Het meest duidelijk merk je dat aan energieproducenten, die hun fossiele activiteiten afbouwen ten gunste van investeringen in duurzame energiebronnen.” In de pers bestaan toch ook duidelijke signalen dat niet iedereen optimistisch is over een duurzame toekomst.

“Eigenlijk is het een heel simpel verhaal. Duurzame energie kun je opdelen in vijf schakels. Schakel één is de opwekking van duurzame energie, schakel twee is het transport ervan, schakel drie de opslag, schakel vier de slimme systeemintegratie en schakel vijf het gebruik van duurzame energie. Schakel één en vijf, opwekking en verbruik, leveren de minste problemen op. De vooruitgang gaat zo snel dat in 2030 zeventig procent van alle stroom duurzaam wordt opgewekt. We hebben de volledige capaciteit nodig. Door betere isolatie neemt de totale energievraag misschien wat af, maar een groot deel van de samenleving wordt geëlektrificeerd. Dat gebeurt zowel bij burgers als bij bedrijven. De werkelijke uitdaging zit in schakels twee, drie en vier. Als het gaat om duurzaam opgewekte elektriciteit: daar is het Nederlandse leidingnetwerk absoluut niet op berekend. Er wordt nu twee miljard euro per jaar besteed aan onderhoud en uitbreiding, daar moet straks op jaarbasis twee miljard extra

naar toe. Of neem opslag: batterijen bijvoorbeeld worden weliswaar steeds duurzamer en goedkoper, maar er is nog echt veel onderzoek nodig om opslag van energie goed lonend te krijgen. Ook wat betreft systeemintegratie bestaat er een uitdaging om energieopwekking uit de Achterhoek bijvoorbeeld aan te laten sluiten bij een energievraag op bijvoorbeeld de Waddeneilanden.” Hoe verhoudt het slimmer maken van energiesystemen zich tot smart city-ontwikkelingen?

“De term smart city wordt op tal van verschillende manieren uitgelegd. Het is in ieder geval duidelijk dat digitalisering van onze leefomgeving de energietransitie helpt op te bouwen. Gebruik van smart technology betekent dat je slimmer met de planning van steden kunt omgaan. We staan in Nederland nog pas aan het begin van beleid op dit punt, maar er bestaan zeker belangrijke uitdagingen.” Welke zijn dat?

“Ik noem er drie. Ook duurzame energie heeft daar uiteraard mee van doen. Duurzame energie wordt veel meer dan fossiele energie decentraal opgewekt. Bovendien gaan de momenten van opwek vaak niet samen met momenten van gebruik. Decentrale opslag en distributie door middel van smart worden veel belangrijker. Digitale technologie geeft georganiseerde burgers, bijvoorbeeld een lokale energiecoöperatie, de mogelijkheid zelf inzicht te hebben in de opwek en het gebruik van hun energie of bijvoorbeeld vraag en

aanbod op het net. Ze kunnen dus hiermee ook handelen en dus geld verdienen met duurzame energie.” U had het ook over punt twee en drie?

“Ook wat betreft circulaire bouwmaterialen bestaat er een uitdaging. Hergebruik van bouwmaterialen en componenten van bestaande gebouwen benutten voor nieuwbouw kan een enorme CO2-winst opleveren. Dat vraagt om een slimme databank met gegevens over deze materialen, zoals herkomst, samenstelling, eigendom... Slimme technologie maakt dit nu mogelijk. Het nieuwe hoofdkantoor van de Triodosbank is een mooi voorbeeld. Het is volledig herbruikbaar. Alle materialen zitten in het Madaster, dat is een kadaster voor materialen. Punt drie heeft van doen met de toekomst van de auto en mobiliteit. En ook daar spelen weer drie factoren een rol: elektrificatie, van eigenaarschap naar gebruik en autonoom rijden. Vooral die eerste twee leiden tot een grote CO2-winst. De elektrificatie van de auto gaat ook een rol spelen in het bufferen van duurzame elektriciteit in de wijk. De auto vormt een rijdende batterij. Door autodelen wordt voor mensen het rijden van een elektrische auto betaalbaar én gaat het een enorme ruimtewinst opleveren in de stad. Er hoeven immers minder auto’s geparkeerd te worden.” Hugo Schrameyer

DE INHOUD VAN HET KLIMAATAKKOORD Wilt u meer lezen over het klimaatakkoord en de afspraken daarin? Kijk dan eens op analysenederland.nl. ADVERTENTIE

Jan Snel staat voor snel, modulair en circulair bouwen. De bouwsector moet veranderen. Er is vraag naar huisvesting die mee verandert met de behoefte van de gebruiker. De oplossing ligt in flexibele en circulaire huisvesting. “Circulaire bouw kan niet los gezien worden van de groeiende vraag naar flexibel vastgoed”, aldus projectleider circulariteit Daan Kosterman. Bouwbedrijf Jan Snel is al jaren specialist op het gebied van modulaire huisvesting. Door modulair te bouwen kan Jan Snel inspelen op de groeiende vraag naar vastgoed dat op termijn voor andere doelgroepen kan worden ingezet. Gebouwen worden na de gebruiksfase gedemonteerd en in de fabriek hersteld en indien nodig aangepast naar een andere gebruikersfunctie. Denk hierbij aan de huidige behoefte naar studentenwoningen, maar die in de toekomst ingezet kunnen worden als zorgwoningen. Dit betekent een flexibele manier van bouwen en daarmee de opstap naar circulair bouwen. “De weg naar een totaal circulair bouwproces is ons uitgangspunt. Onze modulaire bouwmethode met

JS_Analyse - Smart City_265x121.indd 1

hergebruik van bestaande systemen is al een goede stap. Daarnaast optimaliseren wij de productieketen in het kader van grondstofgebruik en zet Jan Snel stappen voor een volledig circulair design met biobased en circulaire materialen”. Hierbij draait het om een samenwerking tussen leveranciers, bouwbedrijf en recyclers. De zoektocht naar een ketenintegratie is een belangrijke stap. “Als modulair bouwer is Jan Snel de aangewezen partij om de bouwsector op weg te helpen naar flexibel, circulair en toekomstbestendig vastgoed. Dat is onze ambitie voor de komende jaren”. Kijk voor meer informatie op www.jansnel.com

28/10/2019 17:16

PROFIEL SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL 11

MULTIFUNCTIONELE LANTAARNPAAL

Foto: Persfoto

Foto: Christiaan Krouwels

CONTENT WITH A PURPOSE

Hans Nouwens, voorzitter OVLNL Smart LIghting.

De multifunctionele lantaarnpaal kan op tal van terreinen worden ingezet bij de aanpak van maatschappelijke opgaven voor mobiliteit, efficiency, gezondheid en veiligheid. De techniek is er. De stap die nog genomen moet worden is het gestructureerd aanpakken en uitrollen van de aanwezige innovatieve oplossingen. Het is tijd voor de sociale innovatie die het gebruik mogelijk maakt. Volgens een ruwe schatting zijn er zo’n 3,5 miljoen lantaarnpalen in ons land. De hoeveelheid is een pluspunt. Ook de solide hoge basis en dat ze zijn aangesloten op het lichtnet, zijn grote voordelen. Ze kunnen daardoor een belangrijk onderdeel worden van de smart city of smart society. “De verlichting zelf kun je verslimmen. Nu gaat op vooraf ingestelde tijden de verlichting aan en uit. Er zijn sensoren op de markt die meten wanneer het gaat schemeren en wanneer de zon opkomt; smart lighting.” Dit zegt Hans Nouwens, voorzitter bij OVLNL Smart Lighting (stichting voor openbare verlichting). Hij noemt ook de experimenten waarbij de openbare verlichting nauwkeuriger schakelt en dimt als er geen verkeer is. “Een andere ontwikkeling is dat de lamp een seintje geeft vóór deze stuk gaat. Nu komen er meerdere meldingen bij de gemeente binnen als een lantaarnpaal defect is. Dat zijn verborgen kosten die door automatische meldingen vermeden kunnen worden.”

FEITEN

Ed Nijpels heeft verschillende functies vervuld binnen de politiek. Zo was hij burgemeester van Breda, lid van de gemeenteraad van Bergen op Zoom, Fractievoorzitter van de VVD, Minister van VROM en negen jaar commissaris van de Koningin in Friesland. Sinds 2008 vervult hij een aantal functies bij maatschappelijke organisaties, overheden en in het bedrijfsleven. Nijpels is onder meer onafhankelijk voorzitter van de SER Borgingscommissie, die de uitvoering van het Energieakkoord bewaakt en Kroonlid van de Sociaal Economische Raad.

Mark van Seggelen

ADVERTENTIE

ADVERTORIAL

IoT voor elke organisatie binnen handbereik Bart Hiddink, directeur van Ideetron BV, legt uit wat ervoor nodig is om slim van alle mogelijke toepassingen van IoT gebruik te kunnen maken. “Je kunt op je hobbyzolder je eigen LoraWAN-netwerk beginnen.”

Wat is er nodig om optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden van IoT? “Uiteraard een verbinding met het internet, en een backend dat de informatie op zo’n manier weergeeft dat de eindgebruiker er informatie uit kan halen. Sigfox en LoraWan zijn ongeveer 30 keer zo energiezuinig als 4G, ons reguliere mobiele netwerk. Dat betekent dat je veel minder data per keer kunt versturen, maar de meeste sensoren gebruiken niet meer dan een paar byte.” Hoe maak je gebruik van Sigfox en LoraWAN? “Sigfox is vrij duur, en je moet specifieke chips gebruiken. De drempel om daarmee te starten ligt dus vrij hoog. KPN biedt nu LoraWAN aan, maar ook dat is prijzig. Een andere mogelijkheid is om je

eigen LoraWAN-netwerk te beginnen. Het enige dat je hiervoor nodig hebt is een gateway. Die heb je al vanaf een paar honderd euro.” Is dat veilig? “Alle data die via LoraWAN wordt verstuurd, is dubbel ingepakt, via zowel een netwerksleutel als een applicatiesleutel. Computers van nu zouden honderden jaren bezig zijn met het kraken van deze codes. Eventueel kun je ook de gegevens nog versleutelen.” Hoe kunnen jullie bedrijven helpen? “Wij adviseren organisaties over de implementatie van IoT-toepassingen en leveren alle producten die nodig zijn voor het starten van een LoraWAN-net-

werk. Zo zijn we bezig met een Rhinotracker in Tanzania, maar bouwden we ook al sensoren voor prullenbakken, zodat die niet meer preventief geleegd hoeven te worden, maar pas op het moment dat ze vol zijn. Onze expertise is specifieke draadloze communicatie, wat wil zeggen dat wij alles op maat ontwikkelen.” www.ideetron.nl webshop.ideetron.nl/lora Tel.: 06 18 21 35 34

12 SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Slimmer omgaan met water Foto: Persfoto

Slimmer omgaan met water moet de basis zijn in ontwerpen van Smart City-projecten. Dat is wat Rogier van der Sande,

Het is slechts een voorbeeld van de

voorzitter van de Unie van Waterschappen, als uitgangspunt ziet voor stedelijke ontwikkelingen en de bouwprojecten van vandaag en morgen: “Als er geen blauw is opgenomen in de voorbereidingsplannen van bouwprojecten die uit de koker komen, dan is het een verloren plan.” En het is niet zonder reden dat Van

der Sande deze uitspraak doet. De verstedelijkingsopgave en de veranderende weersomstandigheden stimuleren de noodzaak voor een goede blauwe dooradering van stedelijk gebied. “We zien enerzijds dat met name in het westen van het land er steeds meer groen verloren gaat door verstedelijking. Dat betekent dat er andere oplossingen moeten komen om water vast te houden en los te laten, afhankelijk van het weer”, vertelt Van der Sande, “Want die weersomstandigheden zijn enorm veranderd. De extremen waar we mee te maken krijgen, een overschot aan water door hevige regenval, of een tekort door droogte, hebben ingrijpende gevolgen en vragen om een nieuwe aanpak. Extremen zorgen voor uitdagingen en die extremen worden steeds groter. Ergo, onze uitdagingen worden steeds groter.” De vraag die centraal staat is: hoe

kun je ervoor zorgen dat water, dat plots valt, kan worden vastgehouden, maar ook, op het juiste moment, kan worden losgelaten? “In Rotterdam zijn er bijvoorbeeld

systeem. Dat warmteoverschot kan dan juist afgetapt en ingezet worden om energiezuiniger, en dus financieel voordeliger, te acteren.”

Van der Sande: “Door data kunnen we anticiperend vermogen opbouwen. Dat anticiperend vermogen moeten we vervolgens meenemen in de ontwerpprincipes van stedelijke ontwikkelingsprojecten.”

