Fonds 1818 Bij het Jaarbericht 2010 - De Nutstuin

De Nutstuin in 14 maanden en 6 seizoenswissels

Fonds1818 in cijfers

Bekijk de cijfers aan de binnenkant van het omslag voor- en achterin dit blad.

2010

Staat van Baten en Lasten Lasten

11.037.644

9.164.193

Donaties Vrijgevallen donaties

Personeelskosten Bestuurskosten Algemene kosten

-1.047.740

-941.730

1.763.922

1.847.686

47.089

46.303

707.944

798.806

253.560

296.917

Afschrijvingen e.d.

Totaal Baten en Lasten 63.226.402 33.653.392

Baten 13.085.626

10.888.967

Lasten 52.337.435

Saldo van Baten en Lasten

2009

20.567.766

2011

Donaties en garanties (verdeling per aandachtsgebied in euro’s)

Zo

uur Nat

rg e

nW elz i

ilieu en M

jn

Toegewezen

2010

ilieu r en M Natuu eleid wB Nieu

jn nW elz i rg e Zo

K u ns te n C u ltu ur

Educatie & Jeug d

C u ltu ur

Fonds 1818 <24

Begroting

K u ns te n

Educatie

Kerngetallen

Eigen vermogen

Vrijvallen*

2008

2009

2010

381.662.321

433.966.274

454.567.522

11.297.651

9.028.486

10.909.280

881.044

1.047.740

941.730

17,9%

Totaal bedrag donaties

8,2%

-19%

* Toegekende donaties die niet zijn uitgekeerd of uitgekeerde donaties die niet zijn besteed en teruggestort. ** Totaal Rendement op Vermogen. Rekenmethode van de FIN om op hoofdlijnen inzicht te krijgen in het totale (beleggings)rendement dat fondsen behalen op hun vermogen.

TROV-rendement**

Toegekende bedragen per gemeente (2010 - 2009)

€ 85.095,00 € 51.455,00

Noordwijk

€ 21.000,00

€ 19.789,00

Noordwijkerhout

€ 70.320,00 € 199.666,00

€ 148.607,40 € 176.468,00 € 156.201,00 € 68.894,00

€ 330.201,00 € 15.150,00 € 15.989,00 € 53.711,00

Oegstgeest

Leiden

Wassenaar

€ 28.860,00

LeidschendamVoorburg Den Haag

€ 4.923.647,25 € 4.870.672,00

Den Haag

€ 39.477,00 € 14.700,00

Zoeterwoude

Zoetermeer

€ 485.246,75 € 689.299,00

Rijswijk PijnackerNootdorp

€ 1.058.719,00 € 999.863,44

€ 34.750,00 € 16.200,00

€ 30.675,00 € 92.440,00

Leiderdorp

Voorschoten

€ 79.500,00

€ 30.500,00 € 10.550,75

Lisse

Teylingen Katwijk

€ 1.052.423,00 € 875.344,50

€ 4.250,00 € 5.700,00

Hillegom

€ 54.350,00 € 90.700,00

Delft

€ 63.313,00 € 71.023,00

MiddenDelfland

Vergoeding directeur en bestuursleden Directeur

Bestuursleden

€ 8.000,- per maand

€ 8.125, - — € 8.825,- per jaar

Toegewezen aanvragen aantal aanvragen 14

69

19

15

100.000 - > euro

188

25

50.000 - 100.000 euro

201

45

25.000 - 50.000 euro

261

131

10.000 - 25.000 euro

455

207

5000 - 10.000 euro

2

247

2500 - 5000 euro

2010

418

0 - < 2500 euro

3

In natura

2009

2010 Ontvangen 1.880 Ontvangen 1.739

Behandeld 1.884

Behandeld 1.740

Aantal aanvragen Toegewezen 1.008

Toegewezen 1.096

Afgewezen/terug足 getrokken 563

Afgewezen/terug足getrokken 605

Toegekende aanvragen per aandachtsgebied Educatie

Ku

ltu

2009

ilieu r en M Natuu Beleid Nieuw

Welzijn Zorg en

en M ur Natu

Nieuw Beleid

tuu

ilieu

r

ur Cul

Cu

st e n

n

Kun

te ns

n W elz ijn

rg e

Zo

Educatie

De Nutstuin

2

3

bij het jAARbericht 2010

Voorwoord Beste Lezer, Terwijl ik dit schrijf, kijk ik in het jonge groen van de Nutstuin. Bij het samenstellen van het vorige jaarbericht was het terrein achter ons kantoor nog een grijze vlakte waar de graafmachines net de eerste happen uit het beton hadden genomen. Toen ontstond al wel het idee voor deze editie van Bij het Jaarbericht: het ontstaan van de Nutstuin. We lieten fotograaf Hugo Schuitemaker vanaf het eerste begin foto’s maken. In het begin waren het grauwe foto’s. Langzaamaan veranderde het beeld. Het groen deed zijn best en drong zich op de meest onmogelijke plekken uit de grond.

Het verhaal van de Nutstuin is er een van tevredenheid en voldoening over de verandering van een gribus in een mooie groene plek. Maar ook van veel overleg, stevige onderhandelingen en hier en daar ook flink wat frustratie. Sep Schaffers sprak met verschillende mensen die op een of andere manier te maken hebben gehad met de ontwikkeling van de Nutstuin. Samen met de foto’s van Hugo Schuitemaker ontstaat een compleet beeld van de geboorte van een nieuwe groene plek in het hart van Den Haag.

Niet alleen in de tuin maar ook in de donaties van Fonds 1818 speelden natuur en duurzaamheid een belangrijke rol. In 2010 ging het programma Groene Schoolpleinen van start. Alle basisscholen in Leiden en de Duin- en Bollenstreek werden opgeroepen hun schoolplein groener te maken. Veertig scholen maken nu serieuze plannen met een startdonatie van Fonds 1818. In 2011 gaat het programma ook in Den Haag en omstreken van start. Delft en Zoetermeer zullen volgen. Sinds 2010 biedt Fonds 1818 aanvragers de mogelijkheid hun projecten meer duurzaam uit te voeren en daarvan wordt regelmatig gebruik gemaakt.

Na de val van de beurzen in 2008 heeft het vermogen van het fonds zich in de loop van 2009 en 2010 grotendeels hersteld. Het aantal aanvragen voor een donatie steeg sterk.

Daarom is halverwege 2010 besloten het donatiebudget tussentijds met 1 miljoen euro te verhogen. Alle informatie hierover en het complete financiële verslag over het jaar 2010 vindt u op onze website www.fonds1818.nl. In de kaft van dit Bij het Jaarbericht vindt u alvast een overzicht met de meest relevante cijfers.

Bent u in de buurt, kom dan vooral eens langs in de Nutstuin. Al is het maar om een appeltje te plukken van de fruitbomen of om even in de zon te zitten.

Met vriendelijke groet, Boudewijn de Blij Directeur Fonds 1818 en Het Nutshuis.

4

5

bij het jAARbericht 2010

Inhoud Tuin tot Nut van het Algemeen

6

Een bijzonder, functionalistisch gebouw van Lucas & Niemeijer Robert van Aken

9

Binnenterrein en ondergrondse parkeergarage

10

Kunst zou een stadstuin als deze nog wat extra waarde kunnen geven Harry Hilders

13

Ook de Laan erbij?

14

Moestuin voor de buurt Geert van Poelgeest en Suzanne van Vliet

15

Archeologisch onderzoek

16

We gooien dat gat vol met water

18

Een luistertuin onder de Haagse Toren Heleen van der Weel

21

Samen een tuin ontwikkelen

22

De nieuwe muur van de tuin zie ik als iets tijdelijks Harry Berg

25

Zoâ&#x20AC;&#x2122;n boompje staat een heel verhaal te vertellen Hugo Schuitemaker

26

Vergunningen

28

Vanuit het hotel is het uitzicht mooier dan vanuit de tuin Robert van Vliet

29

In de grond

30

Vroeger was het een grasvlakte Trees Vierling

33

Aanleg van de tuin

34

Laanzijde

36

Corridor

37

Duurzame tuin

38

Het gaat tenslotte om de mensen erin Rein van Baar

39

Schiermoertje Carien Janssen van Raay en Dick Brongers

41

Mooie en intieme programmaâ&#x20AC;&#x2122;s Mirjam Zweers

42

Februari 2010

6

Tuin tot Nut van het Algemeen De binnenplaats aan de achterkant van het pand van Fonds 1818 was een troosteloos betonnen parkeerterrein.

