Дроги - Политики и практики, бр. 10, март 2018 година

www.hops.org.mk

Година VI / Број 10 / март 2018 година / ISSN 1857-906X / Бесплатно издание

ВРАТА ЗА ОТВОРЕНА ДЕБАТА

Тема на бројот:

Дрогите во културата

Интервју со Еди Еинбиндер

„Додека одредени земји можеби назадуваат во моментов, во однос на пристапот до третмани за намалување на штети и реформи на политиките за дрога, верувам дека на глобално ниво вредностите зацртани со намалувањето на штети сепак се подобро прифатени сега отколку во минатото и дека всушност се движиме во добра насока, кон систем за третмани заснован на сочувство и на наука.“

www.hops.org.mk

Импресум

Содржина

ДРОГИ – Политики и практики Година VI Број 10 март 2018 година ISSN 1857-906X

Бесплатно издание

Воведен збор: Дрогите се составен дел од културата

3

Културата е дрога

4

Играј безбедно, разговор со Еди Еинбиндер

8

Издава Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје Адреса: Христо Смирненски 48/1-6, 1000 Скопје Телефон: +389 2 324-6205 Телефакс: +389 2 324-6310 Е-адреса: hops@hops.org.mk Интернет адреса: www.hops.org.mk

Таканаречена психоделична ренесанса

12

Модерната култура на канабисот во Амстердам и првите кофишопови

16

Жолта и шопска

20

Истакнати личности

24

Дроги – Политики и практики е издание на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Списанието е бесплатно и слободно за споделување.

Декриминализација сега

28

Апологија на „наркоманијата“

32

Ана Вернова

38

Препорачуваме Книга: Учењето на Дон Хуан

40

Препорачуваме Филм: Дорс

41

Кратки вести

42

Уредништво Главен и одговорен уредник Вања Димитриевски

Уреднички одбор Вања Димитриевски Влатко Деков Ирена Цветковиќ Жарир Симрин

Лектура Весна Костоска Фотографии Анита Березњак и Ирена Јовановска

Дроги – Политики и практики е отворен за соработка со сите заинтересирани за споделување ставови со кои се промовира хуман третман на лицата што употребуваат дроги. Доколку сакате да поднесете статија за објавување или на друг начин да го помогнете списанието, ве молиме, пишете на следната е-адреса: hops@hops.org.mk

Графички дизајн Пеѓа Р. Печати Датапонс Скопје

2

Ставовите изнесени во ДРОГИ – Политики и практики не нужно ги одразуваат или се во согласност со ставовите на издавачот Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје.

Воведен збор

Дрогите се составен дел од културата Дрогите се составен дел од културата и вие навистина не мора да се согласите со тоа. Навистина е небитно дали ги прифаќате аргументите со кои и алкохолот, и кафето, и цигарите, па и седативите кои почесто или поретко ги пиете за да можете да се смирите и за да заспиете, се дроги. Тие се дроги и вашиот изговор дека не ве интересираат „филозофии“ и дека не сакате да се задлабочувате во аргументите при дискусиите кои сами сте ги иницирале нема да ве амнестира од одговорноста дека и вие самите учестувате во репродуцирањето и во развивањето на културата на употреба на дроги. Да, точно е. Соучесници сте и имате одговорност. Не, не е точно дека сте грешници и дека треба да ви се суди. Вие, како и сите останати, само ги повторувате културните обрасци кои сте ги стекнале во опкружувањето во кое сте израснале. Добро, од средината на ХХ век тоа опкружување е многу поголемо кога ќе се земе предвид подемот на масовните медиуми како радиото, телевизијата и особено интернетот. И ако не ви се допаѓа што „младите сѐ повеќе се дрогираат“ и ако стравувате дека вашите деца „ќе станат наркомани“ и ако барате порепресивни мерки за луѓето кои употребуваат дроги – запрете. Запрете и запрашајте се за вашата улога во развојот на културата на употребата на дроги. Ние не ви судиме. Ние само ви нудиме поинаква перспектива од онаа што сте ја имале досега. И ве повикуваме. Ве повикуваме да се потрудите да научите повеќе за дрогите и за тоа како тие учествуваат во обликувањето на човековата култура – да научите повеќе за себе. А вам кои сте веќе свесни дека дрогите се составен дел од човековата култура ви нудиме уште неколку аргументи кои можете да ги искористите при дискусиите со понеупатените. Да зборуваме отворено. Можеби тогаш навистина ќе можеме нешто да смениме. Можеби тогаш ќе се ослободиме од стравовите поврзани со дрогите. Можеби тоа ќе ни помогне да изградиме поздраво општество. Веруваме.

Од Уредништвото

3

Автор: Мирко Попов

Културата е дрога Повратната спрега меѓу културата (најшироко сфатена) и доупот (dope, популарен англиски термин за дрога) им е позната уште на првобитните луѓе. Природата околу нас отсекогаш располагала со изобилство материи кои ја променуваат свеста. Наше било само да посегнеме кон цвеќенцето (билката) на дофат на рака и да дознаеме какво дејство има.

Роден 1972 во Скопје, Мирко Попов, во последниве 2 - 3 децении израсна во еден од водечките музички работници во Македонија: композитор, продуцент, диск-џокеј, радиопрезентер, промотор на музички/ културни настани. ПМГ Рекордингс е водечка независна дискографска куќа во Македонија, која под негово водство има реализирано повеќе од 150 изданија. Продуцент и сценарист на голем број музички видеа и еден документарен филм. Режисер и сценарист на радиодрами. Редовно пишува за музика повеќе од 20 години. Сѐ уште живее и работи во Скопје.

4

Дрога: еден од најпопуларните, најкористените, најбаналните и во исто време највозбудливи зборови на 20 век кој, еве, со целиот свој габарит и супстанција се прелеа во дискусиите и скришните/приватните соби на 21 век. Сосем легална, многу лесно достапна и крајно непозната за пошироките маси на почетокот на минатиот век, оваа мега фраза со неверојатен потенцијал прерасна во најупотребуваната споредна материја на светот на сите времиња. Патот од опскурна супстанција, (зло)употребувана во хереметички кругови, до продукт број еден за масовна употреба во сите слоеви на општеството, водеше преку повеќедецениска трансформација на свеста, поттикната и (веројатно) оркестрирана од сериозни бизнис-центри на моќ, а реализирана преку културните и популарни движења гладни за промена и за поголема слобода. Повратната спрега меѓу културата (најшироко сфатена) и доупот (dope, популарен англиски термин за дрога) им е позната уште на првобитните луѓе. Природата околу нас отсекогаш располагала со изобилство

материи кои ја променуваат свеста. Наше било само да посегнеме кон цвеќенцето (билката) на дофат на рака и да дознаеме какво дејство има. Сепак биле потребни солидни количества љубопитност, ентузијазам, па и храброст тие искуства од консумирање на плодовите на дадената околина да бидат преточени во своевидна експертиза. За среќа, на луѓето никогаш не им недостасувале љубопитност и систематичност како еволуционистички алатки за преживување. Оттаму не е ни чудо што племенските шамани и нивните блиски пријатели (неретко оние кои цртале по ѕидовите на пештерите или кој било ран тип уметници) по правило биле најинтересните и духовно најотворени луѓе. Тоа се луѓе кои идејно буткале напред и за кои со целосна сигурност се знае дека користеле опојни средства. Никогаш не било тајна дека тие средства циркулираат меѓу населението. Викинзите (безеркери) ги користеле за да се трансформираат во непобедливи воини. Има навистина безброј примери за систематско користење опојни средства во историјата, од најбаналното

www.hops.org.mk

Тема на бројот

секојдневно опивање (да, и алкохолот е сериозно потентна дрога), па сѐ до најсофистицирани научни истражувања кои довеле до брејк тру (break through) откритија. Но, да се вратиме во модерното доба. Општопознати и популарни се опиумските пушилници од 19 век, кои Британците по патот на свилата ги увезуваат од Кина. Помалку е познато дека трговијата со опиум е главната нишка во финансирањето на англиската индустриска револуција како еден од круцијалните трансформации кон она што денес го познаваме, живееме и викаме современ свет. Секако, и многу порано, но ете тогашна Викторијанска Британија е очигледен пример како големиот бизнис е свесен за потентноста на дрогите и ги користи во разни правци и за разни цели. Дрогите се озлогласени, но не и забранети. Па дури и легендарниот Шерлок Холмс знаел да „се остави“ неколку дена во некоја опскурна источно-лондонска пушилница на опиум со цел релаксација и себемедикација. Додуша имало денови кога господинот Холмс искажувал и неверојатен ентузијазам кон кокаинот, секако без да ги запостави пушењето и алкохолот. ;) Кога веќе го споменавме кокаинот, еден од најголемите ентузијасти и силен застапник бил и мошне почитуваниот австриски џентлмен и врвен психолог, господинот Сигмунд Фројд. Знаете, во тие денови на доцниот 19 и раниот 20 век сте можеле елегантно да ушетате во првата пристојна аптека и сосема љубезно да ви измерат грам најквалитетен кокаин кој подоцна

