De boerin september 2014 by CRV Uitgeverij/CRV Publishers

JAARGANG 4 • SEPTEMBER 2014 • DE BOERIN IS EEN UITGAVE VAN CRV

Samenwerken:

van je familie moet je het hebben • Wikken en wegen over weidegang • Vier vakantieverhalen: ‘Papa blijft thuis’

DB02_Cover.indd 4

15-09-14 14:21

Hoe breng ik het bedrijf verder na de opvolging?

Een goed presterende veestapel is de basis. Het is je bron van inkomsten, een levenswerk dat je voortzet. Maar hoe doe je dat op jouw manier? En hoe bereid je je voor op de toekomst? CRV helpt met advies, dienstverlening en slimme oplossingen. Om je veestapel te managen en om de continu誰teit van het bedrijf te waarborgen. De veestapel maakt het verschil, ook voor jou als opvolger.

BETTER COWS | BETTER LIFE

CRVARN0219 Corporate adv opmaak.indd 2 DB02_p02.indd 2

Meer weten? Bezoek www.crv4all.nl, bel 088 00 24 440 of volg ons op twitter @crv4all

07-08-14 11:12 10:28 15-09-14

DB02_p03.indd 3

15-09-14 14:30

in dit nummer BOERIN AAN HET WERK SAMENWERKEN: VAN JE FAMILIE MOET JE HET HEBBEN 6 ONDERNEMENDE BOERIN: HILDE DE SUTTER 16 KALVEROPFOK: MELKPOEDERETIKET ONTRAFELD 22 KALVEROPFOK: KALVEREN AAN DE AUTOMAAT 36 IN BEELD: OP ZOEK NAAR EEN TOCHTIGE KOE 50

BUITEN DE DEUR BESTUUR: ANITA HEIJDRA EN HELMA LODDERS 26 OPINIE: WIKKEN EN WEGEN OVER WEIDEGANG 28 VRIJE TIJD: BOERIN OP VAKANTIE 42

INSPIRERENDE BOERINNEN

Beste boerinnen, ‘En waar ga jij dit jaar op vakantie?’ Het is elk jaar een standaard vraag die ik aan het begin van de zomerperiode van collega’s voorgeschoteld krijg. Op mijn huwelijksreis in 2007 na gerekend, was mijn antwoord voor de zoveelste keer negatief. De koeien zomaar voor enkele dagen achterlaten, dat is nu eenmaal niet aan de orde. En met Frankrijk, de Belgische kust en enkele populaire attractieparken op een steenworp afstand hoeven wij ook voor de kinderen niet per se ver de deur uit. Voor een doorsnee burger klinkt het vast vreemd: niet langer dan één dag van huis weggaan in vakantietijd. Maar toch doet het me altijd weer glimlachen, die vraag naar vakantieplannen. Drie weken gewoon thuis zijn is voor mij eigenlijk non-stop in de rol van boerin rondhossen in overall; en juist dat ervaar ik als vakantie. De ene dag rustig, de andere weer druk en gewoon eens de tijd hebben om klusjes – die toch al te lang bleven liggen – op te pakken. Heerlijk, ik geniet er altijd weer met volle teugen van.

GEVANGENISPASTOR: MARIAN BOERSEN-RIGTER 15 IJSMAAKSTER: ANNEMIE STEENSELS 32 ZWEEDSE BOERIN: JOSÉ COEVERT 40

DAMESDINGEN COLUMN FEMKE: WAKKER MENS 25 MAKE-OVER: MIRANDA NOLTEN 34 GEKNIPT: VAN ALLES VOOR DE BOERIN 46 KIJKJE IN DE KEUKEN: KARIN EN PIET VAN DER MEER 48 BOERIN VERTELT: BEDRIJFSOVERNAME 53 STRIP: COMMUNICATIE? HO MAAR 54

Annelies Debergh redacteur De Boerin Volg De Boerin op Facebook en blijf op de hoogte van het laatste nieuws.

DB02_Inhoud.indd 4

15-09-14 14:46

42 JAARGANG 4 • SEPTEMBER 2014 •

Colofon De Boerin is een uitgave van CRV BV en verschijnt twee maal per jaar. Redactie Hoofdredacteur: Jaap van der Knaap Adjunct-hoofdredacteur: Inge van Drie Redactie: Jorieke van Cappellen, Annelies Debergh, Florus Pellikaan, Ivonne Stienezen en Tijmen van Zessen Eindredactie: Mirjam Braam, Lieke van den Broek, Ingrid Sevenster Fotografie: Harrie van Leeuwen, Kristina Waterschoot Beeldbewerking: Rogier van der Weiden Vormgeving: André Fris, René Horsman, Esther Onida Aan dit nummer werkten mee: Alice Booij, Wytske Coevert (40), Elly Geverink (43, 45), Foto Danielle (34, 35) Lucy Keijser, Wichert Koopman, Els Korsten (11), Mark Pasveer (42, 44) en Femke Marije Wiersma Advertenties: Jannet Fokkert, Willem Gemmink, Froukje Visser

DE BOERIN IS

EEN UITGAVE

VAN CRV

De Boerin gemist? Niet-leden van CRV kunnen zich abonneren op De Boerin. Tarieven per jaar: Nederland en België: € 10, binnen EU: € 15, buiten EU: € 20. Prijzen excl. 6% btw. Bel voor opgave van een abonnement: (0031) (0)26 38 98 806. Of stuur een e-mail: boerin@crv4all. com. Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan de redactie geen aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijke onjuistheden of onvolledigheden. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij CRV BV c.q. de betreffende auteur. Artikelen uit De Boerin mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden na schriftelijke toestemming van CRV.

Samenwerken

van je familie : je het hebben moet

Druk: Senefelder Misset Doetinchem Op de cover: Hilde De Sutter (zie ook pag. 16)

Uitgever: Rochus Kingmans Adres Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem tel.: 026 38 98 800 Vlaanderen: Van Thorenburghlaan 14, 9860 Oosterzele tel.: 09 363 92 11 e-mail: boerin@crv4all.com

• Wikken en we ge • Vier vakantiev n over weidegang erhalen: ‘Papa blijft th uis’

DB02_Cover.ind

d 4

15-09-14 14:21

DB02_Inhoud.indd 5

15-09-14 14:47

HOOFDARTIKEL

DB02_Hoofd.indd 6

12-09-14 18:24

Van je familie moet je het hebben

Samenwerken op één erf: naast alle prachtige voordelen van een familiebedrijf zijn er ook nadelen. Zo is er de verstrengeling van werk en privé. In die samenwerking tussen man, vrouw, kinderen en familie ligt een aantal gevaren op de loer. Aan accountants, fiscale juristen en notarissen worden duizenden euro’s gespendeerd om de financiële zaken op het bedrijf goed te organiseren. Maar hoe zit het met de communicatie binnen samenwerkende families? TEKST ALICE BOOIJ

De personen op deze foto hebben geen relatie met het artikel

DB02_Hoofd.indd 7

12-09-14 18:24

HOOFDARTIKEL

Mediator Johan Weerkamp: ‘Vrouwen vervullen sleutelrol bij oplossen van problemen’ ‘H

et zĳn vaak vrouwen die bellen als de samenwerking niet goed loopt.’ Agrarisch mediator Johan Weerkamp krĳgt over het algemeen alleen met samenwerkende families te maken als het niet goed gaat. ‘Gelukkig komt dat niet vaak voor, maar het conflict kan hoog oplopen. Het kan zelfs leiden tot verkoop van het bedrĳf en onherstelbaar beschadigde familierelaties. Dat veroorzaakt veel leed.’ Samenwerken is in de agrarische sector een extra lastig fenomeen, zo geeft Weerkamp aan, omdat privé en zakelĳk door elkaar lopen. ‘Dat is aan de

ene kant de kracht van het familiebedrĳf, waarbĳ hard werken, een hoge betrokkenheid en veel verantwoordelĳkheid belangrĳke voordelen zĳn. Maar het betekent ook dat je samenwerkt met je man, vrouw, vader of moeder. Zakelĳke problemen kom je ook privé tegen en andersom.’

Rollen lopen door elkaar In de relatie tussen ouders en kind lopen er in de samenwerking wel vier verschillende rollen door elkaar. ‘Je bent altĳd de zoon van je vader. Hĳ is je opvoeder, maar op een gegeven moment ook een opleider in het bedrĳf en daarna zakelĳk partner in de maatschap’, aldus Weerkamp, die aangeeft dat dit net zo goed voor moeder-zoon- en vader-dochterrelaties geldt. ‘Na verloop van tĳd veranderen die rollen. Dat zĳn ook vooral de momenten waarbĳ spanningen ontstaan. Wanneer de opvolger zegt: “Ik weet eigenlĳk meer”, reageert de ouder met: “Maar ik heb meer ervaring”.’ Het moet duidelĳk zĳn vanuit welke rol je elkaar aanspreekt, geeft Weerkamp aan. ‘Benoem dat ook in gesprekken.’ Dat is niet gemakkelĳk, omdat in het familiebedrĳf de emotionele banden met het zakelĳke bedrĳfssysteem zĳn verweven. ‘In het bedrĳf is de ratio belangrĳker dan de emotie, in de familiesfeer is het precies andersom.’ Dat kan voor verwarring zorgen. ‘In het zakelĳke leven zeggen mensen elkaar

DB02_Hoofd.indd 8

12-09-14 18:24

SUZANNE RUESINK, BOERT SAMEN MET OUDERS: ‘ZORG ERVOOR DAT JE EEN EIGEN PLEK HEBT’

‘Wanneer je met je ouders een zakelijke relatie hebt, knalt het soms wel eens. Dan is het belangrijk dat je een eigen plek hebt waar je even tot rust kunt komen en kunt nadenken.’ Suzanne Ruesink (28) uit het Gelderse Aalten werkt in maatschap met haar vader Erik en haar moeder Joke, maar woont niet op hetzelfde erf. ‘Dat wilden we allemaal per se niet. Ik heb eerst op het bedrijf gewoond in een vakantiewoning, maar

wel met een eigen oprit en een eigen tuin’, aldus Suzanne. ‘Je werkt al veel samen en ziet elkaar privé ook veel, dan is het belangrijk dat je ook je eigen ding kunt doen. Het is niet gezond als je dag en nacht op elkaars lip zit.’ Inmiddels is Suzanne verhuisd naar een ruimere woning aan de overkant van de weg. Bij deze keuze en de verbouwing heeft haar vriendin Bernadet – die fysiotherapeute is – een doorslaggevende stem gekregen. ‘Ze kiest voor mij, maar daarmee is ook bepaald waar ze woont. Ik vind dat ze veel moet opgeven en daarom is het heel belangrijk dat ons huis vooral ook haar plek is.’ Toen Suzanne na haar opleiding op het bedrijf aan de slag ging, stelden haar ouders haar meteen voor om ook in de maatschap te komen. ‘Zo werd ik meteen meer bij het bedrijf betrokken.’ Ook haar twee zussen werden betrokken in dit besluit. ‘Je moet daar open over communiceren.

Vooral voor ouders is dat een lastig proces: ze willen alles eerlijk verdelen en niet kiezen tussen de kinderen. Wanneer ze het ene kind helpen bij de bedrijfsovername kun je van een ander de vraag verwachten of we hen willen helpen bij het kopen van een huis.’ Volgens Suzanne doen ze binnen hun bedrijf veel ‘op gevoel’. Dat is niet altijd goed, realiseert ze zich. ‘We praten ook af en toe met een overnamecoach en dan komen er toch belangrijke zakelijke dingen aan de orde, zoals een testament en wat te doen als mijn ouders met pensioen gaan.’ Onderwerpen waar veel emotie bij komt kijken. ‘Mijn ouders zijn van een generatie die niet zo gemakkelijk over gevoelens praat en eigenlijk ben ik ook wat gesloten. Door mijn vriendin durf ik die vragen wel te stellen, het is tenslotte belangrijk dat we het voor elkaar goed regelen. En ja, als vrouw praat je misschien wel gemakkelijker over gevoelige dingen.’