Een saaie en niet bepaald inspirerende plek tussen de hoge gevels.

Totdat in maart 2010 de hydraulische vergruizer werd binnengereden, om zijn weg door het beton heen te knabbelen. Na de ontmanteling van het binnenterrein werd een licht glooiende, ‘grafische’ tuin aangelegd, met een grote variëteit aan plantensoorten en bomen.

De tuin doet zijn naam Nutstuin absoluut eer aan. In het midden is een stromende vijver aangelegd, met aangrenzend een klein podium voor kleine concerten en optredens. Aan de zijkant staan kassen met daken van zonnepanelen en is een moestuin voor buurtbewoners gemaakt.

Tegen de gevel van het fonds zijn twee bijenkasten geplaatst en op het podium en het grasveldje daar vlakbij zijn lange vierkante eikenhouten banken neergezet. Al dit moois is bereikbaar vanaf de Jan Hendrikstraat via een kleurrijke corridor.

De tuin heeft flink wat voeten in de aarde gehad. Ideeën zijn opgekomen, plannen uitgewerkt, bodemonderzoek gedaan, besprekingen gevoerd, knopen doorgehakt, ontwerpen gemaakt, vergunningen aangevraagd, nog meer besprekingen gevoerd, grondwerkzaamheden uitgevoerd, technische voorzieningen aangebracht en groen aangeplant. Gedurende dat hele proces is een lange stoet mensen in meer of mindere mate bij het wordingsproces betrokken geweest. Allemaal komen ze in dit boekje aan het woord om hun visie op de tuin te geven.

7

bij het jAARbericht 2010

Maart 2010

8

‘We wilden voorkomen dat het allemaal ‘kijkgroen’ zou worden. Om die reden staan er ook hazelaars, appel- en perenbomen en een notenboom in de tuin’ Jos van de Lindeloof, tuinarchitect

9

bij het jAARbericht 2010

Robert van Aken, Bedrijfsjurist QPARK

Een bijzonder, functionalistisch gebouw van Lucas & Niemeijer Voor Q-Park had de omgeving rondom de in 1994 aangekochte garage een lage prioriteit. ‘Gelukkig dacht Fonds 1818 daar anders over en zijn we met elkaar gaan praten.

Daar is toen iets moois uit voortgekomen’,

In de koopovereenkomst was tevens

constateert bedrijfsjurist Robert van Aken.

opgenomen dat het fonds de nieuwe gevel

Het aanvankelijke plan van het fonds

aan de kant van de tuin voor haar rekening

behelsde de bouw van een parkeergarage

zou nemen. ‘Boudewijn de Blij liet een

in de kelder van het oude VSB-

prachtig ontwerp van de nieuwe gevel

bankgebouw, met daar bovenop een

zien maar de welstandscommissie wilde

heemtuin. ‘Ik vond dat wel een leuk idee,

niet instemmen met de gevelwijziging van

maar suggereerde dat het fonds sneller

de parkeergarage. Het betrof namelijk

met de aanleg van de tuin kon beginnen

een ‘bijzonder, functionalistisch gebouw

als ze onze parkeerkelder aankocht.’

van Lucas & Niemeijer’ en dat mocht niet

Geen gebruikelijk voorstel voor een

worden aangetast.’

parkeerorganisatie want die ‘koopt’ meestal in plaats van te ‘verkopen’.

Binnenkort gaat Q-Park ook samen met

Na veel vijven en zessen was de raad van

het fonds de zijgevel van de garage

bestuur van Q-Park om, ook al omdat de

vernieuwen. ‘Als iemand een impuls aan

kelder hoognodig moest worden opge-

de buurt geeft, gaat de buurt vanzelf ook

knapt en Q-Park daar eigenlijk geen

naar zichzelf kijken.’

geld voor had. In 2008 werd een definitief akkoord gegeven voor de verkoop van de kelder, alsmede voor de wasstraat op de begane grond, zodat het fonds een grote entree naar de kelder kon laten aanleggen.

April 2010

10

Binnenterrein en ondergrondse parkeergarage Zo’n tien jaar geleden stond op het binnenterrein nog het computercentrum van de voormalige VSB-bank. Dit gebouw was, samen met het binnenterrein en het oude hoofdkantoor van de VSB-bank, verkocht aan een projectontwikkelaar. Die vond het binnenterrein wel een geschikte locatie voor een hotel met zeven verdiepingen.

Op het nippertje wist het toenmalige VSB-fonds dit te voorkomen.

Een bezoek aan de welstandscommissie leidde ertoe dat het plan werd aangehouden en uiteindelijk kocht het fonds het binnenterrein inclusief opbouw aan, samen met het onderste deel van het oude bankgebouw aan de Jan Hendrikstraat. Hiermee verwierf het fonds zeggenschap in dit gebied. Na de aankoop werd het oude computercentrum gesloopt, behalve de kelder.

Prettige plek Al sinds de aankoop van het binnenterrein was de koers ingezet een tuin op deze plek aan te leggen. Daar was Boudewijn de Blij zeer enthousiast over toen hij in 2006 aantrad als directeur van het fonds, dat inmiddels Fonds 1818 was gaan heten. Want zo’n kale parkeerplaats met een paar auto’s van de medewerkers van het fonds en Het Nutshuis erop vond hij toch eigenlijk maar niks. ‘Het idee om midden in de stad een prettige plek voor buurtbewoners en toevallige bezoekers te maken, leek me heel wat beter.’

Parkeren Voor het strategisch waardebehoud van de panden van het fonds aan de Riviervismarkt was het wenselijk een parkeervoorziening te behouden. Zijn voorganger Bernard Polders had bedacht een parkeergarage onder de tuin te bouwen, met een eigen toegang. Want bij het pand hoorde nou eenmaal een parkeerplaats, daar was geen discussie over.

Aan de overkant bevond zich echter al de parkeergarage van Q-Park en mogelijk lagen daar ook kansen. Het management van Q-Park werd benaderd en uiteindelijk werd overeengekomen dat het fonds de ondergrondse stallinggarage mocht aankopen. De Blij: ‘Q-Park begreep onze wens en we konden goed zaken met ze doen.’ Het fonds wenste wel een eigen toegang tot de parkeerkelder. >

Mei 2010

11

Daarom werd tevens de wasstraat op straatniveau gekocht, waarmee niet alleen een hellingbaan naar de kelder kon worden gebouwd maar ook de uitgang naar het binnenterrein niet meer nodig was.

Hierdoor kon de toekomstige tuin tot aan de gevel van Q-Park worden aangelegd.

Na de aankoop kwam De Blij in contact met Urban Interest, de buren ter linkerzijde. Het vastgoedbedrijf groeide tegen de klippen op en had wel oren naar een parkeergarage onder het binnenterrein.

Beiden lieten een ontwerp maken door een ingenieursbureau in Den Haag, waarbij de ondergrondse parkeergarage uit twee verdiepingen bestond, verbonden met de stallinggarage aan de overkant.

Bovengronds zou de aan te leggen tuin tot aan de gevels van de Schoolstraat reiken en kon Urban Interest zijn kantoorpand verder uitbreiden. In 2008 bleek Urban Interest echter minder nieuwe ruimte nodig te hebben dan voorzien en trokken ze zich terug. Het fonds zette definitief een punt achter het plan voor de nieuwe ondergrondse parkeergarage en besloot haar eigen plannen verder te ontwikkelen.

