Magazine #2 2017
Deze Lente: Licht op Loosduinen Extra: Stichting ÂNoordzeeboerderij In gesprek met: Carien Overdijk
Duurzame wijkgenoten thema
Deze Lente Licht op Loosduinen – theater
‘De geboorte van 365 kinderen én Den Haag’ Gravin Margaretha van Henneberg kreeg bezoek van een bedelares die om eten vroeg voor haar tweeling. De gravin beschuldigde haar van onkuisheid, omdat een vrouw niet van twee kinderen tegelijkertijd bezwangerd zou kunnen worden door één man. De bedelares bad daarop tot God dat de gravin net zo veel kinderen zou krijgen als er dagen in het jaar zijn. Haar gebed werd verhoord: op Goede Vrijdag van het jaar 1276 beviel Margaretha van 365 kinderen. Moeder en kinderen stierven dezelfde dag en werden begraven in de Abdijkerk van Loosduinen, waar de doopbekkens nog altijd op een gedenkbord aan de muur hangen.
het theater- en erfgoedproject waarin de voorstelling centraal staat. “Alle Loosduiners kennen de legende. Maar pas toen ik me verdiepte in de geschiedenis van Loosduinen, ontdekte ik dat Margaretha familie was van de stichters van het Binnenhof. Daar moet je toch iets mee!” In het verlengde van het theaterstuk vinden er lezingen, rondleidingen, een arrangement en een school project plaats. “We willen aan de hand van het volks verhaal laten zien hoe Den Haag is ontstaan: dat dit voor een groot deel te maken heeft met Floris IV, Willem II en Floris V, respectievelijk de vader, broer en neef van gravin Margaretha.”
Het is de legende van Margaretha en haar 365 kinderen die de Abdijkerk tot bedevaartsoord maakte voor kinder loze vrouwen. “Ze kwamen uit heel Europa om hier te bidden voor vruchtbaarheid”, weet Piet Bogaards. Hij schreef het script en de liedjes voor het toneelstuk ‘Het Wonder van Margaretha en de Geboorte van Den Haag’, dat dit voorjaar vier keer wordt opgevoerd in de kerk. “Het is theater: fictie en feiten lopen door elkaar, er zitten veel woordspelingen in en verwijzingen naar het heden”, vertelt regisseur Ron van Lente. “Alle zintuigen worden aangesproken: de bevalling wordt gesuggereerd met rode lakens en rood licht, stads beiaardier Gijsbert Kok speelt middeleeuwse muziek op het achttiende-eeuwse orgel en brandende kaarsen in de kroonluchters zorgen voor een historische geur.” Regisseur Ron van Lente en actrice Vera de Vries (als Margaretha) repeteren
Binnenhof
in de Abdijkerk van Loosduinen.
Een bedevaartsoord is de kerk niet meer. “Tegenwoordig lichtoploosduinen.nl
hebben we IVF”, grapt Hanneke Besseling. Zij initieerde
2
Inhoud thema
voorwoord
beste lezer,
Duurzame wijkgenoten
Een goede manier om mensen te bewegen tot gedragsverandering is door ze direct het effect van hun eigen handelen te tonen. Zo kijk
Het delen van een elektrische auto, het mee
ik vanachter mijn bureau naar het metertje dat bijhoudt hoeveel
geven van een doggybag in een restaurant of
energie de zonnepanelen op het dak opwekken. Eigenlijk zou er een
met je buren ervaringen uitwisselen over
‘slimme’ meter naast moeten hangen die meet hoeveelheid energie
energiebesparing in huis: duurzaamheid is niet
ik direct bespaar wanneer ik een paar lampen uitschakel op mijn
langer iets voor activisten maar een actiepunt
verdieping. Het zal mij en mijn collega’s vast inspireren tot nog
van gewone mensen die in hun eigen omgeving
meer energiezuinig gedrag. In dit magazine brengen we daarom
aan de slag gaan. Pagina 4
initiatieven van Duurzame Wijkgenoten in beeld, waarvoor geldt: een goed voorbeeld, doet volgen. Een steeds groter wordende groep individuen maakt zich hard voor
gerelateerd
een betere leefomgeving voor mens en dier. Zij laten ook nadrukkelijker van zich horen. Of het nu gaat over de herinrichting van
Zeewier is duurzaam én lekker
vervallen buurttuinen, het aanjagen van de circulaire economie of
Voor de kust van Scheveningen ligt een
honderden woningeigenaren overtuigen om hun huis aan te laten
zeewierboerderij. Nu is het nog een proef
sluiten op aardwarmte; de dadendrang van deze nieuwe groep
station maar de dromen van Stichting
‘wijkopbouwwerkers’ is enorm. Wat vooral opvalt is dat hun kleine
Noordzeeboerderij zijn groots. Doel is groot-
acties zich richten op gedragsverandering in hun directe omgeving.
schalige maar duurzame productie op zee
Zoals Wim Schutten van de Groene Regentes zegt: “We gaan klein
tussen de windmolens. Pagina 9
beginnen, dan loopt het vanzelf uit de hand.” Wim deelt onder andere met een aantal buurtbewoners een elektrische auto. Op zichzelf
In gesprek met…
een klein initiatief, maar omdat ze samen een grote groep vertegen
Carien Overdijk doet graag iets heel concreets.
woordigen die voorheen onzichtbaar was, zijn ze in korte tijd uitge-
Ze legt haar hele ziel en zaligheid in het duur-
groeid tot een nieuwe milieubeweging in hun buurt. En dat inspireert!
