#4 2014 THEMA STADSLANDBOUW • In gesprek met... Theo Borgert Deze Herfst: PrinsenKwartier Delft • Terugblik: Aandelen Stadslab Leiden • Minibieb
2
magazine
actueel kast
euro. Het gaat de meeste thuiskoks om de voldoening.
Oudkast is een theatraal community arts-project waarbij
Veel afhalers laten weten of het lekker was en komen
verhalen van ouderen met een andere seksuele geaard-
regelmatig terug. Zo ontstaan er contacten in de buurt.
heid centraal staan. Ongeveer tien procent van de ouderen
Er wordt samen gegeten en er worden klusjes gedaan
kent homoseksuele gevoelens. Sommigen zijn al vroeg
en boeken uitgeleend. Kwetsbare buurtbewoners die
‘uit de kast’ gekomen, anderen doen dat op latere
niet mobiel zijn of niet handig zijn met Internet, kunnen
leeftijd alsnog. Hun verhalen kunnen andere mensen
dankzij de steun van Fonds 1818 toch gebruikmaken van
helpen. OudKast wil mooie, verdrietige, gewone en
Thuisafgehaald. Zij worden gekoppeld aan thuiskoks die
indrukwekkende levensverhalen van roze ouderen (55+)
het eten thuis bezorgen. Thuisafgehaald gaat samen-
verzamelen. De verhalen worden verwerkt in een rond-
werken met zorg- en welzijnsinstellingen om het netwerk
reizende tentoonstelling in de vorm van geluids
uit te breiden en meer mensen met een maaltijd en wat
fragmenten, films, liedjes, foto’s en monologen die langs
aandacht te bereiken.
Delftse verzorgingshuizen, bibliotheken en kleine theaters
www.thuisafgehaald.nl
zal gaan. Het project begon klein in de Roze Salon in Delft.
Nationaal Smalspoormuseum
De behoefte om Delftse roze ouderen een gezicht en
Van lorrie tot stoomlocomotief, van mijnwagen tot
extra aandacht te geven is groot. Elk verhaal wordt op
personenvervoer, het is allemaal te zien in het Nationaal
een passende manier vormgegeven; van anoniem
Smalspoormuseum in Valkenburg (ZH). Ook het terrein
ingezonden verhalen tot en met gesproken monologen,
rondom het museum is de moeite waard. De afgelopen
van filmportret tot foto- of luisterfragment, alles is
tien jaar werden met steun van onder meer Fonds 1818
mogelijk. OudKast kiest samen met de deelnemers een
de kale vlakte voor het museum en de werkplaats
uitingsvorm op maat.
omgetoverd tot een aantrekkelijk ingericht museum
De première is op zondag 2 november (aanvang 14.30 uur)
terrein. Er werden vier replica’s van historische gebouwen
in het Rietveldtheater in Delft.
neergezet. Zij vormen een prachtig decor voor het
www.oudkast.nl
historische smalspoormaterieel van de Stoomtrein Valkenburgse Meer en het Nationaal Smalspoormuseum.
Thuisafgehaald Den Haag
Deze vorm van transport was tot vijftig jaar geleden niet
Via Thuisafgehaald.nl bieden thuiskoks een zelfbereide
weg te denken bij de aanleg van wegen, dijken en kanalen,
maaltijd aan. Van een stoofpotje tot roti en van asperge-
in de turfwinning en de tuinbouw en niet te vergeten bij de
soep tot cupcakes. Sommige thuiskoks zijn fanatieke
vele steenfabrieken die ons land kende. Door nieuwere
amateurchefs, andere thuiskoks bieden aan wat ze te veel
technieken en sterkere machines kwamen er alter
hebben gekookt. Afhalers kunnen zich hierop inschrijven.
natieven voor het smalspoor. Het museum toont een
In Den Haag doen ongeveer 250 thuiskoks en 1600 afhalers
overzicht van de geschiedenis van het smalspoor.
mee. Dat heeft geleid tot 2500 ontmoetingen waarbij
Tientallen echte stoom- en motorlocomotieven die na
eten wordt gedeeld. Gemakkelijk als je alleen bent of
hun actieve loopbaan in de collectie van de Nationale
weinig tijd hebt. Deelnemers kunnen een berichtje
Smalspoorstichting zijn gekomen, kunnen van dichtbij
achterlaten of elkaar volgen, net als op Facebook.
worden bewonderd. Kinderen mogen (als ze voorzichtig
Rijk word je er niet van. De meeste koks verdienen de
zijn) gerust met hun handen kijken.