De Blij heeft nogal wat duw- en trekwerk moeten verrichten om medewerkers van het fonds en het Nutshuis ervan te overtuigen dat ze eigenlijk best zonder auto naar hun werk kunnen komen. â&#x20AC;&#x2DC;Veel mensen die hier hun auto parkeerden dachten daar helemaal niet over na. Maar sinds de aanleg van de tuin speelt dat helemaal niet meer.â&#x20AC;&#x2122; Als iemand een auto nodig heeft staat een auto van de Greenwheels om de hoek. Bovendien is de fiets- en openbaar vervoerregeling van het fonds sterk verbeterd. Nieuwste ontwikkeling medio maart 2011 is dat het fonds overeenstemming met de gemeente Den Haag heeft bereikt over het gebruik van haar kelder als fietsparkeervoorziening voor de Grote Markt.

bij het jAARbericht 2010

12

â&#x20AC;&#x2DC;Ons uitzicht is verbeterd en het is hier ook rustiger gewordenâ&#x20AC;&#x2122; Harry Hilders, aandeelhouder Urban Interest

Juni 2010

13

bij het jAARbericht 2010

harry hilders, aandeelhouder urban interest

Kunst zou een stadstuin als deze nog wat extra waarde kunnen geven De buren op Riviervismarkt 3 zijn tevreden over de manier waarop het fonds de inrichting van de binnenplaats heeft aangepakt.

Urban Interest-aandeelhouder Harry

Parkeergarage

Hilders: ‘Ons uitzicht is verbeterd en het

Aanvankelijk wilde het vastgoedbedrijf

is hier ook rustiger geworden. Ik zie het

graag participeren in de aanleg van de

als een verlengstuk van ons pand.’

ondergrondse parkeergarage onder de

Niets dan goeds over het fonds om van

tuin, om aan een groeiend aantal mede-

het saaie parkeerterrein een stadstuin

werkers parkeergelegenheid in de nabije

te maken. ‘Wij hebben deze ontwikkeling

omgeving te kunnen bieden. ‘In eerste

ook echt gestimuleerd. Het is een mooie

aanleg wilden we uitbreiden en meer

binnenruimte geworden, dat is een goede

parkeerplekken creëren. In de basis was

ontwikkeling. Er komen bijenkasten,

dat de winst geweest. We wilden groeien

podiumactiviteiten, mensen gaan in de

maar dat is niet gebeurd. Dat had met

moestuin werken of hun boterhammetje

de crisis en de financiële ontwikkelingen

hier opeten. Alles beter dan hoe het was.’

die in de wereld en de vastgoedsector

Wat hij zich nog wel afvraagt, is of er

speelden, te maken. Dan heb je minder

misschien ook kunst in de tuin komt,

behoefte aan ruimte, in de brede zin van

‘want dat zou een stadstuin als deze nog

het woord.’

wat extra waarde kunnen geven’.

14

Ook de Laan erbij?

Bij de uitwerking van haar plannen voor de binnentuin heeft het fonds tegelijkertijd geprobeerd de kwaliteit van de woonomgeving op de Laan te verbeteren.

De Blij: ‘Ik ben nog in gesprek geweest met de eigenaar van de panden aan de Schoolstraat om de woonfunctie aan deze kant te versterken en wonen boven de winkels aan deze gevelwand aantrekkelijker te maken. Bewoners zouden dan uitkijken op een mooi binnenterrein en rechtstreeks toegang tot de tuin hebben.’ Vooralsnog zijn deze plannen op niets uitgelopen maar de ambitie is nog niet helemaal verdwenen.

‘Het fonds wil dit stukje steeg graag verbeteren. Ik zou het echt willen opknappen, een beetje fraaier willen maken met nieuwe bestrating enzovoorts. Wat mij betreft wordt de Laan afgesloten en maken we op de kop een standplaats voor tuk tuk’s.’

15

bij het jAARbericht 2010

geert van poelgeest, Haags milieucentrum Suzanne van vliet, buurtbewoner

Moestuin voor de buurt De Nutstuin moet uitdrukkelijk een tuin van de buurt worden en daarom is met wat passen en meten een moestuin van zo’n dertig vierkante meter, tussen het glazen afdak en de vijver, aangelegd.

De moestuin is geen gigantische lap

Buurtbewoonster Suzanne van Vliet ging

grond maar groot genoeg om vier bedjes

steeds even kijken hoe het binnenterrein

van te maken met bladgroente, wortels,

werd aangelegd en heeft zich enthousiast

vruchten en bloemen. Door deze gewas-

aangemeld voor de moestuin. Ze woont,

sen steeds te rouleren blijft de bodem

samen met haar man, Emma (6) en

gezond, volgens Geert van Poelgeest.

Simon (2) op een bovenwoning aan de

Hij is medewerker van het Haags

overkant van de Schoolstraat. In de

Milieucentrum en begeleider van de

zomer staat haar terras helemaal vol met

buurtvrijwilligers tijdens de startfase. ‘Als

potten, waarin ze sla, tomaten, komkom-

we beginnen leg ik eerst het teeltplan uit,

mer, worteltjes, radijsjes, boontjes en

daarna leer ik ze de fijne kneepjes van het

kruiden verbouwt. Een terrasstoel en

moestuinieren. Kiemplantjes verspenen

een zandbakje passen er dan nog net bij.

valt bijvoorbeeld nog niet mee. Je pakt

‘Vorig jaar heb ik geprobeerd pompoenen

zo’n plantje met niet teveel kracht beet,

te laten groeien maar dat is zo onwijs

schudt er een beetje aan en haalt het

mislukt. Het lijkt me heerlijk om met

eruit. Dat moet je een beetje leren.’

mijn handen echt in de grond te werken.’

Biologisch zaad

Begeleiding

Een paar stappen verder is de kas, waar

In de kas druiven, sinaasappels en citroe-

het mogelijk is de zaadbakken neer te

nen, onder het glazen afdak bakken met

zetten en plantjes ‘voor te trekken’. Ook

kruiden en – ja eindelijk pompoenen in

druiven en perziken kunnen hier beschut

de grond, ze ziet het al helemaal wel voor

staan. Onder het glazen afdak is ruimte

zich. Aangezien ze weinig ervaring met

om tafels met plantenbakken neer te

tuinieren heeft is de begeleiding van

zetten; er is dus voldoende armslag.

‘Geert de tuinman’ zeer welkom. ‘Fijn als

Geert kijkt wat bedenkelijk naar de

iemand zegt ‘ik maak een tuinplan zodat

zonnepanelen want die nemen toch wat

we ervoor kunnen zorgen dat de grond

licht weg. ‘We moeten maar gewoon

goed bewerkt wordt’. Om de dag zou ik

kijken hoe het gaat. We gaan biologisch

wel kunnen komen, dan kan ik aan Simon

zaad kopen en gebruiken natuurlijk geen

en Eva laten zien hoe alles groeit en

bestrijdingsmiddelen. De vloer van de

bloeit. Ik weet natuurlijk niet hoeveel tijd

kas bestaat grotendeels uit stenen. Als je

de andere vrijwilligers hebben, het is

daar een perzik wilt neerzetten, dan moet

zeker niet mijn bedoeling hen het plezier

ie wel in de grond. Daar moeten we het

af te nemen. We kennen elkaar nog niet

nog maar es over hebben.’

en het is even kijken hoe de samenwerking verloopt. Maar ook dat is leuk.’

16

Archeologisch onderzoek Met het oog op de onderkeldering van het binnenterrein liet het fonds in 2003 een archeologisch veldonderzoek uitvoeren door de dienst Stadsbeheer van de gemeente Den Haag om de archeologische waarde van het terrein te bepalen.

Aangezien het binnenterrein volgens de archeologisch-geologische kaart op de oostelijke helling van de strandwal onder de Haagse binnenstad ligt, zouden er wel eens sporen uit de prehistorie gevonden kunnen worden. Er werden drie sleuven gegraven. In de tweede sleuf, in het verlengde van de scheidingsmuur tussen het pand van het fonds en Het Nutshuis, werd een laatmiddeleeuws muurwerk aangetroffen.