zaam maken van de horeca in Leiden. Het is een langzaam proces. “We hopen op een olie-
Murat Aslancik Fonds 1818
vlekwerking”. Pagina 10
en meer
Vitrine
Terugblik
Van het fonds…
Diverse projecten in het kort Pagina 12
Kunstroute van school naar kunst
Idylles voor vlinders
Pagina 14 3
Pagina 15
Thema
‘Je mag best genieten, maar er af en toe een beetje bij nadenken kan geen kwaad’
Thema
Duurzame wijkgenoten: ‘Vrienden en buren zijn de beste adviseurs’ Duurzaamheid moet niet van bovenaf worden opgelegd, maar moet voortkomen uit de behoefte van mensen zelf. Dat is de ervaring van Fonds 1818, dat bewuste burgers graag steunt in het terugdringen van CO2-uitstoot in hun eigen leefomgeving.
“Individuen die laten zien dat het anders kan,
richten zich op hun eigen omgeving. Het gaat
bewust met eten om te gaan”, concludeert
alleen dát leidt tot gedragsverandering”,
om mensen en hún leefwereld, dat past bij
Edith. “Je mag best genieten, maar er af en
meent Murat Aslancik, projectadviseur milieu
Fonds 1818.”
toe een beetje bij nadenken kan geen kwaad.”
en educatie bij Fonds 1818. “Vrienden en
Bewustwording is precies wat Stichting
buren zijn de beste adviseurs.” Bijvoorbeeld
Doggybag
Duurzame Horeca Leiden en omstreken
tijdens een EnergyParty, waar kennissen
Edith Rodrigues en Sietse Loeven zijn vaste
hoopt te bereiken. Zowel bij het uitgaans
praten over hun energierekening en manieren
klanten van Vlot, een grand café aan de
publiek als bij horecaondernemers.
om die omlaag te krijgen. “Dat is dé manier,
Prinsessekade in Leiden. De doggybag die
Om te beginnen in Leiden en omgeving (van
daar kan geen campagne tegenop.”
bedrijfsleider Kiki Turk aanbiedt om over-
Voorschoten tot Noordwijk), onder aanvoering
Of het groepje wijkgenoten in het Haagse
gebleven eten mee naar huis te nemen,
van Carien Overdijk: “In Leiden zijn ruim
Regentessekwartier dat experimenteert met
hebben ze tot nu toe niet nodig gehad. “Mijn
driehonderd horecagelegenheden, onze
een elektrische deelauto. “Een voorbeeld
ouders hebben ondergedoken gezeten”,
regionale database telt er ruim duizend.
van hoe je een beweging start.” En dan zijn
vertelt Edith. “Het is er in gemept: al stik je
Horecaondernemers hebben nog weinig
er nog de Leidse vrijwilligers die horeca
erin, het gaat op. Want niet iedereen heeft
belangstelling voor klimaatverandering,
bedrijven stimuleren om duurzamer te
te eten, ook nu niet.” Eten weggooien is
milieu en dierenwelzijn. Bij het uitgaans
ondernemen. “Allemaal burgers die het heft
zonde, vindt ook Kiki: “Daarom pakken we
publiek is vaak al meer besef van deze
in eigen hand nemen en de gevestigde orde
de restjes graag in.” En wat toch wordt
kwesties, maar staat de knop ‘bewust
laten zien dat het anders kan. Ze hoeven
achtergelaten, gaat met het personeel mee
consumeren’ even uit tijdens een gezellige
niet direct de wereld te veranderen, maar
voor hun cavia’s en konijnen. “Het is goed om
dag of een avond stappen. We moedigen
5
Thema
‘Ik schrik me rot van onze gasrekening’ mensen aan om duurzame opties te vragen
op het menu kan een zaak er natuurlijk niet
en zo ondernemers bewuster te maken.
op.” De lijst is dan ook nog niet erg lang.
De ondernemers zelf helpen we met concrete
Het duurzaamste Leidse adres is biologisch
projecten, waarin we laten zien wat er
restaurant Logica. “Mooier kun je niet
allemaal mogelijk is.” Daarbij blijft de
hebben!” Maar ook lunchroom Catootje doet
opgeheven vinger achterwege. “We zijn geen
het goed, met een tappunt voor gratis water
groene politie.”
in het midden van de zaak. Vlot staat even-
De stichting beveelt duurzame lunchrooms
eens in de eregalerij. “We zien dat ze hier al
en restaurants aan op de website
best veel duurzame keuzes maken. Tonijn is
duurzaamuiteten.nl. “We moeten wel kritisch
een bedreigde, maar veelgevraagde vissoort.
blijven. Met terrasverwarming of dierenleed
Hier kijken ze naar de herkomst. Ook de zalm wordt conform de Viswijzer ingekocht”, weet Carien. “We serveren biologische koffie
‘Verdubbelaar’ Klimaatfonds Den Haag
en taart”, vult Kiki aan. “We hebben dekentjes
Fonds 1818 werkt samen met het
ledverlichting en energiezuinige apparatuur.”
in plaats van verwarming op het terras,
Klimaatfonds Den Haag. Als een non-
te delen. Het is onafhankelijk advies.”