kostprijs. Een maaltijd kost gemiddeld rond de vier, vijf
www.smalspoormuseum.nl
3
beste lezer, Een aantal jaar geleden ging ik op studiereis naar New York om alles te leren over stadslandbouw, voedsel verbouwen midden in de stenige stad. In Nederland begon deze beweging ook al behoorlijk op te komen. In Den Haag was net het project Foodprint van start gegaan, maar over het algemeen heette hier het samen tomaten en courgettes kweken nog gewoon moestuinieren. In New York keek ik mijn ogen uit. Op daken van gebouwen, op voormalige basketbalvelden en midden in achterstandswijken werd op grote schaal aan landbouw gedaan. Hoewel deze vorm natuurlijk nooit de reguliere landbouw zal kunnen vervangen, liet het wel zien dat in een grote stad de natuur om de hoek kan liggen. Het gaat daarbij niet alleen om productie maar vooral ook om bewustwording en sociale samenhang. Inmiddels is ook in Nederland de stadslandbouw aardig ingeburgerd. Het aantal projecten waarvoor bij Fonds 1818 wordt aangeklopt, groeit gestaag. Er ontstaat op deze manier veel nieuwe natuur, vaak midden in stedelijk gebied. Ik kom regelmatig langs plekken waarbij ik denk, hier zou ook best een tuin kunnen liggen in plaats van onkruid, stenen en rotzooi. Zie het als een uitdaging… Een initiatief als Thuisafgehaald sluit goed aan bij het thema Stadslandbouw. Ook hier gaat het om bewust omgaan met voedsel en met elkaar delen. In het nieuwe PrinsenKwartier in Delft gaat een groot aantal maatschappelijke organisaties samenwerken en de deelnemers aan StadsLab Leiden zoeken samen naar oplossingen of nieuwe ideeën voor de stad. Hoewel het thema van dit Magazine Stadslandbouw is, gaat het er misschien ook wel heel erg om dat we door als burgers samen ergens onze schouders onder te zetten, we veel kunnen bereiken. Carien Janssen van Raay Fonds 1818
Nationaal Smalspoormuseum
inhoud 2
Actueel: lopende projecten
11 Vitrine: Diverse projecten in het kort
3 Voorwoord en inhoud
14 Terugblik: Aandelen Stadslab Leiden
4 Thema: Stadslandbouw
15 Cursussen in 2014
8 In gesprek met: Theo Borgert
16 Minibieb
10 Deze Herfst: PrinsenKwartier Delft
Stadslandbouw
4
magazine
thema:
Stadslandbouw De buurttuin als sociaal bindmiddel tweehonderd euro hebben ze één jaar een eigen stukje
Steeds meer mensen willen duurzaam voedsel eten, gezonde voeding, waarvan ze weten waar het vandaan komt. Stadslandbouw is het antwoord op die vraag. Buurtbewoners beginnen samen een moestuin. Zelfs in leegstaande kantoren worden groenten geteeld. En al lang niet meer alleen wortelen, uien of peentjes. Artisjokken, rabarber of pinot noir, alles is mogelijk.
wijngaard. Ze kunnen rekenen op de ondersteuning en hulp van Tycho. “We hebben de wijnranken samen geplant en nu ze lekker beginnen te groeien, hebben we ze langs de draden geleid.” Tien flessen wijn zijn het verwachte eindresultaat. Maar zover is het nog lang niet. Op een bordje bij de wijngaard staan de deelnemers vermeld. Allemaal hebben ze hun best gedaan om een toepasselijke naam voor hun toekomstige wijn te verzinnen: Cantaluppi, Clos van Delden, Clos de Moët, Casteljau, La Cigogne (de ooievaar) Le Bon Chemin, Get up Stand Up, Belle Vie.
Wie met de trein van Rijswijk naar Den Haag gaat, kan
Fietstochtje
de Haagse Stadswijngaard zien liggen. De wijngaard
Janssen van Raay heeft als adviseur van Fonds 1818 de
maakt sinds kort deel uit van het volks- en schooltuin-
stadslandbouw onder haar hoede. “Het is echt booming,
complex Moerwijk. Misschien wel de laatste plek waar
de aanvragen voor dit soort projecten blijven maar
je wijnranken verwacht. Eerst lopen we langs de bedden
binnenkomen. Ik schat dat we het afgelopen jaar een
met courgettes en pompoenen en dan wanen we ons
kleine dertig plannen hebben ontvangen.”
opeens in Frankrijk. De wijnranken zijn afgelopen voorjaar
De economische crisis is een vriend van de stadsland-
de grond ingegaan en zijn zo te zien goed aangeslagen.
bouw. Kantoorgebouwen staan leeg, stukken grond
Wijngaardenier Tycho Vermeulen is de initiatiefnemer
liggen braak omdat bouwprojecten niet van de grond zijn
van de Stadswijngaard. Hij maakt al tien jaar zelf wijn.
gekomen. Daar spelen gemeenten op in. Ed de Jager
Een eigen wijngaard was een lang gekoesterde wens.
van de gemeente Den Haag weet welke stukken grond
Dankzij steun van onder andere Fonds 1818 gaat die
tijdelijk braak liggen, en als er bewoners zijn met plannen
wens nu in vervulling. Tycho werkt als glastuinbouw
voor een buurttuin, maakt hij de match.
onderzoeker voor de Universiteit Wageningen UR in Bleiswijk. “Ik ben gefascineerd door het telen van gewassen in het algemeen en het telen van druiven in het bijzonder. Vinificatie, zoals het maken van wijn wordt genoemd, is een magisch proces.” Een goede, smaakvolle wijn maken is moeilijk. “Na tien jaar ben ik zover dat ik vrienden mijn wijn durf voor te zetten.” De helft van de wijngaard is van Tycho. Hij geeft hier cursussen. De andere helft is van dertig particulieren die ieder tien wijnranken hebben. Voor een kleine
‘De economische crisis is een vriend van de stadslandbouw’
5
Stadstuinen Leiden
Toen Carien tien jaar geleden als adviseur natuur en milieu
Carien stapt regelmatig op de fiets om een aantal nieuwe
bij het fonds begon, bestond het woord stadslandbouw
projecten te bekijken. “Van dat soort tochtjes kom ik
nog niet eens. “De ontwikkeling begon een jaar of vijf,
altijd heel blij terug. Er gebeuren zulke leuke dingen in
zes geleden tegelijk met de natuurlijke speeltuinen en de
de stad.” De Soedanese stadsboer Elemam Musa in Laak
groene schoolpleinen. Er was veel behoefte aan groen
bijvoorbeeld of de ontwikkeling van de Spinozahof.
en natuur, vooral in de stenige binnenstadswijken.
De Spinozahof is een bloeiende buurttuin voor en door
Er werden door bewoners tegels uit het trottoir gehaald
buurtbewoners. Op de hoek van de Spinozastraat en de
om bloemen te planten.” De stadstuin Emma’s Hof in de
Repelaerstraat markeert de Spinozahof een groene
Haagse Galileïstraat was de eerste door bewoners
kruising van het Oude Centrum, de Schilderswijk en de
opgezette, grote buurttuin. “Daar is ook een stuk met
Stationsbuurt. “Het leuke is dat de bewoners zelf met
kruiden waar de bewoners van mogen plukken. Maar
dit plan zijn gekomen. Op dit moment is het daar nog
echte stadslandbouw is dat niet.”
braakliggend terrein. Dat werkt verloedering in de hand.