Een spaarboogconstructie, bestaande uit rood/gele bakstenen, maakte vermoedelijk deel uit van de gevel van een woonhuis. Tijdens de aanleg van de tuin is de laatmiddeleeuwse fundering opnieuw opgegraven en permanent zichtbaar gemaakt voor publiek.

17

bij het jAARbericht 2010

Juli 2010

18

We gooien dat gat vol met water In 2009 was het dan eindelijk zover, de plannen voor de Nutstuin konden verder worden uitgewerkt. Meerdere tuinarchitectenbureau’s werd gevraagd hun visie te geven op een duurzame tuin voor bewoners en mensen die in de binnenstad werken.

De tuin moest een groene oase tussen de stenen bebouwing zijn, duurzaam aangelegd worden met zoveel mogelijk inheemse planten en bomen en milieuvriendelijke materialen en een moestuin voor bewoners krijgen. Tevens was het idee een podium te maken, in het verlengde van Het Nutshuis dat geschikt zou zijn voor kleinschalige optredens. Het moest een semi-publieke tuin worden, die vanuit beheersoogpunt alleen tijdens kantooruren geopend zou zijn.

Landschaps- en tuinarchitectenbureau Jos van de Lindeloof Uit een vijftal grote en kleine bureau’s kwam Landschaps- en tuinarchitectenbureau Jos van de Lindeloof uit Delft als beste uit de bus.

De Blij: ‘Dit bureau luisterde goed naar wat wij wilden en kwam met goede ideeën.’ Wat tuinarchitect Jos van de Lindeloof prikkelde was ‘de bijna absurde situatie dat je op een plek komt waar een gebouw heeft gestaan dat gesloopt is, waar alleen beton is en een groot gat in de grond’. Hij was er al snel uit. ‘We gooien dat gat gewoon vol met water. Als we vijvers willen aanleggen moeten we vaak heel ingewikkeld doen om dat te realiseren. Hier hoefden we niets te doen, we hadden al een waterdichte bak.’ Daar omheen ontstond ‘als vanzelf’ een loopcircuit van stelcon-platen en zo kwam een eerste schets tot stand. De tuin zelf zou vrij organisch worden en dat contrasteerde goed met de strakke industriële betonnen platen. Basisitems zoals de vijver, de paden, het podium, de moestuin, de kas en de beplanting hadden globaal een plek gekregen. Van de Lindeloof: ‘Het fonds wilde een tuin die op allerlei manieren kon worden gebruikt. Mijn uitgangspunt was om van deze enorme diversiteit, op een relatief klein oppervlak, een geheel proberen te maken. Tegelijkertijd wilde ik ook zoveel mogelijk groen laten zien: van prairieplanten tot walnotenboom en van kas- tot waterplanten. Alles wat je maar kunt verzinnen, zit eigenlijk in deze tuin.’

Van de Lindeloof kreeg op een bepaald moment extra gegevens van het terrein en daar zat een foto bij van het laatmiddeleeuwse boogje onder de grond. ‘Dat hebben we natuurlijk alsnog meegenomen in het ontwerp. Als gevolg daarvan kreeg de tuin hoogteverschillen.’ Na het eerste schetsontwerp en de onderzoeksfase werd een voorlopig ontwerp gemaakt, waarna een definitief ontwerp volgde. Daarna werden bestektekeningen gemaakt en werd het allemaal wat strakker.

Ook in dat stadium zijn er nog allerlei details veranderd. Maar het oorspronkelijke basisontwerp bleef intact.

19

bij het jAARbericht 2010

» Jos van de Lindeloof

‘We hebben bewust niet gekozen voor een tuin uit de achttiende of negentiende eeuw.

Daarvoor is geen enkel aanknopingspunt.

De verschillen tussen de gebouwen rondom de tuin zijn dusdanig groot dat een eigentijds ontwerp veel meer op zijn plaats is.

Het is een grafische tuin geworden, omdat je ook vanuit het hotel en de parkeergarage op de tuin kijkt.’

20

â&#x20AC;&#x2DC;Jammer genoeg is het geen zeventiende eeuwse tuin met mooie geschoren heggetjes en ook geen Engelse landschapstuin uit de achttiende eeuw. Het is een modern ontwerp, dat nog wel wat moet wordenâ&#x20AC;&#x2122; Heleen van der Weel, stadsbeiaardier

Augustus 2010

bij het jAARbericht 2010

21

Heleen van der Weel, stadsbeiaardier

Een luistertuin onder de Haagse Toren ‘Van bovenaf is het echt een postzegel’.

Stadsbeiaardier Heleen van der Weel tuurt vanaf de omgang van de Haagse Toren naar de Nutstuin.

‘Daarom viel het mij ook zo mee dat het best een grote tuin is toen ik beneden ging kijken.’

Al geruime tijd was ze op zoek naar een

Heleen van der Weel is sinds 1976 stads-

‘luchtige locatie’ waar mensen van haar

beiaardier en bespeelt op maandag,

carillonbespelingen konden genieten.

woensdag en vrijdagmiddag van 12.00 tot

Totdat praktisch onder haar voeten een

12.30 uur het oudste en grootste carillon in

publieke tuin werd aangelegd, compleet

de zeshoekige toren van de Haagse Kerk.

met zitmogelijkheden en grasveldjes waar bezoekers kunnen genieten van een gratis lunchpauzeconcert. ‘Jammer genoeg is het geen zeventiende eeuwse tuin met mooie geschoren heggetjes en ook geen Engelse landschapstuin uit de achttiende eeuw. Het is een modern ontwerp, dat nog wel wat moet worden’, stelt Heleen Van der Weel vast, doelend op de bomen die als luciferhoutjes uit het kale maanlandschap omhoog reiken.

Nadat ze zich realiseerde welke kans zich voordeed zocht ze vanuit de stichting Carillon Den Haag contact met de medewerkers van het Nutshuis. ‘Iedereen was enthousiast over het idee om de Nutstuin als Luistertuin te promoten. Ik heb voorgesteld tijdens de officiële opening een speciaal concert te geven, misschien wel ingeleid door een stel trompetters die hier op de omgang staan. We bekijken gezamenlijk welke mogelijkheden er nog meer zijn, zoiets moet groeien.’

September 2010

22

Samen een tuin ontwikkelen Gaandeweg werden de schetsen, in samenspraak met Boudewijn de Blij, Carien Janssen van Raay (adviseur natuur en milieu), Marga Erkelens (facilitair manager van Het Nutshuis) en Ruud van Adrichem (bouwcoördinator) steeds meer verfijnd. Van de Lindeloof: ‘Het is gebruikelijk dat je met een schets begint en niet met een kant en klaar ontwerp komt.

Daarna neem je de opdrachtgever mee in dat proces.’

Wat de tuinarchitect opviel was het enorme enthousiasme van iedereen. ‘Soms moet je een opdrachtgever overtuigen van je ideeën, maar hier moest ik zelfs af en toe flink aan de rem trekken.’

Tijdens vergaderingen ging het zowel over functionaliteiten als vormgeving en plantensoorten. Van de Lindeloof: ‘Het moest onder meer mogelijk zijn een rondje door de tuin te kunnen lopen en die mogelijkheid zijn we verder gaan uitwerken. Dat zat al wel in mijn gedachten maar was nog niet uitgetekend.’ Al pratend ontstond ook een groot gat in de dichte vlonder bij de vijver en op die plek zou de moestuin komen.

Groepjes beplanting verschoven van links naar rechts, bijenkasten verhuisden naar alle hoeken van de tuin en hoogteverschillen werden wat meer afgevlakt zodat een glooiende tuin ontstond. Ook wensen wat betreft technische voorzieningen kwamen uitgebreid aan bod. Van de Lindeloof: ‘Als bureau hebben we nog nooit zoveel electriciteits-, signaal- en geluidskabels in een tuin laten aanleggen.’