‘blauwe daken’ en andere oplossingen; praktische manieren om invulling te geven aan die vraag.” Maar waar Smart Cities hun meerwaarde hebben is de datagedrevenheid. Dát is waar we in het kader van water ook gebruik van moeten maken wat Van der Sande betreft. “Door data kunnen we

‘Het bundelen van kennis is juist wat zo past in het DNA van ons land. Samenwerking is doorslaggevend.’

anticiperend vermogen opbouwen. Dat anticiperend vermogen moeten we vervolgens meenemen in de ontwerpprincipes van stedelijke ontwikkelingsprojecten: wat moeten we vasthouden? Met welk tempo moeten we water loslaten? Om maar een paar vragen te noemen die we kunnen beantwoorden met data. Zo is er een proceskamer waar alle activiteiten rondom water en het weer nauwlettend met data worden gemonitord en aangestuurd.” Van der Sande benadrukt sowie-

so hoe belangrijk blauw in de ontwerpfase is. “Mijns inziens moet je in het ontwerp in eerste instantie bepalen wat de blauwe basis is van je stad. Daarop moet je bouwen. Daar kun je de data voor inzetten die ik net benoemd

heb. En die data kunnen bouwers dan zelf in het ontwerp opnemen, zodat zij zelf (een deel van) de monitoring en aansturing kunnen doen.” In die ontwerpfase is betrokkenheid van verschillende partners zo belangrijk. “Het bundelen van kennis is juist wat zo past in het DNA van ons land. Samenwerking is doorslaggevend.” Want een juiste inzet van partijen in

het kader van blauw betekent dat we voordeel kunnen behalen op het gebied van duurzaamheid maar ook vanuit een financieel oogpunt. “Aquathermie bijvoorbeeld, kortweg: warmte uit water, is een wijze waarop zowel in het licht van duurzaamheid als vanuit financieel oogpunt winst behaald kan worden. Afvalwater is warmer dan het moet zijn na zuivering door een waterzuiverings-

financiële aantrekkelijkheid van duurzaamheidstechnieken gericht op slim watergebruik. Vanuit een financieel perspectief is het vooral aantrekkelijk dat nu investeren in nieuwe technieken weliswaar veel kosten meebrengt, maar dat de kosten op de lange termijn door niet nu te investeren veel hoger uitvallen. “Bovendien kunnen we nadenken over verdienmodellen en kunnen kosten gedrukt worden op het moment dat we overgaan op massaproductie. Maar dan moeten we wel nu die stappen zetten. We moeten niet smart zijn op het einde, maar nu. Smart Cities vereisen ook ‘Smart People’.” Eoin Hennekam

FEITEN • De digitale transformatie is voor de waterschappen cruciaal • De 21 waterschappen hebben unaniem ingestemd met het Klimaatakkoord • De techniek is er om doelen omtrent energieneutraliteit te behalen, en zelfs te overstijden • Bewustwording bij mensen is essentieel voor het succes van Smart Cities

WATER IN DE SLIMME STAD In de stad van de toekomst speelt water een grote rol. Op analysenederland.nl leest u er meer over. ADVERTENTIE

Stel, het heeft dagenlang geregend en het hoge water dreigt door een verzwakte dijk te breken. Welke besluiten moeten bestuurders nemen over bijvoorbeeld evacuatie en beheersing van het water? Het Haagse softwarebedrijf Tygron brengt het antwoord letterlijk in beeld, in 3D en zeer gedetailleerd. Snel en accuraat een handelingsperspectief bepalen kan steeds beter door het gebruik van big data, AI en extreme rekenkracht. Het Tygron Platform verwerkt grote hoeveelheden data om razendsnel een zeer accuraat beeld te geven bij calamiteiten. Zo geeft het bij een overstroming direct inzicht in urgente vragen als: • Hoeveel schade veroorzaakt een overstroming? • Hoeveel mensen zijn er in het gebied? • Welke gebouwen en wegen zijn geschikt voor evacuatie: hoeveel tijd is er, welke wegen blijven droog? • Wanneer en waar vallen elektriciteit en communicatie uit? Op basis van open- en eigen data rekent het Tygron Platform het watersysteem integraal door in 3D. Open data over bijvoorbeeld de bodem, hoogteverschillen, begroeiing, bebouwing en infrastructuur wordt gecombineerd met gedetailleerde eigen data over het watersysteem. Dit geeft niet alleen inzicht in overstromingsproblematiek maar ook in aspecten als waterkwaliteit, droogte, verkeer en energievoorziening. Waterschap Zuiderzeeland, Hoogheemraadschap van Rijnland en de Provincie Flevoland hebben samen met Tygron dit krachtige instrument ontwikkeld en begin 2019 in gebruik genomen. Adviseurs van de ingenieursbureaus Wareco en Aveco de Bondt hebben het Platform omarmd en gebruiken het intensief in adviseringen rondom klimaat-stresstesten en waterveiligheid; ook werkt de helft van de waterschappen er inmiddels mee.

WWW.TYGRON.COM

HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND – PARTNER CONTENT

CONTENT WITH A PURPOSE

HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND  PARTNER CONTENT

Slim gebruik data essentieel voor een klimaatbestendige toekomst Droge voeten, schoon water. Dat is waar het hoogheemraadschap van Rijnland aan werkt. Maar het is vandaag de dag geen vanzelfsprekendheid meer. Slim gebruik van data is essentieel voor een klimaatbestendige toekomst. Rijnland is het gebied in het westen van ons land tussen Amsterdam en Den Haag, een gebied waar 1,3 miljoen mensen wonen en dat continu in beweging is. Nieuwe woonwijken verrijzen, wegen worden aangelegd en gebieden worden ingericht om in tijden van hevige neerslag water tijdelijk op te slaan. Rijnland is ook letterlijk in beweging: doordat de bodem op veel plaatsen daalt, nemen de hoogteverschillen toe. Om hier veilig te kunnen wonen en werken, houdt het hoogheemraadschap een complex watersysteem met honderden polders in stand met ieder een eigen waterpeil. Meer dan 1000 www.rijnland.net

”

wel droge perioden als extreme buien betekent.

Samen met waterschap Zuiderzeeland heeft Rijnland ook een overstromingsmodule laten ontwikkelen. Deze geeft snel een gedetailleerd beeld van een dijkdoorbraak. Hoe snel stroomt het water een polder in en tot hoe hoog komt het? Wanneer het misgaat, is dit essentiële gekomen. Van elke stoeptegel informatie om bijvoorbeeld te weten we bij wijze van spreken hoe hoog hij ligt en of het bepalen of mensen geëvacueerd om een aanpassing van het gemoeten worden of beter naar inderdaad een stoeptegel is, of bied. Ook de energietransitie en zolder kunnen gaan. Doordat de woningbouwopgave doen een toch een grasveld. Maar al die beroep op de beschikbare ruimte. gegevens worden pas waardevol de uitkomsten in 3D worden gepresenteerd, zijn ze voor Om goede afwegingen te kunnen als je ze echt kunt toepassen. iedereen herkenbaar. Het slim maken is goede informatie nodig. Rijnland maakt gebruik van combineren van de berekeningssoftware (Tygron Platform) Een hevige regenbui betekent voor een stad iets anders dan voor waarmee alle relevante informa- resultaten met andere data levert een weiland en ook bij een dijktie ook daadwerkelijk gebruikt weer nieuwe informatie op. Zo doorbraak maakt het uit wat voor wordt. Dit geeft veel inzicht in kan het bijvoorbeeld duidelijk het eﬀect van klimaatverandesoort gebied getroﬀen wordt. Bij worden hoe lang bepaalde wegen de inrichting van het gebied wil je ring op een gebied. De gemeen- nog voor verkeer begaanbaar hiermee rekening houden. tes voeren bijvoorbeeld met het zijn tijdens een overstroming hoogheemraadschap klimaatsen hoeveel tijd er dus is om het tresstesten uit, om in beeld te De afgelopen jaren zijn veel gebied te verlaten. gedetailleerde data beschikbaar brengen wat de toename van zo-

Het slim combineren van de berekeningsresultaten met andere data levert weer nieuwe informatie op.

km dijken bieden bescherming tegen overstroming. De ruimte is schaars en de uitdagingen zijn groot. Want niet alleen klimaatverandering vraagt

”

De afgelopen jaren zijn veel gedetailleerde data beschikbaar gekomen.

BTG – PARTNER CONTENT

In 2050 woont zo’n zeventig procent van de wereldpopulatie in steden. De problematiek rondom thema’s zoals energie, veiligheid, transport, parkeren en afvalmanagement zal verder toenemen. Vanuit de behoefte aan een andere aanpak ontstond de smart city; een duurzame en prettige stad om in te verblijven. En waarin aan de uitdagingen van de stad met een veelheid aan slimme oplossingen en nieuwe technologie het hoofd wordt geboden. VN-Masterplan Branchevereniging BTG is de formele partner van het aan de VN gelieerde platform en programma United for Smart Sustainable Cities (U4SSC). Wereldwijd nemen inmiddels meer dan honderd steden hieraan deel. Deze worden getoetst aan de hand van KPI’s, op basis van 92 key performance indicators op thema’s zoals economie, milieu, maatschappij en cultuur. Binnen U4SSC vindt kennisuitwisseling plaats en worden www.btg.org

Foto: John Wijntjes

BTG aanjager Smart Cities in Nederland

Danny Frietman, Eric Reij, Petra Claessen, Pieter-Paul Verheggen, Kari Eik, Kevin Hengstz, Jan Peter Balkenende, Martijn Vroom.

steden begeleid in het stellen van prioriteiten, te voeren beleid en te kiezen oplossingen. Krimpen aan den IJssel was de eerste Nederlandse gemeente die zich committeerde aan dit wereldwijde programma. Kari Eik, secretaris-generaal van de Organisatie voor Internationale Economische Betrekkingen (OiER) is leider van het United for Smart Sustainable Cities Implementation Program (U4SSC): “Krimpen heeft de analyse en evaluatie van de KPI’s nu achter de rug en scoorde erg goed. Rijswijk heeft de evaluatie

net klaar en er staan nog twaalf Nederlandse gemeenten op de wachtlijst. Ik hoop dat meer Nederlandse steden en gemeenten zich aansluiten. BTG is daarin een belangrijke driving force, mede dankzij de enorme variëteit in zowel private als publieke leden van deze organisatie. Dat zorgt er voor een groot deel voor dat we echt iets kunnen bereiken.”

zijn verweven met de duurzaamheidsdoelen van de VN. Een stad is niet slim als er geen duurzaamheid wordt nagestreefd en dus spreken we ook liever van smart sustainable cities.” Petra Claessen, Managing Director & New Business BTG, ziet bij Nederlandse steden steeds meer bereidheid om slimmer te worden: “In een ideaal scenario is er een blueprint van hoe een smart city eruitziet. Maar het is nu vooral heel zinvol om vooraf het gehele traject te overzien in plaats van de focus te leggen op afzonderlijke stukjes.”

Symposium Smart sustainable city was het thema van het symposium dat onlangs op initiatief van de Gemeente Krimpen aan den IJssel en vereniging BTG plaatsvond in Krimpen aan den IJssel. Sprekers waren Burgemeester MarUitdagingen tijn Vroom, Pieter Paul VerhegEén van de belangrijkste ontwik- gen, CEO Motivaction, Jan Peter kelingen is voor Eik de koppeling Balkenende als voorzitter van aan duurzaamheid. “Smart cities de Dutch Sustainable Growth

Coalition en Kari Eik. Op de weg naar een smart society ziet Kari Eik opschaling als grootste probleem. “Er bestaan geweldige technologieën, maar de vraag hoe ze moeten worden geïntegreerd is nog niet beantwoord.”

Over BTG Branchevereniging Telecommunicatie Grootgebruikers (BTG) behartigt de belangen van Nederlandse bedrijven en instellingen die op grote schaal gebruikmaken van bedrijfscommunicatie. BTG organiseert hiertoe netwerkbijeenkomsten, faciliteert Expertgroepen en vertegenwoordigt haar leden bij toezichthouders. De vereniging telt ruim 185 leden binnen bedrijfsleven en overheid. BTG beschikt over een eigen Serviceorganisatie, TGG, die voor de leden diensten en producten op het gebied van ICT en Telecom levert.

14 SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

Een diepere blik op Smart Cities Foto: VNG

se gemeenten ervoor. Daarover zegt Franc Weerwind, voorzitter commissie Informatiesamenleving bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten: “Gemeenten en bedrijven worden de verschillende, niet verbonden en kleinschalige pilots wat moe. Dit is het moment om de mogelijkheden groots uit te denken en aan te pakken en daar een serieus budget voor beschikbaar te stellen. Nu rijst de vraag wat we bereiken met bepaalde bedragen en welk idee gaan we daarmee verder brengen? Dit kan invulling geven aan de investeringsambities van het Rijk en de EU in onze digitale samenleving. Het veld is er klaar voor, maar vraagt dat iemand hierin een leiderschapsrol pakt om krachten te bundelen.” Wat goed gaat is dat er in Nederland

volop ideeën zijn rondom Smart Cities en dat de urgentie gevoeld wordt om er mee aan de slag te gaan. “De uitdaging ligt in het bij elkaar brengen van die ideeën en

Weerwind: “De uitdaging ligt in het bij elkaar brengen van die ideeën en écht de samenwerking te zoeken.”

écht de samenwerking te zoeken. Er zijn verschillende partijen die graag willen financieren, maar die vinden de scope van huidige projecten te klein. Zij roepen om krachtenbundeling tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijven.” Een van de belangrijke onderwer-

pen rondom Smart Cities is de opkomst van 5G en de wijziging in de Telecomwet. Wat betekent die wijziging? “Het voorstel dat nu voorligt verplicht lokale overheden om 5G mogelijk te maken op het gebied van infrastructuur. We verwachten dat er meer antennes moeten komen om de hogere snelheden mogelijk te maken. Dat stelt gemeenten voor een groot dilemma. Je wilt deze kans benutten, omdat connectiviteit een basisbehoefte van inwoners is geworden, maar we hebben nog geen idee

wat de impact is die deze nieuwe infrastructuur heeft.” Ook zijn er zorgen over de komst van

5G, en dat is niet onterecht volgens Weerwind. “Die zorgen kunnen zeker terecht zijn. We moeten er toch niet aan denken dat we iets in de samenleving realiseren dat tot veel overlast gaat leiden en wat we achteraf moeten repareren. Het is daarom van belang dat bij de pilots die nu worden gedaan, ook aandacht is voor het meten van de impact op de gezondheid van inwoners. Dit moet een continu proces zijn.”

DIGITALE KRONIEK Foto: VNG

JAN VAN ZANEN

Cities gaat over digitalisering en data-analyse. Deze dragen bij aan het inzichtelijk maken van de klimaatopgave en hoe we deze het beste kunnen realiseren. Recentelijk zagen we dit besef ook in het bedrijfsleven, waar NLdigital (voormalig Nederland ICT) namens de digitale sector het Klimaatakkoord ondertekende. Vanuit de EU zien we bovendien dat zowel klimaat als digitalisering twee van de drie belangrijkste opgaven voor de toekomst zijn.” Met al die ontwikkelingen is het

belangrijk dat we mensen samenbrengen en saamhorigheid creëren, vindt ook Weerwind. “De inzet van technologie helpt bij de aanpak van maatschappelijke opgaven, zoals mensen bij elkaar brengen, de gemeentelijke dienstverlening verbeteren of de eenzaamheid aanpakken. Nieuwe technologieën maken meer mogelijk en daar moeten we slim mee omgaan. Het biedt kansen om inwoners en ondernemers meer te betrekken bij beleidsontwikkeling van gemeenten.” Kortom, er liggen tal van kansen die we graag willen benutten. Eoin Hennekam

En dan is er ook nog het Klimaatak-

koord. Het belang van duurzaamheid in het licht van Smart Cities is onmiskenbaar. Welke rol speelt het Klimaatakkoord? Daarover zegt Weerwind: “De één kan helpen bij het realiseren van de ander. Smart

CONTENT WITH A PURPOSE

TOEWERKEN NAAR EEN SLIMME STAD Er zijn volop innovaties gaande die steden slimmer moeten maken, maar hoe rollen we dat ook daadwerkelijk groots uit? Op analysenederland.nl leest u er meer over.