profitorganisatie kiest voor bijvoorbeeld
EnergyParty
Al snel vliegen getallen en rekensommen
het vervangen van conventionele
Ledlampen en de zuinige programma’s op
over tafel. “Ik schrik me rot van onze gas
lampen door LED-verlichting, berekent
wasmachine en vaatwasser zijn inmiddels
rekening”, zegt Marije. “We hebben een
het Klimaatfonds hoeveel CO2 er wordt
ook ontdekt door de consument. Maar om
megagroot huis met hoge plafonds, maar
bespaard. Voor elke ton (1000 kilo)
thuis energie te besparen is veel meer
dit vind ik echt idioot.” Tjerk blijkt juist
CO2-reductie ontvangt de organisatie
mogelijk, zo blijkt op de EnergyParty in een
extreem weinig gas te verbruiken. “Wat doe
¤ 15,-. Dit verdubbelt Fonds 1818 naar
woning aan de Obrechtstraat in Den Haag.
je hier? Je mag naar huis!”, roept een van
¤ 30,-. Op deze manier kan tot 40% van
Acht buurtgenoten zijn daar op een donder-
de andere aanwezigen. Alexander is het
een investering terugverdiend worden.
dagavond bijeengekomen ‘om inzicht te
daar niet mee eens: “Het kan altijd beter!
“Een extra motivatie om te kiezen voor
krijgen in hun eigen verbruik en mogelijke
Als je hoog bent in gasverbruik, dan is isolatie
energiebesparing”, aldus Murat Aslancik
maatregelen om deze naar beneden bij te
verstandig. Ben je hoog in stroom, neem
van Fonds 1818. In 2016 is aan achttien
stellen’, aldus initiatiefnemer en begeleider
dan zonnepanelen.”
organisaties ruim ¤ 50.000,- gedoneerd
Alexander van de Beek van 070Energiek.
Welke maatregel voor wie interessant
(gemiddeld ¤ 2.800,- per organisatie).
“We kunnen van elkaar leren door onze
kan zijn, wordt in tweetallen besproken aan
energierekeningen te vergelijken en kennis
de hand van besparingskaarten: “Mag ik
6
Thema
aldus Alexander, zelfstandig adviseur duurzaam bouwen en een van de oprichters van de ‘coöperatieve vereniging van buurtgenoten’. “Ik vind dat de energietransitie onvoldoende op gang komt in de landelijke politiek, die wordt geleid door de energielobby. Laten we het dan zelf doen!” Dakisolatie, vloerisolatie, dubbel glas, droogkasten voor de was, regenwateropvang, energiezuinige apparaten, zonneboiler, zonnepanelen. De woning van Alexander aan de Groot Hertoginnelaan heeft inmiddels een energiezuinig A-label, Energienota’s vergelijken tijdens een EnergyParty
nu gaat hij aan de slag met een kluswoning in Laak. “Energie besparen, maar ook zelf opwekken en inkopen.” Haagse Stroom, dat is het ideaal. “De macht terug bij de
de warmtepomp? Mogen wij nog een
Investeren
consument.”
vloerisolatie? Oja, die willen wij ook wel.
Inmiddels zijn er 180 EnergyParty’s georga-
Buurtvereniging De Groene Regentes werkt
En een radiatorventilator.” Het lijkt wel
niseerd, waarmee 800 huishoudens zijn
eveneens hard aan ‘écht groene energie’,
kwartetten. Tussen de kaarten staan
bereikt. “Veertig tot vijftig procent van de
onder meer met collectieve daken vol
inmiddels bier en toastjes. “Het is ook een
deelnemers is niet met duurzaamheid
zonnepanelen. “Als je geen plek of geld hebt
feestje, met vrienden en kennissen thuis,
bezig, maar komt omdat vrienden ze hebben
voor eigen zonnepanelen, dan doe je toch
gewoon leuk”, vindt Alexander. Zijn ouders
uitgenodigd. Hen bereik je alleen op deze
mee met een zonnecoöperatie! Mensen
waren groot distribiteur van Tupperware,
manier. Zij worden totaal verrast door de
willen graag, maar hebben soms een duwtje
met bijhorende party’s. “Vandaar de naam
hoogte van hun rekening en willen daar
nodig. Daar helpen wij bij”, stelt vrijwilliger
EnergyParty, maar verder is er geen enkele
vaak heel veel aan gaan doen. Wij koppelen
Wim Schutten. “We adviseren bijvoorbeeld
overeenkomst”, benadrukt hij. “We willen
ze dan aan goede leveranciers van zonne
over de mogelijkheden om je huis te
mensen niets aansmeren, alleen urgentie
panelen, HR-ketels, vloerisolatie, duurzaam
verwarmen met een warmtepomp. Voor de
creëren. Je komt erachter wat je het beste
schilderwerk. Gemiddeld doet elk huishouden
CO2-uitstoot die daarmee wordt bespaard,
kunt doen: wat past bij je gedrag, woning
één grote investering, waarvoor vaak sub
kunnen we als collectief een vergoeding
en portemonnee. Advies op maat, want
sidie kan worden aangevraagd.”
krijgen van het Klimaatfonds en Fonds 1818
ieder huis is anders.”
070Energiek wil de stad groener maken,
(zie kader). Samen bereik je meer.”
7
Thema
Het buurtinitiatief wil uiteindelijk zelf een coöperatie starten voor het delen van elektrische auto’s. “We zijn met de gemeente in gesprek voor een eigen laadpaal zodat we onze eigen elektra kunnen gebruiken. Elektra uit eigen wijk, bijvoorbeeld van de 140 zonnepanelen op wijkcentrum De Regenvalk. Dan zijn we echt duurzaam.” Geweldig, vindt Lammert: “Rijden op eigen Haagse zonne-energie, het idee alleen al! Het past ook bij de huidige tijdsgeest: onafhankelijk zijn van alle andere partijen.”