Het eerste voorbeeld dat Carien daarvan te binnen schiet,
De buurttuin wordt ingezet om een veilige, duurzame,
is Moe’s Tuin in de Poptahof in Delft. “Een heel leuke
gezonde en sociale buurt te creëren.”
multiculti moestuin tussen de flats, die vooral door allochtone vrouwen wordt beheerd. Zij hebben van huis
Sociaal
uit vaak nog meegekregen hoe je een eigen moestuin
Dat samen tuinieren een verbindende werking heeft,
moet aanleggen. De meeste autochtone Hollanders
staat wel vast. Carien: “Het is natuurlijk niet zo dat alle
hebben die kennis en ervaring niet meer.
problemen in een wijk of buurt als sneeuw voor de zon
Daarom zijn televisieprogramma’s als ‘Maartens Moestuin’
verdwijnen zodra je samen de grond gaat omspitten of
en het boek ‘Jelles Makkelijke Moestuin’ ook zo populair.
tomaten en komkommers gaat plukken, maar het is
Er is grote behoefte aan voorbeelden.” Niet alleen in de
wel een laagdrempelige manier om mensen bij elkaar
Randstad is stadslandbouw in opkomst, ook ver
te krijgen. Die sociale component is voor het fonds
daarbuiten.
een belangrijke reden om dit soort initiatieven te
6
magazine
thema: Stadslandbouw ondersteunen. Daarnaast is het fonds natuurlijk ook bezig
Maar wie niet waagt, wie niet wint, en dus werd de
met de duurzame samenleving. Wij investeren graag in
stichting toch opgericht. Er zijn inmiddels drie binnen-
creatieve en milieuvriendelijke oplossingen.” Een goed
tuinen in Mariahoeve. “Vorig jaar werd er door baldadige
voorbeeld daarvan is volgens Carien de meerjarige
jeugd gevoetbald met een pompoen, er werd een enkele
manifestatie Foodprint (2009-2012) geweest van Stroom,
bloemkool illegaal geoogst en een dronken buurtbewoner
het Haags Centrum voor Beeldende Kunst.
trok groenten uit tuinierbakken.” Maar het samen
“De kunstenaars namen het voortouw in het nadenken
tuinieren, geeft vooral heel veel plezier.
over de voedselvoorziening van grote steden. Het project Foodscape van kunstenares Debra Salomon in de Haagse
De Samentuin in de Mariahof is een nieuwe ontmoetings-
Schilderswijk was daarvan een goed voorbeeld. Of neem
plek in de wijk geworden. “Er worden vooral groenten
het Eetbaar Park in het Zuiderpark. Dat er in Den Haag
en fruit verbouwd, maar er is ook een kunstenares die
nu in leegstaande kantoorgebouwen groenten worden
gewassen kweekt waarmee ze kan kleuren. Zoals mee
gekweekt, komt mede door Foodprint. Zij hebben het
krap, kool en bieten.”
pad geëffend om op deze manier te denken.”
Opvallend in Mariahoeve zijn de vlindertuinen. “Een
Carien ziet dat mensen sowieso meer bezig zijn met
vlindertuin draagt bij aan de biodiversiteit”, legt initiatief
de herkomst van voedsel.
neemster Marjan Looije uit. In de vlindertuin groeien
“Mensen willen weten waar hun eten vandaan komt.
planten die veel nectar bevatten. “Zoals het koninginne-
Ze willen geen plofkippen meer en ook geen sperzie-
kruid, sedum en de damastbloem. Deze planten noemen
boontjes uit Nigeria. Het is niet voor niets dat steeds
we nectarplanten. Vlinders hebben nectar nodig om te
meer mensen bij de biologische supermarkt hun
vliegen en zich voort te planten.” Het aanleggen van
inkopen doen. Zelfs in tijden van economische crisis.”
speciale vlindertuinen heeft succes. “Er zijn veel soorten
Stadslandbouw slaat ook zo aan omdat het een
te zien, zoals de atalanta, de citroenvlinder, het boom-
inventievere, creatievere manier van tuinieren is. “Het
blauwtje, de gehakkelde aurelia, het bont zandoogje,
kan op het balkon, in bakken op het buurtplein. Het hoeft
het bruin zandoogje en de distelvlinder. En de tuin heeft
ook allemaal niet zo streng volgens de regeltjes. Het gaat
een positieve invloed op de bewoners. Ze werken samen
natuurlijk om de oogst, maar óók om het plezier. Mensen
mee aan het beheer van de tuin, kinderen uit de buurt
die de hele dag op kantoor met airco achter hun laptop
leren ervan. Iedereen wordt er blij van.”
zitten, vinden het heerlijk om ’s avonds of in het weekend met hun handen in de aarde te wroeten.”
Kijkgroen Mariahoeve was altijd al een van de groenste wijken van Den Haag, maar de bewoners hadden geen actieve rol in
‘Bewoners waren bang voor vandalisme in de moestuinen’
het beheer van dat groen. “In de binnentuinen stonden overal bordjes ‘Niet betreden’. Het was allemaal kijk-
Tuingastheer
groen, maar geen beleefgroen”, vertelt Marjan Looije.