Jan van Zanen, burgemeester van Utrecht en voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Waren ‘duurzaamheid’ en ‘circulariteit’ tien jaar geleden nog ideologische termen, vandaag de dag hangt de vlag er anders bij. Steeds vaker zijn gebouwen duurzaam en in sommige gevallen zelfs circulair gerealiseerd. Naast het Centraal Station van Utrecht is The Green House geopend. Een toonbeeld van waar Nederland op het gebied van zowel duurzaam als circulair bouwen en ondernemen naartoe moet. “In alle opzichten state of the art. Het is er groen en als The Green House over tien of vijftien jaar wil verhuizen, dan kan dat, want alle bouwmaterialen zijn opnieuw te gebruiken.” Aan het woord is Jan van Zanen, naast burgemeester van Utrecht ook voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Zowel als burgemeester en als VNG-voorzitter wordt hij helemaal blij wanneer The Green House ter sprake komt. “Het toont aan dat als je de uitdaging met elkaar aangaat en net iets verder gaat dan je normaal doet, er heel veel mogelijk is. En daar is niet eens een euro subsidie voor nodig! De stad van de toekomst moet nu gebouwd worden. Wij willen als overheden onze verantwoordelijkheid nemen.” HET GEHELE ARTIKEL LEEST U OP: ANALYSENEDERLAND.NL

ADVERTENTIE

We investeren in nieuwe projecten en helpen bij het ontwikkelen van voorspelbaar onderhoud met slimme (datagedreven) technologieën en nieuwe productie- en simulatietechnieken. Met initiatieven op het gebied van innovatie, circulaire economie en talentontwikkeling dragen we bij aan duurzame groei van economie én samenleving. Onder andere met projecten als: Fieldlab Campione 2.0

SAMEN WERKEN AAN SLIMME EN DUURZAME INDUSTRIE. Dream it. Do it. Make it. Vanuit het hart van Brabant.

Innovaties gericht op voorspelbaar onderhoud in de procesindustrie worden getest en richting toepassing en businesscases gebracht. Bedrijven en kennisinstellingen experimenteren aan de hand van eigen casussen met data science, internet of things, virtual- en augmented reality en robotica.

Cyber Physical Factory

Industriële bedrijven, Midpoint Brabant Smart Industry en Avans Hogeschool werken bij Gate2 samen aan een Cyber Physical Factory (CPF) voor het industrieel MKB op het gebied van nieuwe productiemethoden, simulatie, Artificial Intelligence, AR/VR, predictive maintenance en 5G technology.

5G Test Lab in samenwerking met Ericsson

In het nieuwe 5G Test Lab kan in een écht bestaand netwerk, ervaring opgedaan worden met 5G technology en diensten die met 5G mogelijk worden. Use cases kunnen hier in de praktijk getoetst worden. Voor meer informatie over haalbaarheidsonderzoek, financiering, businessplanning, prototyping en businessdevelopment, contact: pierrevankleef@midpointbrabant.nl

midpointbrabant.nl/smartindustry

gate2.nl

Circulaire broedplaats in Utrecht

The Green House is een circulair restaurant waar chefs de lekkerste gerechten bereiden van ingrediënten uit eigen urban farm en uit de regio. Waar je de hele dag geniet van (h)eerlijk eten en drinken in een gastvrije, comfortabele omgeving. Een ‘green hub’ waar je elkaar ontmoet en waar je events kunt organiseren. Een broedplaats voor circulariteit. Waar je geïnspireerd raakt door verhalen en ontmoetingen over hoe het anders, duurzamer, kan. Over een wereld waarin afval niet bestaat. Eten & drinken verbindt mensen. Tijdens deze verbinding, zakelijk of informeel, staan mensen open voor informatie en inspiratie. The Green House faciliteert dat doel, zodat het delen van het circulaire gedachtegoed op gang komt.

De initiatiefnemers Initiatiefnemers Strukton Worksphere, Ballast Nedam en Albron formuleerden de ambitie om een circulair horecapaviljoen te realiseren, inclusief een haalbare circulaire businesscase. Samen zijn zij een partnerschap aangegaan van minimaal 15 jaar voor de bouw en de exploitatie van The Green House. Strukton Worksphere en Ballast Nedam als ontwikkelaar, gebouweigenaar, energieleverancier en onderhoudspartij en Albron als horeca conceptontwikkelaar en exploitant. Hun gemeenschappelijke visie over circulariteit en de gezamenlijke kernwaarden: samenwerkingsgericht, inspirerend, efficiënt en toekomstbestendig, zijn in de samenwerkingsovereenkomst opgenomen. Daarbij zorgt het gezamenlijke belang voor een natuurlijke samenwerking. Hierdoor kwam er ruimte om te pionieren. Het ontwerp Het ontwerp is duurzaam, energiezuinig en maakt zo veel mogelijk gebruik van herbruikbare materialen. Het gebouw is volledig de- en remontabel zodat het na de initiële gebruiksperiode van 15 jaar + 1 dag op een ander locatie in gelijke of andere vorm (en functie) kan worden opgebouwd.

circularity index’ als meetlat. Bijvoorbeeld de gevelplaten die van kazerne De Knoop komen, het werken met pay-per-use, waarbij we leveranciers betalen voor het gebruik van producten in plaats van voor het eigendom, en de eye-catcher: de inpandige kas ‘the urban farm’. Voor meer informatie kunt u kijken op onze website: https://www.thegreenhouserestaurant.nl/infographic/

De locatie De gemeente Utrecht kiest voor een gefaseerde ontwikkeling van het stationsgebied. Op het terrein tussen het hoofdkantoor van de Rabobank en rijkskantoor de Knoop komt over 15 jaar een groot woongebouw of kantoor. Een tijdelijke invulling van deze locatie verlevendigt het gebied. Strukton Worksphere, Ballast Nedam en Albron geven daarbij ook invulling aan de ambitieuze duurzaamheidsdoelstellingen. In de vorm van een samenwerkingscontract in plaats van een huurcontract. Circulair werken betekent immers samenwerken door de hele keten heen. Die samenwerking begon al in de ontwerpfase. Zo konden alle partners integraal kijken naar alles wat in het pand nodig is. De te maken (ontwerp)keuzes toetsten we aan de mate van circulariteit, met de ‘building

Nieuwe business modellen: pay-per-use Het businessmodel van pay-per-use (product as a service) loslaten op ons paviljoen The Green House werd een leuke gedachtenoefening. Wat als we geen stoelen kopen, maar zitcomfort? Niet de lampen afrekenen, maar het licht? Niet investeren in de planten voor onze urban farm, maar de gebruikte tomaten, aubergines en basilicum betalen?

Een circulaire broedplaats en living lab Vanaf de start is integraal gekeken naar hoe circulariteit in alle fases het best kon worden toegepast. Hierdoor konden zeer veel innovaties in de praktijk worden gebracht. Met het motto “right to copy” wordt de gehanteerde aanpak actief gedeeld met bezoekers en de branche. Daardoor wordt het de circulaire broedplaats van Utrecht en omgeving. Om een maximaal haalbare en opschaalbare circulaire business case te bereiken is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van circulaire businessmodellen. Daarnaast wordt de komende 15 jaar blijvend gezocht naar een nog duurzamere exploitatie, bereidingswijzen en ingrediënten. De zoektocht gaat tijdens de exploitatie gewoon door. Als een ‘living lab’, waardoor de successen ook toegepast kunnen worden in andere omgevingen.

meer gemeengoed wordt. En dat juist het verdelen van risico’s over een lange termijn en meerdere partijen meer zekerheid geeft. Maar daar wachten we niet op. De toekomst is al begonnen!

De stekkerloze keuken

Schaalbaar De samenwerkingen met o.a. partners en leveranciers zorgen voor nieuwe businessmodellen. Deze zijn gestoeld op haalbaarheid, zodat ze (dagelijks) uitvoerbaar zijn en vervolgens een gezond rendement behalen. Dit maakt het mogelijk om ze zowel operationeel als financieel op te schalen. Het concept van The Green House kan daarnaast opnieuw worden ingezet op toekomstige projecten van de samenwerkingspartners.

Mooi is ook dat alles wat een plaats krijgt in ons paviljoen straks een verhaal heeft. Een verhaal over het verleden, zoals een stoel van hergebruikte materialen, of een verhaal voor de toekomst, zoals basilicumplanten die na de ontmanteling van het paviljoen weer ergens anders vaste grond vinden. Kleeft er dan geen enkel nadeel aan pay-per-use? Eentje misschien: het is niet te financieren. Ervan overtuigd dat banken bijdraaien als ze zien hoe deze manier van zakendoen nog

The Urban Farm

16 SMART CITIES – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Hoe ontwikkelen we steden en dorpen op een slimme manier, inspelend op maatschappelijke trends en behoeften?

Het is dé vraag die centraal staat bij ontwikke-

‘Mobiliteit is vooral samenwerken’ “Mobiliteit is geen doel op zich, maar een middel om de bereikbaarheid, gezondheid, economie en ruimtelijke kwaliteit te verbeteren in het stedelijk gebied. Deze doelen zijn bepalend.” Met mobiliteit vergroen je de stad, is deze beter

bereikbaar, maak je de stad economisch sterker en aantrekkelijk, merkt Martin Guit, strateeg mobiliteit bij de gemeente Rotterdam, op. “Dat zijn de doelen, niet de mobiliteit op zich.” Hij vindt dat de mobiliteit in de stedelijke omgeving aan het veranderen is. “Meer mensen fietsen en lopen, en maken gebruik van het openbaar vervoer. Het autogebruik neemt af. We moeten meer ruimte creëren voor OV, fietsers en voetgangers en dat ook stimuleren.” Veel inwoners in de binnenstad beschikken niet meer over een auto. Redenen zijn te duur én er zijn voldoende vervoersalternatieven, waaronder deelmobiliteit. Deze trend zette zich vijf jaar geleden in. Guit verwacht niet dat de auto helemaal uit de binnenstad verdwijnt. Een andere belangrijke ontwikkeling is ruimte

te geven aan schone mobiliteit. Als je een auto koopt krijg je van de gemeente een laadvoorziening. “We laten elektrische bussen rijden en we zijn bezig met schone logistiek.” De gemeente Rotterdam wil dat het transport van de binnenstad 100% emissievrij wordt voor het goederenvervoer, zoals winkelbevoorrading, pakket- en bezorgdiensten, afvalverwerking, service- en installatiediensten. “Dat kan door de inzet van elektrische fietsen voor bezorgdiensten of elektrische vrachtwagens. Op die manier verbeteren we de luchtkwaliteit en tegelijkertijd de leefbaarheid in Rotterdam.” Guit merkt op dat er intensief wordt samengewerkt met partners en stakeholders uit de stad. “Met de bedrijven uit de logistieke sector hebben we partnerships. En we werken samen met de metropoolregio en de RET aan schoon

openbaar vervoer.” De gemeente Rotterdam zet ook in op deelmobiliteit. Deelauto’s, -scooters en -fietsen moeten in de stad zorgen voor minder geparkeerde auto’s en meer ruimte. En ze sluiten beter aan op de veranderende behoefte van de Rotterdammers. Een belangrijk onderdeel van mobiliteit zijn

de experimenten. Bij de Mobility Challenge Hoogkwartier krijgen buurtbewoners gedurende twee maanden de mogelijkheid om gebruik te maken van deelvervoer en het openbaar vervoer. “Als een bewoner besluit zijn auto weg te doen, wordt die parkeerplaats vergroend.” Een ander experiment is Happy Streets waar-

bij een dagdeel een straat wordt afgesloten voor autoverkeer. “Het zet het denken over mobiliteit op de kaart en het stimuleert fietsen en lopen. Belangrijk is dat dit initiatief samen met de buurtbewoners wordt ontwikkeld. De gemeente faciliteert en we luisteren naar de wensen.” Er is een samenhang met de regio qua werk

en wonen. “Mobiliteit speelt daarin een grote rol door het creëren van goede en snelle OV-voorzieningen, als lightrail. Automatisering van de mobiliteit, zoals automatische trams en metro’s kunnen een kans zijn. Wel moeten we nadenken over wat dit betekent voor de verkeersveiligheid?” Tot slot laat Guit weten dat er een groep is waarvoor de OV te duur is, die geen auto heeft of die niet kunnen fietsen. “Mobiliteit is dus niet alleen een fysieke opgave, maar ook een sociale opgave. Het kan daardoor moeilijker zijn voor mensen om mee te doen. We werken met verschillende partners samen om dit te kunnen verbeteren.” Mark van Seggelen

En die samenwerking is meer dan ooit belang-

rijk, want ontwikkelingen die we onder de noemer Smart City willen scharen, vragen daar ook om. “Alle betrokkenen bij stedelijke ontwikkelingen dienen samen te werken om de grote opgaven van deze tijd integraal op te pakken. Denk in dit verband aan verstedelijking en woningbouw, het verbeteren van bereikbaarheid, klimaatadaptie, energietransitie, hervorming van de landbouw en het versterken van de groene en blauwe structuren in en om de steden. Wat ons betreft gaat het bij Smart Cities niet alleen om het benutten van nieuwe technologieën in gebouwen en in de gebouwde omgeving, maar om op een slimme en duurzame manier onze grote verstedelijkingsopgaven aan te pakken.” Uitzetter noemt het belang van duurzaamheid in

nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet voor niets. In dat verband verwijst ze ook graag naar de vlak voor de zomer door het kabinet gepubliceerde Nationale Omgevingsvisie (NOVI), die richting geeft aan het beantwoorden van de urgente vragen over de inrichting van ons land en het maken van de lastige keuzes. “Het is een grote uitdaging om te bedenken hoe we veel meer hoogwaardig groen en blauw aanbrengen in stedelijke gebiedsontwikkeling. Denk aan een groene-blauwe infrastructuur in de stad naar het groene ommeland. Een

Een ander voorbeeld in het verlengde daar-

van heeft betrekking op de veenweidegebieden in en rondom de Randstad, waar we op het ogenblik tegen zeer hoge kosten de grondwaterspiegel ten behoeve van de landbouw hooghouden. Daar zijn veel kosten te besparen en is veel milieuwinst te behalen als we naar meer plas-drassituaties gaan, met meer circulaire vormen van landbouw, veel hogere natuurwaarden en belevingswaarden, maar ook nog ruimte voor enkele hoogwaardige woonmilieus. Ook de nieuwe energie-infrastructuur is

een belangrijk voorbeeld, waarbij we niet alleen over de volle breedte van het aardgas afstappen, maar ook op buurt- en wijkniveau naar eigen energienetwerken met duurzame opwekking en opslag gaan. Zo kunnen aansluitingen op het landelijke energienetwerk anders gedimensioneerd worden en lokale netwerken voor piekopvang en –levering beter benut. Langs dergelijke lijnen moeten we de komende jaren werken en naar veel hogere kwaliteits- en duurzaamheidsniveaus gaan.” De toekomst van Smart Cities belooft een inte-

ressante te zijn: op maat gemaakte, efficiënte, technologisch vooruitstrevende en duurzame gebiedsontwikkelingsinitiatieven zullen aan de orde van de dag zijn. Tal van ontwikkelingen vragen daarbij dat we naar andere omgevingen en oplossingen voor de productie van onze gebouwen gaan kijken. Bij al dit soort zaken zullen we er naartoe moeten dat overheden, marktpartijen en maatschappelijke organisaties veel meer met elkaar gaan samenwerken en zoeken naar contract- en samenwerkingsvormen die ons gezamenlijk in dezelfde richting sturen en die ons zoveel mogelijk economische stabiliteit bieden.”

