WANDELEN MET WIM

Te voet door een verhaal

Nederland is een land van cultuurlandschappen. Bijna elke vierkante meter wordt benut. Daarvoor is het meestal ontwaterd, ontsloten, opgedeeld en voorzien van infrastructuur. Ideaal om wandelend te verkennen. Achter molens en schaapskooien schuilen vaak boeiende verhalen. Vijf bijzondere wandelingen met als startpunt een plek met een – soms onverhoede – geschiedenis.

Tekst Wim Huijser foto’s Natuurmonumenten

ZUID-HOLLAND

Goudse Waag, Kaas- en Ambachtenmuseum, Gouda

Dat Gouda dé kaasstad is, mag als bekend worden verondersteld. De Goudse kaasmarkt bestaat al vanaf 1198. Generatieslang kwamen boeren uit omliggende dorpen met hun kaasbrik naar de Markt, aan de voet van het stadhuis, om daar hun kaas te laten keuren en verhandelen. Was een partij verkocht, dan ging die naar de Goudse Waag om gewogen te worden. Dat gold voor alle goederen die meer dan tien pond wogen, omdat daarover belasting moest worden betaald. Het is een traditionele handeling die nog elke zomer op donderdagmorgen bezocht kan worden. Op de omringende weekmarkt staan ambachtelijke werklieden die laten zien hoe vroeger onder andere klompen en kaarsen werden gemaakt.

CHEESE EXPERIENCE De uit 1668 daterende Goudse Waag werd ontworpen door Pieter Post, die ook het ontwerp maakte voor de Waag in Leiden, Huis ten Bosch in Den Haag en het Stadhuis van Maastricht. In het Kaas- en Ambachtenmuseum wordt verteld over de geschiedenis van kaas, de producten die hier werden de oud-Hollandse souvenirs heen. Van kaas lijken ze in Gouda overigens nooit genoeg te hebben. Daarom werd in 2020 aan de Agnietenstraat 21 ook de Gouda Cheese Experience geopend.

WANDELROUTE Behalve dat Gouda bekend staat om kaas, is het ook een historische stad met veel bezienswaardige plekken. Van de Markt met het iconische stadhuis tot de eerste fair-trade-straat van Nederland. Met de zes kilometer lange stadswandeling leer je Gouda ook op een andere manier kennen. Je komt niet alleen over de Markt en langs het stadhuis, maar je wandelt ook langs verstilde grachtjes en door nauwe steegjes en hofjes. De route start op station Gouda en is te lopen door middel van een routebeschrijving en een gps-track (zie wandelzoekpagina.nl/ wandeling/groene-wissel-gouda/15006). Daarnaast kun je ook besluiten een wandeling te maken door de polders in het buitengebied. De Goudse Hout Route is een ANWB-wandeling van acht kilometer die voert door het natuurgebied van het Goudse Hout. Na een korte wandeling door de weilanden loopt de route al snel langs en tussen de Reeuwijkse Plassen door. De kans is groot dat je hier watervogels als de grote karekiet en smient tegenkomt. De gemarkeerde route gaat grotendeels over verharde paden. Startpunt: station Gouda Goverwelle, Willemsplein 1, 2807 PA Gouda. Hier staat een informatiebord. Zie voor deze route en andere wandelmogelijkheden: wandel.nl/routes/wandelroutes-bijsteden-gouda.

gewogen en verhandeld en hoe kaas nog altijd wordt gemaakt. Op de begane grond van de Goudse Waag bevindt zich een museumwinkel met behalve de vanzelfsprekend Hollandse kazen ook verschillende hoogwaardige kaasmessen, kaasschaven en andere kaasbenodigdheden. Natuurlijk kun je ook niet om

• Goudse Waag, kaas- en ambachtenmuseum, Markt 35, 2801 JK Gouda. goudsewaag.nl & goudacheese-experience.com >

DRENTHE

Schaapskooi Ruinen – Dwingelderveld

Nationaal Park Dwingelderveld, ten noorden van het Drentse Ruinen, is een nat bos- en heidegebied met een omvang van bijna 4000 hectare. Het centrale deel van het park is zelfs het grootste aaneengesloten natte heidegebied dat nog over is in West-Europa. Behalve door te plaggen en te maaien, onderhoudt Natuurmonumenten de heide door er een schaapskudde te laten grazen. Door het begrazen vergrast de heide minder en door het ‘snoeien’ van de heidestruikjes blijft de heide krachtig en gezond. Een van de twee kuddes die hier grazen is schaapskudde Ruinen.