Marga Alferink, voorzitter van de Stadstuinen in Leiden,
Zij is betrokken bij de oprichting van Stichting De Tuinen
heeft zelf altijd een moestuin gehad. “Ik had een grote
van Mariahoeve. De stichting wil actiever met het groen in
moestuin met een huisje en een kas.” Maar de combinatie
de wijk aan de slag door er bijvoorbeeld moestuinen van
met een baan en kinderen viel haar zwaar. “Er gaat
te maken. Aanvankelijk stuitte dat plan op veel weerstand
gewoon heel veel tijd in zitten. Je moet onkruid wieden,
van bewoners. “Zij waren bang voor vandalisme in de
ongedierte bestrijden en in de oogsttijd moet je er bijna
moestuinen. Niet helemaal onterecht. Wethouder Ingrid
dagelijks naartoe. Anders rot alles weg.” Toen de
van Engelshoven noemt Mariahoeve niet voor niets een
gemeente Leiden plannen had voor het aanleggen van
kantelwijk. Er is wel degelijk overlast.”
het historische park Matilo, zag ze een kans. “Er heeft
7
terrein van vijfduizend vierkante meter in de Spoorzone tijdelijk in gebruik aan de stichting. “We gaan daar een PROEFtuin aanleggen”, vertelt Esmeralda van Tuinen, een van de oprichters van Groenkracht. Het idee is dat er groente en fruit worden geteeld en dat bewoners een plukabonnement kunnen nemen om te komen oogsten. “Maar ook mensen zonder abonnement mogen tegen een kleine vergoeding komen plukken. We willen zo laagdrempelig mogelijk zijn.” Een deel van het terrein Stadswijngaard Den Haag
wordt ingericht als boomkwekerij. “We willen zelf fruitbomen kweken en verkopen om onszelf te kunnen
een castellum – een groot, Romeins kasteel – op die plek
bedruipen. Onze stichting onderscheidt zich van veel
gestaan. De gemeente wilde een deel van die geschiedenis
andere initiatieven, doordat we een zakelijke aanpak
weer zichtbaar maken voor publiek door een park aan
combineren met een sociale functie.” De PROEFtuin
te leggen.” Omwonenden en tuinders van de volkstuinen
wordt een ontmoetingsplek voor alle inwoners van Delft
in het gebied werden uitgenodigd om mee te denken
die iets hebben met natuurlijk stadstuinieren en gezond
over de invulling van een deel van het park. “Ik had in
voedsel. Naast cursussen en workshops komen er
Haarlem de Doe-tuinen gezien, dat zijn kleinere stads-
ook streekmarkten, ruilbeurzen en activiteiten rondom
tuintjes voor mensen die het druk hebben maar toch
tuinieren, duurzaam voedsel en gezonde leefstijl.
willen tuinieren. Een groot succes. Zoiets leek me ook wel
“We werken samen met bedrijven en organisaties, zoals
wat. Vlak bij het park is de nieuwe woonwijk Roomburg
TU Delft, Hogeschool Inholland en andere scholen,
met allemaal jonge gezinnen. Een tuinencomplex is een
kinderopvang en corporaties. De stichting werkt vooral
leuke plek om elkaar beter te leren kennen.” De gemeente
met vrijwilligers, maar heeft ook drie beroepskrachten
zag het plan van Marga zitten en er zijn honderd tuintjes
aangesteld om de PROEFtuin te beheren. Zij hebben
aangelegd. “Van 25 of 50 vierkante meter, zodat het
een permacultuuropleiding gevolgd en weten alles van
behapbaar blijft. De pacht kost een paar tientjes per jaar.
natuurlijke bodembewerking af. We gebruiken geen
We hebben het bewust heel betaalbaar gehouden, dan
kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen.” Een
kan iedereen meedoen. In een centrale schuur ligt
deel van het geld voor het aanleggen van de PROEFtuin
gereedschap dat iedereen mag gebruiken.” Die aanpak
is verkregen door crowdfunding. “Wie meebetaalde,
heeft gewerkt. Alle tuintjes zijn uitgegeven. “Er zitten
kon onlangs een bosje zonnebloemen komen oogsten.”
stevige productietuinen tussen met fruitstruiken, rabarber, artisjokken, aardbeien, wortels, kool en boontjes. Maar
Het duurt nog wel even voordat bij de Haagse Stads
er zijn ook mensen die bloemen kweken. Er is iemand
wijngaard de eerste druiven kunnen worden geoogst.
die indigo in haar tuin heeft om stoffen mee te verven.
Tycho Vermeulen koos voor de Rondo (Pinot Noir) en de
Het is heel divers, dat maakt het juist zo leuk.”
Johanniter (Riesling). “De witte wijn is lekker bij een
De Stadstuinen hebben ook een tuingastheer. “Hij is twee
kaasplankje.” De rode wijn is ook het beste als aperitief
keer per week aanwezig en schenkt koffie en thee.”
te drinken. “Het is een lichte, rode bourgognewijn. Daar moet je geen grote stukken vlees bij gaan eten. Dan proef
PROEFtuin
je de subtiele smaak niet meer.”
Stichting Groenkracht begon in 2011 al met eetbaar groen
Maar dit jaar zullen de wijnranken geen vrucht dragen.
in pluktuinen in diverse wijken in Delft en Delfgauw.
Pas volgend najaar kan er worden geoogst. “Het zal wel
De positieve ervaringen die daarmee werden opgedaan,
2016 zijn als we voor het eerst het glas kunnen vullen
kan de stichting nu goed gebruiken voor een veel groter
met wijn van de Haagse Stadswijngaard. Wijn maken is
project. De gemeente Delft geeft een braakliggend
geduld hebben.”
8
magazine
thema: Stadslandbouw
‘Ik zie nu meer samenhang in de natuur, het is één organisme’
9
In gesprek met...
Theo Borgert Vrijwilliger bij De Tuinen van Mariahoeve Vorig jaar liep Theo Borgert achteloos door park De Horst in Mariahoeve. “Ik zag daar wat mensen die bezig waren snoeiafval op te ruimen. Ik ben spontaan mee gaan helpen om takken klein te maken en weg te brengen. Ze vroegen of ik nog eens wilde komen helpen. Zo is het contact ontstaan.”