сосема опуштено можете да го употребите во некој фин салон со одбрано друштво за максимален социјален или истражувачки ефект. Биле тоа убави, но и лабави денови за екстремно малиот број корисници на опојни средства, лишени од паранојата на криминален прогон. Вистинско златно доба за љубителите на дроги и истражувачите на свеста. Сепак, потенцијалот на овие силно корисни и секако доста опасни агенси бил несразмерно поголем, а тоа им било совршено јасно на оние кои ги продаваат. Тоа, пред сѐ, е фармацевтската индустрија, или популарно позната како фармацевтската мафија, една од првите глобални структури на легализиран, организиран криминал. Првото популарно музичко движење кое остварило глобален успех, уште во 20-тите години на минатиот век, е џез-културата. Од тој период доаѓаат и најголемите имиња на џезот: Чарли Паркер, Телониус Монк,

Дјук Елингтон, Каунт Бејзи итн... Од денешен аспект, тоа се недостижни величини, мистични легенди, неповторливи ликови. Сосема логично, нели, со оглед на тоа дека токму тие ги пишувале не само празните страници на џез-уметноста и музиката туку и првите страници на клупската култура и современиот начин на однесување. Што, всушност, правеле тие? Влегувале во клубот накај полноќ со својот оркестар и во едно сеопшто пионерско расположение, додатно поттикнато од хероин, амфетамини, кокаин, марихуана и којзнае „што све не“ (залиено со големи количества алкохол секако :), неуморно свиреле до раните утрински часови, а публиката ги следела буквално во чекор, на подиумот за танц. Музика и танцување цела вечер, мои дами и „господо“. Потоа се собирале на некој приватен имот и продолжувале со истите ритуали со денови. Ако во ова препознавте современ клупски ритуал на „журка“ и афтер парти (after party), тогаш

„Има навистина безброј примери за систематско користење опојни средства во историјата, од најбаналното секојдневно опивање (да, и алкохолот е сериозно потентна дрога), па сѐ до најсофистицирани научни истражувања кои довеле до брејк тру (break through) откритија.“

5

ви е јасно од каде доаѓа вашиот денешен начин на забава. Сега веќе една сериозна бројка на луѓе била упатена кон употреба на дроги. Ако џезот во прво време бил озлогласена алтернатива, веќе во 40-тите и 50-тите е опасен мејнстрим во глобални размери, па ако консумирањето дроги пред само некоја деценија било „привилегија“ на малкутемина информирани, сега е светски процес во развој. Буквално секое наредно културно-музичко движење се претвора во сензација и светска поп-култура, а со музиката и со стилот на облекување доаѓа и „начинот на живот“ кој подразбира редовно користење дроги. Едноставно сите сакаат од таа волшебна и гламурозна состојка која како да додава сјај и чудесна елевација во појавата на носителите на културните движења од „легендарните“ епохи. Рокенролот е културолошка револуција без преседан, уште од неговата појава во 50-тите, па сѐ до денес. Неговото неверојатно богатство од форми сѐ уште претставува фасцинација за сите генерации како од соничен, така и од социолошки аспект. Рокенролот (па и сите понатамошни музички стилови) беше и сѐ уште е „продаван“ како гламурозна форма на бунт. Сето она што вашите родители не смеат да помислат да го направат. Сето она што е забрането. Се чини, не баш сосема случајно, токму во тој период речиси сите познати/ популарни дроги одеднаш стануваат забранети. Големиот бизнис, поучен од искуствата од прохибицијата на алкохол во 20тите, забранува легална употреба на дроги. Педесеттите стануваат

6

вистински рај за бунтот, а каде е бунтот, тука се и младите. Таму некаде на пиедесталот, на самата половина од лудиот 20 век, за глава над сите, стои Елвис Присли. Тој е сето она што вашите родители не се: млад, убав, бучен човек кој неодоливо се движи со колковите. Елвис Присли подоцна умира од преголема злоупотреба на секакви дроги. И храна. Шеесеттите се приказна за себе. Тука рокенролот, од една страна, се венча за општественополитичките движења за ослободување и за човекови права; и со новооткриените, од ЦИА тестирани и пуштени во масовна употреба психоделични дроги (ЛСД), од друга страна. Битлси се најпопуларниот свет-ски бенд и тие отворено прокламираат употреба на дроги. Од другата страна на Атлантикот, проф. д-р Тимоти Лири, заедно со Кен Кејсиевите Мери Пранкстери и зачетниците на есид-рок (acidrock) музиката The Warlocks (Gretaful Dead), „направени“ на ЛСД, маршираат на Сан Франциско со паролата ЉУБОВ И МИР. Цврсто сум уверен дека еден

период од барем неколку месеци многумина во тоа движење навистина веруваат дека ќе успеат да го сменат светот на подобро. На еден микро начин, на средни и долги патеки, тие всушност и успеваат во тоа. Во 70-тите, рокенрол културата го доживува својот врв и станува комплетен мејнстрим. Се појавуваат нови музички и супкултурни појави: панк, пост панк, хип хоп и диско, кои својата привлечност ја базираат врз опозиција на рокенролот како во музички, така и во смисла на животен стил. И покрај обидот за идеолошко оградување и опозиција, нарко културата останува интегрален дел од овие тенденции. Продолжувајќи онаму каде што застанал рокенролот, овие автентични сцени стануваат поекстремни како во изразувањето на својата уметност, така и во користењето нови дроги и начините на нивно уживање. Крајот на 80-тите и почетокот на 90-тите години од 20 век ни ја дадоа електронската денс музика/култура/сцена, а таа со себе донесе свеж начин на гледање на веќе познатите

„За само неколку децении, преку (суп)културните движења и развојот на човековите права, сите до еден станавме мошне посакувани и легитимни корисници на повеќе дроги отколку што можевме и да замислиме.“

Тема на бројот

консументски, но и хуманистички придобивки од минатите децении. Радикално новите технологии, па и радикално новите дроги (екстази и разноразни модерни синтетички достигнувања), доведоа до една навидум нова, на моменти предреволуционерна состојба на духот меѓу општественополитичките ентузијасти и секако младите луѓе. На крилјата на љубовта, заедништвото и неверојатната музичко-технолошка креативност, се случи голем препород и ослободување како на општествената и политичката, така и на нарко сцената која сега веќе се доживува и се третира како официјално гориво за младинските културни револуции. Големото ослободување доаѓа како директна последица од масовната употреба на дроги, која одамна го има надминато стадиумот на селективност и сега е присутна буквално во сечив џеб. Нема веќе граници, нема веќе затворени кругови, нема веќе тајни. Сега сите се дрогираат. Сите. Додајте го на ова и ефектот на „глобално село“ како слој постигнат со последната

информатичка револуција и ќе ја добиете денешната состојба на светот. Свет во кој до вчера „смртоносната“ дрога, една од најсатанизираните појави на 20 век е предмет на постепена, но сигурна декриминализација и легализација. Одеднаш дрогата е прифатлива. Одеднаш сите зборуваат за намалување на штетноста, за рекреативна употреба, за дозволени количества за лична употреба... Војната против дрогите полека станува минато, долж сѐ поголемиот број држави кои легализираат и декриминализираат. Прашање на време е кога решавачки големо парче од светот повторно ќе живее без паранојата да се биде прогонуван само поради желбата/потребата слободно да избереш што ќе ставиш во сопственото тело. Како стигнавме до оваква состојба кога само пред 20-тина години сето ова беше незамисливо? Одговорот е мошне едноставен: економија. Големите бизнисфактори (фармацевтската индустрија и државните и приватни институции под нејзина контрола) прецизно профитираа од

„Секако, и многу порано, но ете тогашна Викторијанска Британија е очигледен пример како големиот бизнис е свесен за потентноста на дрогите и ги користи во разни правци и за разни цели.“

повеќедецениската прохи-биција, регрутирајќи го тукуречи целото население на планетава во потенцијален муштерија. За само неколку децении, преку (суп)културните движења и развојот на „човековите права“, сите до еден станавме мошне посакувани и легитимни корисници на повеќе дроги отколку што можевме и да замислиме. Економијата и потребата за обрт се навистина волшебни нешта. Можеби на прва помисла сето ова некому ќе му прозвучи цинично, но нема ништо цинично во реалноста. А реалноста јасно покажува дека единството и повратната спрега меѓу бизнисот, дрогите и највозбудливите културни и хуманистички достигнувања отсекогаш биле, а особено сега се самиот трешхолд на цивилизацијата. Сето ова е и вистински предизвик за размислување на модерниот човек, читател на овој скромен текст. Дури и за мене, вака уверен во оваа цивилизациска спрега, не е едноставно, а особено од морален аспект, смирено да учевствувам во целиот процес. Но, процесот е многу поголем и поважен од единката. Свеста со која забрзано се здобиваме употребувајќи (НЕ ЗЛОУПОТРЕБУВАЈЌИ) дроги е драгоцено искуство. Развојот на мислата, уметноста и вмрежувањето на искуствата преку новите технологии е нешто што доаѓа со цена. Ми се чини дека во тој процес треба да влеземе максимално свесно и одговорно, со отворени глави, подготвени да ја платиме цената на напредокот.