DB02_Hoofd.indd 9

12-09-14 18:24

HOOFDARTIKEL

DB02_Hoofd.indd 10

12-09-14 18:25

CORNÉ ANSEMS, BOERT SAMEN MET OUDERS EN ZUS: ‘EEN COACH HIELP ONS MET TEAMBUILDING, WE HEBBEN NU MEER BEGRIP VOOR ELKAAR’

‘Je kunt een heel goede arts zijn, maar je vak toch niet kunnen overbrengen op je patiënten. Daarmee kun je de communicatie in een familiebedrijf soms ook vergelijken.’ Corné Ansems werkt samen met zijn ou-

ders Walter en Lies en zus Erica op hun melkveebedrijf en kaasmakerij in Hoogeloon. In de aanloop naar de bedrijfsovername zochten ze hulp van een coach. ‘Er waren soms kleine ergernissen of woordenwisselingen. Die coach heeft ons geholpen met de teambuilding, we hebben nu meer begrip voor elkaar.’ Samenwerken binnen een familiebedrijf is emotioneel. ‘Je wilt elkaar niet kwetsten’, legt Corné het dilemma uit. ‘Maar zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Het kan averechts werken.’ Zover kwam het bij de Ansems niet, ze deden samen een test in ondernemersstijlen. ‘Ik ben een vlinder’, aldus Corné over de uitkomst die in verschillende dieren werd uitgedrukt. ‘Ik ben creatief en kan veel dingen tegelijk.’

de waarheid en gaan vrolĳk om vĳf uur naar huis. In het familiebedrĳf kom je elkaar daarna ook nog tegen, dan is het lastig om eerlĳk tegen elkaar te zĳn.’

Spanningsveld tussen generaties De Vlaamse psychologe Elke Van Bogaert – getrouwd met een melkveehouder – maakt onderscheid tussen generatieconflicten tussen ouders en opvolgers en de problemen die bĳ koppels ontstaan. ‘Bĳ een overname bestaat altĳd een spanningsveld tussen de oudere generatie die het bedrĳf wil afbouwen en de jongere generatie die vol energie wil investeren. Dat botst, ook als de relatie goed is.’ Privacy is in dit geval het sleutelwoord. ‘Je kunt beter een paar huizen van de boerderĳ af wonen.’ Als partners samenwerken, is het volgens Van Bogaert heel belangrĳk om tĳd voor elkaar te maken naast het werk. ‘Anders neem je de problemen van achter mee naar binnen. Je moet elkaar nog wel als stel blĳven zien en niet als werkkrachten.’ Ze noemt een avond weg of samen een weekendje op vakantie goede manieren om elkaar opnieuw te ontdekken. ‘Quality time is niet samen de kalveren voeren, het is écht tĳd maken voor elkaar.’ In een druk bedrĳf waar het financieel moeizaam gaat, is dat extra belangrĳk, benadrukt ze. ‘Anders raakt niet alleen het bedrĳf, maar ook je relatie in een

Een haan, bij of uil heeft andere eigenschappen, zo leerde Corné. ‘Bij een meningsverschil dacht ik altijd: die ander wil niet, maar ik heb er meer begrip voor gekregen en geleerd het anders uit te leggen.’ Zo kregen de familieleden de vaardigheid om met persoonlijke verschillen om te gaan en toch hetzelfde doel te bereiken. ‘En we weten nu ook wat niet binnen ons team past.’ Een tweede zus, Marieke, runt haar eigen groente- en kaasspeciaalzaak. ‘Zij neigt meer naar een haan. Hanen zijn zakelijk, maar dat paste minder in ons team. Daarvoor zijn wij te zacht. Marieke heeft nu haar eigen zaak, met eigen taken en financiële verantwoordelijkheid. Naar buiten zijn we één bedrijf, maar intern hebben we het zo beter georganiseerd.’

crisis. Het hoeft trouwens niet altĳd geld te kosten, je kunt wandelen, fietsen, picknicken of een gezelschapsspel spelen.’ Eropuit trekken met zĳn tweeën levert bovendien ook andere gesprekken op. ‘Je praat niet over koetjes en kalfjes of over de kinderen, maar er komt ook eens wat anders ter sprake, dat is heel verfrissend.’ De psychologe bespeurt dat het soms lastig is voor samenwerkende partners om erover te praten als het in de samenwerking niet lekker functioneert. ‘Durf het bespreekbaar te maken. Als je blĳft doorwerken, verlies je elkaar uit het oog.’ Er kan dan een sfeer ontstaan waarin wel goed wordt samengewerkt, maar waarin er stiekem één ongelukkig is. ‘Dat kan goed gaan totdat er bĳvoorbeeld één verliefd wordt op een ander.’ Net als Weerkamp ervaart ook Van Bogaert dat vrouwen sneller over de problemen praten. ‘Vooral ook met elkaar.’ Wanneer ze elkaar in vertrouwen nemen, komen ze erachter dat er overal weleens wat is. ‘Dat helpt ze hun eigen problemen te relativeren en aan te pakken. Zo maken ze elkaar sterker, het is immers een utopie om te denken dat er bĳ een samenwerkend stel nooit ruzie is.’ Het is zeker geen grote misère, zo ervaart ze binnen haar werk bĳ Boeren op een Kruispunt, een hulporganisatie voor boeren met problemen. ‘Het zĳn gewone

DB02_Hoofd.indd 11

15-09-14 15:00

HOOFDARTIKEL

DB02_Hoofd.indd 12

12-09-14 18:25

Psychologe Elke Van Bogaert: ‘Quality time is niet samen de kalveren voeren’

dingen die uit de hand gelopen zĳn. Dat kan overal gebeuren, maar het is wel zaak er wat mee te doen.’

Vrouwen mogen verdriet hebben Vrouwen begrĳpen de complexiteit van het familiebedrĳf beter, merkt Weerkamp. ‘Ze kunnen beter omgaan met de emotionele lading, mannen lopen hiervoor weg.’ Vandaar ook dat vrouwen vaak een sleutelrol vervullen bĳ het oplossen van problemen. ‘Ze bellen dan op omdat ze zorgen hebben over de relatie tussen vader en zoon.’ Voor vrouwen is het meer geaccepteerd dat ze verdriet hebben, verklaart Weerkamp. ‘Ze mogen zeggen dat ze er wakker van liggen en moeten huilen. Mannen slikken het weg, het is voor hen heel ingewikkeld om onder ogen te zien dat er een probleem is, dat ze er ook nog een rol in spelen en dat ze een bĳdrage kunnen leveren aan de oplossing.’ Om problemen te voorkomen, is het belangrĳk dat je je bewust bent van de verschillende rollen in het familiebedrĳf. ‘Neem soms even afstand. Vraag jezelf af waarom je bĳvoorbeeld boos wordt. Spreekt iemand je aan als zakenpartner of als zoon? Wanneer je hier geïrriteerd over raakt, krĳg je er woorden over.’ Ook adviseert Weerkamp om heel goed te luisteren. Open kunnen horen, noemt hĳ dat. ‘Wat wordt er gezegd in plaats van interpreteren. Stel vragen als: wat bedoel je daar precies mee en trek geen voorbarige conclusies.’

Een huwelijk, maar dan lastiger Terwĳl er tĳdens overnameprocessen duizenden euro’s worden gespendeerd aan accountants, fiscale juristen en notarissen, blĳft het gebied van communicatie en samenwerking vaak onbesproken. ‘Terwĳl juist dat heel belangrĳk is voor een succesvolle samenwerking.’ Ook al ben je

nog zo gelukkig, regel de zaken goed, luidt het advies van Weerkamp, die samen met Truke Zeinstra het boek ‘Wat de boer niet zegt’ schreef met allerlei voorbeelden over communicatie in agrarische familiebedrĳven. Zoals over die boerin die na een scheiding antikraak woont en totaal berooid is achtergebleven. Terwĳl ze jaren op het miljoenenbedrĳf heeft meegewerkt. ‘Soms grapt een man: “Wil je van me af ?”, als zĳn vrouw vraagt of ze niet eens wat moeten regelen. Maar je bent het aan elkaar verplicht om het goed te regelen’, vindt Weerkamp. Nog een aantal vragen die bĳ samenwerken regelmatig zouden moeten terugkomen: wat zĳn de verwachtingen, wat wil je en welke rol ga je vervullen? ‘Zorg dat je dit regelmatig evalueert en bĳstelt. Jĳ verandert en de werkelĳkheid verandert. Samenwerken op een bedrĳf heeft overeenkomsten met een huwelĳk, maar dan nog lastiger, want het is inclusief een bedrĳf.’

TIPS VOOR EEN HARMONIEUZE SAMENWERKING • Wees attent op respect voor en erkenning van alle betrokkenen. Als je ongenoegen voelt, vraag dan naar de beleving van anderen. • Vaak zijn uitingen van boosheid of ongenoegen verbonden met iets anders dan wat op dat moment de aanleiding is. Word je boos van steeds weer de spullen van een ander die je in de weg liggen? Of gaat het je er eigenlijk om dat je vader, zoon, dochter of partner je niet serieus neemt en je rol niet erkent? Een vraag die je jezelf en anderen altijd kunt stellen is: waar gaat het eigenlijk om? • Wees er met elkaar attent op dat de communicatie gaat over wensen en belangen in plaats van over standpunten. Over wensen en belangen kun je praten. Je kunt ze onderzoeken en je kunt er eventueel over onderhandelen. Over standpunten is het lastig onderhandelen; eenmaal ingenomen worden ze niet makkelijk meer losgelaten en leiden ze tot verwijdering.

• Begin geen debat, maar organiseer een dialoog. Debaters proberen anderen te overtuigen en te winnen; partners in een dialoog proberen van elkaar te leren en verdiepen zich in elkaars opvattingen en luisteren naar elkaars ervaringen. Start een gesprek met de bedoeling om kennis te nemen van elkaars inzichten, opvattingen en belangen. Laat ze tot je doordringen en vraag aandacht voor jouw ideeën en wensen. • Wissel ervaringen uit en informeer elkaar over wat je elders hebt gehoord en waar je van hebt geleerd. Zeker in een bedrijf met verschillende takken zijn er familieleden die veel met mensen, regels en instanties van buiten te maken hebben en zijn er familieleden die vooral intern gericht zijn. Als je elkaar niet informeert, kun je een bedrijf met ongelijke inzichten en snelheden krijgen. Investeer in het uitwisselen van informatie en inzichten en investeer in de relatie. Dat betekent dat je elkaar voldoende spreekt en weet hebt van wat ieder bezighoudt.

DB02_Hoofd.indd 13

12-09-14 18:25

DB02_p14.indd 14

15-09-14 09:12

INSPIRERENDEBOERIN MARIAN BOERSEN-RIGTER GEVANGENISPASTOR leeftijd: 53 • partner: Evert Boersen (54) • kinderen: Liesbeth (29), Ineke (29), Alette (27), Albert (22) en Leendert (20) • bedrijf: 70 melkkoeien • woonplaats: Haulerwijk

STUDIE THEOLOGIE ‘Toen ik mijn studie theologie afrondde, wilde ik naast mijn werk op ons bedrijf wat gaan doen met de opgedane kennis. Ik werd gevangenispastor in de gevangenis van Veenhuizen. Hier zitten mensen in afwachting van hun rechtszaak, maar ook mensen die een, soms levenslange, straf uitzitten voor ernstige delicten als moord.’

MANNENWERELD ‘In het team geestelijke verzorging organiseer ik kerkdiensten. Maar vooral bied ik gedetineerden geestelijke ondersteuning en een omgeving waarin ze even vrijuit kunnen praten. Met een vrouw nog wel, want het is een mannenwereld. In de gevangenis is geen vrijheid en geen privacy. In de gesprekken gaat het, naast spijt en schuldgevoel, vaak om aanvaarding van de situatie. “Hoe hou ik het hier vol?” en “Wat doe ik als ik weer buiten kom?”’

NIET ZOMAAR SLECHT ‘Het werk heeft mijn blik verruimd. Wat me raakt, is dat veel mensen niet zomaar slecht zijn, maar veel pech in hun leven hebben. Ze hadden een slechte jeugd of zitten in een omgeving waarin ontsnappen aan criminaliteit onmogelijk is. Anderen zijn gescheiden vaders die verkeerde dingen deden omdat ze hun kinderen niet mochten zien.’

DE KNOP OM ‘Onlangs kwam er iemand naar me toe die de gevangenis mocht verlaten. Hij zei: “Ik heb me zo eenzaam gevoeld hier. Door jouw aandacht en onze gesprekken voelde ik me minder alleen.” Thuis op de boerderij gaat de knop om. Ik besef wat een prachtig leven wij hebben. Met de wind om je kop en de vrijheid om te doen wat je wil.’