De notenboom stond meteen goed, volgens de tuinarchitect. ‘De vraag was hoe we een binnentuin konden maken die door het publiek ook meteen ontdekt zou worden. Daarom hebben we in het verlengde van de corridor een walnotenboom geplaatst zodat je meteen kunt zien dat het een tuin is. Die is tijdens het hele ontwerptraject op zijn plaats gebleven.’

Zoveel mogelijkheden Projectadviseur Janssen van Raay zag aanvankelijk niet zoveel in de tuin, ‘wie loopt hier nou?’, maar werd enthousiast toen ze zag welke leuke dingen er mogelijk waren. ‘Zo’n stukje groen in de stad is goed voor de biodiversiteit. Vogels en vlinders worden hier naartoe getrokken, we gaan bijen houden en er is water. Daar komt als het goed is vanzelf leven in. Zo creëer je een eigen biotoop.’ >

Oktober 2010

23

Gaandeweg kwamen tal van activiteiten bij haar op om in de tuin te ontplooien, zoals allochtone vrouwen hun eigen groenten laten verbouwen, educatieve projecten ontwikkelen voor kinderen en een jeu de boules baan aanleggen. ‘We hebben met veel mensen gepraat.

Bijvoorbeeld met Elementree, een jonge stichting die samen met kinderen bomen aanplant. Wat mij betreft had ik wel wat projecten in deze tuin willen hebben, maar dan moet je er ook een programmeur op zetten.’

Bouwcoördinator Van Adrichem: ‘Van de honderd ideeën hebben we er misschien tien uitgevoerd. Op een bepaald punt moet je natuurlijk knopen doorhakken. Dat is een heel proces geweest en daarmee is Jos Van de Lindeloof weer verder gegaan.’

Praktisch Vooral als het om logistieke en beheersmatige zaken ging, bemoeide Marga Erkelens van Het Nutshuis zich met de inrichting van de tuin.

‘Wij hebben opslagruimte in de kelders onder het gezondheidscentrum en daar moeten we, net als in de glazen containerruimte aan de overkant, wel goed bij kunnen komen. Ook heb ik iets geroepen over

November 2010

het podium en de positie van de banken. Mensen moeten daar wel

kunnen zitten. Architecten kijken daar niet altijd even praktisch naar.’

Op haar verzoek zijn tevens speciale platen onder het gras aan de gevelkant aangebracht, zodat hoogwerkers een stevige ondergrond hebben als er reparaties aan de zonwering moeten plaatsvinden.

Dankzij haar inbreng is de Nutstuin nu ook een Wifi-tuin waar je overal met je laptop kunt zitten en zijn de heuveltjes in het ontwerp wat afgevlakt. ‘We moeten wel goed kunnen zien wat er achterin de tuin gebeurt, om die reden is de tuin meer glooiend geworden.’

bij het jAARbericht 2010

» Marga Erkelens

‘We gaan met een paar collega’s insectenhotels maken van veilingkistjes. Daar stoppen we riet en oude bloempotten in en die zetten we een beetje beschut in de struiken. We houden natuurlijk wel in de gaten dat er geen zwervers en junks een vaste plek in de tuin zoeken, er komen camera’s zodat we goed zicht kunnen houden op de tuin.’

24

â&#x20AC;&#x2DC;Het plan van deze nieuwe tuin is gewoon goedâ&#x20AC;&#x2122; Harry Berg, eigenaar Stanley & Livingstone

November 2010

bij het jAARbericht 2010

25

Harry Berg, eigenaar Stanley & Livingstone

De nieuwe muur van de tuin zie ik als iets tijdelijks Even zag het ernaar uit dat niet alleen het binnenterrein maar ook de aangrenzende Laan op de schop zou worden genomen.

Fonds 1818, Q-Park, winkeliers en eigenaren aan de Schoolstraat en de gemeente wilden de Laan aantrekkelijker maken door appartementen en eventueel ook winkels en restaurants aan de achterkant van de Schoolstraat te bouwen. Harry Berg, eigenaar van reisboekenwinkel Stanley & Livingstone, had daar wel oren naar. ‘Er lagen mooie plannen maar uiteindelijk is het niet gelukt. De achterkant van de Schoolstraat is een pisstraatje, een steegje met een hoop narigheid. Als dat opgeknapt wordt is het wel wat waard.

Van daaruit zou je dan rechtstreeks de tuin in kunnen lopen. In die zin zie ik de nieuwe muur van de tuin als iets tijdelijks.’

Scepsis De winkelier is enigszins sceptisch over de betekenis van de tuin voor de buurt.

‘Het zal even duren voordat mensen uit de buurt hun weg naar de tuin hebben gevonden. Deze plek heeft geen aansluiting bij de stad en is tot nu toe altijd gemeden. Zelf zal ik er nauwelijks komen, een middenstander heeft nou eenmaal geen lunchpauze. Maar het hele idee van deze tuin is gewoon goed. Alleen is het plan nog niet af.’

December 2010

26

Hugo Schuitemaker, fotograaf van de nutstuin

Zo’n boompje staat een heel verhaal te vertellen De eerste keer dat fotograaf Hugo Schuitemaker op het binnenterrein ging kijken was in februari 2010. Hij was door Fonds 1818 gevraagd het hele proces van parkeerplaats naar tuin in foto’s vast te leggen.

‘Een troosteloze plek was het, met al

Boompjes

die hoge bebouwing erom heen voelde

Zijn oog viel niet alleen op de geplande

het bijna claustrofobisch aan. Compleet

veranderingen maar ook op de onge-

onvoorstelbaar dat hier een leuke plek

plande. De klimop tegen de gevel van het

zou ontstaan. In het begin ging ik er zelfs

fonds bijvoorbeeld, die moest wijken voor

met tegenzin naartoe.’

de bestrating. Nadat de stam was doorgezaagd duurde het nog een poosje eer

Standpunt

de takken van de muur waren afgetrok-

Telkens fotografeerde hij op ooghoogte

ken. Hierdoor kwam een subtiel streep-

en koos voor liggende, verticale beelden.

jespatroon te voorschijn.

Want anders zouden de gevels rondom ‘het landschap’ te zichtbaar worden.

Of de boompjes tegen de gevel van het

Dergelijke constanten moesten ook weer

hotel; maanden moesten ze wachten

geen keihard dogma worden, dus op het

voordat ze eindelijk de grond in mochten.

moment dat de tuin af was kwam de

‘Ik stond voor een raadsel met die boom-

groothoeklens alsnog te voorschijn en

pjes. Ze hingen heel scheef en lullig

ging de camera zelfs een beetje schuin

tegen een hekje, vrolijk hun best te doen.

naar boven. ‘Bomen die de gevels door-

Uiteindelijk viel het kwartje; ze stonden in

breken, een vijver die de lucht weerspie-

de wacht, er moest eerst nog een glas-

gelt, mooie zichtlijnen die een ruimtelijk

plaat op de historische muur worden

gevoel geven, dat wilde ik ook laten zien.’

aangebracht. Zo’n boompje staat daar

Het licht moest neutraal en vlak zijn,

eigenlijk een heel verhaal te vertellen en

daarom werden de meeste foto’s aan

dat is gaandeweg wel in de fotografie

het eind van de dag genomen. ‘Pas op

terecht gekomen.’

het laatst heb ik direct zonlicht als ‘troef achter de hand’ ingebracht, om de geslaagdheid van het project eruit te persen.’

27

bij het jAARbericht 2010

26 april 2010

31 mei 2010

26 september 2010

28

Vergunningen Alles is in gereedheid gebracht om met de aanleg van de tuin te beginnen, wanneer de gemeente vraagt of er wel een aanlegvergunning is aangevraagd. De Blij is not amused; tijdens overleggen met gemeenteambte­ naren over de verbouwing van de kelderverdieping van de parkeergarage had hij nog geïnformeerd naar de geldende procedures en daarin was met geen woord gerept over een dergelijke vergunning.