Eerst zag ik allemaal afzonderlijke planten en insecten, maar het is één organisme.” Dit voorjaar kon hij zijn kennis eindelijk in de praktijk brengen met het eerste bijenvolk van de Mariahof. Voor het steken is hij niet bang. “Dat hoort erbij, muggen vind ik erger en gelukkig ben ik niet allergisch voor bijensteken. Je moet geen onverwachte bewegingen maken, dan gebeurt er niets. Ik werk meestal zonder handschoenen, dan heb je meer grip.” Deze zomer kon hij voor het eerst honing slingeren.
Inmiddels is Theo een van de vaste vrijwilligers van de
“De bijen hebben een enorme hoeveelheid honing
Mariahof. “De wijk Mariahoeve is vernoemd naar de
gemaakt. Ik heb de honing voorzichtig uit de raten
hoeve die hier vroeger heeft gestaan. De hoeve had een
gepeuterd en in een grote emmer gestort.” Daarna werd
hof met veel fruit en groente.” Een klein stukje van die
het vloeibare goud in potjes gegoten. “We hebben een
rijke historie herleeft door de Mariahof. Het beheer van
eigen etiket, ontworpen door Sandra Christe. De Maria
deze en andere tuinen in Mariahoeve is in handen van
hofhoning smaakt heerlijk zacht en ziet er prachtig uit.”
Stichting De Tuinen van Mariahoeve. Er wordt gewerkt met
Door al het werk met de bijen is Theo wat minder actief
en voor buurtbewoners, Resto VanHarte en scholieren
geweest in de tuin. “Ik help nog wel mee om een andere
van the British Junior School en de Vuurvlinder.
tuin in de wijk te bewateren. Niet onbelangrijk in de
Verzekeringsmaatschappij Aegon heeft onlangs een
zomermaanden.” Hij ziet dat vooral allochtone bewoners
aandeel genomen in de Honingbank en dat aan De Tuinen
actief zijn in de moestuinen. “Zelf groente en fruit
van Mariahoeve geschonken. Naast een bijenkast en
verbouwen kennen zij vanuit hun culturele achtergrond.
uitrusting zit er ook een opleiding voor twee personen
Ze weten hoe het moet.” De vlindertuinen zijn meer in
bij. Theo voelde er wel wat voor om imker te worden.
trek bij de Hollandse buurtbewoners. “Die vinden het
Vorig najaar begon hij onder begeleiding van imker
leuk om veel vlinders te trekken door de juiste struiken
Jacques Dom. “In de winter zijn de bijen niet actief, dus
te planten.” Mariahoeve is een mooie groene wijk en door
ik ben begonnen met aardig wat theorie. Ik heb heel
het werken in de tuinen ontstaan er nieuwe contacten.
veel over bijen geleerd. Ben heel anders naar planten
“De tuinen zorgen voor ontspanning en je kunt er ook
gaan kijken. Ik zie veel meer samenhang in de natuur.
nog iets van opsteken.”
magazine
10
Deze Herfst
PrinsenKwartier Delft Nu is het pand aan het Sint Agathaplein in Delft nog dicht en een
in, dan kun je niet om PrinsenKwartier heen. Het is daarom ook
beetje somber. Museum Nusantara – met een collectie bestaande
belangrijk dat het gebouw een uitnodigende en levendige uitstraling
uit gebruiks- en andere voorwerpen uit Indonesië – zat er jaren in.
krijgt.” Daarvoor is een lichte facelift nodig. “Het pand is op zichzelf
Het museum moest wegens bezuinigingen sluiten en nu staat het
in prima conditie, maar het oogt nu wat donker, gesloten en verstild.
pand leeg. Maar niet lang. Dit najaar opent PrinsenKwartier er zijn
Daar wordt met een paar ingrepen iets aan gedaan.” Het duurde iets
deuren. Een centrum voor creatieve industrie.
langer dan voorzien voordat met de werkzaamheden kon worden begonnen. “De afwikkeling van de collectie van Nusantara kostte meer
“Het moet er levendig, licht en open worden”, beschrijft Jan Brouwer
tijd. Een deel is verkocht en sommige spullen zijn elders opgeslagen.
de sfeer. Hij is een van de deelnemers van PrinsenKwartier. “Het moet
Het zijn veel legaten, dus daar moet je zorgvuldig mee omspringen.”
een plek zijn waar je niet langs kunt lopen zonder dat je er even naar binnen stapt. Al is het maar om even een kop koffie te drinken in het café.” “De gedachte is dat het geheel meer is dan de som der delen. Dat we elkaar gaan versterken, dat er dwarsverbanden en kruisbestuiving ontstaan door samen in één pand te zitten en dat het voor de bezoeker ook handiger is om ons allemaal bij elkaar te hebben. We zijn heel blij dat we mede dankzij de steun van Fonds 1818 deze stap hebben
‘Centrum voor creatieve industrie waar je niet omheen kunt’
kunnen zetten”, aldus Brouwer, een van de oprichters van TOP, een centrum voor debatten en lezingen dat actief is op het snijvlak van
Door de vertraging lukt het niet meer om PrinsenKwartier in de herfst
maatschappij, creatieve industrie en techniek. “We zijn begonnen in
al groots en meeslepend te openen. “We doen nu een ‘soft launch’
Bacinol en zijn heel blij dat we nu in dit prachtige, historische gebouw
zoals dat in jargon zo mooi heet. Dus een wat kleinere opening,
mogen zitten.”