DB02_InspBoerinPastorVeenhuizen.indd 32

12-09-14 11:24

ONDERNEMENDEBOERIN

‘Ik ben een mega p boerin: Hilde De Sutter • leeftijd: 38 • partner: Pieter Taelman • kinderen: Sophia (5) en Helena (3) • aantal koeien: 60 • woonplaats: Gijzenzele (B.)

DB02_OndernemendSutter.indd 16

15-09-14 11:09

a positief iemand’ Ze was al eens Schoonste Boerin van Vlaanderen. En op het familiebedrijf in Gijzenzele combineert de Vlaamse Hilde De Sutter als pr-vrouw, personeelsmanager, gastvrouw en mede-oprichtster van een hoevewinkel en ontmoetingszalen meerdere jobs in één week. Hilde doet het graag. ‘Gasten moeten zich hier echt welkom voelen.’ TEKST JORIEKE VAN CAPPELLEN

DB02_OndernemendSutter.indd 17

15-09-14 11:09

ONDERNEMENDEBOERIN

‘K

un je nog twee minuutjes wachten? Dan zet ik even mĳn kinderen aan het tekenen, dan kunnen we rustig praten.’ Dat wachten is geen straf op het zonnige hoeveterras van de Vierhoekhoeve, de boerderĳ van Hilde De Sutter (38) en haar familie. Samen met haar man Pieter Taelman en kinderen Sophia (5) en Helena (3) woont Hilde naast het bedrĳf in Gĳzenzele, dat in de loop van de jaren is uitgegroeid tot een melkveebedrĳf met een kaasmakerĳ, een ĳsmakerĳ, een hoevewinkel, een terras, een feestzaal én boerderĳ-educatie. De aanblik van de boerderĳ straalt één en al sfeer en nostalgie uit. Een doorgaande smalle dorpsstraat loopt precies tussen de gebouwen van de boerderĳ door. ‘Deze hoeve werd kort na de oorlog door mĳn grootouders gesticht, aan de overkant van de weg’, vertelt Hilde. ‘In die tĳd kocht je nog een lap grond in ruil voor een toom jonge mestvarkens. Vandaag is dat niet meer te geloven. Alles om voedsel te produceren is duurder geworden, behalve het voedsel zelf.’ En daar is het Hilde en haar familie precies om te doen. ‘Op onze boerderĳ willen we mensen graag laten zien wat de waarde van voedsel is. Alles wat we hier in de hoevewinkel verkopen, kaas en ĳs, maar ook jam en geleien, maken we zelf op het bedrĳf. De jam komt bĳvoorbeeld van de braam- en bessenstruiken in de grote moestuin.’

‘Iedere ochtend staan er tien tot twintig kinderen in onze melkput’

Kinderen in de melkput In de jaren tachtig stonden Hildes ouders voor de keuze van schaalvergroting of stoppen. Hilde: ‘Mĳn moeder voorzag toen al waar later veel groeiende bedrĳven mee te maken kregen, namelĳk dat je afhankelĳk zou worden van de bank of van veevoerfabrieken. Daar wilde ze niet voor werken.’ Hilde glimlacht. ‘Mĳn moeder is een heel intelligente vrouw, ik heb veel bewondering voor haar.’ Hildes ouders kozen voor verbreding om een zelfstandige hoeve te blĳven. ‘In een klein hokje gingen ze boter en karnemelk maken, die ze aan huis verkochten.’ Daarnaast begon Hildes moeder in de jaren tachtig als een van de eersten in België met boerderĳklassen. Hilde: ‘Een schoolklas kan hier een week intern verblĳven. Ze zĳn echt een week boer.’ Op en rond het erf zĳn verschillende ‘leslokalen’ ingericht, waar kinderen les krĳgen over hoe planten groeien en hoe brood wordt gemaakt. Ook is er een melkles, waarbĳ kinderen letterlĳk het proces van koe tot kaas volgen. ‘Iedere ochtend en avond staan er tien tot twintig kinderen in onze melkput. We hebben hierdoor heel makke koeien.’

Betrokken bij familiebedrijf Naast zus Mieke is broer Jo de melkveehouder en verantwoordelĳk voor de koeien. Moeder Rita kookt in de professionele keuken voor de schoolklassen en vader Etienne beheert de moestuin en doet allerhande klussen. Voor de boerderĳklassen heeft de familie docenten en begeleiders in dienst. ‘In de zomer hebben we inclusief het terras ongeveer twintig mensen personeel.’ Als pr-vrouw, personeelsmanager, hoevewinkeljuf en gastvrouw bĳ feesten en partĳen fungeert Hilde als spil tussen van bedrĳfstakken. ‘Dat is in de loop van de jaren

DB02_OndernemendSutter.indd 18

15-09-14 11:09

zo gegroeid met de ontwikkeling van ons bedrĳf.’ Hoewel een echte boerendochter, begon Hildes carrière buiten de deur, ze studeerde voor docente in het middelbaar onderwĳs. ‘Ik heb een halfjaar lesgegeven, maar dat stipt ingerichte leven was niets voor mĳ. Elk uur ging de bel, weer een andere klas, weer een ander lokaal.’ Al snel kwam het moment dat Hilde wist dat haar hart bĳ het boerenbedrĳf lag. ‘Mĳn ouders werden steeds drukker met de boerderĳklassen. Bovendien kwam er een nieuwe tak bĳ toen mĳn zus hoeve-ĳs ging maken.’ Omdat Hilde het handigst was met computers, deed ze al tĳdens haar studie vrĳwel alle bankzaken en de facturatie van het bedrĳf. ‘Ik kreeg een toelatingsbriefje mee naar school en

ging in de middagpauze naar de bank. Ik kreeg veel inzicht in het reilen en zeilen van het bedrĳf en begon steeds meer kansen te zien. Dat was het begin van alle weekendactiviteiten.’ Hilde omschrĳft zichzelf als iemand die altĳd het doel voor ogen heeft. ‘Meestal zie ik de uitkomst al aan het begin.’ Tien jaar geleden won Hilde de verkiezing van Schoonste Boerin van Vlaanderen. Maar dat kwam niet alleen door haar mooie uitstraling. ‘Ook hier had ik een doel mee. Ik wilde bĳ de verkiezing echt aan iedereen uitdragen hoe mooi en breed onze sector is. Agrariërs zĳn heel belangrĳk voor onze voedselvoorziening.’ De verkiezing opende voor Hilde echter nog meer deuren dan ze dacht. ‘Yves Leterme, die destĳds mi-

DB02_OndernemendSutter.indd 19

15-09-14 11:09

ONDERNEMENDEBOERIN

nister-president van Vlaanderen en minister van Landbouw was, vroeg me of ik wilde komen werken op het ministerie. Dat heb ik zes jaar lang gedaan, waarbĳ ik aan allerlei projecten werkte voor verbrede landbouw. Zo hielp ik mee aan het opzetten van PlattelandsTV, een tv-kanaal met items over de landbouw in Vlaanderen. Het werk deed ik wel parttime, want ook op ons eigen bedrĳf was ik nodig.’

Vechten om de melk De organisatie-ervaring die Hilde op het ministerie opdeed, kwam goed van pas voor het eigen bedrĳf. ‘Voor het neerzetten van onze naam en het maken van folders schakelden we een paar jaar geleden een professioneel marketingbureau in’, vertelt Hilde. ‘Je mag best weten dat dat een flinke investering was. Maar ik wil geen boerenwinkel met plastic bakken ĳs en tl-buizen aan het plafond. Ik houd van mooie details. Mensen moeten zich hier echt welkom voelen, de winkel moet een romantische, warme sfeer uitstralen.’ Het vrolĳke rood-met-witte-stippen-motief in het logo van De Vierhoekhoeve komt overal terug: in de feestzaal, op het terras en in de hoevewinkel. Boven de eetzaal staan stapels zelfgemaakte potten jam en geleis klaar om afgewerkt te worden met een rood doekje met witte stippels en een strikje. ‘Het is allemaal handwerk. Mensen mogen echt zien dat we veel zorg aan onze producten besteden.’ Vanuit de feestzaal op de eerste verdieping geven ramen direct een kĳkje in de ligboxenstal met de zestig melkkoeien. Praktisch alle melk op het bedrĳf wordt verwerkt tot kaas en ĳs. ‘In de zomer maken we minder kaas, dan wordt een deel van de melk gewoon opgehaald door de fabriek. In sommige periodes van het jaar is de hoeveelheid melk juist de beper-

‘Ik wil geen boerenwinkel met plastic bakken ijs en tl-buizen’ king. ‘Dan vechten mĳn zus en ik om de laatste emmers melk voor ĳs of kaas’, lacht Hilde. ‘Ik kom trouwens nog maar weinig in de stal. Dat vind ik soms jammer, want werken met de koeien ervaar ik als het minst stressvol.’ Is haar werk op het bedrĳf dan zo stressvol? ‘Ik geniet enorm van wat ik doe, maar soms is het best veel’, zegt Hilde eerlĳk. ‘Het was bĳvoorbeeld best even slikken toen we met het hoeveterras en de feestzaal begonnen. Dat betekent dat je je weekenden moet opgeven. Een bewuste keuze was hierin om geen avondfeesten of -vergaderingen te aanvaarden.’ Ook de verantwoordelĳkheid voor het personeel speelt mee. ‘Personeel brengt veel administratieve lasten met zich mee. Je wordt als ondernemer soms moedeloos van alle regeltjes en bureaucratie’, spreekt de onderneemster in Hilde. Dochters Sophia en Helena groeien eveneens op met veel mensen en bedrĳvigheid om zich heen. ‘We hebben in de tuin expres een privégedeelte gemaakt waar ze heerlĳk zelf kunnen spelen. Dat werkt heel goed.’

DB02_OndernemendSutter.indd 20

15-09-14 11:10

Hilde heeft inmiddels geleerd om voor zichzelf knoppen om te zetten. ‘Ik neem de tĳd voor één ding en de rest komt erna. En gelukkig ben ik een megapositief iemand, ik krĳg er energie van als het hier bruist op het erf.’

Echtgenoot als kaasmaker Hoewel ze bescheiden blĳft, is Hilde trots op het succes van het familiebedrĳf. Maar hoe is het om zeven dagen in de week met je familie samen te werken? Hilde denkt even na. ‘Het is het beste van het beste, maar net zo vaak ook het slechtste van het slechtste. We hebben al hoge toppen en diepe dalen meegemaakt en met familie maak je dat toch intenser mee dan met collega’s.’ Een van die diepe dalen was toen Hildes vader vĳf jaar geleden, bĳ de verbouwing van de feestzaal, vanuit de zolder zes meter naar beneden viel. Hildes gezicht betrekt nog als ze daaraan denkt. ‘Op de EHBO-cursus die ik ooit eens volgde, was mĳn handelen volgens de leraar niet overtuigend genoeg. Maar nu handelde ik in een reflex. Ik hield mĳn vaders hoofd omhoog in mĳn schoot terwĳl we angstige minuten op de ambulance wachtten. Achteraf bleek dit mĳn vaders redding geweest te zĳn, want zĳn hersenen waren niet beschadigd.’ Een geluk bĳ het ongeluk was dat het contract van Hildes man Pieter net afliep en hĳ op de boerderĳ in Gĳzenzele kon bĳspringen. ‘Pieter was in die tĳd nog crisismanager voor grote textielbedrĳven. Hĳ zat daarvoor regelmatig gedetacheerd in Oost-Europese landen.’ Zonder enige achtergrond in het boerenvak ontpopte Pieter zich tot de kaasmaker van het bedrĳf. ‘Het was een behoorlĳke omschakeling. Pieter belandde van een wereld van meetings en conference calls in

een soort Russische kolchozenboerderĳ, tenminste, zo zie ik ons familiebedrĳf wel’, glimlacht Hilde. Hilde is enorm trots op Pieter, die ervoor zorgde dat het bedrĳf inmiddels driehonderd keer per jaar allerlei soorten kaas maakt. ‘Pieter is bevlogen in alles wat hĳ doet en kwam op het idee om bierkaas te maken. Dat bestaat al, maar wĳ maken kazen uitsluitend met rauwe melk en de gisten uit bier hechten veel beter aan rauwe melk dan aan gepasteuriseerde melk. Dat komt de smaak ten goede. Bĳ toeval kwamen we in contact met een van de bekendste kaasspecialisten in België en hĳ was verrukt van de kaas.’ De kaas, waar per pond één flesje bier in zit, gaat sinds dit jaar ook over de grens, naar Engeland, Amerika, Nederland en China. Vaak via brouwerĳen die wat extra’s bĳ hun bier willen leveren. ‘De export gaat in kleine hoeveelheden hoor’, voegt Hilde eraan toe. ‘We leveren ook aan het bedrĳf dat levert aan het Witte Huis in New York. Maar of Barack Obama al van onze kaas heeft geproefd, weet ik niet.’

