ONZE TAAL

Raymond Noë

is (web)redacteur bij ‘Onze Taal’, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers.

onzetaal.nl

Soms vaak

Er is een dichtbundel van Judith Herzberg van zestig procent, of toch tachtig met de titel Soms vaak. Dat is zo zonder procent of misschien nog wel meer? context een verwarrende titel, want wat is Of, o gruwel, nog minder? ‘soms vaak’? Bedoelt de dichteres iets als Om meer inzicht te krijgen in deze ‘Soms gebeurt het vaak’? Of ‘Soms doet-ie ’t materie heeft een team wetenschappers vaak?’ Het titelgedicht brengt ook al geen uitkomst, rond voormalig ‘wiskundemeisje’ en nu want dat gaat over een bok die vaak (dus niet soms) op hoogleraar wetenschapscommunicatie z’n hok gaat staan, bij gebrek aan bergen – als metafoor Ionica Smeets onderzoek gedaan naar voor dat iedereen weleens de grootste of de beste wil frequentiewoorden zoals hierboven zijn, ook al is daar geen echte aanleiding toe. Dat is genoemd, en ook naar ‘kanswoorden’, mooi gezegd – iedereen is weleens een bok op een hok zoals zeker, grote kans, waarschijnlijk, te – maar we schieten er niet veel mee op. verwachten, vermoedelijk, kan gebeuren, Wat de titel nog extra verwarrend maakt, is dat soms en twijfelachtig en onwaarschijnlijk. Ze vaak ietwat vage begrippen zijn. Want hoe soms is vroegen proefpersonen om aan te geven ‘soms’ nou precies? En hoe vaak is ‘vaak’? Het welk percentage ze bij al die woorden Nederlands kent veel van dat soort woorden om voor zich zagen. Zo bleek bij grote kans een frequentie aan te duiden: altijd en dat veel mensen dit vertalen als nooit liggen aan de uiteindes van ‘tachtig procent’. Ook de balk, maar daar tussenin liggen ook nog woorden als vaak, doorgaans, meestal, dikwijls, geregeld, begriptaal ‘zeventig’ en ‘negentig’ scoorden vrij hoog, maar er waren ook uitschieters bij regelmatig, misschien, af en toe, nu en dan, soms en ... naar ‘veertig’ en ‘honderd’ – en als zelden. ‘Vaak’ is vaker dan jij nou die ‘honderd’ ‘soms’, en ‘soms’ is vaker dan bent, en je arts die ‘zelden’, maar hoe vaak het ‘veertig’, dan heb je toch een allemaal precíés is… serieus verschil van inzicht. Dit Dat we niet precies weten hoe vaak ‘vaak’ is, is dat erg? voorbeeld is natuurlijk een extreem Nou nee, in het dagelijks leven komen we er goed uit geval, maar ook het verschil tussen een met z’n allen. (‘Hoe vaak eet jij pizza?’ ‘Nou soms.’ slaagkans van zeventig (jij) en negentig ‘O, da’s niet zo vaak.’) Maar er zijn situaties waarin (de arts) kan ertoe leiden dat je van een het toch al wat belangrijker is. Bijvoorbeeld wanneer behandeling afziet die eigenlijk best een arts (v/m) zegt dat een bepaald medicijn soms wel kansrijk is. bijwerkingen oplevert (‘droge huid en schele hoofd- Artsen kunnen natuurlijk nooit heel pijn’). Je weet dan niet wat hij/zij bedoelt met soms, precies zijn in hun voorspellingen en behalve dat de kans groter is dan nul, en dus vul je zelf houden het daarom bewust een beetje maar wat in. Nu zullen nog steeds weinig mensen vaag, maar de volgende keer dat er in de wakker liggen van de kans op schele huid en droge spreekkamer wat onduidelijk over ‘soms’ hoofdpijn, maar het wordt allemaal wat urgenter als het of ‘vaak’ of zelfs ‘soms vaak’ gesproken gaat om de kans op genezing bij een ziekte, of over de wordt, kan het misschien geen kwaad kans op succes bij een operatie: ‘Meestal gaat ’t goed’. om even om duidelijke taal te vragen. Bedoelt de geneespersoon met ‘meestal’ een kans Artsen zijn geen dichters tenslotte. •

woorden woordenspelling