7

Разговорот со Еди Еинбиндер го водеше Ирена Јовановска

Играј безбедно, разговор со Еди Еинбиндер Во март 2017 година ХОПС – Опции за здрав живот Скопје имаше чест да биде домаќин на проекцијата на документарниот филм Играј безбедно (Play safe), проследена со дискусија на тема намалување на штети од употреба на дроги, предводена од авторот на филмот, Еди Еинбиндер. Тој стои и зад насловот на книгата Како да се забавуваш, а да не умреш (How to Have Fun and Not Die). Од 2008 година Еди започнува со презентирање на стратегиите за намалување на штети и заштита од предозирање со дроги во повеќе од 200 институции и на конференции низ целиот свет. Тој држи предавања на врвни универзитети, во средните училишта, пред бездомници, во младински клиники. Еди во своите предавања го вклучува и документарецот Играј безбедно (Play safe) каде што на реален, на шокантен и на едукативен начин ѝ пренесува знаење на јавноста за политиките и практиките за намалување на штети. Ликовите прикажани во документарецот се обидуваат да ги преземат сите неопходни мерки на претпазливост при користење на нивниот избор на дроги како: адерал, кокаин, ДМТ, хероин, кетамин, ЛСД, марихуана, алкохол, цигари, пури, МДМА, метамфетамин, печурки, азотен оксид, окситоцин и салвија.

На почеток, кажете ми што Ве мотивираше да работите со луѓе кои користат дроги? Младите кои користат дроги отсекогаш биле и остануваат популација со која најмногу се идентификувам. Уште од десетгодишна возраст, на еден или на друг начин, ме фрустрираше недостигот на здравствено образование, контрапродуктивните политики за дроги и општествената стигма за употребата на дрога. Израснав во семејство на специјалисти по ментално здравје и речиси цел живот читам или формално ја проучувам оваа област. Како

8

резултат на моето минато, како и личното искуство, работам најмногу со млади кои користат дроги, и тоа со прекумерни дози, и превенција на болести во моите филмови и текстови до психотерапија за намалување на штети и теренска обука во Центарот за оптимален живот во Њујорк. Одржувате предавања на различни универзитети на теми поврзани со намалување на штети, па дали можете да ни кажете од лично искуство како се прифатени политиките за намалување на штети во високото образование во САД?

www.hops.org.mk

Интервју со Еди Еинбиндер

Би рекол дека 95 % од реакциите на студентите во универзитетите што сум ги посетил се позитивни. Сметаат дека ова е вистинскиот начин за решавање на проблемот со дроги. Доколку научиме повеќе ќе помогнеме да се намалат опасностите поврзани со дрогите како резултат на криминализацијата, недостигот на законска регулатива, недостигот на образование, на третман и на поддршка. Што се однесува до перцепцијата на високообразовните институции каде што студираат младите, тоа е сосема поинаква приказна. Знам дека индивидуалните лица вработени во универзитетската администрација не се лоши луѓе, веројатно дури и се согласуваат со нас, но сепак имаат обврска да дејствуваат како што им налага работата, нивната посветеност на институцијата и, во многу случаи, како што дознав во личната комуникација со разните оддели, знам дека универзитетите функционираат како приватен бизнис и дека парите и репутацијата често се поголем приоритет од физичкото и

менталното здравје на нивните студенти. Повеќето политики на приватните институции, како и на државите во САД се контрапродуктивни кон намалувањето на штетите предизвикани од употреба на дрога. Во универзитетските кампуси не постои политика на милосрдност. Тоа ги одвраќа студентите да ги однесат пријателите во болница кога се под дејство на алкохол или на дрога. Дисциплинските комисии често повеќе се фокусираат на казната отколку на поддршката. Се организира бесплатен превоз за студентите од библиотеките до студентските домовите, но не и од баровите до домовите. Ги губат студентските кредити и стипендии поради разни прекршоци. Со правилата всушност сѐ уште студентите се заплашуваат да не употребуваат дрога наместо да се прифати реалноста дека одреден број студенти ќе користат дрога и дека е неопходно да се понуди поддршка за да преживеат и да успеат поголем број од нив.

Во одредени случаи директно ми беше соопштено дека универзитетот не смее да си дозволи да ја поддржи мојата програма за едукација за дроги затоа што тоа значи дека постои проблем со употребата на дроги на кампусот. Токму универзитетите кои покажуваат најголема загриженост за таквата стигматизирачка претстава всушност имаат најголем проблем со дрогата на кампусот, иронично, најчесто во поглед на понудата на искрени информации за спречување на прекумерно дозирање и рушење на табуто за дискусиите за овие теми. Зошто се решивте да го промовирате филмот на европска турнеја и какви беа реакциите на публиката? [И дали би можеле да ги споредите со реакциите на македонската публика?] Заедно со Јан Стола зборувавме за можна турнеја низ Европа по проекциите во Варшава и во Вилнус во 2013 година. Присуствував на Националната конференција за спречување на штети. Сакам да изразам голема благодарност до Јан, Ајша Мијан, Ирена Молнар и нивните колеги во ЈОДА: Младинска организација во акција за дроги затоа што беа мои домаќини и ја координираа турнејата. Би патувал каде и да ме поканат во светот со цел да бидам дел од продуктивна дискусија на слични теми. Се надевам дека ќе продолжам да патувам, во Канада следниот месец, а можеби и на турнеја низ Јужна Америка и посета на Акра, Гана во следните 18 месеци. Може да се научи многу од различните култури, од начините на употреба, од законите и од перцепцијата за дрогата во светот. Културниот јаз стана очигледен при првата проекција

„Додека одредени земји можеби назадуваат во моментов, во однос на пристапот до третмани за намалување на штети и реформи на политиките за дрога, верувам дека на глобално ниво вредностите зацртани со намалувањето на штети сепак се подобро прифатени сега отколку во минатото и дека всушност се движиме во добра насока, кон систем за третмани заснован на сочувство и на наука.“

9

на турнејата во Антверпен, најмногу за употребата на алкохол од страна на младите. Епизодата за алкохолот провоцираше просветителна дискусија за разликите во употребата и потенцијалните причини зошто е така, од Америка до различни делови на Европа. Веќе подолго време мислам дека строгите закони и екстремните ставови во врска со алкохолот во Америка предизвикаа драматична злоупотреба и опасност. Менталитетот на младите во Америка во врска со употребата на алкохол е сѐ или ништо, додека во Европа првите средби со алкохолот се случуваат во одговорна средина, од страна на луѓе кои се грижат за нив. Здравствените професионалци не можеа да поверуваат дека епизодата за алкохолот претставува всушност типична сцена на сите универзитети. Секако, не би требало да се генерализира. Во секоја земја што ја посетив постојат разлики, варира и типот на популација присутна во публиката, што понекогаш не е поврзано со тоа каде се наоѓаме. Во Варшава најмногу разговарав со студенти по медицина, но кои претежно студираат во странство. Во Белград публиката беше сочинета од неколку студенти по медицина и голем број луѓе од уметничката и сцената на дроги. Овде, во Скопје, ми беше задоволство да се запознам со интелигентниот и отворен персонал на ХОПС. Нивното присуство дефинитивно придонесе да се продлабочи дискусијата за видовите третмани за употреба на дрога во светот. Научив дека покрај употребата на опијати и бензодијазепини, во Македонија употребата на други видови дроги ретко се смета за проблематична и не претставува