waarbij de bezoeker een goede indruk kan krijgen van wat het gaat
Met de ontwikkeling van de Spoorzone krijgt PrinsenKwartier
worden. We willen de mensen in de stad er vanaf het begin zo veel
hernieuwde betekenis als toegangsroute naar de binnenstad van
mogelijk bij betrekken. Het café is dan in elk geval open, dus gezellig
Delft. “Als je uitstapt op het nieuwe station en je wilt de binnenstad
wordt het zeker.” Mensen van leerwerkbedrijf Stichting Stunt worden ingezet voor alle hand- en spandiensten in PrinsenKwartier. “Er komt heel wat kijken bij het organiseren van tentoonstellingen, lezingen en debatten. Het is geweldig dat de mensen van Stunt ons daarbij willen helpen en het is voor hen weer een mooie kans om werk ervaring op te doen. Samen de krachten bundelen is precies wat we met PrinsenKwartier beogen. Iedereen staat te popelen om er aan de slag te gaan.” www.prinsenkwartier.nl
In PrinsenKwartier gaat een aantal Delftse kunstinstellingen samenwerken. Het gaat om Kadmium (Stichting Beeldende Kunsten Delft), HYPO Kunstsuper, Delft Design, Stichting Stunt, het Collectief, TOP en Museum Prinsenhof Delft.
11
vitrine Drie graven voor de kust van Scheveningen Zeven weken na het begin van de Eerste Wereldoorlog werden drie Britse marineschepen door Duitse torpedo’s voor de kust van Scheveningen tot zinken gebracht. Het is een van de grootste zeerampen uit de wereldgeschiedenis. Schrijver Henk van der Linden schetste de gebeurtenissen recent in zijn boek ‘Drie massagraven voor de Nederlandse kust’. Met de gelijknamige tentoonstelling in het museum Muzee Scheveningen krijgt deze ramp een plek in de geschiedenis en de herdenkingen. De tentoonstelling is te bezoeken van 18 september tot medio februari 2015. www.muzee.nl
Social Sofa Woon- en zorgcentrum Duinhage in Den Haag bestaat 50 jaar. Dat wordt gevierd met onder andere het maken van een social sofa, die bij de ingang van het woon- en zorgcentrum aan de De Savornin Lohmanlaan wordt geplaatst. In verschillende teams werken kinderen van de basisschool Bohemen-Kijkduin, bewoners, vrijwilligers en buurtbewoners aan de mozaïekbank. Het is een hele klus, maar het resultaat is ernaar!
Fototentoonstelling Leiden Leiden kent al verschillende festivals waar nationaal talent wordt ontdekt, zoals het Leids Cabaret Festival en het Leiden Internationaal Film Festival. Met het nieuwe Fotofestival komt daar nog een bij. Als deel van het festival krijgt fototalent een podium in de vorm van een openluchtexpositie. Fotografen die minder dan vijf jaar geleden zijn afgestudeerd, kunnen vier foto’s inleveren. Een vakkundige jury beoordeelt en selecteert de inzendingen. De gekozen werken worden van 11 oktober t/m 8 november in de Leidse binnenstad geëxposeerd. www.talentvollefotografen.com
Indian Film Festival The Hague Tijdens de alweer vierde editie van het Indian Film Festival The Hague worden de bezoekers getrakteerd op 35 Indiase films en documentaires. Van arthouse tot Bollywood, het programma biedt voor ieder wat wils. Naast de uitgebreide filmprogrammering zijn er debatten en een educatieprogramma. Het filmfestival is van 2 t/m 29 oktober in het Filmhuis Den Haag en Pathé Buitenhof. www.indianFFTH.nl
12
magazine
Binckhorst in vervoering Op de tentoonstelling ‘Binckhorst in vervoering’ op 4 oktober staan de mobiliteit en de daaraan verbonden industrie en bedrijvigheid op de Binckhorst in de 20ste en 21ste eeuw centraal. De Binckhorst heeft wat dat betreft een rijke geschiedenis met bijvoorbeeld Autopalace, de solexen van Van der Heem en de fietsen van De Vierkleur. Decor van de expositie is een historische bus van HTM. De rijdende tentoonstelling start bij het voormalige complex van Autopalace aan de Binckhorstlaan in Den Haag. De deuren van de showroom van Autopalace, het Busmuseum en de voormalige hallen van auto bedrijf Louwman zijn die dag ook open. www.shie.nl
Noordpoolacademie Bernice Notenboom startte dit voorjaar de expeditie, ‘Arctic March’. Ze skiede anderhalve maand door het Arctisch gebied om de gevolgen van de klimaatverandering onder de aandacht te brengen. In het werkgebied van Fonds 1818 volgden verschillend basisscholen en scholen voor voorgezet onderwijs de expeditie. Vóór de expeditie gaf Bernice presentaties op de scholen in Noordwijk, Pijnacker, Den Haag en Leiden. Dit najaar gaan de leerlingen tijdens een heuse ‘Noordpoolacademie’ hun eigen lokale publiciteitsacties opzetten, om vraagstukken rondom het milieu op de kaart te zetten.
Escamp Inside Out Met zijn project ‘Inside Out’ geeft de Franse kunstenaar JR mensen van over de hele wereld een gezicht. Menig gebouw, tunnel en trottoir zijn door bewoners beplakt met persoonlijke portretten, en zo laten ze zien waar ze voor staan. Platform57 haalt Inside Out naar Escamp om de bewoners van dit Haagse stadsdeel een gezicht te geven. Van augustus tot december worden bewoners gefotografeerd en worden deze foto’s in de openbare ruimte opgehangen. www.platform57.nl
Bunkerdag Tijdens de Tweede Wereldoorlog wilde de Duitse bezetter zich wapenen tegen een mogelijke invasie in West-Europa met de aanleg van de Atlantikwall. Den Haag had, als hofstad, een belangrijke symbolische betekenis en werd dan ook goed versterkt. Ruim 30.000 woningen werden gesloopt om plaats te maken voor bunkers, grachten en tankversperringen. Tijdens de Haagse Bunkerdag op 27 september konden mensen een kijkje nemen in en bij de onderdelen van de Atlantikwall, en zo de verborgen verhalen van deze erfenis beleven.