Perfectie maakt niet gelukkig Wat doet Hilde over vĳf jaar? ‘Mĳn broer, zus en ik gaan de komende jaren aan de slag met de concrete overname van het bedrĳf, wĳ willen het bedrĳf van mĳn ouders graag voortzetten.’ Hilde wĳst op het erf om zich heen. ‘En dan hebben we nog een heleboel wensen. Andere hokken voor de dieren voor de kinderboerderĳ bĳvoorbeeld, een nieuwe loods enzovoort.’ Hilde schiet in de lach. ‘Ik ben een behoorlĳke perfectionist, maar ik heb inmiddels geleerd dat een klein beetje los te laten, want iedere dag lopen de dingen op een bedrĳf weer anders dan je denkt. Maar weet je? Perfectie maakt ook niet gelukkig, als je maar graag doet wat je moet doen.’

DB02_OndernemendSutter.indd 21

15-09-14 11:10

KALVEROPFOK

Melkpoederetiket

ontrafeld

1 BARCODE Heel veel cijfers, de afzender, de houdbaarheid van het product en de barcode. Op het etiket van een zak melkpoeder – in dit geval van een zak Sprayfo Excellent – is allerlei informatie te vinden. ‘Die informatie staat er niet zomaar op’, zegt Eile van der Gaast, productmanager Sprayfo van kalvermelkproducent Sloten. ‘Er zijn allerlei regels voor wat er precies op een etiket moet staan. We moeten bijvoorbeeld vermelden om welk product het gaat, waar het gemaakt is en welke grondstoffen erin zitten. Stel dat er iets mis is met een zak melkpoeder, dan kunnen we aan de hand van de barcode traceren waar en wanneer het product geproduceerd is en wat er precies in zit.’

2 KUNSTMELK OF KOEMELK Vetten, eiwitten, koolhydraten. Wie het etiket van een pot pindakaas bestudeert, zal zien dat de hoeveelheid van deze bestanddelen keurig vermeld is. Op het etiket van een melkpoederzak is dat niet anders, legt Van der Gaast uit. ‘De manier van vermelden op een etiket van humane voeding is te vergelijken met de manier van vermelden op een etiket van diervoeding.’ In melkpoeder is ruw eiwit, een bouwstof voor groei, een belangrijk bestanddeel. In deze zak zit 22 procent, terwijl een energiebron als ruw vet goed is voor 18 procent. Daarnaast zitten er in melkpoeder ook vitaminen en mineralen als calcium, voor de botopbouw, en natrium, voor de vochthuishouding. Het zijn precies dezelfde bestanddelen die ook in koemelk zitten. Kan een boer of boerin een kalf dan niet beter koemelk geven, zoals kinderen bij voorkeur moedermelk krijgen? Van der Gaast legt uit dat de samenstelling van koemelk door de jaren heen veranderd is. ‘Een koe heeft zich ontwikkeld tot specialist en produceert inmiddels 40 tot 50 kg melk. De vet-eiwitverhouding is niet meer hetzelfde. Ook de gehalten aan vitaminen, mineralen en sporenelementen zijn gedaald. Kunstmelk sluit daardoor beter aan bij de behoefte van jonge kalveren dan koemelk. Bovendien is de samenstelling constant en is het ook gewoon economischer om de koemelk aan de fabriek te leveren in plaats van aan de kalveren te voeren.’

3 WAT ZIT ERIN? Wat zit er nu eigenlijk in zo’n zak melkpoeder? Weipoeder, mageremelkpoeder en plantaardige olie zijn de belangrijkste ingrediënten van de zak Sprayfo Excellent, geeft Van der Gaast aan. ‘Dan heb je al negentig procent van het product te pakken.’ Niet alle zakken melkpoeder bevatten overigens mageremelkpoeder. ‘Mageremelkpoeder is een relatief dure grondstof, die alleen in de luxere melkpoeders wordt opgenomen. Maar qua verteerbaarheid scoort het beter dan weipoeder.’ Daarnaast bevat de zak melkpoeder tarwebloem om de ontwikkeling van bacteriën in de darm positief te beïnvloeden. Ook voegt Sloten dextrose, in de volksmond bekend als druivensuiker, toe voor energie en smaak. De eiproducten in de melkpoeder leveren ten slotte antistoffen tegen ziekteverwekkers als E. coli, Salmonella, Rota-Coronavirus en Clostridium.

4 OOG VAN DE BOERIN Hoe gebruik je melkpoeder precies? Op het etiket geeft Sloten een vingerwijzing. Los 1 kg melkpoeder op in zes tot zeven liter water dat 45 tot 60 graden warm is. Een uitgebreid voerschema vermeldt de fabrikant niet; dat staat op de website van het bedrijf. ‘Dat zou te veel ruimte vergen op een etiket en het is ook afhankelijk van de situatie’, geeft Van der Gaast aan. ‘Een vuistregel is in twee weken toewerken naar twee keer per dag drie tot drieënhalve liter, na vijf weken afbouwen en op negen weken spenen.’ Van der Gaast haast zich om te zeggen dat zo’n voerschema niet heilig is. ‘Een voerschema is een richtlijn’, geeft hij aan. ‘Wat de boer of boerin aan finetuning doet, bepaalt of de kalveropfok uiteindelijk een zeven of een negen krijgt. Het is een kwestie van ogen en oren openhouden. Een kalf dat het goed doet, mag bijvoorbeeld een halve liter extra, terwijl een kalf met een vervelend kuchje juist een halve liter minder hoeft. Het oog van de boerin maakt het kalf vet.’

DB02_Formulier.indd 22

12-09-14 11:34

Wie boodschappen doet, heeft vast wel eens een etiket bestudeerd, bijvoorbeeld van een pot pindakaas. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n etiket prijkt ook op een zak melkpoeder. Maar wat staat er eigenlijk op? De Boerin krijgt een lesje etiket lezen van Eile van der Gaast, die als productmanager Sprayfo zijn kennis deelt. TEKST INGE VAN DRIE

1 2

3 4

DB02_Formulier.indd 23

12-09-14 11:34

DB02_p24NED.indd 24

15-09-14 11:36

GASTCOLUMN FEMKE MARIJE WIERSMA VAN BOER ZOEKT VROUW Femke Marije Wiersma werd bekend dankzij Boer zoekt vrouw. Sinds 2012 woont ze met haar zoontje op de boerderij van vriend Gijsbert. Samen kregen ze een dochtertje en Femke beviel recent van een zoon.

Wakker mens Ik zie mezelf als een dierenvriend. Toen ik nog geen vriezer vol had liggen met ‘eigen koe’, kocht ik altijd vlees met het ‘Beter Leven’-keurmerk. Ik was best bereid om een beetje extra te betalen in de wetenschap dat de dieren extra ruimte en weidegang hadden gehad. Maar het beeld dat ik van de veehouderij had was, zo weet ik nu, verstoord door vervelende plaatjes die onder andere Wakker Dier mij voorschotelde. Nu ik met Gijs diverse bedrijven heb gezien, begrijp ik steeds beter waarom we het niet altijd eens konden worden. Zo slecht als Wakker Dier mij de sector voorschotelde, heb ik het met eigen ogen nog niet gezien. Ook natuurorganisaties betrap ik op propaganda. Jarenlang heb ik geld aan een grote organisatie gedoneerd, totdat die iets te vaak belde voor een donatieverhoging. Ook bij deze organisaties vraag ik me nu af wat ze echt weten van de praktijk. Zo wonen wij aan een prachtig riviertje, het Gein. We hebben oeverland bij de boerderij, een plek die onze familie al bijna honderd jaar onderhoudt. Het is een prachtig stukje natuur. Ik ben van plan om op de oude steiger een picknicktafel neer te zetten, zodat we op mooie dagen heerlijk aan het water kunnen zitten. Helemaal nu Romke graag in het Gein zwemt en vaart. Gijs wil er daarnaast nog schapen laten lopen om het gras bij te houden. Gijs’ tachtigjarige vader vertelde mij dat in zijn jeugd het oeverland al op deze wijze werd gebruikt. Enige tijd geleden is bepaald dat de oeverlanden van het Gein onder beschermde natuur(monumenten) vallen. Dat betekent dat begrazen uit den boze is en maaien slechts tweemaal per jaar mag. Dat moet er volgens de biologen voor zorgen dat er misschien plantjes kunnen groeien die er nu – net als veertig jaar geleden – niet groeien. Wanneer de organisatie vindt dat wij het beheer niet goed uitvoeren, dan zijn de regels dat een derde partij op onze kosten de natuur mag herstellen. Burgermeisje of boerin, mijn mond viel ervan open. Noem het natuur, voor mij voelt het als landjepik. De verhalen van organisaties als Wakker Dier en Natuurmonumenten spraken me vroeger aan, maar nu ik zelf met de laarzen in het boerenleven sta, zie ik dat ze dikwijls wel erg ver weg staan van de praktijk. Het gevolg? Ik ben nu een wakker (geschud) mens…

DB02_ColumnFemke.indd 25

12-09-14 12:21

BOERINENBESTUUR

ANITA HEIJDRA KETEN DUURZAAM RUNDVLEES leeftijd: 47 woonplaats: IJsselstein bedrijf: vleesveebedrijf met 280 dierplaatsen bestuurstaken: initiatiefnemer/secretaris/ belangenbehartiger Keten Duurzaam Rundvlees

‘Ik ga altijd voor het doel, in een vergadering kan ik soms best fel uit de hoek komen’ ‘Op ons eigen vleesveebedrijf ervaarden we het continu. Veel supermarkten kopen anoniem rundvlees in uit het buitenland, terwijl de vleesveehouder “om de hoek” heel erg zijn best moet doen om zijn vlees, dat vaak onder veel betere condities is geproduceerd, voor een goede prijs te verkopen. Samen met andere bedrijven hebben wij daarom de Keten Duurzaam Rundvlees opgericht. Voor de erkenning van onze werkwijze, een betere samenwerking en een betere afzet van verantwoord geproduceerd Nederlands rundvlees.’ ‘Als secretaris van de Keten Duurzaam Rundvlees beantwoord ik telefoontjes van slagers en veehouders die willen deelnemen aan het initiatief. Ook coördineer ik alle communicatie rondom de stichting naar buiten. Verder ben ik actief in de belangenbehartiging voor de sector. Samen met vleesveecollega’s hebben we het Praktijknetwerk Vleesvee opgericht, waarmee we praktijkinformatie over de werkwijze van de vleesveesector verzamelen.’ ‘Niet alleen bij de consument, maar ook in Den Haag is nog steeds niet echt bekend wat de Nederlandse vleesveesector doet. Dat pakt nadelig uit bij regelgeving die in Den Haag wordt gemaakt. Neem de stromestdiscussie. Stromest zou alleen vrij zijn van de verwerkingsplicht als de hele stal bedekt was met stro. Maar tegenwoordig wordt veel gebruikgemaakt van hel-

lingstallen en die vielen af voor de regeling. Uiteindelijk kregen we voor elkaar dat ook bedrijven met deze stallen zijn vrijgesteld van de verwerkingsplicht. Dat we dit als sector voor elkaar hebben gekregen, voelde voor mij echt als een overwinning.’ ‘Voor dit werk moet je best een doorzetter zijn. Ik ben op mijn best als ik iets kan doen, in actie kan komen. Ik ga altijd voor het doel en in een vergadering kan ik soms best fel uit de hoek komen. Dat is niet verkeerd bedoeld, maar puur de passie die je hebt omdat je zelf midden in de praktijk staat.’ ‘Het bestuurswerk kost me wekelijks circa 20 tot 30 uur. Ik word er niet voor betaald, maar met de Keten Duurzaam Rundvlees kunnen we wel het verschil maken voor de sector en dat geeft me enorm veel voldoening. Dit werk is me op het lijf geschreven. Ik wilde altijd graag studeren, maar dat kwam er niet van. In de projecten waar ik bij betrokken ben via het praktijknetwerk, kan ik nu alsnog de wetenschap met de praktijk combineren.’ ‘Ik denk dat er meer vrouwen zijn die goed zijn in dit soort dingen. Je hoeft niet hoog geschoold te zijn. Als je met beide benen in de sector staat, weet je vaak veel meer dan je zelf denkt en kun je, juist als vrouw, een waardevolle bijdrage leveren aan het geheel. Belangrijk is dat je bij jezelf blijft en iets doet wat je leuk vindt, dan doe je het met des te meer passie.’