10

актуелно општествено прашање. Дека всушност не постои третман за луѓето кои користат спид или марихуана, на пример. Така ми стана јасно зошто дел од публиката реагираше за време на проекцијата на епизодата за кокаинот, кога гласно ги осудија луѓето кои користат кокаин дека всушност немаат реален проблем, односно дека не користат дроги. Во Њујорк, како и насекаде во САД, секако постојат корисници на дрога кои го осудуваат изборот на дрога на другите, но кога ги увидов ваквите ставови за време на проекцијата ова прашање стана позначајно за мене. Мислам дека работата со моделот на психотерапија за намалување на штети со групи помага членовите на групата полесно да се поврзат еден со друг, без оглед на видот дрога што го користат. Промоцијата на проекцијата што ја направи ХОПС придонесе да се постигне поразлична публика од повеќето места што ги имам посетено. Ми беше мило да видам една мешавина од пациенти, од родители, од политичари и од

професионалци за ментално здравје. Многу уживав во присуството на луѓето и просторот каде што се одржа настанот овде во Скопје и ви благодарам. Во Македонија сте по повод промоцијата на документарниот филм Играј безбедно. Кажете ми повеќе за филмот. Не би рекол дека го промовирам филмот, туку дека едноставно се обидувам да ги едуцирам луѓето за разните практики за намалување на штети, тоа да се постигне или директно преку филмот или пак да се поттикне разговор со здравствените работници и со родителите за како подобро да се вклучат младите и клиентите во дискусијата и во активностите. По една година помината во предавања засновани на книгата Како да се забавуваш и да не умреш, низ САД и Канада, сфатив дека филмот би бил полесен за консумација, попристапен и посакуван медиум за студентите. Првично, во 2010 и 2011 година, заедно со екипа составена

„Мислам дека помладите учат особено полесно преку слушање и гледање наместо преку читање.“

Интервју со Еди Еинбиндер

претежно од студенти снимав луѓе, исто така претежно студенти, додека ги користат најчесто консумираните дроги во универзитетите, секако на најбезбеден можен начин. Во случаи каде што не беше така, тогаш разговаравме како може дрогата да се користи побезбедно. Верувам дека тој филм, во ова технолошко време, е најефикасниот начин да се „посегне“ по секоја популација благодарение на интернетот. Мислам дека помладите учат особено полесно преку слушање и гледање наместо преку читање. Поточно, кога се предава за безбедно инјектирање или дека е потребно да се предизвика нагон за повраќање, визуелните помагала помагаат најмногу. Би рекол дека литературата може да биде комплементарен дел од секој филм. И обратно. Целта на Играј безбедно е да се создаде објективна, чесна, прецизна и едукативна алатка преку која ќе се учи како да се спречат прекумерното дозирање и заболувањата, без типичните пораки со кои се демонизираат или се глорификуваат дрогите. Се чини дека работите како мисионер за намалување на штети. Мислите ли дека политиката за намалување на штети е повеќе прифатена денес отколку пред неколку години? Наидов на добар прием со книгата, со филмот и со предавањата иако не се дел од мејнстримот и не го постигнаа експонирањето на кое се надевав со ваков вид дела. Сепак, да повторам, интернетот навистина помага, особено за пристапот до публиката. Планирам да продолжам со оваа работа. Ги охрабрувам сите други да создаваат дела на овие теми, особено во насока на едукација

на јавноста. Неопходно е да се намалат стигмата и табуто на овие теми, се надевам во насока на подобро разбирање на дрогите и нашиот однос со нив. Додека одредени земји можеби назадуваат во моментов, во однос на пристапот до третмани за намалување на штети и реформи на политиките за дрога, верувам дека на глобално ниво вредностите зацртани со намалувањето на штети сепак се подобро прифатени сега отколку во минатото и дека всушност се движиме во добра насока, кон систем за третмани заснован на сочувство и на наука. Мислам дека повторно ќе дојде време кога сите дроги ќе бидат легални и дека луѓето кои имаат проблем со нив ќе бидат третирани како пациенти, а не како криминалци. Во овој контекст исто така верувам дека едукацијата, регулацијата и индивидуализираниот третман без предрасуди ќе ги намалат штетите за сите инволвирани страни.

„Менталитетот на младите во Америка во врска со употребата на алкохол е сѐ или ништо, додека во Европа првите средби со алкохолот се случуваат во одговорна средина, од страна на луѓе кои се грижат за нив.“

11

Автор: Давор Смиланов

Таканаречена психоделична ренесанса Повторно актуелизираните научни истражувања на класичните ПАС, како и сѐ поголемото присуство во многуте влијателни светски медиуми создадоа простор за менување на досегашните забранувачки политики во поглед на истражувањето на дрогите и нивниот медицински потенцијал.

Авторот е доктор по медицина. Дипломирал општа медицина на Медицинскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, Република Македонија. Д-р Давор Смиланов раководи со Медицинскиот сервис во Центарот за намалување на штети во Капиштец, кој е дел од Програмата за намалување на штети на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Има учествувано во бројни национални и регионални проекти, конференции и кампањи за намалување на штети од употреба на дроги.

12

Во светот денеска, по повеќе од 50 години забрани, повторно се актуелни научните и клиничките истражувања за медицинска употреба на некои класични психоактивни супстанции (ПАС) како МДМА, псилоцибин, ЛСД, кетамин, но и класичните ентеогени како канабис, ајахауска, салвија и ибогаин. Целта на овој текст не е детално навлегување во секоја ПАС поединечно ниту пак демистификување, промовирање или алудирање на нивната употреба, туку осврт на она што е актуелно во оваа деценија на истражувачкото, а особено клиничко поле во медицината заснована на докази.

Сите психоактивни супстанции или таканаречени дроги без исклучок во еден моментот од нивното откривање до денес биле користени во медицински цели, додека некои од нив сѐ уште се користат. Од случајното откривање на ЛСД од страна на А. Хофман во 1943 година, па сѐ до 1968 година таа била предмет на сериозни научни истражувања, што за медицински што за воени цели. Иако со децении научните истражувања биле врвна тајна криена од очите на пошироката јавност, сепак тоа не било доволно, па така стануваат дел од контра културата во 60-тите години од ХХ век, но малку подоцна и дел од мејнстрим културата. Забраните и законите ги ставија во „подрумски плакар“ потенцијалните и евидентирани ефекти на некои класични ПАС. Но, времето оди напред, а во последниве десет години се појавија стотици нови, недоволно проучени ПАС и дојде моментот кога самите авторитети признаа дека класичните добро проучени дроги се многу побезбедни за користење од новите недоволно проучени потентни психоактивни супстанции.

www.hops.org.mk

Тема на бројот

The trip by E-Dsign

„Во студија заснована на докази, истражувањето покажало намалена желба за алкохол и подобрување на апстиненцијата по третман со псилоцибин.“

13

Повторно актуелизираните научни истражувања на класичните ПАС како и сѐ поголемо присуство во многуте влијателни светски медиуми создадоа простор за менување на досегашните забранувачки политики во поглед на истражувањето на дрогите и нивниот медицински потенцијал. Истражувачите во светот, од реномираните универзитети како Џон Хопкинс, Харвард, Јејл, УКЛА, Њујоршкиот универзитет, Стенфорд, Универзитетот во Цирих, Империјал колеџ Лондон, Норвешкиот универзитет за наука и технологија, отидоа преку границите на нормативните културни вредности во проучување на супстанциите кои долги години биле табу тема во академскиот и политичкиот свет. Во овој момент клучните супстанции во психоделичните истражувања се МДМА (активна состојка во екстази) и псилоцибин (активна состојка во халуциногените печурки). Поради интензивните и долготрајни ефекти на ЛСД, клинички се ограничени во примената, слично како и ајахуаската која е тешко да се стандардизира во терапијата. Една пилот студија од 2010 година покажала намалување на анксиозноста и депресијата кај пациентите во напреден стадиум на канцер на кои неколку терапии со псилоцибин им помогнале полесно да го надминат и да го пребродат стравот од смртта. Неодамнешна студија спроведена во 2016 година на Универзитетот Џон Хопкинс, како и на Њујоршкиот универзитет покажала дека околу 80 % од пациентите со канцер клинички значително ги намалиле депресивното расположение и анксиозноста по само 1 до 2 третмани со псилоцибин,

„Забраните и законите ги ставија во ’подрумски плакар‘ потенцијалните и евидентирани ефекти на некои класични ПАС.“

14

Тема на бројот

дури и 6 месеци по терапијата. Псилоцибинот се покажал ефективен и за третман на зависности. Во студија заснована на докази, истражувањето покажало намалена желба за алкохол и подобрување на апстиненцијата по третман со псилоцибин. Дури и по 9 месеци сѐ уште постоеле докази за бенефитите од терапија со псилоцибин. Слични резултати биле постигнати и кај апстиненција од пушење кај долгогодишни пушачи кај кои не помогнале други начини на одвикнување. Во една студија од 2014 година, 80 % од учесниците 6 месеци не пушеле по само 3 терапии со псилоцибин, додека 60 % не пушеле 30 месеци по третманот. Во споредба со класичните психоделици, психотерапија со МДМА се состои од разговор и од дискусија меѓу докторот или психотерапевтот и пациентот, што се покажало одлично за