Fotograaf: Bas de Mos
13
www.bunkerdag.nl
Leidse Hooidagen Stadsbewoners waren van harte uitgenodigd om op 23 en 24 augustus een kijkje te komen nemen in het natuurgebied ’t Vogelhoff in de Oostvlietpolder bij Leiden. Tijdens het weekend konden geïnteresseerden kennismaken met het gebied en met alle aspecten van natuur, voeding en dieren. De ondernemers in de polder organiseerden verschillende activiteiten en demonstraties. ’s Avonds konden bezoekers gezamenlijk eten en werd er in samenwerking met het Leids Filmfestival een film gedraaid. www.zhl.nl
Trap&Hap Voedselafval maakt het grootste deel uit van het huishoudelijk afval. Door de afstand tussen het productieproces en het uiteindelijk consumeren is voedsel een wegwerpproduct geworden. Met het project Trap&Hap wilde Masters That Matter de betrokkenheid bij de voedselproductie en uiteindelijk bij het afvalvraagstuk vergroten. Op 9 augustus fietsten 38 mensen de eerste Trap&Hap- pizza- of quicheroute. Via de Facebookpagina van Trap&Hap kozen zij een fietsafstand en een gerecht en fietsten ze langs lokale producenten waar ze de kersverse ingrediënten voor hun pizza of quiche haalden. Een lekker dagje uit met een smakelijke afronding!
14
magazine
terugblik Hoe is het verder gegaan met projecten die Fonds 1818 steunde? Werd het een succes, zijn de doelen gehaald of is het nog steeds hard werken? We kijken terug naar…
Sigrid Jansen met Stadslabplannen Breestraat
Aandelen Stadslab Leiden “Sinds 2012 geeft Stadslab Leiden aandelen uit. Hiermee
bijvoorbeeld in om na te denken over hoe je de binnen-
steun je Stadslab en zijn activiteiten. Ook doe je hiermee
stad aantrekkelijk kunt houden nu steeds meer mensen
een bijdrage in onze LEFPOT. Met het geld uit die pot
online winkelen. De plannen voor de Breestraat zijn daar
kunnen we nieuwe projecten een vliegende start geven”,
een goed voorbeeld van. Ruim baan voor voetgangers,
vertelt voorzitter Arian van Rijssen. Je kunt al een
de fietser is te gast en de bussen moeten eruit. Op die
aandeel kopen voor 365 euro per jaar. “Dus voor één euro
manier wordt de Breestraat weer aantrekkelijk voor
per dag, dat is geen geld. Voor dat geld krijg je een
winkelend publiek. Ook dachten de Stadstijgers na over
eervolle vermelding op de website van Stadslab.”
de herbestemming van de vele brugwachtershuisjes in
Er zijn al flink wat aandelen verkocht, onder andere aan
Leiden. “Die staan nu leeg omdat de bruggen digitaal
Fonds 1818. “Daar zijn we heel blij mee. Het is fijn om
worden bediend.” Bij de presentaties van de door de
wat financiële armslag te hebben. Maar het is ook een
Stadstijgers bedachte oplossingen waren diverse geld-
blijk van vertrouwen in onze organisatie en een impuls
schieters aanwezig.
om ons te blijven inzetten voor onze mooie stad.” Een van de projecten die tot stand zijn gekomen, is
‘Leiden kan altijd leuker’
Stadstijgers, een onderwijsproject rond nieuw burgerschap. “Wij zijn van mening dat je actief burgerschap
“Vijf jaar geleden begon Stadslab met twee mensen die
kunt leren en je kunt hiermee beginnen op de middel-
de drang hadden om Leiden leuker te maken en niet
bare school.” Deze scholieren, de Stadstijgers, ervaren
wilden wachten tot de gemeente in actie zou komen.
een week lang dat ze met hun eigen talent en kennis
Inmiddels zijn duizend Leidenaren bij ons aangesloten.
verschil kunnen maken in hun stad. In november gingen
Iedereen met een goed idee is welkom. Wij koppelen
zij een week lang op pad met organisaties uit de stad.
mensen aan elkaar en geven zo nodig ondersteuning.
“Omdat ze jong en fris zijn, kunnen ze vaak beter out of
Op die manier zijn al veel leuke initiatieven van de grond
the box denken dan mensen die al jaren bij een bedrijf of
gekomen.” Stadslab Leiden werd uitgeroepen tot dé
organisatie werken. Ze komen vaak met heel innovatieve
vrijwilligersorganisatie van 2011.
ideeën.” De gemeente Leiden zette de Stadstijgers
www.stadslableiden.nl
cursussen 2014
15
Om de deskundigheid van vrijwilligers te bevorderen, biedt Fonds 1818 diverse workshops, cursussen en kennisbijeenkomsten aan. Deze activiteiten zijn bestemd voor vertegenwoordigers van organisaties die hoofdzakelijk met vrijwilligers werken en in potentie met succes een aanvraag kunnen indienen bij Fonds 1818. Alle cursussen zijn gratis.
Workshop Fondsenwerving
Meer vrijwilligers in korte tijd
Projectplan schrijven
In een middag maakt u kennis met de
Deze training is een intensief traject van
Aan de basis van ieder project ligt een
wereld van de fondsen, leert u hoe u
zes maanden waarin u actief aan de slag
projectplan. Hierin legt u vast wat de
een fonds zoekt dat bij uw project past
gaat met het werven van vrijwilligers
doelstellingen zijn, hoe u die denkt te
en oefent u met het schrijven van een
voor uw organisatie. U onderzoekt wat
bereiken, wat tijdens het project moet
donatieaanvraag. Het is mogelijk vooraf
de organisatie nodig heeft, maakt een
gebeuren en wie waarvoor verantwoor-
een concept aanvraag of projectplan aan
wervingsplan en een beleidsplan. Aan
delijk is. Of uw project nu groot of
Fonds 1818 voor te leggen.
het einde van het traject heeft u ook
klein is; een goed projectplan zorgt
daadwerkelijk nieuwe vrijwilligers
dat u overzicht houdt.