De Blij: ‘Op dat moment heb ik toenmalig bestuursvoorzitter Peter Noordanus meegenomen en die bracht met een geweldig aplomb de stelling dat het absurd is dat er wel een vergunning nodig is voor het omzetten van een parkeerplaats in een tuin maar niet andersom.

Het verzet verkruimelde en we hebben de aanlegvergunning gekregen.’

Ook de aanleg van de hellingbaan, de muur aan de Laanzijde en de corridor verliep niet zonder slag of stoot. De Blij: ‘De welstandscommissie heeft zich tot in detail met de muur bemoeid, hoe hoog en hoe lang en hoe stevig die wel niet moest zijn. Wat betreft de toegang wilden we de aansluiting met de straat verbeteren maar dat is tegengehouden. De gemeente heeft zich ook heel lang verzet tegen de hellingbaan naar de parkeerkelder. Er is flink gediscussieerd, wat veel tijd gekost heeft. Maar wat telt is uiteindelijk het resultaat.’

29

bij het jAARbericht 2010

Robert van vliet, manager hotel ibis

Vanuit het hotel is het uitzicht mooier dan vanuit de tuin ‘Deze tuin is een fantastisch stukje natuur midden in de stad. Vanuit het hotel is het uitzicht mooier dan vanuit de tuin.’ Ook de reacties van de hotelgasten zijn volgens Robert van Vliet, manager van hotel Ibis aan de Jan Hendrikstraat, alleen maar positief.

‘Voorheen moesten we uitleggen dat

Ongewenste gasten

de parkeerplaats niet van ons was. Nu

Wat hij van de bijenkasten vindt? ‘Daar

denken onze gasten dat de tuin bij het

worden bij ons al een poosje grapjes

hotel hoort. Daar hebben we dus direct

over gemaakt. Wat ons betreft is het even

profijt van. Voor ons heeft de tuin heel

afwachten. We hebben geen horren en

duidelijk een toegevoegde waarde.’

als gasten het raam openzetten, willen

Volgens de manager is goed te zien dat

we natuurlijk niet dat er een zwerm bijen

veel aandacht aan het ontwerp en de

binnenkomt.’

inrichting van de tuin is besteed, ‘hier is geen gewoon stukje gras neergelegd met een paar bomen erop en klaar’. Vanaf de bovenste verdieping van het hotel is het uitzicht op de tuin volgens hem zo mogelijk nog aantrekkelijker.

Naast de passage vanaf de Jan Hendrikstraat ligt de parkeer- en leveranciersingang van het hotel. Deze ingang is vakkundig weggewerkt achter de glazen wand met honingraten. Links om de hoek, achter het groene hekwerk, is de deur naar de keuken, die tevens dienst doet als nooduitgang. ‘We willen nog wel een sleutel van het hek aan de overkant, zodat we er altijd uit kunnen, mocht er brand uitbreken of iets anders aan de hand zijn.’

30

In de grond De eerste grote actie was het slopen van het parkeerdek in maart 2010.

Daarna werden de noodzakelijke grondwerkzaamheden uitgevoerd.

Ruud van Adrichem stond op scherp om dit proces zo goed mogelijk te begeleiden.

‘Rioleringsbuizen werden in fases afgekoppeld. Buizen die heel waren hebben we laten zitten, de rest is gerepareerd of weggehaald. In principe moet de tuin zichzelf, heel letterlijk, kunnen bedruipen dus wilden we het regenwater in de tuin laten lopen. Behalve rioleringsbuizen kwamen we ook voedingskabels van het gesloopte computercentrum van de VSB-bank tegen en gasleidingen, noodstroom­ aggregaten, olietanks en putten. Het was ingewikkeld om alles te traceren omdat hier een bank gezeten heeft. Juist om die reden waren in het bouwarchief van de gemeente geen gegevens over deze locatie te vinden. Iemand mocht eens willen uitvogelen waar het geld bewaard werd.’

Vertraging Tegelijkertijd werden investeringen gedaan en vergunningen aangevraagd voor de toekomstige aansluiting van Het Nutshuis op een warmte-koude bron. ‘We hebben pijpen aangelegd naar de plek waar we willen gaan boren. Zo’n bron ligt op 120 meter diepte en daarmee kun je op een natuurlijke manier warmte en koudepieken opvangen.’

Het bouwproces liep vertraging op door de rioleringsproblemen en het aanvragen van de vergunning voor de bouw van de muur aan de Laan-kant. Maar daar heeft niemand echt last van gehad volgens Van Adrichem. ‘We konden hier zeggen: het eindplaatje moet ideaal zijn, dus dan duurt het maar wat langer.’ Tijdens de aanleg werden andere hekken besteld die mooier en veiliger waren dan in het oorspronkelijke plan en besloot het fonds geen kant- en klare voorzieningen voor het podium aan te leggen, maar eerst een testfase in te bouwen. ‘Door nog eens goed te kijken naar het hekwerk en na te denken over de programmering kwamen we tot betere oplossingen.’

Januari 2011

31

bij het jAARbericht 2010

32

‘Bijen zijn ook goed voor mijn platje.

Ze gaan op de bloemen zitten en bestuiven de boel, dus dat moet goed zijn’ Trees Vierling, bewoner Schoolstraat

33

bij het jAARbericht 2010

Trees vierling, bewoner schoolstraat

Vroeger was het een grasvlakte De rijen hortensia’s in potten op het dakterras van Trees Vierling hebben al frisgroene blaadjes. ‘Ik krijg er steeds meer bij en elk jaar slaan ze weer aan.

Straks komen er ook nog geraniums.’

Tachtig jaar is de voormalige typiste van

overheen, afschuwelijk met die gootjes’,

de Raad van State en al die jaren is ze in

en dus neemt ze halverwege plaats op

haar geboortehuis blijven wonen. Vanuit

een bank bij het podium. ‘Als je in de

haar windstille paradijsje boven de

zomer een korte rok aan hebt, krijg je

reisboekenwinkel aan de Schoolstraat ligt

splinters in je billen van deze bank.

de Nutstuin op een steenworp afstand.

Eigenlijk is het te ruw, misschien neem

Jammer dat ze net niet over het muurtje

ik de volgende keer wel een kussentje

kan kijken. Of ze meegaat om een wande-

mee. Oh kijk, die meeuw gaat zwemmen,

lingetje door de tuin te maken? ‘Oh ja, dat

dat heb ik nog nooit gezien.’ Dat er

lijkt me heel leuk. Ik ben al steeds bij het

bijenkasten geplaatst worden had ze al

hek op de Laan wezen kijken hoe het

gelezen in de nieuwsbrief van het fonds.

opschoot. Eenmaal in de tuin komen de

‘Bijen zijn ook goed voor mijn platje. Ze

herinneringen naar boven. ‘Vroeger was

gaan op de bloemen zitten en bestuiven

hier een grote grasvlakte en op de plek

de boel, dus dat moet goed zijn.’

van de parkeergarage stond een school.

De oudste bewoonster van de Gootjes

Schoolstraat is een oplettende kijkster,

Ik heb nog meegemaakt dat er een walvis

niets ontsnapt aan haar blik. ‘Oh, die

was aangespoeld op Scheveningen. Héle

Vlaamse Gaai daarboven, die zag je hier

lange tafels stonden er, waarop die vis

vroeger nooit. Ik hoop dat ze hier ook

werd tentoongesteld. Soms was er ook

eens nestkastjes voor de mussen gaan

kermis, totdat ze in de jaren vijftig of

ophangen. Deze tuin is daar heel geschikt

zestig dat grote pand aan de Jan Hendrik-

voor. En de paden vind ik leuk, ze zijn

straat gingen bouwen.’ Naar de overkant

gelukkig niet glad. Want als het glad is,

van de vijver durft ze niet, ‘daar ga ik niet

durf ik er niet overheen.’