третман на посттрауматско стресно растројство (ПТСР). Во клиничките истражувања кои се актуелни и денеска, се одвиваат во САД и се во фаза 3 и се одобрени од ФДА, но и во Англија, во Израел, во Швајцарија и во Австралија, 61 % од 107 учесници во истражувањата повеќе немале симптоми на ПТСР два месеци по психотерапија асистираната со МДМА. Шеесет и осум проценти биле без симптоми на ПТСР една година подоцна, што доведе до тоа МДМА да е на чекор до легализација за медицинска употреба во САД за што се потребни дополнителни клинички истражувања и финансиски средства до 2021 година. Истражувачите укажуваат дека овие супстанции дејствуваат на длабоко емоционално и ментално ниво, на начин што пациентите доживуваат или искусуваат трансформирачки состојби кои се

рефлектираат во позитивност, добродушност и унија за време на сесиите и на терапиите, а опстојуваат и со месеци подоцна. Медицинскиот потенцијал на психоделичните дроги не е магично стапче кое прави чудa, впрочем можат да бидат и опасни ако се користат несоодветно, но нивниот потенцијал може да има полза кај состојби кај кои други начини на лекување не довеле до подобрување или до излекување. Од појавувањето на некои од класичните ПАС поминаа повеќе од педесет години. Некои од овие популарни супстанции иако се илегални поминуваат низ нов циклус на сериозни научни и клинички истражувања. Психоделична ренесанса, како што се нарекува, е само доказ дека потенцијалот на овие супстанции не е искористен во целост, а влијанието врз поп и мејнстрим културата само придонело за нивно опстојување.

„Истражувачите укажуваат дека овие супстанции дејствуваат на длабоко емоционално и ментално ниво, на начин што пациентите доживуваат или искусуваат трансформирачки состојби кои се рефлектираат во позитивност, добродушност и унија за време на сесиите и на терапиите, а опстојуваат и со месеци подоцна.“

15

Автор: Ирена Јовановска

Модерната култура на канабисот во Амстердам и првите кофишопови Наскоро политичарите и правниците почнуваат да тврдат дека канабисот треба да биде декриминализиран или дури и целосно да се легализира. Луѓето кои употребувале канабис стекнале особини на посебна супкултура.

Авторката e на магистерски студии по биологија на Универзитетот Лунд во Шведска. Од 2015 година работи на односи со јавноста и како менаџер на социјалните медиуми во Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Организатор е на кампањата Будење посветена на луѓето со ретки состојби. Ирена Јовановска е фотограф и активист за човекови права на маргинализираните заедници

16

Историјата за модерната култура на канабисот во Амстердам се протега назад од 60-тите години. Психоактивните дроги биле во пораст заедно со потешките дроги како што се хероин и опиум. Американската хипи култура од 60-тите има големо влијание врз употребата на дрога во Холандија. Канабисот влегувал во Амстердам преку Американците, морнарите, северноафриканските трговци. Законите против дрогата диктирани од Владата на Холандија биле поприлично репресивни. Во 1953 година канабисот станува забранета дрога. До 1960 година бројот на сите прекршувања со дроги кои биле донесени пред судовите, вклучувајќи ги и ЛСД и опиумот, бил многу низок: 10 до 25 случаи годишно, додека во 1966 година бројот на прекршувања со дроги експлодирал. Употребата на канабис била распространета и во интелектуалните кругови кои се јавуваат со реакции во јавноста тврдејќи дека канабисот не предизвикува зависност и дека затворските казни за прекршување со канабис се премногу ригорозни. Во 1965 година, малото хипи движење Прово (Provo) почнало да ги провоцира властите со манифестации, со активности и со пушење канабис на отворено.

Подоца тоа движење прераснува во културен феномен. Водачот на Прово (Provo), Роберт Џаспер Гротвелд (Robert Jasper Grootveld), почнува да одгледува канабис на врвот од неговиот брод. Дилерите на канабис продавале трева и хаш во клубовите во Амстердам како што биле Парадизо и Мелквег, а многу хипици пушеле канабис на отворено во Амстердам Вонделпарк (Vondelpark). Во првите години, холандската полиција ги гонела корисниците на канабис. Амстердамската полиција за наркотици, составена од 6 полицајци, апсела луѓе кои поседувале 5 грама канабис или повеќе. Бројот на прекршувања со дроги донесени пред холандските судови од 74 случаи во 1966 година расте на 544 во 1969 година. Наскоро ставот на Владата се променува поради зголемената зависност од хероин во земјата, па Владата на Холандија одлучува да стави приоритет на нејзиното искоренување. Во 1969 година, Јавното обвинителство објавува конкретни упатства за приоретизирање на спроведувањето на Законот за наркотици. Холандскиот поп-фестивал во Ротердам во јуни 1970 година може да се смета за прва голема имплементација на упатствата за спроведување на Јавното обвини-

www.hops.org.mk

Тема на бројот

„Решителноста на луѓето да употребуваат канабис наспроти рестриктивните закони на државата поттикнало создавање нови културни модели – кофишопови.“

17

телство од 1969 година. Наместо апсење на корисниците на канабис, властите одлучуваат да ја набљудуваат тамошната публика. Оттука започнува и неформалната политика на толеранција. Таму многу полицајци за првпат биле сведоци на употреба на дрога, како дел од новата култура на младите, и според зборовите на полицаецот Отевангер (Ottevanger): „Ние едноставно не можевме да го пријавиме тоа како нешто лошо или непријатно бидејќи атмосферата беше прекрасна и немаше причина да веруваме дека нешто лошо ќе се случи“. Распространетоста на канабисот се движела пребрзо, а полициските службеници забележале дека целата сцена со канабисот е многу мирна и пријателска. Репресијата се чинела речиси невозможна, а исто така и неоправдана. Наскоро политичарите и правниците почнуваат да тврдат дека канабисот треба да биде декриминализиран или дури и целосно да се легализира. Луѓето кои употребувале канабис стекнале особини на посебна супкултура.

Подемот на кофишоповите Решителноста на луѓето да употребуваат канабис наспроти рестриктивните закони на државата поттикнало создавање нови културни модели – кофишопови. Мелоу јелоу (Mellow Yellow), првиот кофишоп, во тоа време наречен чајџилница, се појавил во 1972 година. Вернард Брунинг (Wernard Bruining), еден од сопствениците на Мелоу јелоу, во документарец на ВПРО вели дека започнуваат прво како пекарница. Биле често посетувани од пријатели кои доѓале да земаат лесни дроги, да пушат џоинт, да се напијат шолја чај. Отпосле им доаѓа идејата да почнат како кофишоп или чајна куќа. Вернанд земал канабис од дилер по име Цезар, купувале килограм, го делеле на мали парчиња и им го продавале на муштериите. Тоа се покажало како златна формула за кофишоповите. Понекогаш пред кофишопот имало редица долга и по 100 метри, луѓе кои чекале да влезат внатре. Услугите на чајџилницата биле нелегални, ама поради политичката клима Владата не ја затворила. Мелоу јелоу на

почетокот се труделе да го задржат нискиот профил (избегнување на публицитет). Отворале само по 18 часот и не се рекламирале. Почетниот успех на Мелоу јелоу ги инспирирал и другите да одат по истиот пат. Во 1975 година се основани уште два кофишопови во Амстердам: Булдог (Bulldog Coffeeshop) во сопственост на Хенк де Врис и Русланд (Coffeeshop Rusland). Во 1976 година, Законот за опиум бил ревидиран, правејќи јасна разлика меѓу „супстанциите што претставуваат голем ризик за здравјето на поединецот“ и „производи од канабис“. Во 80тите години, кофишоповите се во пораст. Во 1991 година се креирани специфични прописи за кофишопови кои се усвоени во 1994 година. Освен националните правила, Амстердам не дозволува кофишоповите да служат алкохол, забранет е влез за лица под 18 години, за еден муштерија е дозволено до 5 грама канабис, кофишоповите не смеат да се рекламираат и забранета е продажба на тешки дроги. Кон крајот на 2008 година е одлучено дека кофишоповите во рамките на 250 метри од училиштата треба да се затворат во текот на наредните години. Ова е причината зошто Мелоу јелоу е затворен во јануари 2017 година. Кофишоповите во Холандија не претставуваат симбол за слобода и за демократија само за оваа земја, туку се и инспирација за луѓето од цел свет кои во своите земји почнаа да бараат право за слободна употреба на канабис. Не верувам дека Холанѓаните го планирале ова, ама денес гледаме како политиките на една земја променети под влијание на една супкултура денес го менуваат светот.