DRENTS HEIDESCHAAP De ongeveer driehonderd schapen van deze kudde zijn allemaal van een eeuwenoud ras: het Drentse heideschaap. De schaapskooi en de beheerderswoning, gelegen aan de Benderse, werden in 1949 gebouwd in opdracht van de Natuurbeschermingswacht Meppel en Omstreken. In de loop der tijd raakte de kooi onder andere door ruimtegebrek verouderd. Daarom besloot men een jaar of vijf geleden een nieuwe schaapskooi te bouwen, die in de zomer van 2017 in gebruik werd genomen. Het gebouw is zo bijzonder dat het de Drentse Architectuurprijs kreeg. De inmiddels gerenoveerde oude kooi wordt tegenwoordig gebruikt als onderkomen voor de lammetjes. Tegelijk kon er in 2018 permanent een informatieruimte van WANDELROUTE Vanaf Bezoekerscentrum Dwingelderveld van Natuurmonumenten start de 4,7 kilometer lange wandelroute Nationaal Park Dwingelderveld. De route voert ook over de Ruiner Es, een bolvormig stuk landbouwgrond dat in het midden iets hoger ligt omdat daar al eeuwenlang schapenmest en heideplaggen zijn uitgestrooid om het bouwland vruchtbaar te houden. Tot de komst van de kunstmest konden de boeren gemakkelijker veel grotere stukken landbouwgrond vruchtbaar maken. Bij de ruilverkaveling Ruinen in de jaren tachtig kwam een deel van de es in handen van Natuurmonumenten, waarna de kleinschalige indeling gehandhaafd bleef en er sindsdien op de smalle percelen vooral rogge wordt geteeld. Dit graangewas groeit ook goed zonder kunstmest en biedt, mits er niet gespoten wordt, plaats aan verschillende akkeronkruiden, zoals korenbloem, akkerviooltje en korensla. Ook voor patrijzen, kwartels en reeën vormen deze ouderwetse akkers een welkome voedselbron. Het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten is ook het startpunt van een langere gemarkeerde wandelroute van 13 kilometer. Parkeren is mogelijk bij Bezoekerscentrum Dwingelderveld, Benderse 22 in Ruinen. Daarvandaan is het ongeveer een kwartier lopen naar de schaapskooi. Gehandicaptenparkeerplaatsen zijn aanwezig vlak bij de schaapskooi.

© Hanneke Luning Stichting Het Drentse Heideschaap worden geopend. De nieuwe schaapskooi maakte het mogelijk om de kudde te laten doorgroeien van 300 naar zo’n 450 schapen. Gezamenlijk begrazen ze een oppervlakte van zo’n zeshonderd hectare.

Elke dag, zowel ’s zomers als in de winter, begrazen de schapen de heide. Schaapherder Michiel Poelenije en zijn hulpherders nemen ze om 9.30 uur mee, om pas rond 16.00 uur weer terug te keren. Alleen in de zomer blijft de kudde nog een uurtje langer op de heide. Bezoekers zijn elke dag welkom om te kijken naar het vertrek of de aankomst van de schapen. Naast de schaapskooi staat een tien meter hoge uitkijktoren, waar vanaf je een fantastisch uitzicht hebt over het Dwingelderveld, de heide, de talloze vennen en natuurlijk de schapen. Ook bij grijs en mistig weer heeft het heidegebied een mystieke woestheid.

• Schaapskudde Ruinen, Benderse 36, 7963 RA Ruinen. schaapskudderuinen.nl

NOORD-BRABANT

Bierbrouwerij en stokerij Oijen

Het dorpje Oijen, ten noorden van Oss, ligt in een typisch Brabants landschap met polders, uiterwaarden, slingerende dijken, sfeervolle middeleeuwse stadjes en dorpskernen met een rijke historie. Aan de bovenkant kronkelt de Maas en naar het oosten en westen kijk je uit over de polders van Oijen en Macharen. Iets verder liggen de bossen en heidevelden in de Maashorst. Te midden van dit groene land staat aan de Kasteeldijk Bierbrouwerij Oijen. De schapen van de buurman grazen in de weide en de varkens Henk & Hannie worden gevoerd met bierbostel van de brouwerij. Hier wordt gewerkt volgens oude receptuur en met verrassende ingrediënten – zonder toevoeging van geur-, kleur- en smaakstoffen – die de bieren stuk voor stuk een eigen karakter geven. Natuurlijk vloeit het Oijense bier ook uit de huistap.