Februari 2011

34

Aanleg van de tuin De aanleg van de tuin was voor Egbert Pronk, uitvoerder van Weverling Hoveniers, geen doorsnee klus. ‘Zo’n tuin als deze komen we niet vaak tegen. Een brug van platen over het water is wel heel bijzonder.’

Eerst werd de kelder volgestort met puin, waarna hij samen met zijn mannen de vijver bouwde. ‘We hebben 120 kuub zand aangebracht en alles ingewaterd, zodat de bodem niet meer kon inklinken.

Daaroverheen is vijverfolie gelegd. Op het diepste punt is de vijver nu 1.20 meter.’ Ook het maken van hoogteverschil in de vijver was volgens hem ‘nog wel een kunstje’. ‘Het water stroomt nu vanaf de Q-Park parkeergarage naar het fonds en wordt onder de grond door weer naar het beginpunt geleid.’ Met een grote kraan, voorzien van een zuignap, zijn stelcon-platen, ieder met een gewicht van 3500 kg, opgetild en op twee plaatsen over de vijver gelegd. ‘In de platen is ijzerslag aangebracht, dat als gevolg van oxidatie een bruinroestig effect geeft.

Glasplaat De bestrating, gele Ancienne Belgique betonklinkers, was daarbij vergeleken in een handomdraai gebeurd. Alleen rond de archeologische opgraving was het even puzzelen. Het historisch fundament bleek ten opzichte van de tekening een kwartslag gedraaid te liggen, waardoor de bestrating enigszins moest worden aangepast. Het fundament bestaat uit zachte steentjes die gelijk afbrokkelen als ze aangeraakt worden dus er moest heel voorzichtig een damwand omheen worden geslagen. Daaroverheen zijn twee glasplaten van Oostenrijks fabricaat gelegd met aan weerszijden inlaten voor de lucht circulatie. Tijdens de installatie schoot een hoekje van een van de platen af en werd een tweede plaat besteld, die vervolgens in spiegelbeeld werd aangeleverd.

Maanden later kwam een derde plaat en daarna ging de historische muur definitief onder het glas.

De muur aan de Laanzijde werd door een bouwbedrijf gemetseld, de kassen door een kassenbouwer uit het Westland en het plaatsen van het hekwerk is uitbesteed aan een daarin gespecialiseerd bedrijf.

Vanwege de vertraagde bouwvergunning voor de muur en een iets te optimistische planning duurde de aanleg van de tuin geen drie maar negen maanden. Uiteindelijk werd de tuin in april 2011 opgeleverd. >

35

bij het jAARbericht 2010

Kleurenweide Honderden heesters, klim- en vaste planten zijn geplant en ruim 9000 bloembollen zijn de grond in gegaan. Daarnaast zijn er 15 bomen geplant die allemaal goed zijn aangeslagen. Volgens Pronk is het een speelse tuin geworden die over vijf jaar behoorlijk volgroeid zal zijn.

Van de Lindeloof typeert de tuin als een ‘echte kleurenweide’. ‘Rood, geel, wit, paars, je komt alle kleuren van de regenboog in de tuin tegen. Het zijn natuurlijk ogende borders geworden waarin planten in vlakken zijn aangeplant. Per vak staan 5 tot 15 planten bij elkaar.

Die gaan op den duur ‘lopen’ en zaaien zichzelf verder uit. Heel veel planten zijn bekend, zoals seringen, rozen, vingerhoedskruid, lavendel en vrouwenmantel. We wilden voorkomen dat het allemaal ‘kijkgroen’ zou worden en om die reden staan er ook hazelaars, appel- en perenbomen en een notenboom in de tuin. De bomen zijn een paar jaar oud zodat ze al wat groter zijn. Het is dus ook een echte pluk- en smultuin geworden.’

Het sluitstuk van de tuin is de installatie van een groene gevel, op ongeveer een meter afstand van de Q-Park parkeergarage. Deze laatste klus vindt voor de zomer van 2011 plaats. Langs verticale roestvrij stalen draden zal klimop omhoog groeien en de parkeergarage aan het zicht onttrekken. Van Adrichem: ‘Q-Park renoveert de horizontale wanden van de parkeergarage en trekt de nieuwe gevel op.

Voorwaarde is wel dat wij de nieuwe gevel duurzaam onderhouden.’

Maart 2011

36

Laanzijde Iedereen was het er over eens dat de Laan geen prettige aanblik bood.

Om deze ‘gribus’ zoveel mogelijk aan het oog te onttrekken werd besloten de houten schutting in het midden van de Laanzijde te vervangen door een robuuste stenen muur.

Architect Ton van Bergen werd gevraagd een ontwerp te maken en aangezien dit gedeelte van de tuin sterk bepaald werd door de kassen en de moestuin besloot hij een ‘Westlandse’ muur te bouwen.

‘Nog steeds zie je op bepaalde plekken in het Westland gemetselde muurtjes met een kastje ertegenaan voor de druiven. Omdat de muur als een accu werkt en dus alle warmte opslaat heb je altijd een goede oogst.’ De muur in de Nutstuin bestaat uit ambachtelijk gemaakte rode bakstenen, afkomstig van Vogelensangh uit Deest, de enige nog kolengestookte ringoven in Nederland. ‘In combinatie met de steunberen kreeg ik dat Westlandse gevoel.’ In een ritmisch patroon zijn ook glazen bouwstenen aangebracht waar ledlicht uitkomt.

37

bij het jAARbericht 2010

Corridor Op het moment dat de tuin werd aangelegd kwam ook de onderdoorgang van de Jan Hendrikstaat, tussen het gezondheidscentrum en het Ibis Hotel aan de orde.

Hoe kunnen mensen verleid worden om hier naar binnen te gaan?

Van Bergen bedacht, in samenspraak met Janssen van Raay en Erkelens, een corridor die op een speelse manier geïnspireerd is op de bijen in de tuin. Met veel licht en felle kleuren. ‘Op de muur aan de rechterkant is een bijna abstracte zonnebloem, dertig maal de ware grootte, in knalgele tinten geschilderd met hele grote bijen erop. Dat heeft een vervreemdend en verrassend effect. Ter linkerzijde is een glazen plaat met daarop een raster van honingraten aangebracht. Een ‘wallwasher’ schijnt als een soort lichtgordijn deze wand aan, vanzelfsprekend met duurzame ledverlichting, waardoor de corridor een echte eyecatcher wordt. Ook in het plafond is ledverlichting aangebracht, dat met strepen het pad naar de tuin aanlicht.’

38

Duurzame tuin Het duurzame karakter van de tuin is uitvoerig tegen het licht gehouden. Janssen van Raay: ‘Voor Fonds 1818 is duurzaamheid heel belangrijk, dat willen we echt uitdragen.

Dat kom je bij deze tuin onder meer tegen bij de vijver. Al het puin van de binnenplaats is daarin gestort. Nog iets duurzaams zijn de zonnepanelen. De energie die we daarmee opwekken wordt teruggeleverd aan het elektriciteitsnet. Vaak kost het wel meer tijd om iets duurzaam aan te leggen. Dat zie ik ook terug bij aanvragers van duurzame projecten.’

Er is ook geprobeerd een gesloten grondbalans te creëren en dus zo min mogelijk zand aan- en af te voeren. Van Adrichem: ‘Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Met graven heb je soms enorme bulten en die liggen heel gauw in de weg. Die ga je dan verplaatsen of afvoeren en dat is altijd duur. Tijdens het slopen hebben we dat goed in de gaten gehouden.’

Daarnaast heeft de tuin duurzame lampen van cortenstaal, inheemse beplanting, en komt er op korte termijn hopelijk aansluiting op de eerder genoemde warmte-koude bron; op alle mogelijke manieren is het duurzaamheidsbeginsel in de tuin doorgevoerd. Volgens Janssen van Raay is de tuin wat dat betreft echt een visitekaartje van het fonds.