Foto: Gemeente Rotterdam

Uitzetter: “Alle betrokkenen bij stedelijke ontwikkelingen dienen samen te werken om de grote opgaven van deze tijd integraal op te pakken.”

laars in vastgoed. Dagelijks buigen zij zich over vraagstukken die op het snijvlak liggen van een goed en comfortabel stadsleven, en die ook bijdragen aan belangrijke maatschappelijke behoeften. Maar niet alleen ontwikkelaars buigen zich hierover, vertelt Desirée Uitzetter, voorzitter van NEPROM (de belangenbehartiger van professionele opdrachtgevers in vastgoed). “Alle stakeholders bij ruimtelijke ontwikkelingen spelen een rol: beleggers, ontwikkelaars, overheden en ook consumenten. Maar denk ook aan openbaarvervoersbedrijven, energieleveranciers, netwerkbedrijven, waterschappen en groene partijen als Staatsbosbeheer.”

groene loper of corridor die tal van bestemmingen binnen de stad voor voetgangers en fietsers verbindt. Dit is belangrijk als het over gezondheid gaat, maar is ook een ecologische structuur waarlangs flora en fauna zich kunnen ontwikkelen en die een belangrijke rol bij de klimaatadaptie kan spelen.

Eoin Hennekam

knows the art of living

Foto:Mostphotos

Foto: NEPROM

Foto: Mostphotos

Trends in Smart City-projecten

Guit: “Als een bewoner besluit zijn auto weg te doen, wordt die parkeerplaats vergroend.” ADVERTENTIE

16/11 gaan we in verkoop. Aanmelden kan via mayor.nl.

Appartementen

In het hart van Amstelveen gaat iets unieks gebeuren. Op de

Penthouses

plek waar nu nog een massief kantoorgebouw staat, laat The

KNOWS THE ART OF LIVING

Mayor zichzelf straks zien. Een groene oase van rust en ruimte, met appartementen, penthouses en parkvilla’s van

85-300 m² 160-300 m²

Tuin-appartementen

160-300 m²

Parkvilla’s

170-201 m²

ongekende schoonheid. Een smaakmaker voor Amstelveen en omstreken met een geheel eigen dynamiek. Een plek waar comfort en luxe voelbaar zijn.

M AY O R . N L

Ontdek The Mayor tijdens het verkoopevent op 16 november. Meld u nu aan via de website.

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Mostphotos

18 VOORWOORD INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

Amir Sajjadi, manager van het Amroc International Equity Fund en het Amroc Sustainable Fund.

De Nederlandse economie op weg naar 2020 Nederland heeft een welvarende en open economie die zeer afhankelijk is van internationale handel. In 2018 werd er voor 641 miljard euro aan goederen en diensten geëxporteerd. De totale export was goed voor 88% van het Bruto Nationaal Product, waarvan goederen 66% en service de overige 22% uitmaakten. Verwacht wordt dat de Nederlandse

economie in 2019 zal groeien met 1,6%, aangestuurd door sterke lokale consumptie, hogere investeringen van bedrijven en werkgelegenheid. Dit is een stuk lager dan de groei van 2,5% in 2018. In 2020 wordt een groei van 1,4% in het BNP verwacht. Dit is in lijn met de groei in de gehele Eurozone, maar wel een heel stuk onder het gemiddelde van 2,23% dat sinds 1989 bereikt werd. De remming in de groei in 2019 en

2020 is in het algemeen te wijten

aan een algemene zwakte in de internationale vragen en in de groei van de export van goederen aan de vijf belangrijkste handelspartners: Duitsland, België, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten. Duitsland stevent af op een recessie,

aangezien hun BNP in het tweede kwartaal van dit jaar met 0,1% afnam, waardoor de jaargroei slechts 0,4% was. In het Verenigd Koninkrijk was het BNP met 0,2% gekrompen aan het begin van het tweede kwartaal, de slechtste economische performance van de Britse economie in bijna zeven jaar. In China werden productieactivi-

teiten voor de vijfde maand op rij gecontracteerd en de export en import was slechter dan verwacht. In de Verenigde Staten zijn de hoge vennootschapsbelastingen vervaagd, en tekenen van vermoeidheid en

afname van snelheid beginnen door te sijpelen in de economie. De handelsoorlog tussen de VS en China ligt ten grondslag aan de krimp in de wereldhandel, en het kan jaren duren voor dit opgelost wordt. Recentelijk hebben de VS en China echter wel een handelsovereenkomst gesloten. China moest enkele kleine concessies doen die ervoor zorgden dat de Amerikaanse president een volgende tariefsverhoging in oktober afschafte. Gestimuleerd door renteverlagingen

in de VS en Europa en de recente handelsovereenkomst heeft de obligatiemarkt dit jaar tot nu toe 13% opgeleverd. De aandelenmarkt leverde 21% op. Bij het naderen van 2020 kunnen

beleggers de recente toenadering tussen de VS en China zien als

een teken dat wijst op verbetering van de handelsvooruitzichten en wereldwijde groei. Als dat het geval is kunnen aandelenmarkten zich herstellen, wat resulteert in meer waardering. We denken dat de rally onhoudbaar kan zijn als deze niet wordt ondersteund door de ingrediënten die nodig zijn om de economische vooruitzichten te verbeteren. Zoals het annuleren van sommige tarieven in het verleden, meer uitgaven door China en Europa, lagere rentetarieven in de VS en China, of een aanzienlijke fiscale stimulans in Europa en Azië. In dergelijke omstandigheden zullen

gunstig zijn voor financiële en industriële bedrijven. Op dit moment zijn wij van mening

dat beleggers in een goed gespreide portefeuille moeten investeren, zich moeten concentreren op de basis en dat ze overgewaardeerde bedrijven moeten vermijden totdat de onzekerheid omtrent de handelsoorlog en het fiscale beleid een beetje verdwenen zijn. Amir Sajjadi, Manager van het Amroc International Equity Fund en het Amroc Sustainable Fund

aandelen sterker leiderschap zien van bedrijven die blootgesteld zijn aan de economie, wat betekent dat opkomende markten en Europese aandelen het beter zullen doen dan de VS. Hogere, langlopende obligatierendementen zullen

DE NEDERLANDSE ECONOMIE Meer lezen over de staat van de economie in Nederland? Kijk dan eens op onze campagne website, analysenederland.nl. ADVERTENTIE

ANALISTEN VAN VIMCO OP ZOEK NAAR DE VOLGENDE WARREN BUFFETT De legendarische value belegger Warren Buffett heeft met zijn investeringsholding Berkshire Hathaway sinds 1965 een rendement van gemiddeld 20% per jaar gerealiseerd voor zijn medeaandeelhouders. Een investering van $10.000 is in deze periode gegroeid naar $319 miljoen. De researchafdeling van VIMCO is continue op zoek naar soortgelijke ondernemingen met de Warren Buffett van de nieuwe generatie aan het roer. Na uitgebreid onderzoek hebben onze beleggingsexperts een aantal bedrijven geïdentificeerd die aan de strenge selectiecriteria voldoen en die op de beurs tegen een flinke korting kunnen worden aangeschaft. Vaak zijn dit familiebedrijven of bedrijven met een referentieaandeelhouder. Familiebedrijven Familiebedrijven worden gekenmerkt door een lange termijn horizon, een duidelijke visie en financieel gezonde balansen. Deze ondernemingen denken in generaties in plaats van kwartalen. Dit zijn bedrijven die tijdens een financiële crisis

toeslaan door hun kapitaal te investeren op het moment dat anderen noodgedwongen moeten verkopen. Investeren in de Duitse Mittelstand Een mooi voorbeeld uit de Vimco selectie is een Duits familiebedrijf dat momenteel tegen een onderwaardering van meer dan 30% ten opzichte van de intrinsieke waarde wordt verhandeld. Deze onderneming kan voor slechts 3x de operationele winst worden gekocht en heeft voor de helft van de beurswaarde aan liquide middelen na aftrek van schulden op de balans staan. Deze onderneming is gespecialiseerd in het acquireren en ontwikkelen van familiebedrijven uit de Duitse Mittelstand. De oprichters zijn grootaandeelhouder en hebben een uitstekend track record, de laatste tien jaar is de omzet van dit familiebedrijf met gemiddeld 21% per jaar gegroeid. Dit familiebedrijf kan de komende jaren proﬁteren van trends als elektrisch rijden, de groene energietransitie en de toenemende vraag naar cybersecurity.

Geïnteresseerd? Wilt u onze analyse van dit Duitse familiebedrijf ontvangen en nader kennismaken met de vermogensbeheerdienstverlening van VIMCO? Neem dan contact op met onze beleggingsspecialisten via info@vimcolux.com of bel +35226259905 of bezoek onze website www.vimcolux.com.

Leen aan gevestigde bedrijven

Leen via October aan MKB-bedrijven naar keuze.

Gratis voor investeerders Maandelijkse terugbetalingen

Registreer op www.october.eu met de promotiecode octnl en ontvang een bonus van 20 wanneer u 200 stort. Leen vanaf slechts 20

Bouw uw eigen portfolio

Holbox 6,00% · 60 maanden 2 dagen resterend

B+ 31.698,48

€ 1.000.000

5,11%

October project

Door geld uit te lenen via October loopt u het risico uw inleg te verliezen.

20 INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Veranderende mindset door blockchain-technologie Foto: Persfoto

Blockchain-technologie heeft al impact op de financiële sector. De toekomst brengt meerdere toepassingen.

De opkomst van het internet verander-

de veel voor de wereld. De overgang naar het digitaal verspreiden van informatie maakte het mogelijk om met de hele wereld contact te hebben. “Met de komst van het internet dacht men dat macht eerlijker verdeeld zou worden. Achteraf is gebleken van niet. Er is misschien zelfs sprake van het tegenovergestelde”, stelt Maarten de Borst, medeoprichter van adviesbedrijf Younder. “Grote tech-partijen als Google en Facebook hebben zo’n groot deel van de markt in handen, dat dit systeemrisico’s met zich meebrengt. De macht met betrekking tot data ligt voornamelijk bij een aantal gecentraliseerde partijen.” Om die reden schreef De Borst samen met medeoprichter van Younder, PietHein Verberne en co-auteur Marijn Romme het studieboek ‘The Powershift’. De ondertitel ‘Blockchain en de machtsverschuiving in de digitale en financiële economie’ geeft al grotendeels aan waar het boek over gaat.

‘Het zou in het voordeel van de burger zijn als de macht verschuift naar het individu’

Marijn Romme, Piet-Hein Verberne en Maarten de Borst.

De lezer hoeft niet bang te zijn voor codetaal voor het programmeren van een blockchain, want de toepassing en context staan centraal. Het internet bracht een grote omslag

in de mindset van mensen teweeg, maar het duurt een tijd voordat een technologie zijn daadwerkelijke waarde laat zien. “Waarom kwam social media pas in 2007 op, terwijl het web er al vijftien jaar was?” vraagt Verberne. “Omdat bij een nieuwe technologie niet direct alle toepassingen en mogelijkheden duidelijk zijn, deze worden mettertijd ontdekt. Om tot dat soort toepassingen te komen moet je eerst weten wat de achterliggende gedachte van een technologie is. Er is uiteraard meer nodig dan een technologie die de wereld omgooit. Daar is een verandering in mindset voor nodig, waarbij onderwijs een grote rol speelt voor de lange termijn.