„Во 1965 година, мало хипи движење Прово (Provo) почнало да ги провоцира властите со манифестации, со активности и со пушење канабис на отворено.“

18

Тема на бројот

„Наместо апсење на корисниците на канабис, властите одлучуваат да ја набљудуваат тамошната публика.“

19

Автор: Вања Димитриевски

Жолта и шопска Иако замаеноста од алкохол е веќе забележлива, сите добро се држат. А и девојкиве добро поднесуваат алкохол. Сепак, веќе чувствуваш дека ја поминуваш границата.

Авторот работи како програмски асистент за едукации и истражување во ЦЕДИ – Центар за едукации, документирање и истражување при Здружението ХОПС – Опции за здрав живот. Има магистратура по етнологија и антропологија и долгогодишно истражувачко искуство меѓу различни општественомаргинализирани групи/ заедници, особено меѓу луѓето кои употребуваат дроги.

20

Седнуваш во кафана со другарите. Порачувате жолта и шопска. Вообичаено за почеток на дружбата, нели? Па добро, може да се порача и друга салата, ама овде во Македонија на шопска некако прво ни текнува. И ти прво на тоа помислуваш, дури и на зима кога патлиџаните и краставиците се поретки. А за ракија, се знае, жолта лозова. Кој може да замисли седнување во кафана без ракија и без салата? Типично македонски. Не е дека сме гладни, ова е само за мезе, да не пиеме „на голо“. Додека наздравувате се гледате в очи, како што е редот. И внимаваш со дното на твојата чаша да не чукнеш во отворот на чашата на оној со кого наздравуваш. Добро знаеш дека некои тоа го сметаат за тешка навреда. Хм, тоа е таа култура на пиење алкохол. А како добро „лизга“ ракијата. Ти го отвора муабетот. Чашка по чашка, тема по тема. Па добро сега, и цигарче се пали. Мислам, може ли без цигара? Ти добро знаеш дека откако почна да пушиш многу полесно остваруваш комуникација. Како да имаш поголема самодоверба кога држиш цигара во раката. Го поткреваш бокалчето за да му дадеш знак на келнерот да донесе уште една тура ракија. Изверзирана кафанска гестикулација. Невербална комуникација. И еве го него, додека да трепнеш го наполнил

бокалчето. „Дај да порачаме и скара“, се договарате меѓу себе, „да се спрема додека завршиме со салатава“. „Направи еден овал мешано. Види таму кое месо ти е убаво.“, му порачувате на келнерот. Нема тука порачување секој за себе. Не сме „Енглези“. А и веќе потврдивме дека јадењето е за мезење. Келнерот си ја брка работата, а ти ги загледуваш девојките кои седнуваат на масата од карши. И они дошле на „афтер ворк“ забава. Млади и згодни и веќе со кариера. Празник за очите, а Бога ми и за срцето. „Друже, прашај ги девојчињава што ќе се напијат – од нас?“, му повелате на келнерот. Им „пуштате“ по една пијачка – наједноставен начин да се оствари контакт во кафана. Баш се фини, ја прифаќаат пијачката и ви наздравуваат. Сега можете да ги поканите на вашата маса. И ете, веднаш се спојуваат маси, се прави нов распоред на софрата. Се порачува уште салата – поголемо е друштвото. А се зголемува и нарачката за скара. И нормално, уште ракија. Келнерот се растрчува. Веројатноста за поголем бакшиш се зголемува кога има дечки кои сакаат да се докажат пред девојките кои штотуку ги запознаваат. Башка, тој ви посредуваше во запознавањето. Ти светнуваат очите. Ова ти е веќе трета. Ама, пак, затоа муабетот се разигрува. Батали

www.hops.org.mk

Тема на бројот

21

22

Тема на бројот

политика, сврти на мајтап. Се натпреварувате кој повеќе ќе ги засмее девојките. Весело е. Стига и скарата. Ова е многу повеќе од мезе, ама не чини да нема. Редно е да се смени и пијачката. Се прави нова нарачка за пиење. Кој вино, кој пиво, но никој не продолжува со ракија. Девојчињава не се баш скромни во изборот на вино, ама „кад је гроф био циција?“. Важно е дека сите се во добро расположение. И нормално, повторно не останувате на една тура. Се нарачува уште пиво и уште вино. Иако замаеноста од алкохол е веќе забележлива, сите добро се држат. А и девојкиве добро поднесуваат алкохол. Сепак, веќе чувствуваш дека ја поминуваш границата. Интересно, во Македонија се смета дека мажите мора да пијат алкохол, но срамота е да се опијат. Забавуваш со пиење, а забележуваш дека и другите намалуваат. Доволно беше и јадење. Додека келнерот ги собира празните чинии, учтиво ги прашувате девојките дали се за десерт. Тие одбиваат, па барате од келнерот да донесе сметка. Одбивате да земете пари од девојките. Мислам, каде се видело женско да плаќа во кафана? „Во ред, вие платете овде, ама ние ве носиме на кафе на некое друго место.“, предлагаат они. „Еј, фини некои девојки. Сакаат да продолжат со дружењето, а не дозволуваат да бидат доведени во инфериорна позиција.“, си помислуваш. Нормално е дека се согласувате. Треба да сте будали за да расипете забава која вака добро почна. Не мора да одите далеку. Кафулето во следната улица е веќе полно, иако е 22 часот. Се „изборувате“ за едно шанкче и нарачувате пиво. „Па нели на

кафе дојдовме?“, се мајтапи една од девојките, а многу добро знае дека во Македонија под „кафе“ се подразбираат повеќе видови дружење, но не и нужно пиење кафе. Овде журката е веќе во полн ек. Изгледа дека и диџејот е посебно инспириран од новата шанкерка. Убаво е кога си опкружен со весели луѓе. Веќе се издвојуваш со едната од девојките. Секогаш ти се допаѓале „плавки“, а оваа баш реагира на тебе. Алкохолот ти ја подгрева самодовербата и си дозволуваш да ја преминеш линијата на нејзиниот суверенитет. Уф, овој обид не ти беше баш тактички, ама она преминува преку тоа без да ја повреди твојата суета. Забавата продолжува. Доаѓа и третата нарачка на пиво. Другар ти излегува надвор на цигара со онаа црнката со долга коса. Цигарата му тлее меѓу прстите додека ја „гуши“ со некакви филозофии, а таа покажува необично големо трпе-

ние за неговите „трипови“. Заминуваш со „плавката“ и ги оставаш другите двајца другари со другите две девојки. Очигледно е дека добро се забавуваат и ќе разберат зошто заминувате без поздрав. Си се „свиѓате“ со девојката и нема потреба да глумите „лудило“. И двајцата знаете дека сакате да бидете заедно. И сами. „Чекај малку, не мислиш ваљда да возиш?“, те прашува она додека се обидуваш да ја отклучиш „колата“. Отвораш уста за да ѝ објасниш дека кога пиеш „боље возиш“, ама зборовите ти замрзнуваат во устата. Стоиш пред девојка со став и јасно ти е дека она не сака „бед трипови“ поради балкански типови. „Одиме со такси. Јас плаќам. Колата можеш да си ја земеш утре.“, вели она и поаѓа, а ти ја следиш маѓепсан од нејзината сувереност. И веќе се гледаш себеси во иднината заедно со неа.

23

Подготвува: Давор Смиланов

Истакнати личности

Артур Хефтер (15.6.1859 – 8.2.1925)

Артур Карл Вилхелм Хефтер е германски фармаколог и професор. Роден е во Лајпциг, каде што студира хемија. Магистрира и докторира во областа на фармакологијата во 1980 година по што постигнува значајни резултати во неговата работа со алкалоиди добиени од кактусот пејотл. Артур Хефтер е познат како хемичарот кој го изолирал мескалинот од кактусот пејотл во 1897 година, првата изолација од овој тип психоделична супстанција во чиста форма што може да се најде во природата во тоа време. Исто така експериментира со неговото дејство со тоа што ги споредувал дејствата на пејотлот и на мескалинот врз себеси. Прв се здобива со титулата психонаут поради подготвеноста да ги тестира врз себеси хемиските соединенија што ги изолирал. Хефтер е прв претседател на Германската асоцијација на фармаколози и има голема улога во издавањето на првиот Водич по експериментална фармакологија.Хефтер исто така бил професор по Медицинска хемија и фармакологија на Универзитетот во Лајпциг и на Универзитетот во Берн. Во 1993 година е основан Институтот за истражување Хефтер во САД во чест на д-р Артур Хефтер.

https://en.wikipedia.org/wiki/Arthur_Heffter https://erowid.org/culture/characters/heffter_arthur

24

Истакнати личности

Алберт Хофман (11.1.1906 – 29.4.2008)