DB02_BoerinEnBestuur.indd 26

12-09-14 11:31

HELMA LODDERS VVD leeftijd: 46 woonplaats: Zeewolde bedrijf: melkveebedrijf met 120 melkkoeien bestuurstaken: VVD-woordvoerder landbouw en pensioenen in de Tweede Kamer

‘In de politiek moet je gedreven zijn en je kop boven het maaiveld durven uitsteken’ ‘Op een gemiddelde werkdag gaat bij mij om vijf uur de wekker. Dan vertrek ik nog voor de files richting Den Haag. Sinds twee jaar ben ik in de Tweede Kamer de woordvoerder van de VVD voor landbouw en pensioenen. Ik zit sinds 2010 in de Tweede Kamer, daarvoor was ik zes jaar gemeenteraadslid voor de VVD in Zeewolde. Drie tot vier dagen per week ben ik in Den Haag. Overdag heb ik vergaderingen, plenaire debatten en bijeenkomsten in het land. Daarnaast bereid ik wetsvoorstellen voor. Soms heb ik ’s avonds nog afspraken, waardoor ik meestal niet voor half tien thuis ben.’ ’Wat ik mooi vind aan mijn werk is de diversiteit van de landbouwsector. Ik merk dat er soms wat lacherig over wordt gedaan, dat de landbouw door subsidies in de benen wordt gehouden, enzovoort. Ik heb het daarom altijd belangrijk gevonden om zaken economisch aan te vliegen en de economische waarde van de sector uit te drukken. Dat zorgt ervoor dat beleidsmakers en organisaties de sector serieus nemen.’ ‘Ik maak veel gebruik van social media. Op Twitter breng ik zaken rondom landbouw op een positieve, enthousiaste manier onder de aandacht.’ ‘Dat wij thuis een melkveebedrijf hebben, beschouw ik wel als voordeel. Het bedrijf wordt door mijn man gerund, maar als je

’s avonds thuiskomt sta je zelf echt weer met beide benen in de klei. Toch moet je ervoor waken dat je niet je eigen bedrijf als voorbeeld neemt. Elk bedrijf is weer anders. Wel zie je wat in de praktijk het effect is van beslissingen die in Den Haag genomen worden. Die worden in mijn ogen nog te vaak met te weinig gevoel en kennis van de praktijk genomen. Toen de derogatie-eis plotseling van 70 naar 80 procent ging en er daardoor minder mais kon worden verbouwd, heb ik me hardgemaakt voor een overgangsregeling voor de boeren die al maiszaad hadden aangekocht. Wat mij dan veel positieve energie geeft, is dat je daadwerkelijk een verschil kunt maken.’ ‘In de politiek moet je gedreven zijn en je kop boven het maaiveld durven uitsteken. Ik heb ervaren dat je vooral goed moet luisteren naar alle belanghebbenden. Het ontwikkelen van politiek gevoel is in debatten heel belangrijk. Wanneer en op welk moment in de discussie breng je je punt naar voren?’ ‘Het is een pittige job. Ik heb me in het begin ook wel eens afgevraagd: zou ik dit wel kunnen, moet ik dit wel doen? Ik heb inmiddels geleerd dat je altijd je hart moet volgen. Je weet van tevoren nooit hoe het uit zal pakken, maar je krijgt altijd spijt als je het niet gedaan hebt.’

DB02_BoerinEnBestuur.indd 27

12-09-14 11:31

OPINIE

MOOI GEZICHT

BEHOUD VAN IMAGO

Wikken en wegen o

RECLAME VOOR MELKVEEHOUDERIJ GOED VOOR HET BEENWERK WEIDEGANG

DB02_OpinieWeidegang.indd 28

15-09-14 12:55

PRAKTISCH EN EFFICIﾃ起T

n over weidegang ECONOMISCH VOORDELIG HOGERE GRASOPBRENGST

CONSTANT RANTSOEN OPSTALLEN

Weidegang is goed voor verhitte discussies. Weiden is reclame voor de melkveehouderij, zeggen voorstanders. Opstallen is economisch voordeliger, menen tegenstanders. Maar hoe maak je zelf een goede afweging? De Boerin interviewt boer en boerin Eric en Maaike van der Paalen. De een geeft de voorkeur aan koeien in de wei, de ander houdt ze liever op stal. TEKST WICHERT KOOPMAN

DB02_OpinieWeidegang.indd 29

15-09-14 12:55

OPINIE

leeftijd Eric: 44, Maaike: 35 • kinderen: Indy (7) • woonplaats: Leende (Noord-Brabant) • bedrijf: 100 melkkoeien, 65 stuks jongvee • kavel: 20 hectare huiskavel, 20 hectare op afstand in gebruik, waaronder 10 hectare met een beheersbeperking

MAAIKE VAN DER PAALEN:

‘Koeien in de wei is prachtige reclame’ ‘Toen ik twaalf jaar geleden voor het eerst bĳ Eric op de boerderĳ kwam, mocht ik met mĳn schoonvader – hĳ is inmiddels helaas overleden – de koeien uit de wei halen. Ik kom niet van een boerderĳ en vond het heel bĳzonder. Nog steeds vind ik koeien in het land een mooi gezicht. Als ik ’s morgens in de stal aan het werk ben, zie ik bĳ de buren de koeien achter elkaar over het kavelpad lopen. Dat heeft gewoon iets.’ ‘Bĳ ons komt het vee al een aantal jaren niet meer buiten. Eric vindt het praktischer om ze op stal te houden en zegt dat hĳ zo efficiënter kan werken. Ik snap dat, maar ik vind het wel jammer. Natuurlĳk hebben de koeien het op stal bĳ ons goed. Het is schoon en droog en ze liggen zacht. Maar toch... Als je ziet hoe blĳ koeien zĳn die in het voorjaar weer

de wei in mogen, dan denk ik dat ze het buiten fĳn hebben. Ik heb misschien een romantisch beeld van weidegang, maar ik weet zeker dat de automobilisten en fietsers die hier langs komen het ook waarderen als ze de koeien zien lopen. Het is toch een prachtige reclame voor ons product? Koeien in de stal kunnen burgers niet zien, koeien in de wei wel. Zo draagt weidegang bĳ aan het behouden van een goed imago.’ ‘De redenering dat de koeien op stal houden economisch voordeliger is, kan ik volgen. Maar dat is voor de korte termĳn. Voor de lange termĳn is duurzaamheid volgens mĳ belangrĳker. Daarbĳ hoort dat mensen een goed gevoel hebben bĳ de sector. Koeien in de wei helpen om dat positieve beeld vast te houden.’

LINDA BROUWER, WEIDECOACH: ‘WEIDEN IS KENNELIJK NOG GEEN VROUWENDING ’

‘Of vrouwen en mannen verschillend denken over weidegang?’ Weidecoach Linda Brouwer uit Ilpendam, adviseur bij PPP

Agro Advies, durft het niet te zeggen. ‘Ik kan me voorstellen dat vrouwen vaker voorstanders zijn van weidegang dan mannen omdat ze meer denken vanuit hun gevoel. Maar ik werk voornamelijk in Noord-Holland en het westen van Nederland en daar is wel of niet weiden eigenlijk geen punt van discussie. Op zeker negentig procent van de bedrijven gaan de koeien gewoon naar buiten.’ Kennis over weidegang is bij de jongere generatie boeren vaak ver weggezakt, merkt Brouwer. ‘Maar we maken nu wel een inhaalslag. Als officieel erkend weide-

coach van Stichting Weidegang begeleid ik twee studiegroepen waarmee ik in het groeiseizoen minstens vijf keer een zogenaamde farmwalk maak om in het veld ervaringen uit te wisselen. Daarnaast heb ik de afgelopen jaren zeker dertig individuele adviesgesprekken gevoerd en geef ik regelmatig presentaties. Het valt me op dat ik tijdens mijn werkzaamheden als weidecoach maar heel weinig vrouwen tegenkom. Als ik ergens kom als strategisch of bedrijfseconomisch adviseur is dat heel anders. Weiden is kennelijk nog geen vrouwending.’

DB02_OpinieWeidegang.indd 30

15-09-14 12:57

ERIC VAN DER PAALEN:

‘Opstallen is er geleidelijk ingeslopen’ ‘Eigenlĳk is het opstallen van de koeien eringeslopen. Ooit was ik best fanatiek met stripgrazen. Toen zĳn we beperkt gaan weiden en gingen de koeien pas na de eerste snede naar buiten. Omweiden werd standweiden op een blok van vier en later twee hectare. In 2007 hebben we de stal verlengd en toen was het een heel gedoe om de koeien naar buiten te laten. Van weiden kwam het daarna niet meer.’ ‘De koeien binnenhouden bevalt me goed. Het is efficiënter. We halen met enkel maaien een veel hogere opbrengst en het werkt makkelĳker. Weiden is toch een heel gedoe. Het is goed voor het beenwerk van de koeien, maar ik weet niet of het voor het welzĳn zo veel beter is. Op stal is het klimaat beter te regelen en kan ik ze een constant rantsoen voeren. Dat vinden koeien ook prettig.’

‘Als je uitlegt dat de koeien het op stal goed hebben en ze vaak liever binnen dan buiten zĳn, begrĳpen mensen dat. Maar je moet je keuze voor opstallen wel altĳd verdedigen. Ik ben ervan overtuigd dat het voor het imago van de melkveesector goed is dat er koeien buiten lopen. Van mĳ mogen collega’s die daaraan een bĳdrage leveren, worden beloond. Maar voor de weidepremie zet ik de deuren niet open.’ ‘Het laatste woord over weidegang is hier nog niet gezegd. Onze dochter is op 26 juli jarig en heeft weleens gezegd dat ze het een mooi cadeau zou vinden als ze op haar verjaardag de koeien uit de wei zou mogen halen. De draad en de palen liggen al een paar jaar klaar. Misschien moet ik er toch maar eens aan beginnen. Dan wordt het wel een compromis; grotendeels op stal en een paar uur per dag in de wei.’

STEEDS MINDER KOEIEN LOPEN DAG EN NACHT BUITEN Weidegang staat in Nederland al jaren onder druk, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In 1997 ging nog 92 procent van de melkkoeien naar buiten, in 2012 was dit percentage gedaald tot 70. Liep voor de eeuwwisseling nog ongeveer de helft van de koeien dag en nacht in de wei, twee jaar geleden was dat aandeel gezakt naar een kwart. Opvallend zijn de verschillen tussen regio’s. In het westelijk weidegebied kreeg in 2012 nog 90 procent van de melkkoeien weidegang, terwijl dit aandeel in het zuidelijk weidegebied maar ongeveer de helft was. Om weidegang te stimuleren heeft een

groot aantal partijen in 2012 het Convenant Weidegang ondertekend. In dit convenant hebben ze met elkaar afgesproken zich in te spannen voor weidegang, bijvoorbeeld via adviesgesprekken. Zo kregen sinds 2008 al 1318 veehouders een expert op bezoek om vragen over weidegang te beantwoorden. Daarnaast worden weidecoaches opgeleid die melkveehouders helpen het weiden op hun bedrijf beter onder de knie te krijgen. Ook in Vlaanderen neemt het aantal bedrijven dat de koeien permanent opstalt toe. In de jaarlijkse winterenquête van het Landbouwcentrum voor Voeder-

gewassen (LCV) gaf dit jaar 26 procent van de veehouders aan dat hun melkkoeien niet meer in de wei komen. In 2010 was dit percentage nog 9. Het zijn vooral de grotere bedrijven waar de koeien binnen blijven. De opstallers hebben gemiddeld 122 koeien tegenover 63 bij de beweiders. De verschillen tussen de regio’s zijn groot: 54 procent opstallers in Antwerpen tegenover 9 en 11 procent West- en Oost-Vlaanderen. Overigens is de enquête vrijwillig en heeft maar 2,5 procent van de veehouders gereageerd. Het aantal koeien op deze bedrijven ligt beduidend boven het Vlaams gemiddelde.