Klein beginnen Het zijn kleine initiatieven waar een grote Wim Schutten (rechts) deelt een elektrische auto met buurtgenoten
gedrevenheid aan ten grondslag ligt. “Ik wil dat de klimaatverandering over vijftien jaar
Auto delen
Het opladen aan de langzame laadpaal in
onder de anderhalve graad blijft”, motiveert
Wim Schutten doet met een aantal buurt
de straat duurt ‘een uurtje of vier wel’.
Alexander van de Beek van 070Energiek.
genoten mee aan een proef van de gemeente
Ondanks de beperkingen die er kleven aan
“Voor mijn dochters. Anders is er niets over
waarbij twintig elektrische deelauto’s rond
het delen van een elektrische auto, zijn de
te dragen.” Carien Overdijk van
rijden in Den Haag. “Wij delen een lease-
buren onverdeeld enthousiast. Lammert
Duurzaamuiteten.nl heeft goede hoop voor
auto met vier huishoudens, voor 480 euro
Jonkman leende zijn benzineauto al g eregeld
de toekomst: “Ik ben ervan overtuigd dat
per maand per auto rijd je onbezorgd all-in.
uit aan buren. “Dit is een logische volgende
we met z’n allen een betere wereld willen.”
Deze kosten betalen we met z’n vieren.”
stap.” Krijn van Rijn rijdt zijn auto op, maar
Ook Fonds 1818-adviseur Murat Aslancik is
Deelnemer Gert-Jan Lieffering is iets verlaat,
is niet van plan nog een nieuwe te kopen.
positief gestemd: “Er blijken genoeg mensen
omdat hij onderweg naar huis de auto moest
“Een deelauto is goedkoper, beter voor het
met duurzaamheid in hun hart en het verstand
opladen. “De actieradius is tussen de 120 en
milieu én je leert mensen kennen.” Ze delen
op de juiste plaats. Zij vinden elkaar nu op
150 kilometer. Maar bij een snelle paal heb
een digitale agenda en kunnen via een app
wijkniveau, waar ze hun ideeën daadwerkelijk
je ’m in twintig minuten vol”, vertelt zijn
zien waar in de buurt de auto staat. “Hij is
in de praktijk brengen. Ze willen samen
vrouw Sonja van der Eijk vlak voordat
bijna nooit bezet als je ’m nodig hebt”,
werken, verbinding zoeken en kennis delen.
Gert-Jan binnenkomt en de sleutels afdraagt.
volgens Sonja. “Het enige nadeel dat ik kan
Dat is hoe je een beweging start.” In de
“Heb je ’m aan de paal staan?”, vraagt ze.
bedenken, is dat je telkens de stoel en
woorden van Wim Schutten van De Groene
“Want Bastiaan wil er vanmiddag mee weg.”
spiegel moet verstellen.”
Regentes: “We gaan klein beginnen, dan loopt het vanzelf uit de hand.”
‘Een deelauto is goedkoper, beter voor het milieu én je leert mensen kennen’ 8
duurzaamuiteten.nl 070energiek.nl groeneregentes.nl
Je eigen CO2-uit stoot ve rlagen? Vind tip s op fonds18 18.nl/lee smeer
Extra
Stichting Noordzeeboerderij
‘Zeewier is duurzaam én lekker’ Er groeit zeewier voor de kust van Scheveningen. Niet
is de missie van de stichting. “We doen dat via allerlei
in het wild, maar gecultiveerd. “We hadden al een proef
promotionele activiteiten. Zo hebben we vorig jaar
boerderij bij Texel, maar telen sinds een halfjaar ook
workshops georganiseerd in Den Haag, met financiële
vijftien kilometer uit de kust van Scheveningen”, vertelt
hulp van Fonds 1818: een helpende hand om de bal in
Koen van Swam van de Stichting Noordzeeboerderij.
beweging te krijgen. Om in Nederland een duurzame
“Tot enkele jaren geleden werd er voornamelijk onder-
zeewiersector te kunnen realiseren is samenwerking
zoek gedaan naar de mogelijkheden om het op de
tussen partijen essentieel: van cultivering tot verwerking.”
Noordzee te telen. Wij willen laten zien dat het kan.”
Daartoe is een zogenoemd Zeewierplatform opgericht waarin kennis wordt gedeeld. “Inmiddels zijn vijftig
Klimaatissues
bedrijven, NGO’s, kennis- en overheidsinstellingen uit
“Hoe wil je je voedsel en grondstoffenproductie inrichten
de hele keten aangesloten, waaronder bijvoorbeeld
voor de toekomst? Er spelen zoveel klimaatissues.
Nuon, eigenaar van een windpark op zee.”
Zeewier is geen wondermiddel, maar kan wel een bijdrage leveren aan de oplossing van problemen. Teelt op zee
Recept
maakt van zeewier een heel duurzame voedselbron.
“Zeewier telen op open zee is kostbaar. Het mooist zou
Er is geen land, zoet water of bemesting voor nodig.”
zijn om tussen windmolens te telen. Dat maakt het
Wel zonlicht. Het zeewier wordt daarom tot vier meter
logistiek makkelijker. Er zijn veel parken gepland, daar
onder het wateroppervlak geteeld, aan tachtig meter
kunnen we slim op meeliften. Ik verwacht binnen twee
zeewierlijn. In april zal de eerste oogst worden binnen-
jaar wel een test bij zo’n windpark. De stip op de horizon
gehaald. “We hopen op twee tot drie kilo per meter.”
is een Noordzeeboerderij: een gemengd bedrijf dat
Als bijvangst komt er veel leven op de zeeboerderij af.
multifunctioneel gebruik maakt van de ruimte op zee.”