Crowdfunding
gevonden.
Bestuur en Management
Een grote groep mensen geeft een bijdrage in geld, tijd of middelen om
Sponsoring
Het goed besturen van een vrijwilligers-
uw project van de grond te krijgen.
Maatschappelijke organisaties en
organisatie vraagt veel van de bestuurs-
Met crowdfunding zorgt u niet alleen
bedrijven gaan vandaag de dag partner-
leden. Er worden eisen gesteld aan
voor financiering van uw plannen maar
schappen aan waar beide partijen
een bestuurder, er zijn taken en verant-
creëert u ook draagvlak. Bij goed
energie in steken. Sponsoring is op deze
woordelijkheden en de bestuursleden
crowdfunden komt heel wat kijken.
manier onderdeel geworden van maat-
moeten de achterban betrokken houden.
schappelijk betrokken ondernemerschap.
In deze workshop leert u hoe u uw
Financieel Management
Tijdens deze workshop krijgt u hand
organisatie goed bestuurt.
In twee avonden leert u onder meer hoe
vatten om ondernemende partners te
een begroting en een balans te maken,
vinden en ook daadwerkelijk bij uw
de financiën van uw organisatie goed
stichting te betrekken.
Kijk voor data, tijden, locatie en
te beheren en doelen voor de toekomst
aanmelden op www.fonds1818.nl
te stellen.
onder cursussen.
algemene informatie over Fonds 1818 Colofon
Aanvraagprocedure
Meer informatie
Fonds 1818 Magazine is een uitgave van Fonds 1818 en verschijnt vier maal per jaar.
Aanvragen voor een donatie kunnen ruim voor aanvang van het project schriftelijk bij Fonds 1818 worden ingediend. Fonds 1818 geeft alleen donaties aan stichtingen of verenigingen. De behandeling van uw aanvraag duurt 6 tot 8 weken.
Heeft u vragen over de criteria voor een donatie, over het opstellen en indienen van een aanvraag bij Fonds 1818 of over fondsenwerving in het algemeen? Kijk dan op www.fonds1818.nl of neem contact op met onze afdeling Communicatie op 070 375 49 57 of info@fonds1818.nl
Redactie: Corien Bosch Redactionele ondersteuning: Marieke van ’t Hul Interviews: Floor de Booys Fotografie: Eva Hofman, Inge Stolwijk en diverse fotografen en bruikleengevers van de beschreven projecten Concept en vormgeving: Ontwerpwerk Lithografie en druk: Drukkerij ANDO, Den Haag
<24 Voor jongeren tot 24 jaar geldt een speciale, eenvoudige procedure. Deze jonge aanvragers hoeven voor een donatie tot € 3.000,- geen stichting of vereniging te zijn! Voor meer informatie: www.fonds1818-24.nl
Wilt u het Fonds 1818 Magazine ieder kwartaal ontvangen? Stuur dan een e-mail met uw adres gegevens naar info@fonds1818.nl of meld u aan via de website. Een abonnement is gratis. Volg Fonds 1818 en Fonds1818<24 ook op Facebook en Twitter.
16
Minibieb1818 Met het programma Minibieb1818
Zo zijn de gelezen boeken van de
U kunt er zelf
is de regio dit voorjaar zo’n
één, een nieuw leesavontuur voor
iets moois
150 kleurrijke boekenkastjes rijker
de ander.
van maken.
geworden. Ze hangen aan gevels
Op de
van woonhuizen en staan in
In de maand oktober biedt
website van
voortuinen, bij kinderboerdijen of
Fonds 1818 particulieren opnieuw
minibieb.nl staan vele voorbeelden
gewoon langs de kant van de weg.
de mogelijkheid om een kast met
van v ersierde kastjes.
U kunt uw gelezen boeken uitlenen
flinke korting aan te vragen. Er zijn
of verkopen maar ook ruilen met
drie modellen. Het kleinste model
vrienden en buren via een mini-
kost € 40,–. De minibiebs worden
2014 beschikbaar voor inwoners
bieb. Het idee is dat iemand een
gemaakt door de sociale werk-
van de regio. Voor meer informatie
boek meeneemt en er een eigen
voorziening Stichting Visie-R en
en het bestellen van de minibiebs:
boek voor in de plaats terugzet.
worden in de grondverf geleverd.
www.minibieb.nl/minibieb1818
Minibieb1818 is van 1 t/m 31 oktober
kijk op www.fonds1818.nl
Hillegom
Noordwijk
Noordwijker hout Lisse
Fonds 1818 steunt maatschappelijke en culturele Teylingen
projecten in de regio Den Haag, Delft, Zoetermeer, Leiden en de Bollenstreek.
Katwijk
Oegstgees t
U kent uw buurt, wijk, stad of regio het beste en weet wat
Leiden
nodig is. Dankzij u worden woonwijken weer leefbaar,
W assenaar Voor schoten
leren allochtone vrouwen fietsen, worden monumenten gerestaureerd, worden er theatervoorstellingen gemaakt, leren jongeren met elkaar discussiëren en kunnen met
LeidschendamVoorburg
Den Haag
olie besmeurde vogels weer vliegen. Wij nodigen u van
Den Haag
harte uit om uw ideeën en projecten met ons te delen. U het project, wij het geld.
RIVIERVISMARKT 4
POSTBUS 895
2513 AM DEN HAAG
2501 CW DEN HAAG
070 364 11 41
INFO@FONDS1818.NL
Rijswijk PijnackerNootdorp Delft
Midden Delfland
Zoeterwoude
Zoetermeer
Leiderdor p