DB02_OpinieWeidegang.indd 31

15-09-14 12:55

INSPIRERENDEBOERIN ANNEMIE STEENSELS IJSMAAKSTER leeftijd: 53 • partner: Jan Steensels (56) • kinderen: Machteld (28), Mathieu (24) en Noortje (18) • woonplaats: Kessenich • bedrijf: 75 melkkoeien in combinatie met ijsbereiding en plattelandsklassen

CURSUS IJSBEREIDING ‘Het begon als een hobby: ik wilde iets voor mezelf uitbouwen en ben zo een cursus ijsbereiding gaan volgen. Maar een cursus volg je niet zomaar, ik wilde er ook wat mee doen. Vijftien jaar geleden ben ik gestart met de bereiding van hoeve-ijs. De gelijktijdige uitbouw van een fietsroutenetwerk in onze regio gaf meteen een flinke duw in de rug.’ BAND MET KLANTEN ‘Ik heb de belangstelling voor deze regio en onze ijswinkel in de loop der jaren voortdurend zien groeien. Ik zie mensen heel vaak terug, ze brengen ook weer andere mensen mee. Je krijgt ook een band met je klanten. Hier komen allerhande mensen, ieder met zijn eigen levensverhaal.’ VAN MELK TOT IJS ‘Er komt wel heel wat bij kijken. Ik dacht deze tak er gewoon even bij te doen, maar het vraagt veel energie en het zijn vaak lange dagen. We ontvangen ook groepen en het fijne daarvan is dat je de mensen kunt tonen hoe de melk tot een product in de koeltoog wordt verwerkt. Nog weinig mensen weten waar de melk vandaan komt en ze leggen de link niet met ijs. ’ ASPERGE- EN ROZENIJS ‘IJs maken is plezant. Je krijgt veel blije mensen over de vloer. In het maken van ijstaarten kan ik me ook echt uitleven. Daar kun je echt je creativiteit op loslaten. Elke ijstaart voer ik uit naar de wens van de feesteling, met een thema als dieren, sport of jubilea. Ook het experimenteren met nieuwe smaken is fijn, zoals asperge-ijs en rozenijs. Nu ligt er bijvoorbeeld een heerlijk perensorbet in de koeltoog.’

DB02_InspBoerinIJsmaakster.indd 15

12-09-14 11:37

DB02_p33NED.indd 33

15-09-14 09:14

MAKEOVER

MIRANDA NOLTEN leeftijd: 43 • partner: Luc Westerhof (45) • kinderen: Naud (14), Mayke (12), Famke (10), Marieke en Pleun (9) • bedrijf: 70 melkkoeien • woonplaats: Beuningen (Ov.)

Miranda Nolten-Westerhof runt met partner Luc een bedrijf met 70 melkkoeien en werkt bij het plaatselijk bureau voor toerisme. Voor De Boerin ging Miranda de uitdaging aan voor een metamorfose. ‘Ik wil laten zien dat boerinnen heel leuke vrouwen zijn.’

STOER ZWART Sabine Meijerink en Judith Oude Griep van Label Modetrends in Denekamp kiezen voor Miranda een stoere outfit met een lederlooklegging, een zwart jurkje met leeraccenten en een leren jasje. Ook draagt Miranda zwarte laarzen. Sabine: ‘Het bruine suède van de sjaal maakt het geheel niet alleen lekker pittig, maar geeft het ook een chique uitstraling.’

MOOIE HUID Styliste Marloes Keizer van De Kapsalon in Denekamp kleurt het haar van Miranda in een roodbruine tint met enkele lichte lokken. Vervolgens kort ze het haar aan de zijkanten en achterkant rigoureus in. Bovenop stylet Marloes het juist in een stoere kuif. ‘Miranda heeft een prachtige huid; een lichte foundation is voldoende’, zegt Marloes. ‘Een lichte oogschaduw en grijs oogpotlood laten Miranda’s blauwe ogen mooi uitkomen.’ Een bruinrode lipgloss accentueert de lippen.

HIPPE BOERIN ‘Ik ben gek op leuke kleren, maar tegelijk wel een type dat graag een beetje op safe gaat’, zegt Miranda. ‘En soms gun ik mijzelf ook niet alles, want mijn gezin komt op één. Ik ben enorm blij met mijn gave kapsel en outfit. Ik voel me echt een hippe boerin.’

DB02_Makeover.indd 34

15-09-14 11:31

DB02_Makeover.indd 35

15-09-14 11:32

KALVEROPFOK

alf 8 ti k p nd

oor een

ije

e n e

en gezo

Kalveren aan de automaat

boerin 36

DB02_JongveeopfokVragen.indd 36

15-09-14 11:29

Een kalverdrinkautomaat maakt nooit fouten en voert de kalveren mooi verdeeld over de dag exact de juiste portie melk van een constante samenstelling en temperatuur. Perfect toch? Maar wie denkt met de aanschaf van een automaat van het werk bij de kalveren af te zijn, maakt een grote denkfout. Kalveren aan de automaat vragen controle, controle en nog eens controle. Katrien Vandeperre, adviseur voor poederfabrikant Alpuro Breeding, en Leo Hulter, kalveropfokspecialist van Kalfsupport, delen hun ervaringen. TEKST WICHERT KOOPMAN

ZIJN DE VOORDELEN 1 WAT VAN EEN KALVERDRINKAUTOMAAT? Een drinkautomaat is een prachtig hulpmiddel om het werk bij de kalveren te verlichten. Het apparaat neemt het gesjouw met emmers over en bespaart arbeid op de piekmomenten die vaak samenvallen met de spitsuren in het gezin. Daarnaast biedt de automatisering heel veel mogelijkheden om de kalveropfok te verbeteren. De drinkautomaat maakt bijvoorbeeld nooit fouten en voert de

kalveren mooi verdeeld over de dag exact de juiste hoeveelheid melk van een constante samenstelling en temperatuur. De dieren lopen in een grote groep, maar krijgen toch ieder hun eigen portie melk. Zo volgt elk kalf precies het opfokschema. Veranderingen kan de drinkautomaat heel geleidelijk doorvoeren. De melkgift wordt bij het opstarten langzaam opgevoerd en bij het afspenen weer stapje voor stapje afgebouwd.

WAAR MOET JE OP LETTEN ALS JE EEN

2 DRINKAUTOMAAT KOOPT? Er zijn verschillende fabrikanten die drinkautomaten aanbieden. Kalveren voeren kunnen ze allemaal, maar het ene apparaat biedt wat meer mogelijkheden dan het andere. Extra opties â&#x20AC;&#x201C; zoals een medicijndoseerder of de mogelijkheid om volle melk te verstrekken â&#x20AC;&#x201C; maken de aanschafprijs hoger en heb je niet altijd nodig. Ook de bediening, het invoeren van gegevens en het uitlezen van attentielijsten

verschilt tussen merken. Het loont om daar voor aanschaf goed naar te kijken. Hoe gebruiksvriendelijker, hoe prettiger je ermee werkt, hoe meer je ermee zult doen en hoe beter de resultaten zullen zijn. Een aandachtspunt is vorst. Sommige automaten zijn standaard vorstbestendig uitgevoerd, bij andere zijn extra maatregelen nodig om het apparaat in de vrieskou draaiende te houden.

MOET JE VOOR EEN DRINKAUTOMAAT

3 DE STAL AANPASSEN?

Een drinkautomaat heeft elektriciteit, water en een afvoer voor spoelwater nodig. Dit is in de meeste stallen redelijk eenvoudig te organiseren. Automatisch voeren werkt het best als de kalveren gehuisvest zijn in ruime strohokken waarin ze minstens vier vierkante meter per dier beschikbaar hebben. Grote verschillen in leeftijd binnen een groep moeten

worden voorkomen omdat de kleinste kalfjes anders te veel ondersneeuwen. Het kan dan ook verstandig zijn om meerdere groepen te maken. Het is een groot voordeel als de drinkautomaat op een plaats staat waar je vaak langskomt of snel naartoe loopt. Zo maak je de controle makkelijk en kun je vaker even gaan kijken.

DB02_JongveeopfokVragen.indd 37

15-09-14 11:29

KALVEROPFOK

DB02_JongveeopfokVragen.indd 38

15-09-14 11:29

WAT IS DE MEEST GEMAAKTE FOUT

4 BIJ AUTOMATISCH VOEREN VAN DE KALVEREN? Kalveren vragen controle, controle en nog eens controle. Bij voeren met een emmer, trog of melkbar gaat dat vanzelf. De meest gemaakte fout bij voeren met een drinkautomaat is dat de dieren onvoldoende aandacht krijgen. Het is heel verleidelijk om te denken dat het apparaat zich met het voeren wel redt. Je moet nog steeds meerdere keren per dag tijd en aan-

dacht besteden aan de jonge dieren en in het hok kijken of ze gezond en alert zijn. Als je ’s avonds op het scherm van de automaat ziet dat een kalf haar melk die dag niet heeft opgedronken, ben je eigenlijk al te laat. Bij een goede controle had je dat aan zien komen en het kalf eerder onderzocht en eventueel behandeld.

WANNEER KAN EEN KALF

5 AAN DE AUTOMAAT?

De eerste weken van hun leven zijn kalfjes kwetsbaar en vatbaar voor diarree en long- en navelontsteking. Om besmetting te voorkomen is het verstandig om de jongste dieren de eerste weken individueel in eenlingboxjes of iglo’s te huisvesten. Na twee weken zijn de kalfjes door de kwetsbaarste periode heen en kunnen ze – mits ze gezond zijn – naar een groepshok met de drinkautomaat. De verleiding is groot om kalveren die vlot en fit zijn, al na een paar dagen over te plaatsen naar de automaat. Je hoeft ze dan immers niet meer uit de emmer te voeren. Dit is niet verstandig. Het risico op be-

BOUW JE DE 6 HOE MELKGIFT OP EN AF? De meeste automaten werken met een standaard open afbouwschema op basis van de leeftijd van het kalf. In overleg met een specialist kan dit schema worden aangepast. Een drinkautomaat zal veranderingen in de melkgift altijd in kleine stapjes uitvoeren en maakt hierbij – in tegenstelling tot een mens – nooit fouten. Dit komt het resultaat van de kalveropfok ten goede.

smetting is nog te groot en door de stress van de verplaatsing kunnen de dieren alsnog in de problemen raken. Om dezelfde reden kunnen kalveren die twee weken oud zijn maar niet helemaal fit, beter wat langer individueel worden gehouden. Als de kalveren de eerste twee weken worden gevoerd met een speenemmer, verloopt de overgang naar de drinkautomaat soepel. Drinken uit een speen sluit helemaal aan op het natuurlijke gedrag van kalveren. Ze leren dan ook snel hoe ze uit de automaat een portie melk kunnen halen. Eén keer in de voerbox zetten is meestal genoeg, daarna gaan ze vanzelf.

DOE JE MET 7 WAT EEN DIER DAT ZIEK IS? Een kalf dat in het groepshok ziek wordt, heeft het aan de drinkautomaat moeilijk. Zo’n dier kan vaak het best even terug worden geplaatst in een eenlingbox. Zo kun je het maximaal aandacht geven en verzorgen. Pas als het dier volledig hersteld is, kan het terug naar de automaat. Als apart zetten niet echt nodig is, kun je het beter niet doen. Een kalf is een kuddedier en voelt zich het prettigst in de groep. Voor besmetting van andere dieren hoef je bij oudere kalveren niet zo bang te zijn. Deze hebben voldoende weerstand.

HOE MAAK JE EEN

8 DRINKAUTOMAAT SCHOON? Net als elke machine heeft ook een drinkautomaat onderhoud nodig. Zo is het verstandig om de speen wekelijks te vervangen en dagelijks te controleren op beschadigingen. Uiteraard moet de poedervoorraad regelmatig worden aangevuld. Ook een schoonmaakbeurt hoort bij de dagelijks routine. Alle systemen reinigen automatisch het meng- en voermechanisme, maar niet altijd wordt ook de speen bij deze reiniging meegenomen. De buitenkant van het voersysteem vraagt in ieder geval om een wekelijkse borstelbeurt. Vooral in de zomer kunnen melkresten veel vliegen aantrekken.