‘Wij denken dat blockchaintechnologie een bijdrage kan hebben in deze machtsverschuiving’ Dat is ook de reden dat we een studieboek schreven. We willen de verandering van de mindset in het onderwijs in gang zetten.” De bitcoin is een goed voorbeeld van

een digitale financiële toepassing van blockchain-technologie. De cryptomunt vond haar oorsprong in

2008 en biedt de mogelijkheid om financiële waarde over te maken van individu naar individu. Zonder de tussenkomst van een derde partij, zoals een bank. “Een bank hoeft niet meer in het midden te staan en kosten te rekenen voor het bemiddelen tussen twee individuen”, stelt Romme. “Deze personen kunnen dat door middel van blockchain-technologie direct met elkaar doen. Dit slaat op verschillende zaken die we vandaag de dag overdragen via een centrale partij. Een bekend voorbeeld is de overdracht van een koophuis via de notaris.” De markt test verdere toepassingen

met blockchain-technologie nu breed, of het nou gaat om urenregistratie, het bijhouden van afvalverwerking of het verzenden van financiële waarde. “Waar sommige futuristen blockchain-technologie

als heilige graal naar voren schuiven, houden wij een slag om de arm”, zegt Verberne. “Het zou in het voordeel van de burger zijn als de macht verschuift naar het individu. Wij denken dat blockchain-technologie een bijdrage kan hebben in deze machtsverschuiving. Binnenkort is crypto ook niet meer alleen voor de cowboys, een ontzettend interessante ontwikkeling.” Op 10 januari 2020 gaat de vijfde Anti-Witwas Richtlijn (5e AML) in, waardoor organisaties die werken met cryptovaluta onder financieel toezicht komen te staan. “Hiermee worden de duimschroeven aangedraaid. Er is veel discussie over witwaspraktijken met cryptovaluta. De 5e AML is een mogelijke oplossing, wordt gedacht. Door deze regelgeving moeten banken de crypto-partijen echt gaan leren kennen om uiteindelijk regels door te voeren rondom transacties.” Bram Zeldenrijk

FEITEN Maarten de Borst en Piet-Hein Verberne hebben een achtergrond in de financiële sector. Ze kwamen elkaar tegen tijdens hun werkzame periode bij ABN-Amro. Marijn Romme, Business Analyst bij Capgemini, is co-auteur van het boek.

EEN SHIFT IN MINDSET Dat bracht het internet teweeg, en ook voor het gebruik van blockchain zal dit nodig zijn. Op analysenederland.nl leest u er meer over. ADVERTENTIE

Lekker Boats, gevestigd in Sydney en Amsterdam, is het kindje van industrieel ontwerper en ondernemer Meindert Wolfraad, een Australier, geboren in Nederland. Meindert begon zijn ondernemersavontuur met fietsen maar dook daarna met volle overgave de botenwereld in. In 2014 was Lekker Boats geboren en bracht gelijk twee prachtige boten op de wereld: de Damsko 750 en de grotere Damsko 1000, toen ook al beschikbaar met cabine. De twee bootmodellen zijn van begin af aan gemaakt volgens de strikte ontwerpcriteria die Lekker zo bijzonder maken. Hier wordt hoogwaardig materiaal en professioneel vakmanschap voor ingezet. De boot is hierdoor onderhoudsvrij en uniek. “Ik wilde echt alle praktische elementen nagaan die je nodig hebt als je vaart rondom zo’n drukke haven als Sydney. Zo worden de mogelijkheden van de bestuurder oneindig.” aldus oprichter Meindert Wolfraad. We selecteren de beste materialen en zetten Nederlandse expertise in zodat we de sterkste boten kunnen bouwen. We focussen op kwaliteit die onderhoudsvrij is. De DAMSKO is een echte masterpiece: geschikt voor elke zee, gemaakt om te racen en perfect voor elke situatie. www.lekkerboats.nl

INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL 21

CONTENT WITH A PURPOSE

Supermarktvastgoed als beleggingsmogelijkheid Foto: Unsplash

Waar liggen de kansen van het beleggen in supermarktvastgoed in Nederland en Duitsland? Er gebeurt veel op economisch gebied

in Europa. De EU geeft Brexit-uitstel tot 31 januari 2020, zodat de Britten langer de tijd hebben voor de uittredingswetgeving. Daarnaast blijft er spanning bestaan tussen Europa en de Verenigde Staten omtrent het handelsbeleid. Verder vormt het rentebeleid van de Europese Centrale Bank een voornaam discussiepunt. Zo verlaagde de ECB kortgeleden de depositorente, de rente die banken betalen om geld bij de ECB onder te brengen. Deze is nu negatief, oftewel: banken betalen geld om hun kapitaal onder te brengen bij de ECB. Dit rekenen zij uiteindelijk door aan hun eigen klanten, wat bijvoorbeeld leidt tot de welbekende negatieve spaarrente. Spaarders en beleggers zijn daarom op zoek naar alternatieve beleggingsmogelijkheden. Het beleggen in supermarktvastgoed is hier een voorbeeld van. De Nederlandse economie blijft de

komende jaren groeien, ondanks dat deze groei kleiner is in vergelijking met 2017 (2,9 procent) en 2018 (2,5 procent). In 2019 verwacht men een groei van 2,2 procent, mede door een afzwakking in de consumptie, een verminderde groei aan investeringen en de eerdergenoemde spanningen rondom het handelsbeleid met het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Ook Duitsland heeft last van

sumenten willen meer beleving in de supermarkt, waar supermarkten van de toekomst experimenteren met onder meer augmented reality. Daarnaast zijn de consumenten ook erg bezig met duurzaamheid, zoals biologisch voedsel, vermindering van afval en de opkomst van regionale producten. De supermarktconsument probeert steeds bewustere keuzes te maken. Deze keuzes maken zij op basis van hun eigen gezondheid, maar ook met het oog op wat ‘het beste’ is voor de wereld. De online verkoop bij Duitse su-

Er wordt verdere groei op de supermarktvastgoedmarkt verwacht, zowel in Duitsland als in Nederland.

deze ontwikkelingen. De export staat zwaar onder druk, waarbij voornamelijk de auto-industrie last heeft van de vernieuwde emissie-eisen. De Nederlandse en Duitse markt lijken dus beide te groeien, maar wel in afgezwakte vorm ten opzichte van de voorgaande jaren. Door de dalende rente gaan spaarders

steeds vaker op zoek naar alternatieve beleggingsmogelijkheden om toch rendement te halen op hun vermogen. Eén van de alternatieven is het beleggen in een supermarktvastgoedfonds. Spaarders krijgen de mogelijkheid een relatief klein bedrag te stoppen in een fonds. In Nederland steeg de supermarktomzet in 2018 nog met 3,8 procent, waar de omzet in Duitsland met 1,2 procent groeide, zo blijkt uit cijfers van vastgoedfondsen.

‘De supermarktconsument probeert steeds bewustere keuzes te maken’ Uit cijfers van onderzoeksbureau GfK

blijkt dat steeds meer omzet van Nederlandse supermarkten komt uit online bestellingen; ruim 4,1 procent in het derde kwartaal van 2018. Hierdoor dreigt een verhuuren leegstandsrisico, wat nadelig kan zijn voor beleggers. Echter, dit biedt ook kansen voor supermarkten die willen investeren in hun aanbod naar aanleiding van veranderende klantbehoeftes. Nederlandse con-

permarkten ligt lager dan op de Nederlandse markt, namelijk op één procent. Deze markt maakt echter een andere ontwikkeling door: de toestroom naar full-service supermarkten. Hierdoor neemt het volume van levensmiddelendiscounters toe. Daarnaast zetten steeds meer supermarktketens in de Duitse markt in op directe consumptie, bijvoorbeeld door zitmogelijkheden aan te bieden bij de in-house bakkerij. Om deze redenen wordt verdere groei op de supermarktvastgoedmarkt verwacht, zowel in Duitsland als in Nederland. Bram Zeldenrijk

ALTERNATIEVE BELEGGINGSMOGELIJKHEDEN

Foto: Mostphotos

VRAGEN AAN JAN-WILLEM ONINK

Commercieel Directeur Collin Crowdfund.

De MKB-financieringsmarkt is 10 tot 12 miljard per jaar. Crowdfunding maakt daar voor circa 500 miljoen euro deel van uit. Circa 4 procent dus, rekent Jan-Willem Onink voor. Investeerders zien crowdfunding echt als onderdeel van de beleggingsstrategie.

Hoe is de crowdfundmarkt veranderd? “Vroeger ging je naar een bank, tegenwoordig zijn er meerdere financieringsvormen. Crowdfunding is er daar één van. Banken zoeken ook samenwerking met crowdfundingpartijen. Zo werken wij samen met Rabobank en ING. Dus crowdfunding is here to stay.”

Crowdfunding is dus meer geaccepteerd? “Zeker. En het groeit snel. We ontvangen dagelijks tientallen leningaanvragen. Ondernemers herkennen dat crowdfunding toegevoegde waarde levert als financieringsoplossing, maar ook de marketingcomponent: extra aandacht genereren voor je bedrijfsnaam en ambassadeurs voor de producten die je levert.”

Dat is de debetkant. Maar wat is het voordeel voor investeerders? “Crowdfunding heeft een serieuze positie in de beleggingsmix. Naast aandelen, obligaties en vastgoed kan crowdfunding stabiel rendement leveren.”

Marc van der Sterren

Wilt u meer lezen over manieren om uw geld te beleggen? Kijk dan eens op analysenederland.nl.

ADVERTENTIE

Reclame

EMISSIE

Duits Nederlands Supermarkt Fonds gestart De supermarkt als investeringsobject. Heeft u al eens op die manier gekeken naar de plek waar u regelmatig boodschappen doet? Annexum biedt een portefeuille aan met Nederlands en Duits supermarktvastgoed. Dit fonds onderscheidt zich door de spreiding van 45 objecten over twee sterke economische markten. Het fonds is ontstaan uit de samenvoeging van een aantal fondsen met winkel- en supermarktvastgoed. De portefeuille is geherstructureerd en recent geherfinancierd. • Minimale deelname (500 participaties a € 19,17*) = € 9.585 • Verwacht enkelvoudig jaarlijks direct rendement circa. 9,4% (gemiddeld over 5 jaar), waarvan 5,9% contant wordt uitgekeerd • Uitkering: 2 x per jaar

Annexum breidt supermarktvastgoed uit naar Duitsland Supermarkten zijn niet weg te denken uit onze economie. Ook in tijden van crisis laten ze nog stijgende omzetten zien. Bovendien is supermarktvastgoed nog aantrekkelijk aan te kopen. Annexum ziet in supermarktvastgoed kansen voor de particuliere belegger.

Annexum is specialist in vastgoedbeleggingsproducten voor particulieren en heeft door de jaren heen een supermarktportefeuille opgebouwd van circa 500 miljoen. Lees meer over onze visie op annexum.nl. Beleggen in dit fonds kent risico’s, zoals bijvoorbeeld verhuuren leegstandsrisico, financieringsrisico en rendementsrisco. Lees voor een overzicht van alle risico’s altijd het prospectus goed door. Voor rendement en risico’s download het prospectus op annexum.nl/supermarkten De beheerder van het fonds Duits Nederlands

ANX19501_DNSF1 advertentie_01_FD_04.indd 1

*Uitgifteprijs t/m 31 oktober 2019 (16.00 uur). De uitgifteprijs wijzigt

Supermarkt Fonds, Annexum beheer,

iedere eerste werkdag van de maand.

is opgenomen in het register van de AFM.

21/10/2019 10:52

22 INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Investeren in zakelijke hypotheken geeft zekerheid Foto: Persfoto

“Dagelijks spreken wij investeerders die aangeven een luxeprobleem te hebben. Hun hele leven hard gewerkt, zaak verkocht en nu?” Aan het woord is Annemieke Schoonderwoerd, partner bij Mogelijk Vastgoedfinancieringen. Welke mogelijkheden heb je als je

kapitaal hebt opgebouwd en een rendement zoekt? Sparen en obligaties leveren niets meer op. Beleggen in aandelen, kan natuurlijk, maar dat kan risicovol zijn. En beleggen in vastgoed is een optie, maar het rendement staat onder druk door de huidige vastgoedprijzen. Schoonderwoerd: “Ook moet je er maar net zin in hebben om gebeld te worden door je huurder dat de kraan lekt of de ketel het niet doet.”

‘Beleggen in aandelen, kan natuurlijk, maar dat kan risicovol zijn’ “De lage rente en de hoge vastgoedprijzen, maken dat investeerders zoeken naar andere manieren om hun geld te laten renderen. Eén van de alternatieven is investeren in zakelijke hypotheken. Dat betekent dat je als investeerder

‘Voor investeerders die consolideren belangrijker vinden dan maximaal rendement, is investeren in zakelijke hypotheken een goed alternatief’

“Veel van onze investeerders zijn

Schoonderwoerd: “De lage rente en de hoge vastgoedprijzen, maken dat investeerders zoeken naar andere manieren om hun geld te laten renderen.”

de zakelijke hypotheek aan een ondernemer verstrekt. Het model van Mogelijk voorziet hierin. Een private investeerder financiert het zakelijke pand van een ondernemer. Daarvoor krijgt de investeerder een rendement van 4,5 tot 5,25% per jaar. Het eerste recht van hypotheek komt op naam van de investeerder en het vastgoed vormt het onderpand. Het eerste recht van hypotheek is een zeer sterk recht en kan worden ingeroepen

‘Het eerste recht van hypotheek is een zeer sterk recht’ als de ondernemer niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. De vordering van de investeerder gaat altijd voor op eventuele ande-

re vorderingen, ook op die van de Belastingdienst”, legt Schoonderwoerd uit. Het gaat in dit geval om één-op-één

financiering. Schoonderwoerd: “Dat is anders dan alternatieve financieringsmodellen zoals ‘crowdfunding’, waar per definitie veel kleine investeerders worden gebundeld voor het verstrekken van één lening. Daardoor heb je als individuele investeerder minder grip.”

oud-ondernemers die hun bedrijf hebben verkocht. Zij willen hun vermogen consolideren op basis van een net rendement en niet afhankelijk zijn van andere partijen en belangen. Daarop is het hele model gestoeld. Het is een mooi alternatief voor beleggen in aandelen of vastgoed”, besluit Schoonderwoerd. Marjon Kruize

INVESTEREN IN ZAKELIJK VASTGOED Dat bracht het internet teweeg, en ook voor het gebruik van blockchain zal dit nodig zijn. Op analysenederland.nl leest u er meer over. ADVERTENTIE

Investeren in vastgoed van Center Parcs, gegarandeerd een gouden zet

+31 (0)10 – 498 98 00 Bekijk het volledige aanbod op centerparcs-vastgoed.nl

ADVERTENTIE

Foto: Marjo van de Peppel-Kool

ONLINE INTERVIEW

MARC LAMMERS OP ANALYSENEDERLAND.NL Van een mislukte middelbare schoolcarrière tot coach van een Olympisch kampioenselftal tot inspirator voor het bedrijfsleven. Marc Lammers: “Je moet focussen op je sterke punten, maak van een 8 een 10 en niet van een 4 een 6.” Je leraar Engels heeft je van school gestuurd en werd zo jouw bron van motivatie. Leg eens uit.