Алберт Хофман е швајцарски хемичар, научник и истражувач најмногу познат по тоа што прв го синтетизира, го консумира и го открива психоделичното дејство на лизергинската диетиламидна киселина (ЛСД). Хофман исто така прв ги изолирал, ги синтетизирал и ги именувал основните психоделични состојки на печурката, псилоцибин и псилоцин. Автор е на повеќе од 100 научни текстови и бројни книги. Алберт Хофман е роден во Баден, Швајцарија, во 1906 година. Дипломира на Универзитетот во Цирих на Катедрата за хемија во 1929 година по што работи во Фармацевтската компанија Сандос во Базел, Швајцарија. Хофман ги истражувал Claviceps purpurea (ергот), ерготните алкалоиди и дериватите на лизергинската киселина за конечно првично да синтетизира ЛСД-25 во 1938 година. По извршените минимални тестови, ЛСД-25 е заборавена за четири години подоцна, во 1943 година, повторно да ја синтетизира. Случајно зема мало количество, но по неколку дена повторно зема 250 мкг ЛСД со цел да го потврди психоделичното дејство. Хофман продолжува да работи во компанијата Сандос до 1971 година кога се пензионира. Швајцарскиот Федерален технолошки институт му ја доделил почесната титула доктор на науки, а Шведската фармацевтска асоцијација наградата „Шил“. Работи, предава и понатаму има водечка улога во психоделичната заедница сѐ до неговата смрт кога починал на 102 години. Во интервју пред неговиот 100-ти роденден, Хофман за ЛСД вели дека е „лек за душа“ и искажува фрустрација поради нејзината забрана во светот. „Во текот на 10 години успешно се употребуваше во психоанализата“, изјавува, додавајќи дека контра културата во 60-тите години на 20 век ја злоупотребила ЛСД поради што е неправедно критикувана од страна на политичкиот естаблишмент. Предупредил дека ЛСД може да предизвика штетни последици доколку се употребува погрешно. https://erowid.org/culture/characters/hofmann_albert https://en.wikipedia.org/wiki/Albert_Hofmann

25

Александар Шулгин (17.6.1925 – 2.6.2014)

Александар Теодор „Саша“ Шулгин е американски хемичар, фармаколог, истражувач и автор. Заслужен е за употребата на МДМА (екстази) при крајот на 70-тите години на 20 век во фармакологијата, како и за откритието, синтезата и личното биотестирање (себетестирање) на над 230 психоактивни состојки во кои ги истражувал нивните психоделични и ентактогени својства. Служи морнарица по што се здобива со докторат по биохемија на Универзитетот Беркли во 1954 година. При крајот на 50-тите и почетокот на 60-тите години на 20 век запишува постдокторат во областа на психијатријата и фармакологијата на Универзитетот Калифорнија во Сан Франциско и работи како хемиски истражувач во компанијата Дау кемикал. Во 1966 година почнува да работи како независен консултант. Шулигин се здобива со лиценца од Агенцијата за сузбивање на дроги (DEA Schedule I license) за аналитичка лабораторија, односно добива дозвола да синтетизира и да поседува нелегални дроги. Гради лична лабораторија за хемиска синтеза со што се стекнува со можноста да синтетизира, да истражува и да го тестира дејството на потенцијалните психоактивни дроги чиј опис е сместен во пет книги и повеќе од стотина текстови. Иако самиот не ја измислил, Саша прв ја синтетизира супстанцијата МДМА во 1965 година. Сепак, тогаш не ја пробал. Во 1976 година, студент на Државниот универзитет во Сан Франциско му го опишува дејството на МДМА. Откритието дека соединението има полезни особини го споделил со Лево Зеф во 1977 година, психолог кој применува психоделични супстанции при терапија. Зеф го пренесува знаењето за МДМА на стотица терапевти и набргу информацијата се шири во терапевтската заедница, што подоцна има големо влијание во мејнстрим и рејв културата.

https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Shulgin https://erowid.org/culture/characters/shulgin_alexander

26

Истакнати личности

Теренс Меккена (16.11.1946 – 3.4.2000)

Теренс Кемп Меккена е американски етноботаничар, предавач, автор, психонаут и застапник за одговорна употреба на психоделичните растенија од природата. Во 1975 година, Теренс се стекнува со диплома по екологија, конзервација на природните ресурси и шаманизам од Универзитетот Беркли. На почетокот на 80-тите години на 20 век, Меккена јавно проговорува за психоделичните дроги со што станува еден од пионерите на психоделичното движење. Се фокусира на растителни психоделични супстанции како што се псилоцибински печурки, ајахуска, канабис и растителниот дериват ДМТ. Теренс ја кооснова непрофитната организација Ботанички димензии заедно со сопругата Кетлин Харисон-Меккена со цел да собираат и да одгледуваат медицински и шамански растенија од целиот свет. Говорел и пишувал на разни теми, меѓу кои за: психоделични дроги, растителни ентеогени, шаманизам, метафизика, јазик, философија, култура, животна средина и теоретските зачетоци на човековата свест. Тој е еден од водечки ликови на „онтолошките основи на шаманизмот“ и „интелектуалниот глас на рејв културата“.

https://en.wikipedia.org/wiki/Terence_McKenna https://erowid.org/culture/characters/mckenna_terence

27

Автор: Јанаки Митровски

Декриминализација сега Наместо ваквите податоци да бидат аларм за државниот апарат дека нешто треба сериозно да се менува, извршните власти погрешно, со заострување на казнената политика безуспешно се обидуваат да го таргетираат проблемот.

Авторот работи како адвокат од 2012 година. Има магистерска теза со наслов Легализацијата како начин на сузбивање на трговијата со наркотици на Правниот факултет „Јустинијан Први“ при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Тој е жесток поддржувач на легализацијата/ декриминализацијата на сите наркотици за лична употреба. Автор е во правните списанија Правник и Правоматика. Еден е од основачите на Здружението за канабис и зелени политики БИЛКА Скопје.

28

Во согласност со податокот на тогашното Министерство за внатрешни работи на Социјалистичка Република Македонија во 1990 година, во сојузната република биле регистрирани само 314 корисници на наркотици кај население од два милиона. Само четиринаесет години подоцна Министерството за внатрешни работи нѐ информира дека во 2004 година бројот на регистрирани корисници на наркотици се искачил на 6 583 или за повеќе од дваесет пати. Паралелно сведоци сме дека државниот апарат во изминативе декади се обидува да се справи со растечкиот број на корисници на наркотици, како и сѐ поголемиот прилив на наркотици со конзервативни методи, пред сѐ зголемена пенализација. Со таа цел беше изменета и минимум предвидената санкција за кривичните дела казниви по член 215 од Кривичниот законик на Република Македонија кои ги таргетираат производството, продажбата, транспортот, држењето со интенција за продажба на наркотици и тоа од предвидена казна затвор во распон една до десет години на предвидена казна затвор три до десет години. Дополнително во 2015 година во Републикава започна да се применува идиотското законско

решение наречено Закон за одредување на видот и одмерување на висина на санкцијата. Се чини дека зад сето ова постои јасна интенција да им се врзат рацете на судиите за исклучително да се ограничат нивните можности за изрекување алтернативни мерки. За жал, ваквите конзервативни политики воопшто не даваат плод и тоа статистиката јасно го говори. Секоја година, во согласност со извештаите на Државниот завод за статистика, меѓу 333 и 478 полнолетни граѓани (статистика за периодот 2012 – 2016 година) се осудени за кривичните дела против здравјето на луѓето (во која глава доминираат обвиненијата по член 215). Дополнително санкционирањето на корисниците на наркотици со казна затвор е контрапродуктивно бидејќи сите сме свесни дека Република Македонија многу малку или воопшто не работи на полето на рехабилитацијата со што наместо да им помогне на корисниците на наркотици, дополнително ги криминализира и ги стигматизира однесувајќи се стерилно во поглед на одвикнување на овие луѓе од адикција и нивна ресоцијализација. Дополнително поразителни се податоците на Универзитетската

www.hops.org.mk

Став

клиника за психијатрија во Скопје во согласност со кои во 1989 година во Македонија бројот на регистрирани наркозависници е 11 за во 1998 година да се искачи на 700. За истиот период просечната старосна граница на прв контакт со наркотици паднала од 32 на 22 години. Сите овие податоци претставуваат јасни показатели дека државата користи погрешни методи во борбата за сузбивање на трговијата со наркотици и отстранување на нивните штетни последици. Наместо ваквите податоци да бидат аларм за државниот апарат дека нешто треба сериозно да се менува, извршните власти погрешно, со