“Het is een kraamkamer voor kleine kreeften en
Dan zal zeewier niet alleen in viswinkels, maar ook in
schelpdieren.”
supermarkten verkrijgbaar zijn, wat betreft de Stichting Noordzeeboerderij. Daartoe is vast het kookboek
Enthousiasmeren
‘Groente uit Zee’ met vijftig zeewierrecepten uitgebracht.
De proefboerderij voor de kust van Scheveningen is een
“Ik ben er zelf steeds meer mee aan het koken”, vertelt
tussenstation. Van Swam: “We doen er ervaring op.
Van Swam. “Ik gebruik het wekelijk, als kruid. Het is ook
De Scheveningse haven maakt het makkelijker: je bent
lekker door de soep of probeer eens zeewiersnippers
snel op zee en er is veel kennis en ervaring aanwezig.
bij pasta met vis.”
Rederijen Groen, Van der Zwan en Vrolijk zijn ook noordzeeboerderij.nl
betrokken.” Bedrijven enthousiasmeren en mobiliseren
9
Thema
‘Ik ga nog steeds graag uit eten, maar wel bewust’
Thema
In gesprek met…
Carien Overdijk Als journalist leerde Carien Overdijk veel over milieu, klimaatverandering en dierenwelzijn. Onlangs besloot ze haar energie niet langer te steken in het schrijven maar in het stimuleren van duurzaamheid bij de horeca in en rondom haar woonplaats Leiden. Onbezoldigd. “Ik wil iets concreets doen.”
energiescan laten uitvoeren. Het project loopt nog, maar heeft al een besparing van 79 ton CO2 op jaarbasis opgeleverd.”
Moeizaam of zwaan kleef aan? “De helaas nog schaarse koplopers (zie duurzaamuiteten.nl) zijn meestal duurzaam uit eigen beweging. Met een tweede, veel grotere groep zijn we intensief bezig: ondernemers die al wat bewuster zijn maar een of meer zetjes nodig hebben. Wij bieden maatwerk: sommigen zijn aanspreekbaar op hun energierekening, anderen op het ontbreken van afvalscheiding. Bewustwording is een langzaam
Waarom?
proces. Ik kom zelf uit een ondernemersmilieu, een echt VVD-nest
“Als journalist kijk je achter de schermen, bijvoorbeeld naar cijfers
waar duurzaamheid geen onderwerp was. Maar de klimaatverandering
over de klimaatverandering of het dierenleed in de bio-industrie.
komt nu zo dichtbij dat we er allemaal iets mee moeten. Wij zijn
Vanwege mijn werk kwam ik veel in restaurants. Steeds vaker trof
bezig de achterblijvers wakker te schudden en hopen op een
het me hoe het er daar aan toe gaat. Er wordt keihard gewerkt, tijd
olievlekwerking. Misschien willen mensen in andere steden ons
voor bezinning en innovatie is er nauwelijks. Daardoor werken veel
werk wel kopiëren!”
zaken nog als vijftig jaar geleden: veel voedsel-, energie- en waterverspilling, een menukaart die uitgaat van goedkoop vlees, flesjes-
Duurzaam of duur?
water, terrasverwarming. De milieubelasting is enorm. In mijn eigen
“Het hangt ervan of je alleen naar je eigen winst-en-verliesrekening
woonplaats raakt dit me des te meer. Van de beroepsbevolking van
kijkt of iets verder. De schade van ons westerse consumptiepatroon
Leiden is maar liefst 51 procent hogeropgeleid, het werkloosheids-
aan milieu, klimaat, de derde wereld en dieren is enorm. Maar er zijn
percentage is een van de laagste in heel Nederland. Het gaat Leiden
ook quick wins voor ondernemers die minder ver kijken: ledlampen
voor de wind. Toch telt de stad nog minder duurzame horeca dan
verdien je binnen drie jaar terug, energiezuinige koeling in vijf jaar
andere studentensteden. Dat kan écht anders.”
en gevelisolatie binnen tien jaar. Ook waterbesparing en minder voedselverspilling leveren geld op. De horeca is een kortcyclische
Bereik je als journalist niet veel meer mensen?
sector met lage marges: gemiddeld gaan ze na vijf jaar failliet. Voor
“Mijn journalistiek leidde niet tot gedragsverandering, denk ik.
de meeste zaken lijken plofkip en flesjeswater daarom voorlopig
De jongere generatie leest bovendien geen kranten meer. Ik kan meer
nog een goed verdienmodel. En het hoogste segment vertelt ons
bereiken als ik me fulltime richt op ondernemers en hun klandizie.
dat zakenlunches met eenden- of ganzenlever onvermijdelijk zijn.
Samen met Govert-Jan de Vrieze, docent verpleegkunde aan de
De meeste gasten komen nu eenmaal niet via onze website. Nog niet.”
Hogeschool Leiden, heb ik de stichting Duurzame Horeca Leiden en omstreken opgericht. Inmiddels helpen tien vrijwilligers mee.
Bezoeker of beoordelaar?