Om nauwkeurig te blijven werken moeten automaten maandelijks en bij het aanbreken van een nieuwe partij poeder worden gekalibreerd. Dat betekent dat je controleert of de hoeveelheid poeder die de automaat moet afwegen, klopt met de werkelijkheid. Zo nodig moeten de instellingen worden bijgesteld. Ook de temperatuur van de melk vraagt regelmatig controle. Ten slotte hoort een jaarlijkse servicebeurt door de dealer tot het standaard onderhoud om de drinkautomaat goed te laten blijven functioneren.

DB02_JongveeopfokVragen.indd 39

15-09-14 11:29

INSPIRERENDEBOERIN JOSÉ COEVERT ZWEEDSE BOERIN leeftijd: 34 • partner: Niels (38) • kinderen: Tessa (9), Ruben (7) en Anna (4) • woonplaats: Björketorp (Zweden) • bedrijf: 115 melkkoeien

JONG NAAR ZWEDEN ‘Al jong wisten mijn man Niels en ik dat we ons op het buitenland moesten orienteren als we een melkveebedrijf wilden runnen. We keken in Denemarken en Frankrijk, maar Zweden stond ons meteen erg aan. We vertrokken toen ik 28 was, we hadden toen Ruben van anderhalf en Tessa van drie.’

VERWAARLOOSD BEDRIJF ‘We kochten in Zweden een boerderij die hevig verwaarloosd was. Er moest ontzettend veel gebeuren, maar Niels zag dat de fokkerij van de koeien wel goed zat. Dit konden we op de rit krijgen. Het eerste jaar van onze emigratie zou ik niet graag overdoen. Je kent het bedrijf niet, je weet niet waar knelpunten liggen. Gelukkig hebben we geweldige Zweedse buren, zij hebben ons enorm goed geholpen.’

BLOG SCHRIJVEN ‘Na een paar jaar hard werken kwam ons sociale leven hier op gang. En we genieten erg van het prachtige land. Van de emigratie tot nu heb ik steeds blogs bijgehouden. Zo hield ik vrienden en familie op de hoogte van alle ontwikkelingen en het is een manier om mijn creativiteit kwijt te kunnen. Nog steeds volgen veel mensen onze blog.’

MELKWINKEL ‘Met subsidiegeld knapten we ons vakantiehuisje, de stuga, op het erf op. Gasten vinden het prachtig om op een melkveebedrijf vakantie te vieren. Ik houd van ondernemen. Daarom opende ik deze zomer ook een melkwinkel op ons bedrijf. Het loopt goed en ik krijg veel positieve reacties. Heimwee naar Nederland heb ik absoluut niet. Onze plek is hier, op ons mooie bedrijf in Zweden.’

DB02_InspBoerinEmigranteZweden.indd 40

12-09-14 11:33

Van Boerin voor Boerin

BEDRIJFSBORDEN

MILKBAR, “de start voor een betere kalveropfok”

De unieke speen van milkbar met een membraam voorin de speen, zorgt voor langzame gelijke melkstroom met veel speeksel. Bel voor praktische informatie naar +31 (0) 529-470999 Wij geven ook lezingen in groepsverband.

ed op de De manier van voerverstrekken heeft invlo vertering en de gezondheid van het dier!

www.wennemars.nl

Tel.: 0518 - 432873 www.simmeragri.nl

WWW.FACEBOOK. COM/DEBOERIN

DB02_p41.indd 41

15-09-14 15:25

VRIJE TIJD

Boerin in v Je bedrijf achterlaten om op vakantie te gaan. Voor sommige boerinnen is het een jaarlijks rustpunt in hun hectische bestaan. Voor anderen is het moeilijk de verantwoording voor het bedrijf los te laten. Maar ook thuis kan het vakantie zijn. Lees de vakantieverhalen van vier boerinnen. TEKST IVONNE STIENEZEN

ANNEMARIE VISSER: ‘PAPA BLIJFT THUIS’ Annemarie Visser en zoontje Gĳs (5) laten papa Peter thuis tĳdens de vakantie. ‘Hĳ blĳft achter bĳ de koeien en de kat’, vertelt Annemarie. Annemarie (38) en Peter (42) hebben een melkveebedrĳf met 65 melkkoeien in het Friese Langelille. Annemarie springt op het bedrĳf bĳ waar dat nodig is, daarnaast werkt ze één tot twee keer per week voor de thuiszorg. ‘Voor mĳ is het belangrĳk dat ik af en toe niet wordt geleefd door het ritme van de koeien. Dat ik vrĳ ben. Daarom wil ik graag op vakantie. En natuurlĳk ook voor rust en ontspanning.

Een bedrĳfshulp is erg duur en Peter vindt het bovendien moeilĳk om het werk op de boerderĳ uit handen te geven. Hĳ is ook vroeger nooit op vakantie geweest en heeft niet de behoefte om weg te gaan.’ Annemarie ging vroeger met haar ouders wel op vakantie. ‘Die ervaring wil ik ook aan onze zoon Gĳs meegeven. Daarom kiezen we voor deze constructie.’ Annemarie laat Peter niet aan zĳn lot over wanneer ze weggaat. De vriezer ligt vol en er zĳn voldoende boodschappen in huis voordat ze gaat. De vakanties gaan meestal naar een

bungalowpark, een week, niet te ver weg. ‘De eerste keer gingen we naar Ĳhorst, minder dan een uur rĳden. Als het niet zou bevallen, waren we zo weer thuis. Gĳs was toen net drie en we hadden het heel gezellig samen.’ Tĳdens de vakantietripjes kiest Annemarie altĳd een bungalowpark waar genoeg te doen is voor kinderen. ‘Ik geniet enorm als Gĳs het naar zĳn zin heeft. We gaan vaak naar het zwembad, maken een rondje in de omgeving, naar een attractiepark, dat soort dingen. Alles onder het motto: alles mag, niets moet.’

DB02_Vakantieverhalen.indd 42

15-09-14 14:48

n vakantietijd RITA KÜTSCHRUITER-STARK: ‘KAMPEREN OP HET EIGEN ERF’ ‘De verantwoording voor mĳn dieren kan ik moeilĳk loslaten’, vertelt Rita Kütschruiter-Stark. ‘Daarom ga ik niet op vakantie. Ik hoef ook niet zo nodig’, legt ze uit. Rita (48) is verantwoordelĳk voor haar 20 stuks melkvee, 10 stuks vleesvee, het jongvee en de paarden. Haar man Frans (49) heeft een fulltime baan als rentmeester en is daarvoor ook vaak ’s avonds op pad. ‘Maar Frans gaat wel. Hĳ gaat elk jaar samen met een clubje vrienden op studiereis, zoals ze dat noemen. Ze bezoeken dan vooral agrarische bedrĳven. Dit jaar is hĳ naar Rusland geweest.’ Rita is thuis heel tevreden. ‘We wonen

hier in Angerlo op een mooie plek en ik ben graag thuis. Het werken met mĳn vee en paarden doe ik gewoon graag. Als ik op vakantie zou gaan, zou ik elke ochtend denken: hoe zou het thuis zĳn? Verder heb ik de zorg voor mĳn moeder die naast ons woont, ik wil haar ook niet zo lang alleen laten.’ Maar dat wil niet zeggen dat Rita en haar gezin, met twee kinderen van 15 en 13, geen vakantiegevoel hebben. ‘Wanneer Frans vakantie heeft, springt hĳ bĳ op de boerderĳ, dan is het werk een stuk sneller af. En we vieren thuis gewoon vakantie. Afgelo-

pen zomer hebben we een zwembad gebouwd met grote balen en plastic. De kinderen hebben daar veel plezier in gehad. Ook hebben ze vaak met hun vrienden in een bungalowtent in de tuin geslapen.’ ’s Avonds staken ze dan een kampvuur aan, of de barbecue. ‘Het was net kamperen bĳ de boer. Maar dan op ons eigen erf.’ De kinderen hebben op de boerderĳ voldoende leuke bezigheden. ‘Onze dochter rĳdt paard en onze zoon is gek op trekkers en techniek, dus zĳ hoeven ook niet zo nodig. Als ze willen, gaat papa met ze op vakantie, maar meestal blĳven ze thuis.’

DB02_Vakantieverhalen.indd 43

15-09-14 14:48

VRIJE TIJD

GREET KOOMAN: ‘OP VAKANTIE PROEF JE ANDERE DINGEN’ ‘Op vakantie kun je alles even loslaten, je hoeft bĳvoorbeeld niet te melken, dus je kunt je eigen tĳd indelen’, vertelt Greet Kooman (49) uit Adorp. Samen met haar man Adrie (51) laat ze het melkveebedrĳf met bĳna 90 melkkoeien elk jaar een weekje achter. De dochters van het gezin (20, 19 en 16 jaar oud) gaan inmiddels niet meer mee, de zoons van 12 en 8 genieten met volle teugen. ‘Je hebt echt even tĳd voor het gezin. Als je thuis blĳft, zie je toch overal werk liggen en voel je je verantwoordelĳk voor het bedrĳf.’ Greet en Adrie gingen vroeger zelf ook

met hun ouders op vakantie. ‘Ik herinner me mĳn eerste keer nog heel goed, een weekje Appelscha. Ik gun mĳn kinderen die herinneringen ook.’ De familie Kooman gaat graag naar de bergen, zoals in Oostenrĳk of Zwitserland. ‘Tĳdens de vakantie zĳn we altĳd actief, we gaan wandelen, bezoeken een stadje, doen excursies, dat soort dingen. Wat ik vooral leuk vind aan vakantie is de andere omgeving. Je ziet eens wat anders, maar ook hoor je en proef je andere dingen dan thuis.’ Wanneer ze op vakantie gaan, verzorgt de melker, die wel vaker invalt, het be-

drĳf. De thuisblĳvende dochters helpen ook mee. ‘Om de vakantie te kunnen plannen, moeten we eerst weten wanneer de melker kan. Daarna plannen we de rest’, legt Greet uit. ‘Natuurlĳk trekken we niet zomaar de deur achter ons dicht als we weggaan. We zorgen ervoor dat er genoeg medicĳnen zĳn, maar ook ruw- en krachtvoer en stro. Daarnaast zorgen we dat er voldoende weidepercelen beschikbaar zĳn, dat de koeien waarvoor dat nodig is, zĳn bekapt en drooggezet en dat de administratie is bĳgewerkt. Dan gaan we met een gerust hart weg.’

DB02_Vakantieverhalen.indd 44

15-09-14 14:48

TRUUS ALFERINK ‘GASTEN BOERENLEVEN LATEN BELEVEN’ Truus Alferink (55) en haar man Frans (57) uit Heeten staan bĳ hun vakantiegasten bekend als boerin Truus en boer Frans van ‘Koe in de kost’. Op hun erf verhuren ze vakantiewoningen en de gasten zĳn van harte welkom om het boerenleven in de praktĳk mee te beleven. De boerderĳ telt ongeveer 30 melkkoeien en 50 stuks vleesvee. ‘De vakantieperiode is voor ons de drukste periode, maar we krĳgen er ook heel veel voor terug. We hebben een fantastische zomer gehad, met veel gezelligheid. Ik vind het niet erg dat ik zelf dan niet op vakantie kan. Dat doen we in het voor- of najaar, dan kĳken we de kunst af op ons vakantieadres.’

De vakantiewoningen waren het antwoord op de vraag: hoe maken we ons bedrĳf klaar voor de toekomst? In 2004 verbouwden Truus en Frans de oude woonboerderĳ tot vakantiewoning en in 2012 kwamen daar zes bungalows bĳ, naar eigen ontwerp, zogenaamde grondulows. De bungalows gaan op in het landschap en staan letterlĳk bĳ de koeien in het weiland. ‘Het omgaan met vakantiegasten moet wel bĳ je passen’, benadrukt Truus. Truus geniet met volle teugen wanneer ze allemaal samen bĳ de stal zitten. ‘De verbroedering van mensen uit alle lagen van de bevolking vind ik geweldig. De vrĳdag is onze wisseldag

en vaak is het moeilĳk om afscheid te nemen van de gasten. Toch is het de week daarna opnieuw heel gezellig, met de nieuwe gasten. Dat vind ik heel bĳzonder.’ ‘Op de vraag of het niet zielig is dat een kalfje in een eenlingbox gaat, antwoord ik dat je een baby toch ook niet in een groot bed legt. Zo’n voorbeeld maakt veel duidelĳk. En dan eten we samen beschuit met muisjes voor het nieuwe kalfje. De gasten ervaren bĳ ons hoe druk het boerenleven is en hoe alles groeit en bloeit. Ze kĳken aan het eind van hun vakantieweek echt heel anders naar het boerenleven. Dat is natuurlĳk goede pr voor de sector.’