NIEUWE DISTILLATEN Sinds een jaar of zes stookt Jop, de distillateur des huizes, ook een eigen limoncello. In eerste instantie was die bedoeld voor het restaurant van Brouwerij Oijen, maar dankzij goede mond-totmondreclame ligt de Jan Limoen Limoncello inmiddels ook bij een aantal horecazaken in het oostelijk deel van Noord-Brabant. Na zijn opleiding tot distillateur heeft Jop zijn smaak verder verbreed. Dat leidde tot nieuwe distillaten, maar altijd met oog voor lokale producten en mooie verhalen. Appels en peren uit eigen boomgaard, granen uit de bierbrouwerij en speciale kweeperen uit de tuinen van het nabijgelegen Kasteel Oijen zorgen voor deze bijzondere distillaten. Inmiddels bieden de stookketels een ruime keuze in jenevers, likeuren en eaux de vie. De Brouwerij & Stokerij zijn open voor proeverijen, met een uitleg over de werkwijze. Al blijven sommige dingen natuurlijk geheim. WANDELROUTE De wandelroutes van Happen en Stappen brengen je naar de mooiste plekjes van de Lage Landen, de route voert van koffie tot hoofdgerecht. Je kunt kiezen tussen een ochtend- of middagarrangement met verschillende starttijden. Bij het startpunt ontvang je een routebeschrijving die hier aan het einde van de dag weer wordt ingeleverd. Als je ervoor kiest om te starten bij Bierbrouwerij Oijen ziet een dagje Happen en Stappen er als volgt uit: start met koffie/thee met gebak bij Brouwerij Oijen. Vervolgens wandel je verder naar De Winkel Borrel en Eetbar in Oss voor een smakelijk soepje. Daarna wandel je terug naar Bierbrouwerij Oijen waar je een lunchgerecht of een heerlijk hoofdgerecht geserveerd krijgt.

• Bierbrouwerij Oijen, Oijense Bovendijk 61, 5394 LA Oijen. speciaalbierbrouwerij.nl & happenenstappen.nl (voor de eetarrangementen) >

© René van Stormbroek

GELDERLAND

Museumboerderij Mariahoeve – Putten

Het verhaal van de Mariahoeve begon eigenlijk pas na het overlijden van Maria van den Brink, de laatste bewoonster van deze in 1907 gebouwde Veluwse boerderij. Maar liefst 354 erfgenamen bleken met elkaar het erf in eigendom te hebben. Zij gaven uiteindelijk aan één persoon toestemming om de erfenis af te handelen. Uitdrukkelijke voorwaarde was wel dat het geheel voor de toekomst behouden zou blijven en een museumbestemming zou krijgen. Daarop kocht de gemeente Putten zowel de boerderij, de bijgebouwen als de grond aan om deze te verpachten aan Stichting Puttens Historisch Genootschap. Dankzij het feit dat het pand op de rijksmonumentenlijst staat kon in 2005 de Mariahoeve grondig worden gerestaureerd. Twee jaar later werden zowel de woning als enkele opstallen ingericht als boerderijmuseum en schenkerij.

MECHANISATIE De Mariahoeve is een van de vele boerderijen die in de 20ste eeuw als paddenstoelen uit de grond schoten. Het waren gezinsbedrijven die moesten leven van een paar hectare bouwland voor het verbouwen van graan, aardappelen en voederbieten, koeien, varkens, kippen en een paard. Verder was er vaak de opbrengst van een moestuin en een kleine boomgaard. Als gevolg van mechanisatie en schaalvergroting maakte dit type boerderij in het laatste kwart van de vorige eeuw snel plaats voor moderne boerenbedrijven. Gelukkig gold dat niet voor de Mariahoeve waar ‘alles’ nog is zoals Maria het heeft nagelaten. Het museum is te bezoeken aan de hand van een audiotour die je terugvoert naar het leven van de familie Van den Brink. Met behulp van een iPad kun je zelfstandig op pad over het boerenerf. WANDELROUTE De Mariahoeve ligt aan het 12 kilometer lange Norderpad, een van de ruim honderd Klompenpaden in Gelderland. De route loopt over eeuwenoude kerkenpaden, landwegen en landgoederen en langs waterpartijen in het buitengebied van Putten. De route kan worden verkort tot 4 of 10 kilometer Eventueel kan er worden overgestapt op twee andere Klompenpaden: het Pelserpad (14 km) en het Hoeverveldpad (15 km). Startpunt is Kerkplein 15 in het centrum van Putten. Parkeergelegenheid aan de achterzijde van het gemeentehuis, te bereiken via de Brinkstraat. Maar de rondwandeling kan ook worden opgepakt vanaf de Mariahoeve.