“Het was een moeilijke tijd. Ik had veel problemen thuis: mijn ouders lagen in scheiding, mijn vader was overspannen en mijn moeder zat bij de Bhagwan, een sekte. Daarnaast had ik dyslexie, en haalde ik daardoor slechte cijfers op school en werd ik gepest. Ik leefde op het hockeyveld. Toen zei mijn leraar Engels opeens: ‘Je moet van school af, het wordt niks met jou.” Auw.

“Ja en nee. Op dat moment wel natuurlijk, maar volgens mij heb je twee keuzes bij een crisis: je kan vluchten of je kan vechten. Ik koos ervoor om te vechten. Ik koos ervoor hem te laten zien dat ik wel iets kon, dat het wel wat zou worden. Ik heb vroeg geleerd dat daar waar een crisis is, ook een kans is.” Marc kwam op het CIOS (Centraal

Instituut Opleiding Sportleiders) terecht waar hij al snel de woorden van zijn oud-leraar logenstrafte. Hij had voor het eerst een 8 op zijn rapport en zoog de leerstof op. Daarna ging het snel. Hij

werd coach van een jeugdteam, assistent-coach bij het Nederlands dameshockeyteam, hoofdcoach bij het Spaanse nationale damesteam waarmee hij vierde werd op de Olympische Spelen in Sydney, waarna hij hoofdcoach werd bij het Nederlands damesteam. Vergeven en vergeten was de leraar Engels, zou je denken, maar niks was minder waar. Bij elke tegenslag kwam hij terug. ‘Zou hij dan toch gelijk hebben?’ Toen hij met het Nederlands damesteam tweede werd op de Olympische Spelen in Athene, de zoveelste tweede plaats op een rij, werd hij in de media Marc Jammers genoemd. Een moeilijke tijd, en het was zijn moeder die vlak voordat ze overleed, de leraar Engels nog maar eens aanhaalde. ‘Laat hem geen gelijk krijgen, laat het hem zien, niet opgeven’, sprak ze Marc toe. In dezelfde tijd kwam Marc judocoach Cor van der Geest tegen, en begon te klagen over het feit dat zijn team altijd de beste was, maar nooit won. ‘Wat een pech toch’, zei Marc. Maar daar was Van der Geest het niet helemaal mee eens?

“Zeker niet. Hij zei: als je een keer op de paal schiet, dan heb je pech. Als je twee keer op de paal schiet, dan heb je heel veel pech. Als je drie keer op de paal schiet, dan schiet je niet goed. Dan moet je binnenkant paal leren schieten. Ik besefte me dat ik wel een goede speler was geweest, maar nog geen goede coach was.”

Wat miste je?

“Ik besefte me niet dat niet iedereen in een team hetzelfde is. Ik behandelde iedereen hetzelfde maar moest leren situationeel leiderschap toe te passen. Wat bij de ene speler werkt, werkt niet bij de andere. Coaches, maar ook managers in het bedrijfsleven, zijn altijd op zoek naar een kopie van zichzelf. Terwijl ze naar diversiteit moeten zoeken. Ik heb toen diverse cursussen gevolgd om daar inzicht in te krijgen. En met succes: in 2008 wonnen we de gouden medaille in Beijing.” Hoe krijg je dat in het bedrijfsleven voor elkaar?

“Op dezelfde manier. Je moet erachter komen waar iedereen binnen je organisatie energie van krijgt. Je moet ze in de flow krijgen en eigenlijk gaat het dan om drie dingen. Ten eerste willen mensen wel veranderen, maar ze willen niet veranderd worden. Je moet er dus voor zorgen dat ze ‘owner’ worden van hun eigen werk, hun eigen verbeterpunten en dat ze daar erkenning voor krijgen. Simpelweg door open vragen te stellen: waar zou jij in willen verbeteren?”

HEBBEN WE UW INTERESSE GEWEKT? Het gehele artikel leest u op analysenederland.nl.

24 PROFIEL INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

‘Institutionele beleggers zijn van groot belang’ Institutionele beleggers hebben ongeveer tien procent van hun beleggingsportefeuille belegd in vastgoed. Gezien het woningtekort is er goede kans dat deze tien procent toeneemt. Die groeikans vraagt echter wel om politieke rust. Van een echte woningnood zoals na

de Tweede Wereldoorlog is geen sprake. Dat de markt onder druk staat, behoeft echter weinig betoog. Nieuwbouw is een afdoende remedie om de druk van de ketel te halen, maar nu er politieke discussie bestaat over vormen van regulering tonen investeerders zich terughoudend met aanvullende beleggingen. Frank van Blokland, directeur van de Vereniging voor Institutionele Beleggers in Vastgoed, noemt dat als belangrijkste uitdaging. Daarnaast benadrukt hij dat vastgoedbeleggingen een veilige haven vormen met steady rendementen. “Institutionele beleggers dragen significant bij aan de leefbaarheid van de woonomgeving met investeringen in nieuwbouwwoningen, maar zeker met investeringen in winkelcentra. Ook dat bevordert de sociale cohesie.” Misschien eerst even een korte introductie hoe deze markt in elkaar steekt?

leden doen, is het beleggen in vastgoed voor opdrachtgevers als pensioenfondsen en verzekeraars.” En jullie zien die tien procent beleggingen in vastgoed graag toenemen?

“Dat percentage zie ik inderdaad graag toenemen. Wat je in de context daarvan moet constateren, is dat het rendement in onze tak van sport al jarenlang stabiel blijft. Zeker door de negatieve rentes die op dit moment spelen, bestaat er bij beleggers een intensieve zoektocht naar producten die veel rendement opleveren. Die brengen echter ook meer risico’s met zich mee. Institutionele beleggers hebben twee afwegingen te maken. Eén: hoe kan ik zoveel mogelijk rendement maken tegen een zo beperkt mogelijk risico. Beleggen in vastgoed kan een rendement opleveren van vijf tot zeven procent. Er zijn niet echt grote uitschieters, maar ook nauwelijks risico. En twee: door de huren die ten grondslag liggen aan de beleggingen, volgen de investeringen heel duidelijk de inflatiecurve. En dat vinden investeerders uiteraard ontzettend fijn.” Alle signalen staan op groen blijkbaar. Dus mogen we er ook van uitgaan dat het percentage vastgoedbeleggingen toeneemt?

“Dat geldt in ieder geval zeker voor de lange termijn. Tegelijkertijd zie je ook dat partijen er voorzichtig mee zijn. Deels komt dat omdat deze investeringen een totaal ander karakter hebben dan beleggen in

aandelen: daar stap je in, daar stap je uit. Investeren in vastgoed is een kwestie van lange adem. Bovendien vergt beleggen in vastgoed een duidelijk specialisme.”

segment te reguleren, waardoor professionele beleggers zich genoodzaakt voelen om hun investeringen te temporiseren of zelfs terug te trekken.”

Je ziet nu ook dat er veel behoefte bestaat aan woningen. Dat moet de markt toch enorm stimuleren?

Heeft u goede hoop dat de regulering weer van tafel gaat?

“Ja, dat zien beleggende partijen natuurlijk ook. Wij verwachten dat de wens om te investeren in huurwoningen sterk zal toenemen de komende jaren. Er is enorm veel geld beschikbaar om in huurwoningen te beleggen. Het gekke is echter: dat lukt gewoon heel moeilijk. Dat komt vooral omdat er in de politiek volop discussie bestaat over het reguleren van huurwoningen boven de €720, wat tot nu toe een vrije markt is. De politiek wil huurstijgingen bij zittende huurders beperken en de aanvangshuren gaan reguleren. Er is dus veel te doen over de middenhuur, vanaf €720 tot €1.000 per maand. Er dreigt allerlei regulering, waardoor pensioenfondsen en verzekeraars terughoudend zijn met het beleggen in nieuwe huurwoningen.” Waar doelde u op met het persbericht ‘IVBN doet oproep aan de politiek: Focus op stimulering woningmarkt; regulering kent alleen maar verliezers’?

“Nieuwbouw is de enige manier om de druk van de woningmarkt af te halen. En ga dan niet proberen om de geringe hoeveelheid van 500.000 woningen in het midden-

“Vanaf het moment dat het idee ontstond om de middenmarkt te reguleren, gericht op het maximaliseren van de aanvangshuur en het beperken van de huurstijging bij zittende huurders, hebben we met duidelijke argumenten laten zien dat die beslissing verkeerd zal uitpakken. De politiek denkt dat woningcorporaties dat beter zouden kunnen, maar ook die moeten marktconform werken boven de €720 en ze zijn nu helemaal gericht op gereguleerde huurwoningen onder de €720. Je hebt echter in deze markt partijen nodig die met voldoende kapitaal en kennis van de markt de juiste woningen kunnen toevoegen. De corporaties hebben 2,3 miljoen huurwoningen in Nederland, maar hebben afgelopen jaar slechts 13.000 sociale woningen toegevoegd. En terwijl investeerders een marktomvang vertegenwoordigen van 140.000 huurwoningen, zijn we er toch in geslaagd om bijna 10.000 huurwoningen te realiseren. Wij zijn echt een heel belangrijke speler in de nieuwbouw.” Bestaan er nog meer uitdagingen? Ik denk dan aan beschikbaarheid van bouwgronden en bouwcapaciteit?

“Dat zijn inderdaad ook twee belangrijke uitdagingen. Daar waar die bouwgrond wel beschikbaar is, zijn de grondprijzen dusdanig hoog, dat het heel moeilijk wordt om meer toe te voegen dan de 10.000 woningen die we afgelopen jaar hebben gerealiseerd. Belangrijkste voor nu is dat er meer politieke rust komt. Dat kan een duidelijke stimulans zijn om de woningmarkt een stuk sneller te laten groeien dan die nu doet.” Bestaan er ook signalen aan het andere kant van het spectrum, vooral positieve signalen?

“Zeker, er worden ook initiatieven genomen om kantoren en bedrijfspanden om te vormen tot woningruimte. In Diemen bijvoorbeeld is daar een ontwikkelaar heel fors mee bezig. Datzelfde is ook te zien op locaties als Amsterdam Amstel. We hoeven niet alleen bouwgronden te hebben, we kunnen ook locaties omturnen.” Tot slot: waar liggen uw dagelijkse prioriteiten?

“Wij zijn dagelijks bezig met drie speerpunten. Eén: collectieve belangenbehartiging voor onze leden, voornamelijk bij de politiek. Twee: als bureau willen we bovendien een waardevolle bijdrage leveren aan de professionaliteit van deze sector. En drie is het aanbieden van een platform voor onze leden voor onderling overleg.” Hugo Schrameyer ADVERTENTIE

‘Veel mogel�kheden binnen én buiten Randstad voor vastgoedinvesteerders’ In een tijd van schaarste op de woningmarkt, zijn er ook kansen. In 2020 zullen investeerders hun pijlen blijven richten op commercieel vastgoed en woningen in het middensegment. ‘We zien genoeg mogelijkheden binnen en buiten de Randstad voor wie wil investeren in vastgoed’, aldus Ivo Knottnerus, CEO van vastgoedfinancier RNHB.

of te verduurzamen’, vertelt Knottnerus. Hij wijst op het voorbeeld van klanten die woningen renoveren en weer verhuren als duurzaam hoogwaardige woning in het middensegment. ‘Zij knappen een verouderd pand op tot een woning die is aangepast aan de eisen van nu, of zelfs energieneutraal is.

Wie voor het eerst een woning voor de verhuur koopt, kan net zo goed bij RNHB terecht als investeerders met grote portefeuilles. ‘We hebben klanten die een bedrijfspand ombouwen tot een appartementencomplex, maar er zijn ook investeerders die deze kans op de markt aangrijpen om bestaande woningen op te knappen

‘We financieren echt door

heel Nederland, ook buiten de grote steden.’

Ivo Knottnerus - CEO RNHB

Dat is niet alleen fijn voor de mensen met behoefte aan een huurwoning – waarvoor meer aanbod beschikbaar komt - , goede

woningen worden ook beter verhuurd én dragen bij aan een beter leefklimaat.’ Gebieden buiten de Randstad komen nu bovendien weer in trek. Dat blijkt niet alleen uit cijfers van het Kadaster of het CBS, RNHB ziet de ontwikkeling letterlijk terug in nieuwe financieringsaanvragen. ‘We financieren echt door heel Nederland, ook buiten de grote steden.’ Knottnerus benadrukt dat dit net zo goed voor commercieel vastgoed geldt als voor woningen. ‘Onze focus ligt honderd procent op het financieren van vastgoed. We hebben dus ook de tijd, middelen en kennis om onze klanten te bedienen met maatwerk waar nodig. Of dat nu gaat om woningen, winkels, kantoren of andere bedrijfsruimten.

Als een klant mogelijkheden ziet, kijken we graag mee.’

Vastgoed ﬁnancieren door heel Nederland

Voor grote en kleine vastgoedinvesteringen

Al ruim 125 jaar vastgoedervaring

Wilt u meer weten over de beleggingshypotheek van RNHB? Kijk op www.rnhb.nl of bel naar 030 799 66 66.

PROFIEL INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL 25

BELEGGEN VOOR DE TOEKOMST

Foto: Mostphotos

Foto: Persfoto

CONTENT WITH A PURPOSE

ESG thema's worden steeds belangrijker voor beleggers in Nederland.

Je kunt geen dag de kranten openslaan of door je twitter feed heen scrollen en het gaat over catastrofale natuurrampen elders in de wereld en over de gevolgen van het opwarmen van de aarde. Klimaatverandering blijkt onontkoombaar en het probleem dwingt ons tot lastige keuzes. Ook binnen de financiële sector is sinds het klimaatakkoord van Parijs in 2015 het besef ingetreden om anders te denken en te handelen. Duurzaam beleggen is een term die regelmatig valt en de focus van steeds meer investeerders zoals de grote pensioenfondsen en verzekeraars.