We stonden vorig jaar vijftien keer op markten en festivals om het
“Ik ga nog steeds graag uit eten, maar wel bewust natuurlijk. Het is
publiek te informeren, hadden zeventig regionale horecaondernemers
erg leuk om nieuwe duurzame opties voor de branche te ontdekken.
bij een groot evenement over biologisch inkopen en dertig koks en
Niet iedereen heeft zin om zich er actief mee bezig te houden, de
restaurateurs namen deel aan onze workshop over plantaardiger
meeste mensen willen gewoon zorgeloos uitgaan. Wij draaien het om:
koken. Op ons aandringen heeft de gemeente bij honderd zaken een
wij willen ervoor zorgen dat iedereen zorgeloos uit eten kán. 11
Vitrine
2
4
Totale donatie aan deze projecten € 70.000,1
3
Gluren bij de Buren 1
Gluren bij de Buren is een
Bunkerdag 2
Scootmobielen Bloementoertocht
Langs de kust van Nederland
huiskamerfestival waarbij
zijn nog veel sporen te vinden
meer dan vijftig woonkamers in
van de Tweede Wereldoorlog.
van een scootmobiel kan op
scholen in Leiden organiseren
Zoetermeer worden omgetoverd
De bunkers, gebouwd als
25 april deelnemen aan een
een eigen internationaal film-
tot een tijdelijk podium.
onderdeel van de Atlantikwall,
tocht van ongeveer 25 km door
festival. Het festival vertoont
Inwoners van Zoetermeer kunnen
springen het meest in het oog.
de bloeiende Bollenstreek.
van 11 tot en met 19 april een
op 2 april diverse optredens van
Normaal zijn de betonnen
De honderdvijftig deelnemers
programma met verschillende
lokale talenten bijwonen, van
kolossen gesloten voor publiek,
kunnen eens een langere tocht
internationale premières.
singer-songwriters tot theater-
maar op zaterdag 10 juni zijn ze
maken en raken daardoor meer
Bijzonder is dat scholieren zelf
makers en koren. Elke act
voor één dag open.
vertrouwd met hun vervoer
verantwoordelijk zijn voor alle
speelt drie keer een optreden
Ook worden er rondleidingen,
middel. Ze worden begeleid
facetten van het festival.
van 30 minuten en alle voor
wandelingen en rondvaarten
door vrijwilligers op de fiets.
Van de programmering tot het
stellingen zijn gratis te bezoeken.
georganiseerd die in het teken
Daarnaast zijn er vrijwilligers
zoeken van sponsors en van het
Doordat de deelnemende woon-
staan van deze verborgen
aanwezig voor de medische
ontwerpen van de posters tot
kamers op fietsafstand van
historische locaties. De verhalen
ondersteuning, als chauffeur
het scheuren van de kaartjes op
elkaar liggen, is het mogelijk
van de Atlantikwall komen zo
voor de bezemwagens of als
de avonden zelf. Overdag zijn er
meerdere voorstellingen te
tot leven op plekken die door-
monteur. De scootmobielen
besloten voorstellingen voor de
bezoeken. Gluren bij de Buren
gaans niet of slechts beperkt
worden eventueel met vracht-
scholieren, ’s avonds is het
maakt de wijken in Zoetermeer
toegankelijk zijn.
wagens de avond van tevoren
festival open voor iedereen.
gezelliger en geeft lokale acts
bunkerdag.nl
opgehaald en na de tocht weer
scholierenfilmfestival.nl
3
Iedereen die gebruikmaakt
Scholieren Filmfestival Leiden
een podium.
teruggebracht.
glurenbijdeburen.nl
debloemenslinger.nl
12
4
Scholieren van zes middelbare
Vitrine
7
6
5
Arm en Rijk / Rijk en Arm 5
Den Haag, vaak getypeerd
8
Haagse Vrijheidsweken 6
5RoeFestival 7
Verschillende Haagse instel-
Jongeren in de provincie
MakersRadio 8
Het fenomeen podcast wordt
Zuid-Holland met een passie
steeds populairder. Twee radio-
als ‘stad van zand en veen’,
lingen slaan de handen ineen en
voor theater krijgen op het
makers uit Leiden vonden het
kent historisch gezien grote
lanceren in de aanloop naar het
5RoeFestival de kans om hun
tijd voor een eigen versie en
verschillen. Het Haags Historisch
Bevrijdingsfestival op 5 mei de
talent te laten zien. Alle deel
zijn gestart met MakersRadio,
Museum besteedt aandacht aan
Haagse Vrijheidsweken. Deze
nemers zijn tussen de 13 en
een podcast over historische
deze ongelijkheid. In de tentoon
Vrijheidsweken omvatten een
19 jaar oud en zijn lid van een
gebeurtenissen in Leiden.
stelling ‘Arm en Rijk /
serie activiteiten over onder-
jeugdtheaterschool of van een
De twee nieuwste afleveringen
Rijk en Arm’ komen thema’s als
werpen rond vrijheid, vrede,
theatergroep op een middelbare
hebben betrekking op het Leidse
stadsontwikkeling, huisvesting,
democratie, rechtsstaat en
school. Op 11 juni spelen negen
culturele erfgoed. Een van de
dagelijks leven en vrijetijds
internationale rechtsorde.
groepen een voorstelling van
verhalen gaat over de buskruit-
besteding aan bod. De focus ligt
Van 16 april tot en met 5 mei
30 minuten voor een professio-
ramp op 12 januari 1807.
op de periode rond 1900, met
staan zeventig activiteiten op
nele vakjury. Voor schrijftalenten
Een gebeurtenis die van grote
uitstapjes naar vroeger en nu.
het programma. Van debatten,
is er de mogelijkheid deel te
betekenis is geweest voor Leiden.