DB02_Vakantieverhalen.indd 45

15-09-14 14:48

GEKNIPTVOORDEBOERIN

BOERENDATE

Op zoek naar een leuke partner met agrarische roots? Wie weet vind je hem of haar wel via Farmers4Love. Op deze datingsite kun je op een spontane manier kennismaken met mensen die dezelfde interesses hebben als jij. www.farmers4love.nl

MET DE WIND MEE Deze windwijzer met koe waait letterlijk met alle winden mee. Gemaakt van gepoedercoat plaatstaal. Verkrijgbaar in twee maten. Prijs € 99,95. www.engelsebrievenbus.nl

BLIKVANGER

Melkflessen

Een saaie muur in huis tover je in no time om tot een prachtige blikvanger met dit fotobehang. Verkrijgbaar in verschillende prints. Ook kun je behang laten maken met een eigen foto. Prijs afgebeeld behang ‘koeien in de wei’: basisprijs € 50 plus € 13,95 per m2. www.repro.nl

De ontwerper van deze exclusieve lamp van het merk Droog gebruikte melkflessen als inspiratie. De flessen (12 stuks) hangen net boven de vloer in rijen van drie bij vier, net als vroeger in de krat. Prijs: € 975. Prijs enkele lamp (1 melkfles): € 119. www.droog.com

VROLIJK Je krijgt er spontaan een vrolijk humeur van, deze overalls voor volwassenen en kinderen in felle kleuren en met mooie prints. Van roze met vlinders tot appeltjesgroen met tractor. Kinderoverall vanaf € 27,50, overall volwassene vanaf € 45. www.stoerensterk.nl

BELLEN IN STIJL Maak je iPhone helemaal in je eigen stijl met deze smartphonehoesjes met koeienontwerp. Kies uit tientallen soorten, van lieflijk tot stoer. Veel ontwerpen zijn ook verkrijgbaar als iPad-cover. Prijs: vanaf € 10,95. www.zazzle.nl

DB02_Geknipt1.indd 45

15-09-14 10:13

DB02_p47.indd 47

15-09-14 09:28

KIJKJEINDEKEUKEN Veel ruimte, dat typeert de keuken van melkveehouders Karin en Piet van der Meer uit Winkel. Een grote keuken (8 bij 6 meter) bleek 17 jaar geleden bij de nieuwbouw erg praktisch met vijf kinderen. Karin wilde destijds graag een nieuwe keuken die er oud en sfeervol uit zou zien en koos voor antieke elementen.

De lamp is uit 1929 en is door Piets opa gekocht toen er elektriciteit werd aangelegd op de boerderij. Helemaal uniek is de lamp niet; Karin zag hem laatst ook in het Openluchtmuseum.

Iedere morgen om zeven uur start Karin de dag met een kopje koffie en het lezen van de krant. Pas dan kan de dag echt beginnen.

Elke morgen na de koffie zitten Karin en Piet tegenover elkaar met tussen hen in het Keezbord. Het typische West-Friese bordspel duurt hooguit drie minuutjes en is vooral grappig om te doen. Om te winnen moet je geluk hebben en Karin en Piet zijn er vier jaar geleden aan verslingerd geraakt. Een vloer is bepalend voor de sfeer van een keuken. Bewust is daarom gekozen voor ongeglazuurde boerenplavuizen. Die geven een traditionele uitstraling.

DB02_KijkjeInDeKeuken.indd 48

15-09-14 11:08

Naar keukenattributen met een kitscherig koeienmotief is het zoeken. Karin houdt daar niet van, maar de beeldjes van de vijf honderdtonners, daar is ze wel trots op en die mogen dan ook gezien worden.

Het getinte glas in de kleuren groen, geel en rood is oud glaswerk en zorgt voor extra sfeer. Twee raampjes zijn in de loop van de jaren vervangen omdat de kinderen erdoorheen zijn gegaan.

Het memobord hangt vol met fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van de kinderen of van het bedrijf. Het is lekker groot, zodat er veel fotoâ&#x20AC;&#x2122;s op kunnen.

De oude stoel is een erfstuk van de opa van Karin. Er zit zelden iemand op, maar hij staat wel fraai in de keuken.

De tafel is afkomstig uit een klooster. Je kunt goed zien dat er echt aan geleefd wordt, hij vertoont wel slijtage, maar dat hoort in een boerenkeuken.

DB02_KijkjeInDeKeuken.indd 49

15-09-14 11:08

BEELDVERHAAL

Stappen tellen om tocht op te sporen Nerveus snuffelen, gespitste oren en voortdurend rondstappen in de stal. Het zijn enkele signalen van tochtige koeien. Om echt elke koe of pink met tocht op te sporen, investeerden Liesbeth Christianen en Marc Boeren uit Meerle in Ovalert. Door stappentellers te gebruiken krijgen ze de individuele tochtgegevens en de bijpassende stierkeuze per sms doorgestuurd. TEKST ANNELIES DEBERGH

DB02_Beeldverhaal.indd 50

12-09-14 12:44

De stappenteller wordt met een bevestigingsband vastgegespt aan de voorpoot. Pinken krijgen de stappenteller tijdelijk om: vanaf twee tot drie maanden voor het insemineren tot de dracht bevestigd is.

Elke pasgekalfde vaars krijgt definitief een stappenteller om de voorpoot. Het toestel registreert de activiteit van het dier. Die activiteitsgegevens worden elke twee uur doorgeseind naar de antenne.

Hoog in de stal hangt de antenne die alle signalen van alle koeien doorstuurt naar het onlineprogramma Ovalert. Het programma vergelijkt de bewegingsgegevens met de gemiddelde activiteit van de voorbije dagen. Zodra de activiteit afwijkt, geeft een rood knipperend licht aan dat ĂŠĂŠn of meerdere koeien tochtig zijn.

Een sms op de smartphone geeft aan dat een koe tochtig is. Liesbeth weet aan de hand van het bericht meteen om welke koe het gaat. Naast de diergegevens zorgt Ovalert ook voor gegevens over het bijpassende stieradvies voor deze specifieke koe.

Hoewel Liesbeth en Marc bijna blindelings op de stappentellers vertrouwen, nemen ze de tijd om tochtige koeien zelf waar te ne-

men. Als het optimale inseminatiemoment aanbreekt, zetten ze de koe vast aan het voerhek voor inseminatie. 6

Liesbeth controleert het directe bericht via sms en ze bekijkt dagelijks de diergegevens en attenties op de computer. Dat kan in de stal gebeuren, maar ook op een tweede computer die in het kantoor in de woonkamer opgesteld staat.

Het insemineren doen Liesbeth en Marc zelf. Daartoe volgen ze zo veel mogelijk de geopperde stierkeuze volgens het stieradviesprogramma. Op de spermavoorraadkaart wordt eerst gecheckt of het gewilde spermarietje voorradig is.

Het gekozen rietje wordt uit het stikstofvat gehaald. Het rietje wordt afgevinkt op de voorraadkaart en vervolgens bij de desbetreffende koe ingebracht.

De inseminatiegegevens kunnen onmiddellijk met de smartphone of de computer in VeeManager worden geregistreerd. Het systeem genereert attentielijsten voor vruchtbaarheid. Met die gegevens gebeurt elke drie weken drachtcontrole.

DB02_Beeldverhaal.indd 51

12-09-14 12:44

DB02_p52.indd 52

15-09-14 09:29

BOERINVERTELT

‘Eigenlijk is het “gewoon” een kwestie van PRATEN’ ‘Op een gegeven moment trok ik het niet meer. Waardoor het – hoe vreselijk het misschien ook klinkt – noodzakelijk was dat onze jongste zoon voor een tijdje het huis uit ging. Ik liep continu op mijn tenen door het huis. Elke dag dacht ik: hoe zal het vandaag gaan? Dat kon echt niet meer langer. Al die jaren waren er twee spanningsbronnen. De eerste is de samenwerking tussen onze jongste zoon en mijn man. Onze jongste zoon was de beoogde bedrijfsopvolger. Hij is een echte koeienman en van daaruit heeft hij andere ideeën

‘Ik liep continu OP MIJN TENEN door het huis’ dan mijn man die meer het economische, de wat grotere lijnen voor ogen heeft. Tussen die twee ging het over heel praktische zaken als klauwen bekappen, de kuil afdekken, et cetera. Onze jongste heeft het hart op de tong en mijn man is niet zo’n prater, is veel nuchterder. De spanning liep regelmatig heel hoog op, want onze zoon voelde zich niet gehoord. Waardoor hij nog feller werd richting zijn vader. En ik zat er met mijn gevoel tussen, maar kon er ook niets mee. Terwijl ik mezelf zo ontzettend herken in mijn zoon: ik was vroeger net zo. De tweede spanningsbron ontstond toen onze oudste zoon na een jaar in het buitenland te

hebben gewerkt, weer terugkwam. Hoewel hij tot dan toe niet in beeld was geweest als bedrijfsopvolger, gaf hij toen aan dat hij toch wel verder wilde op het bedrijf. Hij lijkt veel meer op zijn vader: is rustig, ook vooral geïnteresseerd in het bedrijfsmatige, het economische. Een vriendin van mij – ook boerin – voorspelde toen al: twee bedrijfsopvolgers, dat wordt lastig, meid. Ik dacht toen dat het wel zou meevallen, maar achteraf had ze natuurlijk helemaal gelijk. Een tijdje waren er plannen om het bedrijf flink uit te breiden, zodat er voor beide zoons plek zou zijn, maar dat zag ik totaal niet zitten. Eind vorig jaar barstte de bom. Ik kon en wilde zo echt niet meer verder. Mijn man heeft toen – en dat vind ik nog steeds heel erg goed van hem – contact gezocht met een mediator. Daar heeft vooral onze jongste zoon veel baat bij gehad. Hij kon zijn verhaal kwijt. Maar de echte doorbraak was dat ik mijn vriendin heb gevraagd of zij ons zou willen helpen. Zij is met haar man gekomen. We zaten allemaal in de huiskamer: mijn vriendin en haar man, ik met mijn man, onze twee zoons en de vriendin van onze oudste zoon. Mijn vriendin sprak iedereen een op een aan. Luisterde, reageerde, maar zonder te oordelen. Ik heb dat nooit kunnen doen. Er kwam toen zoveel boven. Dat was heel heftig, maar vooral heel goed, een opluchting. En weet je, eigenlijk is het “gewoon” een kwestie van praten. Het gaat nu veel beter. Onze jongste zoon is weer thuis. Hij werkt veel bij andere boeren en het ziet ernaar uit dat hij aanhaakt bij een andere maatschap waar hij ooit stage heeft gelopen. Onze oudste zoon werkt ook nog buitenshuis, waar hij het enorm naar zijn zin heeft. Mijn man stopt de eerste tien jaar echt nog niet. En ik? Ik ben zo blij dat de spanning er af is. Dat het eeuwige gekissebis tot het verleden behoort.’

In ‘Boerin vertelt’ blijven de inzenders anoniem. Wilt u reageren? Mail of schrijf naar: boerin@crv4all.com of: Redactie De Boerin, Postbus 454, 6800 AL Arnhem.

DB02_BoerinVertelt.indd 53

12-09-14 11:35

DB02_Strip.indd 54

12-09-14 12:22

EEN DAG SPECIAAL VOOR BOERINNEN…

CRV-VROUWENDAG Dames, van harte welkom op de CRV-vrouwendag, een dag speciaal voor boerinnen. Ontmoet uw collega-boerinnen en steek er iets van op. Bent u lid of klant van CRV? Dan is deze dag voor u gratis! De CRV-vrouwendag is een leerzame, gezellige dag met inspirerende sprekers, een heerlijke lunch en diverse workshops. Kom verder, versterk uzelf én uw bedrijf met CRV.

WANNEER?

DINSDAG 7 OKTOBER 2014

DINSDAG 14 OKTOBER 2014

WAAR?

’t Haske Vegelinsweg 20 8501 BA Joure

Het Witte Huis Reekseweg 7 5411 RB Zeeland

Wilt u erbij zijn? Ga naar CRV4ALL.NL en klik op de button CRV-vrouwendag voor opgave of meer informatie.

CRV4ALL.NL

DB02_p55.indd 55 312-14 Adv vrouwendag NL.indd 1

15-09-14 11-09-14 11:13 16:11

DB02_p56.indd 56

15-09-14 09:29