FEITEN

Naast het omlaag brengen van de CO2-uitstoot blijven de overige thema’s binnen duurzaam beleggen, de Environment, Social en Government (ESG) thema’s zoals sociale mensenrechten, bedrijfsethiek en werkomstandigheden, op de achtergrond en deze krijgen vaak onterecht een stuk minder aandacht. Mede doordat het niet direct het persoonlijk belang treft en die problemen verder weg plaatsvinden, voelt het voor veel mensen al snel als een ver van mijn bed show. Deze onderwerpen komen daardoor onterecht op de tweede plaats, terwijl ze net zoveel aandacht verdienen als de CO2-uitstoot reductie.

Frank van Blokland is als economisch geograaf in 1983 cum laude afgestudeerd en sinds 2002 directeur van IVBN. Daarvoor werkte hij als secretaris Economische en Europese zaken bij de Vereniging voor het Grootbedrijf in de Bouw en was hij algemeen secretaris van de noordelijke werkgeversorganisatie VNO-NCW en hoofd economische zaken van de gemeente Groningen. Hij begon zijn loopbaan op het grensvlak tussen overheid en bedrijfsleven als linkerhand van de burgemeester van Stadskanaal. Tijdens zijn studie was hij parttime docent aardrijkskunde.

Sylvana Terlage

ADVERTENTIE

Duurzaam beleggen in woningen Het oplossen van woningschaarste is een uitdaging voor Nederland. Een interessante en duurzame oplossing is de transformatie van bestaande kantoorruimte naar nieuwe woonruimte. Deze relatief goedkope aanpak ten opzichte van nieuwbouw maakt woningen voor starters beter betaalbaar en is een oplossing voor het overschot aan leegstaande kantoorgebouwen.

“ Een belegging in deze 288 starterswoningen betekent ook écht iets voor de samenleving. Het toevoegen van betaalbare woningen, de transformatie van werken naar wonen en hergebruik, maken dit een bijzonder woonproject.” — Huib Boissevain CEO Annexum

Emissie

Woningfonds Starterswoningen 1 Met de emissie voor Woningfonds Starterswoningen 1 biedt Annexum de particuliere belegger de mogelijkheid te investeren in deze specifieke woningsector. Het fonds bestaat uit vier kantoorpanden die zijn omgebouwd tot wooncomplexen met 288 nieuwe appartementen voor sociale- en vrije sector huurwoningen. De objecten liggen verspreid in Alphen aan de Rijn, Apeldoorn, Helmond en Hoofddorp en zijn allemaal verhuurd.

Er zijn diverse faciliteiten voor huurders, zoals een gezamenlijk dakterras, een fitnessruimte en parkeren op eigen terrein. Het verwacht gemiddeld direct beleggingsrendement is ca. 7,1% (gem. over 10 jaar), waarvan 5% contant. Het fonds is gefinancierd met een hypothecaire lening die voor 7 jaar is vastgezet tegen een rente van 1,55%. Deelname is mogelijk vanaf € 50.000, met 2x per jaar een uitkering. Het beheer van dit fonds is in handen van Annexum, dat al 20 jaar ervaring heeft met beleggen in vastgoed voor particulieren. Beleggen in dit fonds brengt risico’s met zich mee, zoals bijvoorbeeld renterisico, concentratierisico en/of rendementsrisico. Lees voor u instapt de informatie en kenmerken in het prospectus voor deze emissie zorgvuldig door. Download het prospectus op annexum.nl/woningen

De beheerder van het fonds Woningfonds Starterswoningen 1, Annexum beheer, is opgenomen in het register van de AFM.

Reclame

ANX19385_WFS1 advertentie_05_FD_04.indd 1

21/10/2019 10:53

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Unsplash

Foto: Persfoto

26 INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

Crowdlending als alternatief voor sparen Luuc Mannaerts: “Wij dachten: in de media gaat het erover, maar weten de mensen wel wat dit voor hen betekent?”

Bij negatieve spaarrente moet de spaarder betalen om te sparen. Wat zijn de alternatieven?

Aan het einde van de zomer ontstond

de nodige commotie omtrent een mogelijke negatieve spaarrente, waarbij mensen met spaargeld op de bank rente moeten gaan betalen om hun geld bij een bank te bewaren. ABN AMRO komt in de buurt van de grens van nul procent en stelde de rente op spaarrekeningen bij van 0,02 procent naar 0,01 procent. Uit onderzoek van mkb-kredietplatform October blijkt dat ruim tachtig procent van de Nederlandse spaarders zich zorgen maakt over deze negatieve spaarrente. Het Deense Jyske Bank kondig-

de recent aan dat spaarders met omgerekend meer dan een miljoen euro op de rekening rente moeten betalen. In Nederland rekent Van Lanschot, de bank voor vermogende mensen, kosten aan klanten met spaargeld tussen de 2,5 en vijf miljoen euro. Begin augustus reageerde Ralph Hamers dat de negatieve spaarrente ook een optie is voor klanten van ING, aangezien de Europese Centrale Bank (ECB) de rente mogelijk verder verlaagt. Banken betalen nu al aan de ECB om er geld te stallen. Om dit te bekostigen, zullen zij deze kosten

doorberekenen aan hun klanten. “Wij dachten: in de media gaat het erover, maar weten de mensen wel wat dit voor hen betekent?” vraagt Luuc Mannaerts, CEO van October Nederland. “De uitkomst van het onderzoek is extreem. Twee op de drie Nederlanders haalt zijn of haar geld weg bij de bank, mocht er sprake zijn van een negatieve spaarrente. Mensen stellen terecht de vraag of het veilig bewaren van geld niet één van de belangrijkste functies van een bank is.”

Mannaerts: “Geld sparen via de bank was een veilige manier om rendement te ontvangen. Maar er zijn veel alternatieven waar de spaarder zich bewust van moet zijn. Zoals investeren in bedrijven, goud,

‘Geld sparen via de bank was een veilige manier om rendement ‘Een investering te ontvangen. via crowdfunding Maar er zijn veel gaat over een alternatieven langere tijd heen, waar de spaarder daar moet je als zich bewust van ‘Mensen stellen investeerder wel moet zijn. Zoals terecht de vraag rekening mee investeren in of het veilig houden’ bedrijven, goud, bewaren van geld niet één van vastgoed of cryptovaluta. Maar het vastgoed of ook via crowdfunding, iets wat cryptovaluta’ de belangrijkste kan voor veel spaarders nog relatief onis. Mkb-bedrijven die groeifuncties van een bekend en en bijvoorbeeld meer personeel De spaarder moet verschillende nodig hebben, of naar een groter overwegingen maken als zij kiezen bank is’ pand moeten hebben financiering voor een alternatief op sparen via De geschiedenis van beleggen gaat

ver terug. In Nederland ligt zelfs de oorsprong van het kopen van aandelen en daarmee het verschaffen van kapitaal voor organisaties.

nodig. Dit kunnen zij niet altijd (volledig) bij een bank krijgen. Er zijn verschillende crowdfunding-platforms die ervoor zorgen dat een mkb-bedrijf financiering kan vragen van ‘de crowd’.”

een bank. Zo moeten zij kennis vergaren over het bedrijf en de markt waar het zich in bevindt, maar ook de verhouding tussen risico en rendement kennen. “Een investering via crowdfunding gaat over

een langere tijd heen, daar moet je als investeerder wel rekening mee houden. Je bent je geld zo twee tot drie jaar ‘kwijt’ afhankelijk van de looptijd en het aflossingsschema. Met crowdfunding kun je wel heel gemakkelijk geld spreiden over verschillende projecten. Die diversificatie verlaagt het risico, omdat je een brede portefeuille kan opbouwen. Daarnaast is het ook interessant voor kleinere investeerders, aangezien je al vanaf twintig euro in een project kunt investeren via ons platform. Daarom zou crowdfunding een interessant alternatief zijn voor sparen bij de bank”, sluit Mannearts af. Bram Zeldenrijk

FEITEN Het onderzoek van October vond plaats onder 1.011 Nederlanders met minimaal €2.500,- spaargeld. Ruim tachtig procent van de Nederlanders maakt zich zorgen over de invoering van negatieve spaarrente. Daarnaast blijkt dat mensen eerder geneigd zijn hun geld van de bank te halen, wanneer ze een lager spaarbedrag (onder de €10.000,-) op de bank hebben staan.

SPAREN OF BELEGGEN? Wilt u uw geld nog wel sparen via de bank, nu de spaarrentes negatief zijn? Op onze website analysenederland.nl leest u over alle verschillende mogelijkheden.

INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL 27

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Fotolia

Beleggingswereld omarmt duurzaam beleggen Voor de langere termijn is er wat rendement betreft nauwelijks verschil tussen traditioneel en duurzaam beleggen.

Banken en verzekeraars nemen de verantwoordelijkheid om een maatschappelijke rol te vervullen bij beleggen. Duurzaam beleggen wordt mainstream. Het financiële rendement is zeker zo aantrekkelijk als bij een traditionele belegging. Er is een kentering gaande in de

financiële wereld. Duurzaamheid wordt in toenemende mate gezien en beoordeeld als financieel relevant. Zo ook bij ING. Mens, milieu en maatschappij, zijn de drie pijlers van duurzaam beleggen bij deze bank. “We hebben als Nederlandse bank de maatschappelijke functie om een betere toekomst voor onze kinderen te garanderen. Duurzaam beleggen is hier onlosmakelijk mee verbonden”, zegt Bob Homan, Head Investment Office ING. De verhouding conventioneel beleggen

en duurzaam beleggen, is bij ING 70 tegenover 30 procent. Homan plaatst hier wel een kanttekening bij. “Onze klanten met een vermogen boven de 500 miljoen euro beleggen veelal duurzaam. De verwachting is dat dit percentage verder zal verschuiven richting duurzaam beleggen. We zien de afgelopen vijf jaar een groei.”

Het is een hardnekkig misverstand dat

duurzaam beleggen, geen of minder rendement oplevert, laat Homan weten. “De grafieken van duurzaam en conventioneel beleggen over de afgelopen dertig jaar verschillen

nauwelijks van elkaar. Rendement en aandacht voor mens, milieu en maatschappij gaan goed samen. Het kost de belegger niets extra’s. Vooral jongeren maken de keuze voor duurzaam beleggen. Ze kijken niet alleen naar hun eigen omgeving, maar ook naar de volgende generaties.” Ook ABN AMRO draagt bij aan een

betere wereld met hun producten en hun diensten. Bijvoorbeeld door het stimuleren van het verduurzamen van door hen gefinancierde woningen en kantoren, en door de verduurzaming van haar eigen panden. Circl, het circulaire paviljoen van ABN AMRO op de Zuidas, is daar een voorbeeld van. Duurzaam beleggen is een heel belangrijk onderdeel van de duurzaamheidsstrategie van ABN AMRO, laat Judith Sanders, Beleggingsstrateeg Duurzaam van ABN AMRO, weten. Het vermogen in duurzaam beleggen is ruim tien miljard euro. “Sinds 1 januari 2018 bieden we cliënten die beginnen met beleggen standaard duurzaam beleggen aan. In 2020 moet de portefeuille zijn doorgegroeid naar zestien miljard euro. Inderdaad, ambitieus, maar haalbaar. Daarnaast nemen we ook contact op met bestaande beleggende cliënten om met hen te spreken over een overstap van traditioneel naar duurzaam beleggen. Beleggers vragen daar in toenemende mate om.” Over het rendement is Sanders helder.

Ook duurzaam beleggen doe je niet

voor een half jaar of een jaar. Voor de langere termijn is er nauwelijks verschil tussen traditioneel en duurzaam beleggen. Nog sterker; bedrijven die investeren in de juiste balans tussen mens, milieu en maatschappij hebben volgens ons een beter toekomstperspectief. Deze bedrijven zijn namelijk innovatiever en richten zich op vernieuwende technologieën waardoor zij op termijn beter kunnen presteren. Ook verzekeraars voeren een maat-

schappelijk verantwoord beleggingsbeleid. In het IMVO Convenant Verzekeringssector is dat nogmaals onderstreept en vastgelegd. “We willen onze verantwoordelijk-

heid nemen, dat geldt voor onder meer mensenrechten, klimaatverandering, arbeidsomstandigheden of sociaal onrecht”, zegt Richard Weurding, algemeen directeur Verbond van Verzekeraars. “Dit convenant benadrukt de inzet van verzekeraars om internationaal maatschappelijk verantwoord te beleggen en levert een bijdrage aan een duurzame wereld. De hele verzekeringssector heeft dit convenant ondertekend. Dat is uniek. We gaan dit convenant uitdragen bij onze collega’s in Europa.” Convenantspartijen zijn verzekeraars,

niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), vakbeweging en overheid. “We kunnen daardoor kennisdelen en samenwerken. Ik ben er trots

op dat we dit voor elkaar hebben gekregen. We hebben echt invloed.” Aanbieders van beleggingen maken

gebruik van ESG-criteria (Environmental, Social en Governance) om hun weg te vinden in het groeiende aanbod van duurzame ondernemingen. Environment, Social en Governance zijn de pijlers waarop je duurzaam beleggingsbeleid kunt bouwen en kunt toetsen. ABN Amro gebruikt een duurzaamheidsindicator met daarin 65 tot 90 factoren om een onderneming te beoordelen. “Van grondstoffenverbruik tot sociale aspecten als omgaan met klanten. Allen hangen onder het ESG-label”, zegt Sanders. Zowel ABN Amro als ING maakt gebruik van een onafhankelijk gesponderzoeksbureau die de bedrijven toetst op de ESG-factoren. Ook de overheid roert zich in het

duurzame beleggingsdebat. Om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen, heeft de Europese Commissie EU-labels ingevoerd voor groene financiële producten. De focus ligt op klimaat en energie. De opvatting is dat beleggers daardoor gemakkelijker groene of koolstofarme beleggingen herkennen. Weurding plaatst een kanttekening bij deze EU invloed. “Verzekeraars maken bij Solvency II (toezichtraamwerk op het gebied van kapitaal, risicobeheersing en verslaglegging, red.) het onderscheid in welk kapitaal je belegt en

in welke categorie. Als de politiek zich gaat bemoeien met Solvency II en dus financiële kaders maakt, vind ik dat een lastig dilemma. Beleggers moeten nog op een lange termijn kunnen blijven beleggen. En dat wordt niet altijd mogelijk bij de strategie van de EU.” De EU-labels gaan volgens Homan

zeker een rol spelen. “Hoe gaan we daar als bank mee om? Tot nu zijn onze eigen criteria leidend. Ik vind dat we daar voorzichtig mee moeten zijn als de EU ze gaat opleggen. Zo is governance een vaag begrip.” Homan van de ING gelooft in zelf-

regulering. “Bedrijven zullen meer en meer opschuiven naar duurzaam verantwoordelijk ondernemen. En dat zal leiden tot een groenere en duurzamere wereld. Op de lange termijn wordt duurzaam de standaard.” Sanders van ABN AMRO merkt op

dat mensen meer en meer verantwoordelijk zijn voor de eigen financiële toekomst. “Het sociale vangnet wordt kleiner en de eigen verantwoordelijkheid voor bijvoorbeeld de pensioenopbouw groter. Beleggen kan een rol spelen om financiële lacune op te vangen. Kies je voor duurzaam beleggen dan kun je hierin ook nog een belangrijke stap zetten. Namelijk die voor een groene en duurzame planeet.” Mark van Seggelen

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Unsplash

28 INVESTEREN EN BELEGGEN – ANALYSENEDERLAND.NL

Science park blijkt interessante belegging

Beleggen in science parks is discipline dat veelal onontdekt is gebleven, terwijl er prima groeikansen liggen.