Bij de tentoonstelling worden
wandelingen en tentoonstellingen
nemen aan de recensenten
Het tweede verhaal gaat over
verschillende activiteiten aan-
tot films, lezingen en concerten.
wedstrijd. Ook hier deelt een
Leidenaar Ebel Magnin, het
geboden, zoals museumlessen,
Zo kan een bezoek gebracht
vakjury prijzen uit. Locatie is
jongetje dat in 1925 een onvrij-
lezingen, wandelingen en
worden aan Doodencel 601 in
het Teylingencollege in
willige ballonvaart maakte.
bezoeken aan het oudemannen-
het voormalig Oranjehotel en
Noordwijkerhout.
Ze zijn te beluisteren op:
huis in de Oude Molstraat.
worden door bekende opinie-
5roefestival.nl
makersradio.nl
De tentoonstelling is te zien tot
makers Vrijheidscolleges
4 september.
gegeven.
haagshistorischmuseum.nl
haagsevrijheidsweken.nl
13
Terugblik Hoe is het verder gegaan met projecten die Fonds 1818 steunde? Werd het een succes, zijn de doelen gehaald of is het nog steeds hard werken? We kijken terug naar…
Kunstroute: van school naar kunst
‘Het is een methodiek geworden’ Zeker duizend leerlingen van de Johan de Witt Scholengroep in Den Haag komen jaarlijks met dans in aanraking, als onderdeel van ‘Kunstroute: van school naar kunst’. Het culturele lesprogramma is een samenwerking van de school met Theater aan het Spui, Filmhuis Den Haag, Gemeente museum Den Haag en Korzo. “We hebben ons er allemaal aan gecommitteerd. Het is een huwelijk geworden, voor de lange termijn.”
vier jaar dansles. Of langer, in geval van de zogenoemde nieuwkomers: leerlingen die nog maar kort in Nederland zijn en eerst de taal leren beheersen alvorens door te stromen naar het eerste leerjaar. “Voor hen zijn de workshops bijzonder leuk, omdat dans een van de weinige vakken is waarbij taal er niet toe doet. Het gaat niet over weten en kunnen, maar over creativiteit en fantasie: jezelf durven zijn.”
Zwevende vloer “Ieder heeft z’n eigen specialisme”, vertelt Nathalie
Het project is de afgelopen jaren uitgegroeid van kleine
Décory, verantwoordelijk voor educatie bij Korzo. “Dat
pilot tot integraal onderdeel van het curriculum van de
van ons is dans.” Leerlingen krijgen twee of – als ze er
Johan de Witt Scholengroep. Deze heeft daartoe een
daarna voor kiezen zich in de discipline te verdiepen –
kunstcampus gebouwd. “Mét volwaardige dansstudio, compleet met zwevende vloer en spiegel”, aldus Décory. “Een deel van de lessen vindt daar nu plaats. Maar we willen de verbinding niet kwijt.” Daarom krijgen alle eerstejaars een kijkje achter en voor de schermen van Korzo en vinden de workshops voor derdejaars en vierdejaars plaats in het theater. Met financiële hulp van Fonds 1818 heeft Korzo leerlijnen ontwikkeld. Dansdocenten werkten daartoe samen met onder anderen choreografen Alida Dors en Samir Calixto. “Hun bewegingstaal, zoals de ‘gangsterwalk’ van Alida, raakt aan de belevingswereld van de leerlingen”, aldus zakelijk directeur Aukje Bolle. “Het is een echte methodiek geworden, die op verschillende niveaus kan worden toegepast. Je ziet leerlingen voor je ogen veranderen van giechelende pubers in zelfverzekerde mensen. Als je ze meeneemt in het artistieke proces, raken zelfs de meest stuurse leerlingen gefascineerd. Dat is magisch.” korzo.nl
14
50
Van het fonds...
800.000
60
700.000
Goedgekeurde projecten in 600.000 de periode december ’16 t/m februari ’17
40
500.000
Aantal projecten
30 20
Bedragen in euro’s
400.000
60
60
300.000
50
50
200.000
40
40
100.000
30
30
0
20
20
10
10
800.000 800.000 700.000700.000 600.000 600.000
10 0
December 2016 Januari 2017 Februari 2017
500.000 500.000 400.000 400.000 300.000 300.000 200.000 200.000
0
100.000100.000
0
Educatie
0
Kunst & Cultuur
Natuur & Milieu
Zorg & Welzijn
De Lenteprijs: Samen Herinneringen aan de Nuts Doet u weer mee aan de Lenteprijs? Ook
0
Educatie
Kunst & Cultuur
Natuur & Milieu
Zorg & Welzijn
Idylles voor vlinders, bijen en mensen
dit jaar geven we samen met AD Haagsche Courant prijzen weg voor mooie ideeën.