39

bij het jAARbericht 2010

Rein van Baar, directeur HOF

Het gaat tenslotte om de mensen erin Het ontwerp, de kas, de zonnecollectoren en de muur, alles vindt Rein van Baar mooi aan de Nutstuin. Het enige waar de directeur van de Haagse vrijwilligers­ organisatie HOF, gevestigd aan de Riviervismarkt 2, nog wel over nadenkt is het gebruik van de tuin.

April 2011

‘Het gaat tenslotte om de mensen erin.

Natuurlijk is het mogelijk deze tuin door een hovenier te laten onderhouden maar je kunt ook mensen uit de stad uitnodigen de tuin te beheren en er zelf iets in te gaan doen.’ Heel concreet denkt hij aan flatbewoners of anders mensen van Steinmetz de Compaan. Als Rein van Baar hoort dat een groepje vrijwilligers uit de buurt de moestuin voor hun rekening nemen, vindt hij dat heel mooi klinken. Maar het fonds moet wel op een paar dingen bedacht zijn. Want vaak leven er verschillende verwachtingen en ideeën bij vrijwilligers en wat doe je met de opbrengst van de moestuin? ‘Ik zou de worteltjes en peultjes in Het Nutshuis gebruiken of op de biologische markt verkopen. Op zo’n manier komt alles uit de tuin ten goede aan de stad.’ Een ding staat vast voor Rein van Baar: de tuin moet van de mensen worden en niet andersom.

40

â&#x20AC;&#x2DC;Het is een mooie beschutte plek met in de directe omgeving veel stuifmeel en nectarâ&#x20AC;&#x2122; Dick Brongers, voormalig stadsimker

41

bij het jAARbericht 2010

Carien Janssen van Raay, Imker Dick Brongers, voormalig stadsimker

Schiermoertje Stedelijk gebied is zo langzamerhand een aangenamer verblijfplaats voor bijen dan het platteland, met dank aan de monocultuur en grootschalig gebruik van insecticiden in de landbouw. Maar bijen in een publiekstuin, kan dat wel?

En wie gaat er dan voor zorgen?

Carien Janssen van Raay (adviseur natuur

zijn imkercarrière had hij wel vijf bijen­

en milieu bij Fonds 1818) werd gegrepen

volken. Of de Nutstuin een bijenvriende-

door het raadselachtige volkje, volgde

lijke tuin is? Brongers: ‘Het is een mooie

een bijencursus op landgoed Reigers-

beschutte plek met in de directe om-

bergen en is inmiddels afgestudeerd

geving veel stuifmeel en nectar. Dat zal

imker. Vol enthousiasme vertelt ze over

heerlijke honing geven, want er zijn nog

de komst van de nieuwe Nutstuin-

meer tuinen in de buurt met verschil-

bewoners. ‘Onze bijenkoningin

lende soorten bloemen. De bijen kunnen

Schiermoertje komt van Schiermonnikoog

ook uitzwermen naar het Lange Voorhout,

en is per post, in een krulspeldachtig

waar veel lindebomen staan. Mensen

kooitje, naar Den Haag overgekomen.

vergissen zich wel eens hoeveel bloemen

Zo’n koningin maakt haar eigen volk;

er in de stad zijn.’ De bijenkasten zijn,

ze wordt maar één keer door meerdere

geheel volgens de regels in de politie­

darren achter elkaar bevrucht en legt

verordening, op veilige afstand achter

voor de rest van haar leven honderd-

een heggetje en een glasplaat geplaatst.

duizenden eitjes.’ Omdat het Janssen

Het is nog even afwachten hoe ze zullen

van Raay nog aan de nodige praktijk­er-

reageren op de podiumactiviteiten in de

varing ontbreekt, heeft ze Dick Brongers,

Nutstuin in de avonduren. Janssen van

directeur Pulchri Studio en voormalig

Raay: ‘Als blijkt dat de bijen sterven of

stadsimker, als coach bij het bijenproject

naar het publiek toegaan, dan kan het

betrokken. Graag wil hij haar en nog twee

niet doorgaan. Wat voor mij wel telt is dat

collega’s van Het Nutshuis en Fonds 1818

het fonds iets voor de bijen doet, juist nu

verder inwijden in de wondere bijenwereld.

ze met uitsterven worden bedreigd. Op

Jarenlang hield Brongers bijen op het

deze manier kunnen we, hoe minimaal

platje van een school in het Statenkwartier

het ook is, een bijdrage aan de biodiversi-

waar hij als docent lesgaf. Op de top van

teit leveren.’

42

Mirjam Zweers, programmeur nutshuis

Mooie en intieme programma’s Op het eerste gezicht lijkt de robuuste vlonder aan het water vooral een idyllische plek voor contemplatie en bezinning. Goed verborgen kabels en kastjes verraden dat op deze plek nog meer te beleven valt.

Het is ook een podium waar vandaan

Voor zover nu bekend pakt de Nutstuin

licht, beeld en geluid de tuin ingestuurd

de komende maanden uit met een

kunnen worden. Misschien dat dichters,

Oogstfestival en een vijftal zomerfilms op

performers en singer-songwriters hier

een groot scherm. Misschien zit daar ook

straks hun kunsten gaan vertonen?

wel een Tarzan-marathon bij. Geen grote

Mirjam Zweers is programmeur van Het

concerten en luidruchtige theatervoor-

Nutshuis en beraadt zich nog op een

stellingen dus, want daarvoor is de

programma voor de Nutstuin. ‘Hopelijk

capaciteit van de tuin ontoereikend en

wordt de tuin een kleine oase in de stad.

zou geluidsoverlast op kunnen treden.

We willen mensen graag verrassen met

‘We kijken heel goed wat geschikt is voor

mooie en intieme programma’s.’ Vooral

deze specifieke plek. Als blijkt dat er niet

in de zomer zullen kleinschalige culturele

meer dan vijftig mensen in de tuin kun-

activiteiten op en rond het podium plaats-

nen, zijn we genoodzaakt onze plannen

vinden. Het programma is, net als de

aan te passen. Een kwestie van ervaring

programmering in het Nutshuis, gericht

opdoen dus.’

op lokale kunst en maatschappij.

Extra zaal Misschien zal de toon hier en daar iets frivoler zijn want de zomer is wel een moment om iets raars of grappigs te doen, vindt de programmeur. ‘Eigenlijk is het podium in de tuin een extra zaal van Het Nutshuis. Afhankelijk van de mogelijkheden breiden we het programma van binnen naar buiten uit.’

43

bij het jAARbericht 2010

» Boudewijn de Blij

‘Tonnen heeft deze tuin gekost, zeker als je nadenkt over de techniek die erin zit.

Alleen de zonnepanelen al, en dan de doorgang, de kassen, noem maar op. Maar we willen ook iets maken dat kwaliteit heeft. Het podium vind ik een van de leuke elementen in deze tuin. Hopelijk gaan daar optredens plaatsvinden, mensen erom heen, drankje erbij. Vanuit Het Nutshuis organiseren we culturele activiteiten in de tuin maar het maatschappelijke komt op de eerste plaats. Het culturele staat in dienst van het maatschappelijke, dat is onze filosofie. Het zou mooi zijn als mensen hier in de zon gaan zitten, hun boterhammetje opeten en dat niet voortdurend de orde gehandhaafd hoeft te worden. Als deze tuin maar bijdraagt aan een goede sfeer in de stad, dan is het een geslaagd project.’

44

Colofon Bij het jaarbericht 2010 is een uitgave van Fonds 1818 Redactie: Corien Bosch Interviews en teksten: Sep Schaffers Fotografie: Hugo Schuitemaker Concept en vormgeving: Ontwerpwerk, Den Haag Lithografie en druk: Drukkerij ANDO, Den Haag

Riviervismarkt 4, 2513 AM Den Haag - Postbus 895, 2501 CW Den Haag - T 070 364 11 41 - F 070 364 18 91 info@fonds1818.nl - www.fonds1818.nl www.fonds1818-24.nl

Kijk voor meer informatie en het hele jaarbericht op www.Fonds1818.nl