Kennisintensief vastgoed krijgt steeds meer aandacht van beleggers nu traditionele markten als woningen, kantoren en retail verder onder druk komen te staan. Bedrijfshuisvesting had ooit de repu-

tatie een specifieke markt te zijn met eigen wetmatigheden. Nu deze sector in de loop der jaren steeds vaker in de portefeuille is opgenomen van vastgoedbeleggers, ontkwam ook deze markt niet aan oplopende prijsconcurrentie. Met deze toenemende 'commoditisering' zijn beleggers zich gaan oriënteren op alternatieven, maar wat zich op de achtergrond veelal onder de radar afspeelde, is de opkomst van kennisintensief vastgoed als beleggingsthema.

‘Bedrijfshuisvesting had ooit de reputatie een specifieke markt te zijn met eigen wetmatigheden’

derlijk dat deze discipline relatief weinig aandacht kreeg uit traditionele beleggingshoek. Huisvesting voor kennisintensieve bedrijven kent een behoorlijk specifieke problematiek. Laboratoria, cleanrooms of bijvoorbeeld R&D-ruimtes die kenmerkend zijn voor deze sector verlangen toegesneden aandacht en een totaal andere aanpak dan generieke kantoorruimtes.

heid in het topsectorenbeleid veel investeringsbudget heeft vrijgemaakt voor de kennisintensieve industrie. Dat doet vermoeden dat ook vastgoedontwikkelaars daarvan kunnen profiteren, maar dat is slechts ten dele waar. Budgetten moeten vooral gaan naar de inhoud van science bedrijven en dus niet naar randvoorwaardelijke dimensies, waaronder huisvesting. Dat maakt deze markt behoorlijk uitdagend en karakteristiek. Als externe huisvestingspartij heb je intensief notie te nemen van de actualiteit in deze sector. Zonder die wetenschap ben je onvoldoende in staat om huurders te ondersteunen.

Vastgoedbeleggers in science parks

Wat daarbij verder valt te onderstre-

Tegelijkertijd is het evenmin verwon-

halen onder meer aan dat de over-

pen, is dat Nederland zich karakte-

riseert door een hoogwaardige kenniscultuur. Veel markten fluctueren en kennen periodes van groei en recessie. Deze economische wetmatigheid lijkt echter geen vat te krijgen op de ontwikkeling van de science industrie. Zelfs in periodes van nationale recessie kwamen er nieuwe investeringsbudgetten vrij. De science markt kent een zeer stabiel ontwikkelingsverloop, waarbij er geen sprake is van diepe dalen en hoge toppen. Dat maakt deze markt met name interessant voor investeerders die willen profiteren van een stabiel rendement zonder onnodige risico’s. Wat investeringen in kennisintensief

vastgoed tevens zo specifiek maakt, is het brede portfolio aan bedrijven binnen de huisvesting. De markt wordt niet alleen gedomineerd door volgroeide bedrijven, maar kent ook tal van start ups, in veel gevallen spin-off bedrijven van kennisinstellingen, die goede kansen hebben om door te groeien. Waar dergelijke start ups met name behoefte aan hebben, zijn op maat gesneden faciliteiten, maar vooral ook toegang tot een waardevol netwerk. Geslaagde kennisintensieve vastgoedprojecten kenmerken zich veelal door een aaneenschakeling van een afwisseling aan bedrijven

‘Vastgoedbeleggers in science parks halen onder meer aan dat de overheid in het topsectorenbeleid veel investeringsbudget heeft vrijgemaakt voor de kennisintensieve industrie.’ en andere stakeholders, waarbij er een intensieve kruisbestuiving bestaat tussen gevestigde ondernemingen en beginnende starters. Ondernemers met goede plannen

kennen veelal voldoende kansen om investeringsbudgetten te vinden om hun ambities waar te maken.

Dat geldt ook voor niet-kennisintensieve bedrijven, maar generiek gesproken valt zeker nu de trend te zien dat investeerders eerder budget vrijmaken voor innovatieve ideeën dan voor conventionele productvernieuwingen. De kennisintensieve industrie valt derhalve steeds vaker binnen de scope van investeerders, te meer omdat innovaties immers moeilijker zijn te kopiëren en meer commerciële kansen kennen dan gebruikelijke introducties. Beleggen in science parks is een discipline dat veelal onontdekt is gebleven, terwijl er prima groeikansen liggen. Gezien de karakteristiek van de markt geldt echter wel dat je als belegger voldoende expertise in huis moet hebben wil je investeringen tot een succes kunnen maken. Hugo Schrameyer

BELEGGEN IN KENNIS Nederland karakteriseert zich door een hoogwaardige kenniscultuur, en ook daarin valt rendement te halen. Op analysenederland.nl leest u er meer over.

KADANS – PARTNER CONTENT 29

CONTENT WITH A PURPOSE

KADANS – PARTNER CONTENT

Kadans Science Partner koppelt vastgoed aan delen van kennis Kennisintensieve bedrijven op science parks kennen specifieke behoeften en eisen ten aanzien van de eigen huisvesting. Niet alleen traditionele bedrijfs- en kantoorpanden zijn daarbij nodig. Er bestaan tevens aanvullende eisen wat betreft ruimtes als laboratoria, cleanrooms of pilot plants. Kadans Science Partner heeft zich gespecialiseerd in deze vorm van huisvesting, waarbij er aandacht is voor het fysieke onderkomen zelf, terwijl daarnaast veel aandacht is voor niet fysieke zaken, zoals het delen van kennis en het creëren van een ecosysteem. Kadans Science Partner kent een brede variëteit aan huurders. Wat die partijen met elkaar gemeen hebben, is dat ze allen actief zijn in de kennisintensieve industrie. Bovendien ligt er bij de locaties waar Kadans faciliteiten aanbiedt een duidelijke link met kennisinstellingen binnen innovatieve sectoren als Agri-Food, Life Science, Health, Medische technologie, Biobased Industry en High Tech. Kadans is daarbij niet alleen actief in Nederlandse steden waar kennisinstituten zijn gevestigd, waaronder Wageningen, Utrecht, Nijmegen en www.kadans.com

Eindhoven. Ook in Aachen, rondom London, in Glasgow en in Spanje is Kadans actief. Chiel van Dijen, commercial director bij Kadans Science Partner, benadrukt dat kennisintensieve bedrijven de logische keuze hebben gemaakt om zich te focussen op hun kernactiviteiten, terwijl taken die niet tot de core business behoren, zoals huisvesting, worden uitbesteed. “Bedrijven willen zich concentreren op de inhoudelijke aspecten van hun expertise. Het vinden en beheren van geschikte faciliteiten behoort niet tot de primaire taken. Bo-

”

Het vinden en beheren van geschikte faciliteiten behoort niet tot de primaire taken. vendien is het huisvestingsvraagstuk een thema met belangrijke uitdagingen. Er worden hoge eisen gesteld aan ﬂexibiliteit en kwaliteit. Als dat niet tot je dagelijkse business behoort, is het een logische keuze om dat aan een externe partij uit te besteden.”

Kennisintensief vastgoed stelt bovendien andere eisen aan de exploitant ervan dan traditioneel bedrijfsvastgoed. De activiteiten van Kadans zijn in ieder geval intensiever van aard dan enkel het beschikbaar stellen van bedrijfsruimte. ”Het ontwikkelen van kennisintensieve faciliteiten vindt altijd plaats in nauwe afstemming met de toekomstige huurders. Na de ontwikkeling verzorgt Kadans de exploitatie van de gebouwen. Hierin hebben we veel ervaring. Juist in deze kennisintensieve discipline, waarin onderzoek via research-ruimtes een duidelijke rol speelt, is het van belang dat de huisvesting de bedrijfsdoelstellingen ondersteunt.” Een belangrijke aspect van het dienstenpakket van Kadans, is het creëren van een groot ecosysteem waarin kennis tussen de huurders onderling op de verschillende science parks kan worden gedeeld. Kadans, met een eigen ecosysteemmanager, heeft daarmee niet alleen kennis van vastgoed, maar legt zichzelf ook de taak op om verdieping te zoeken in de materie van de hurende science partners. Van Dijen: “Wat je ziet, is dat er binnen een speciﬁeke regio veel uitwisseling bestaat tussen lokale

science partners. Neem als voorbeeld de Food Valley rondom Wageningen, waar stakeholders als de universiteit, de gemeente, Kadans maar ook bedrijven als Unilever, FrieslandCampina en CSK, de gezamenlijk ambitie hebben om samen te werken aan een groot ecosysteem. Die samenwerking leidt tot prachtige nieuwe initiatieven, maar waar wij nu op inzetten, is de crossover tussen de science parks onderling. Waar dat toe leidt, is nog ongewis, maar op basis van onze ervaringen is het ons duidelijk dat samenwerkingen vanuit onverwachte hoek tot nieuwe kennis en innovatie kan leiden.”

bij de start up. “Dat kan tot overname leiden, maar dat kan net zo goed tot gevolg krijgen dat de start up het grote bedrijf op onderdelen kan ondersteunen.”

”

Bedrijven willen zich concentreren op de inhoudelijke aspecten van hun expertise.

Kadans geldt binnen dit marktsegment inmiddels als voorloper en marktleider in Nederland. Een zwaan-kleef-aan-effect noemt Met veel onderhanden projecten Van Dijen dat, waarbij kennis groeit de portfolio van Kadans van afzonderlijke bedrijven zich erg snel. Het is de ambitie om opeenstapelt om te komen tot binnen vijf jaar te komen tot een nieuwe vindingskracht. Het is ook verdubbeling van de portefeuille. Van Dijen: “Wat de science secdaarom dat Kadans er waarde tor zo uitdagend maakt, is dat we aan hecht om te komen tot een in kennisland Nederland blijven brede opbouw in bedrijfsprofielen, waarbij start ups, scale ups en investeren in nieuwe kansen. Dat grotere R&D-bedrijven in elkaars maakt het voor Kadans mogelijk om snel door te groeien, zeker nabijheid zijn te vinden om te omdat het platform van Kadans, profiteren van elkaars kennis en met inhoudelijke kennis van de kunde. Een innovatieve start up kent een totaal andere ontwikke- processen van de kennisintensielingsfase dan een groter R&D-be- ve huurders, de lokale stakeholders en het ecosysteem, momendrijf, terwijl die laatste wel kan profiteren van de innovatiekracht teel zijn waarde bewijst.”

NIEUW in Nederland U kunt langer thuis blijven wonen!

Voor het eerst een hoog-laag bed en boxspring in -1. Wie wil er nu een ‘ziekenhuis-achtig’ bed in huis? Ervaar het heerlijke comfort van een echte boxspring en het gemak van een zorgbed thuis en dat dan ook nog in een huiselijke sfeer! Keuze uit div. kleuren en 17 verschillende maten, want alles is maatwerk! Wegens overweldigend succes nu een tijdelijke actie; maak vrijblijvend een afspraak bij u thuis! Maak gebruik van de actie: lever uw oude bed in en ontvang tot max € 500,- retour bij aanschaf van een hoog-laag boxspring. Vraag naar de voorwaarden. Alleen voor lezer van dit blad. Advies en opmeten aan huis volledig kosteloos. Oude bed? Demonteren, afvoeren en plaatsen van nieuwe bed door ons volledig kosteloos!  Rug-/ benen elektrisch verstelbaar + hoog laag functie  Geen motoren zichtbaar  Geen kabels zichtbaar  1 jaar slaap garantie Verrijdbaar middels onopvallende wieltjes met rem  In- uitstap verlichting  Ergonomisch maatwerk per individu

Onze leverancier doet mee aan het beste idee 2019!

Red Dot Awards.

Nu een hoog-laat-boxpring ter introductie al voor

€ 1995 ,-*

i.p.v. €3995,-

*Excl. matras. Maat o.b.v. 80x200cm

158

mensen gingen u voor beoordeeld met

8,7

Tillift alsmede zijrekken geschikt!

De gildeslapen

Makkelijker opmaken matras

Verrijdbaar

Indien nodig zorgbed voor later

Makkelijk stofzuigen onder bed

Kijk naar de demo-video op de website!

Bel voor meer info: 010 333 04 60 info@degildeslapen.nl - www.degildeslapen.nl

Investeren in zakelijke hypotheken met een stabiel rendement van 5,25 % per jaar

Uw zekerheden:

> Vastgoed als veilig onderpand > Eerste recht van hypotheek 1-op-1 op uw naam > Investering altijd direct en snel weer liquide te maken Wilt u een aantrekkelijk rendement combineren met zekerheid? Bel direct 0346 250 171 of kijk op www.mogelijk.nl

MOGELIJK

vastgoedfinancieringen

Mogelijk Vastgoedﬁnancieringen | Amerlandseweg 2 | 3621 ZC Breukelen | 0346 - 250 171 | www.mogelijk.nl