• Mariahoeve, Kiefveldersteeg 11, 3882 RG Putten. mariahoeveputten.nl >

LIMBURG

Leumolen - Leudal

Het Leudal, gelegen aan de westkant van de Maas tussen de MiddenLimburgse dorpen Haelen, Heythuysen en Roggel, is een geliefde omgeving voor wandelaars. Wie bij Neer rechtsaf slaat komt na het passeren van de aspergevelden in een afwisselend landschap terecht, dat grotendeels begroeid is met bos. Hier stromen de Leubeek (zoals dit deel van de Tungelroyse Beek ook wordt genoemd) en de Zelsterbeek, die tussen Nunhem en Neer samenvloeien tot de Neerbeek. Een paar honderd meter verderop loopt ook de Haelense Beek. In het gebied zijn in de loop van de tijd verschillende beekdalen zo diep uitgesleten dat ze hier en daar op ravijnen lijken. Door de hoogteverschillen stroomt het water er snel langs oevers die in het voorjaar begroeid zijn met een tapijt van bosanemonen, dalkruid en lelietjes-vandalen. Behalve het gevarieerde natuurschoon van loof- en naaldbomen, heide en droge graslanden kent het Leudal ook een enorm gevarieerde fauna. Zo bivakkeren er vossen, dassen, marterachtigen en reeën. Sinds een jaar of twintig is ook de bever weer terug in het Leudal. In de loop van de 20ste eeuw zijn de meeste beken op de Midden-Limburgse van het graafschap Horn. Eind 18de eeuw werd de lemen vakwerkmolen vervangen door een stenen bouwwerk. Bij die gelegenheid werd het jaartal ‘1773’ in de muurankers vereeuwigd. Nadien werd de molen, die tot dat moment altijd had dienstgedaan als korenmolen, met een oliemolen uitgebreid en het dak met een torentje bekroond. De oliehoudende zaden worden onder molenstenen van de zogenaamde kollergang tot meel gewalst. Dat wordt vervolgens verwarmd, waardoor de olie makkelijker te winnen is. Tenslotte wordt het warme meel in zakjes in de slagbank geklemd, waarna de uitgeperste olie kan worden opgevangen in een pan. De oliemolen stopte in de jaren 1920, de graanmolen zo’n dertig jaar later. Ondertussen had de laatste erfgename de Leumolen verkocht, waarna deze in 1956 in bezit kwam van Staatsbosbeheer en grondig werd gerestaureerd. Sindsdien werkt hij alleen nog voor demonstratiedoeleinden en kan er sinds 2008 ook weer olie worden geslagen. Het hele jaar door is op de eerste en derde zaterdag van de maand de oliemolen in werking.

WANDELROUTE Er zijn talloze wandelmogelijkheden in en om het Leudal. Onder andere het Hertogenpad (LAW 13) loopt dwars door het natuurgebied, maar er zijn ook kortere wandelroutes te vinden waarvan een aantal gemarkeerd is met gekleurde paaltjes. De meeste starten bij Bezoekerscentrum Leudal aan de Roggelseweg 58 in Haelen. Hier start ook de 13 kilometer lange Trage Tocht Leudal. Deze is te downloaden op wandelzoekpagina.nl/wandeling/ trage-tocht-leudal/15879.

zandgrond gekanaliseerd. Dit om de afwatering voor de landbouw te verbeteren. Dankzij de werkverschaffing in de jaren dertig konden daarvoor goedkope arbeidskrachten worden ingezet, die de ene na de andere beek aanpakten. Aanvankelijk stond ook de Leubeek met zijn zijtakken op de nominatie om te worden rechtgetrokken. Het was met name dankzij de inspanning van dr. Jac. P. Thijsse dat zowel de Leubeek als de Zelsterbeek intact zijn gelaten. Thijsse beschouwde het beekdal als behorend tot ‘de beste dingen van Nederland’.

PRACHTPLEK De Leumolen in Nunhem, die in 2013 werd verkozen tot ‘PrachtPlek van Nederland’, maakte vanaf 1701 deel uit van het Elisabethklooster. Dat gold ook voor de aangrenzende boerderij en de graslanden. Het houten beeldje van de heilige Ursula dat in een nis in de voorgevel staat, is daarvan het bewijs. De waarde van het bouwwerk zit vooral in de combinatie van zowel rijke natuur als de cultuurhistorie. De molen werd voor het eerst vermeld in 1461. Samen met boerderij de Leuhof vormde hij een leen

• Leumolen, Leumolen 3, 6083 BL Nunhem. leumolen.nl