Idylles zijn bloemrijke plekken in of bij
Thema dit jaar is SAMEN. We zoeken grote
woonwijken die aantrekkelijk zijn voor
en kleine plannen die de wereld om u heen
vlinders, bijen en mensen. Samen met de
mooier maken. Ga aan de slag met bekenden
provincie Zuid-Holland, IVN en de Vlinder
of zoek nieuwe mensen om samen nieuwe
stichting steunt Fonds 1818 de aanleg van
plannen op te zetten. Inzenden kan tot
deze idylles. Zo ontstaan oases van bloemen
eind mei. Prijzen bestemd voor uitvoering
die voor de bestuivers heel belangrijk zijn
van de plannen variëren tussen de ¤ 500,-
om te overleven. Vrijwilligersgroepen die
en ¤ 5.000,-. Fonds1818.nl/lenteprijs
een goede plek hebben om een idylle aan te Werkte u bij de Nutsspaarbank ergens in
leggen, komen in aanmerking voor praktische
de regio? Bankierde u er? Ging u als kind
hulp en een bijdrage in de kosten.
uw spaarcentjes brengen bij een van de vele
Fonds1818.nl/vlinderidylles
kantoren? Misschien was u wel betrokken bij een van de vele promotiecampagnes om spaarzin te bevorderen of heeft u een verzameling affiches van de oude Nuts. Ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van de bank in 2018 is Fonds 1818 samen met stadshistoricus Wim Willems en Omroep West op zoek naar herinneringen aan de Nutsspaarbank. 200jaarnutsspaarbank-fonds1818.nl
15
Cursussen 2017 Om de deskundigheid van vrijwilligers te bevorderen, biedt Fonds 1818 diverse workshops, cursussen en kennisbijeenkomsten aan. Alle cursussen zijn gratis.
Fonds 1818 steunt maatschappelijke en culturele projecten in de regio Den Haag, Delft, Zoetermeer, Leiden en de Bollenstreek. U kent uw buurt, wijk, stad of regio het beste en weet wat nodig is. Dankzij u worden
Workshop Fondsenwerving
vrouwen fietsen, worden monumenten
U leert de fondsenwereld in het algemeen en Fonds 1818 in
gerestaureerd, worden er theater-
het bijzonder kennen. Na afloop weet u aan welke eisen uw
voorstellingen gemaakt, leren jongeren
aanvraag moet voldoen en wat fondsen van u willen weten.
met elkaar discussiëren en kunnen
Noordwijker hout Lisse
Teylingen Katwijk
met olie besmeurde vogels
Workshop Crowdfunding
weer vliegen. Wij nodigen u
Crowdfunding biedt vele mogelijkheden, maar is geen ‘easy
van harte uit om uw ideeën
money’: het vereist een slimme campagne. Aan de hand van
en projecten met ons
aansprekende voorbeelden leert u alle ins and outs van
te delen. U het project,
deze methode.
wij het geld.
Hillegom
Noordwijk
woonwijken weer leefbaar, leren allochtone
Oegstgees t
Leiden W assenaar Voor schoten
Leiderdor p
Zoeterwoude
LeidschendamVoorburg
Den Haag
Cursus Projectplan Schrijven
Den Haag
Zoetermeer
Voor elk project is een SMART projectplan onmisbaar. Rijswijk
U leert hoe u uw ideeën omzet in duidelijke doelen,
PijnackerNootdorp
afspraken en acties. Delft
Basiscursus Financieel Management
Midden Delfland
U leert onder andere een begroting en een balans te maken, de financiën van uw organisatie goed te beheren en doelen voor de toekomst te stellen.
Algemene informatie
Colofon
Wat zijn precies de taken en verantwoordelijkheden van
Aanvragen
Fonds 1818 Magazine is een uitgave
bestuursleden? Deze cursus biedt theoretische kennis over
Fonds 1818 steunt stichtingen en
van Fonds 1818 en verschijnt vier maal
goed bestuur en veel ruimte om ervaringen uit te wisselen.
verenigingen. Ook maakt het fonds
per jaar.
kleine particuliere initiatieven mogelijk
Redactie: Corien Bosch
via het Minitiatief of Fonds 1818<24.
Productie: Martine Vinkesteyn
Een aanvraag kunt u indienen via
Interviews: Hester Heite
In deze online cursus bereid je stap voor stap een succes-
aanvraag@fonds1818.nl. Voor jongeren
Fotografie: Eva Hofman, Inge Stolwijk
volle wervingsactie voor. Dit doe je niet alleen, maar samen
onder de 24 jaar gelden aparte spel
en diverse fotografen en bruikleen
regels, zie fonds1818-24.nl.
gevers van de beschreven projecten
Cursus Bestuur en Management
Online cursus Vrijwilligers Werven
met een werkgroep binnen je organisatie.
Concept en vormgeving: Ontwerpwerk Meer informatie
Ga voor meer informatie, data, tijden, locatie en aanmelden naar fonds1818.nl/cursussen.
Inloopspreekuur Met al uw vragen over het aanvragen van een donatie kunt u
Lithografie en druk: ANDO Graphic
Heeft u vragen over de criteria voor een donatie, over het opstellen en indienen
Ook het Fonds 1818 Magazine ieder
van een aanvraag bij Fonds 1818 of
kwartaal ontvangen? Stuur een email
over fondsenwerving in het algemeen?
naar info@fonds1818.nl of meld u aan via
Kijk op fonds1818.nl of neem contact
de website. Een abonnement is gratis.
op met onze afdeling Communicatie op 070 375 49 57 of info@fonds1818.nl
terecht op het inloopspreekuur in de Centrale Bibliotheek in Den Haag. U vindt ons iedere donderdag van 12:30 tot 15:00 uur
RIVIERVISMARKT 4 2513 AM DEN HAAG
in het Duurzaam Den Haag Loket op de derde etage.
POSTBUS 895 2501 CW DEN HAAG
fonds1818.nl/spreekuur
070 364 11 41 - INFO@FONDS1818.NL
fonds1818.nl