заострување на казнената политика безуспешно се обидуваат да го таргетираат про-блемот. Покрај де јуре проблематична по поглед на обвиненијата по член 215 е и де факто ултрапривилегираната положба која ја уживаат јавните обвинители. Ова е ноторно бидејќи со подигање на минималната граница за казна затвор од една на три години се воведе и привилегирана (полесна) форма на делото во согласност со член 215, став 2 – ПОМАЛО КОЛИЧЕСТВО. Но, тоа создаде правен вакуум бидејќи иако се воведе привилегиран облик на делото, самиот член не детерминира кое количество ќе се смета за помала количина,

„Секоја година, во согласност со извештаите на Државниот завод за статистика, меѓу 333 и 478 полнолетни граѓани (статистика за периодот 2012 – 2016 година) се осудени за кривичните дела против здравјето на луѓето.“

ниту тоа го прави членот 122 од Кривичниот законик кој ги појаснува изразите во законот. Таа правна празнина спротивно на начелото на законитост ја пополнува Републичкото јавно обвинителство со задолжително упатство со кое одредува која количина на наркотици ќе се смета за помала и за која количина задолжително следува обвинение по член 215 дури и кога нема други докази за продажба или таква намера отсуствува. Нажалост не можам да ја откријам содржината на задолжителното упаство од при-чина што тоа е ДОВЕРЛИВО, а мое длабоко убедување е дека е направено

29

доверливо исклучиво за пошироката јавност да не узнае дека ЈО се става во улога на законодавен дом и со упатство пополнува правни празнини. Дека состојбата е алармантна говори и податокот дека сите кривични судови наспроти начелото на законитост, слободното судиско убедување и независноста на судската власт ги прифаќаат овие обвиненија, што доведува до тоа граѓани лишени од слобода со шест грама „фиљан“ или со три „ексери“ да се наоѓаат под удар на законот со обвинение за продажба. Притоа важно е да се нагласи дека говорам за кривични случаи каде што нема друг доказ кој би го поткрепил обвинението: нема сведок кој ќе посведочи дека купил од обвинетиот, нема посебни истражни мерки (прислушкување, видеонадзор), нема овластено службено лице кое ќе посведочи. Во тој случај застапниците се користат со злокобна и со незаконита основа „од самото количество е јасно дека дрогата е наменета за продажба“, што судовите го препишуваат во своите образложенија на пресудите. Ваквиот навод е незаконит и не наоѓа основа во законско решение бидејќи поседување наркотици е прекршок казнив по Законот за прекршоци против јавен ред и мир, член 20, а ноторно е дека упаството на ЈО не е на „радарот“ на извори на право кои се обврзувачки за судот. И не само што е незаконит туку е и противуставен бидејќи ги поткопува темелните вредности на Уставот предвидени со неговиот член 8, владеење на правото и почитување на општоприфатените норми на

30

меѓународното право. Решението за константно високиот прилив на наркотици и порастот на уживатели на наркотици, како и придружената криминализација на уживателите е едноставно. Декриминализација. Сега. Не за пет, не за три години, СЕГА. Во 2018 година. Она што би го истакнал е дека е неможна легализација на наркотиците бидејќи Македонија е потписник на сите три конвенции на Обединетите нации за наркотични дроги и психотропни супстанции. Но, тоа не е пречка за декриминализирање на личната употреба на наркотици. Поседот до одредена законски утврдена количина под услов да нема други докази за продажба би бил нелегален, но само како прекршок. Или би бил кривично дело со отсуство на пенализација. Или би бил кривично дело без пропишана санкција затвор. Кој било модел што би се одбрал, што мора да биде плод на сеопфатна општествена и институционална анализа, е

посоодветен од постоечкото решение. За нотирање се и реалните опасности кои ги носат либералните политики. Не секој обид завршил успешно. Како крајно негативни се секако проектот Пластиц парк во Швајцарија кој доведе до инфлукс на наркодилери и криминалци од цела Европа, а не помогна во она за што беше воспоставен. Делумно и холандскиот модел е дискутабилен. Холандските граѓани како што нѐ информира Европскиот центар за мониторирање на дроги и зави-сности од дроги (Europian Monitoring Centar for drugs and drug adictions) се најголеми уживатели на кокаин, на екстази и втори најголеми уживатели на канабис во Европа. Затоа инсистирам на темелна анализа со многу дебати и учество на релевантни фактори со можност за создавање посебно тело кое би работело на оваа тематика сѐ со цел изнаоѓање модел кој би бил соодветен за Република Македонија. Мое мислење е дека најсоодветен е португалскиот модел на декриминализација кој и се покажа како најуспешен, а се приме-нува веќе 16 години во согласност со кој за прв престап на количина која е законски детерминирана како лична употреба санкцијата е задолжително советување со тим од државно обезбедени адвокат, психијатар и психолог. За жал, зборовите како превенција и рехабилитација се бауч за нашите државни органи. Терминот „селф харм“ (self harm) е табу за системот за принуда кој е навикнат само да казнува, иако децении наназад нема резултати. Одговорна држава по ова

„Заложба како граѓанин ми е Буџетот кон кој придонесувам да се користи за тоа да им се помогне на уживателите кои развиле зависност претежно од таканаречените тешки дроги преку програми кои ќе ги вклучат во социјалниот живот, а нема да ги жигосуваат како робијаши.“

Став

прашање се однесува на начин како и Португалија – превенира и рехабилитира, но на вистински начин, а не преку сместување во КПД со целосен пристап до наркотици. Моите заложби како адвокат се секој уживател да може да поседува наркотици за лична употреба која би се определила за секој наркотик одделно без за тоа да биде криминализиран од апаратот за принуда или стигматизиран од општеството. Заложба како граѓанин ми е Буџетот кон кој придонесувам да се користи за тоа да им се помогне на уживателите кои развиле зависност претежно од таканаречените тешки дроги преку програми кои ќе ги вклучат во социјалниот живот, а нема да ги жигосуваат како робијаши. Тоа се примарните заложби. Секундарно е дали би сакале да имаме економски бенефит, да развиваме наркотуризам и слично.

Водејќи се од моето искуство, решение на краток рок, со цел отстранување на правно неподносливата состојба во која упатство на ЈО дополнува правен вакуум и криминализира неосновано и незаконски, е измена на членовите 122 и 215 од КЗ со дообјаснување на Законот што се подразбира под помала количина. Но, сериозен пристап на среден и долг рок би било декриминализација на наркотици за лична употреба со посебен акцент на рехабилитација. Во поглед на канабисот, поради неговата употреба во медицината, се залагам секој да смее легално да сади и да произведува масло од канабис доколку е дијагностициран со болест која може да се лечи со вакво масло. Алтернативно државниот апарат може да ја преземе таа улога со законска обврска оданочените пари да се користат за рехабилитација на луѓе зависни од дроги, како и за

луѓе болни од тешки болести кои немаат финансиски средства. Нашава држава и нашево општество предолго ги држат уживателите на наркотици на маргините, отфрлајќи ги како жигосани и притоа полнејќи ги затворите со што се чини двојна штета првенствено на самите уживатели бидејќи непотребно се криминализираат, а секундарно ја поткопува заложбата за борба против трговијата со наркотици бидејќи ги таргетира уживателите кои, наместо да им помогне во нивното одвикнување, ги жигосува како криминалци. Воедно лесниот пристап до наркотици во нашите казнено-поправни домови е ноторен. Декриминализација ВЕДНАШ!

31

Автор: Мариглен Демири

Апологија на „наркоманијата“ Во конзервативно општество какво што е нашево, наркоманијата (консумирањето дрoга) јас ја врзувам со прогресивен чекор на непослушност кон постојниот систем на вредности и правно-легислативен норматив. Но, не само тоа, тоа е отпор кон сите архетипи на доминација кои уште од најмали нозе ни стојат над глава како сатар, а воедно нѐ дисциплинираат во однос на сите перспективи кои се погрешни според доминацијата.

Мариглен Демири е дипломиран професор по филозофија. Активист и основач е на неколку левичарски организации и иницијативи во Македонија. Во 2016 година станува еден од основачите на политичката партија Левица и дел од највисоките раководни органи. Се залага за декриминализација на канабисот за поширока и рекреативна употреба.

32

На почеток сакам да им се извинам на сите оние кои се сметаат себеси за наркомани или останатите членови на заедницата ги сметаат за „наркомани“, што ќе го употребувам овој израз во текстот. Го употребувам во продолжение на текстот со цел да укажам на бесмисленоста на изразот и вредноста која му ја дава на општеството, на културата, на државата итн. Изразот наркоман доаѓа од ’наркон ναρκόω‘ (narkóō, „I put to sleep”) и ’манија μανία‘ (manía, занесеност, опседнатост), односно занесеност по наркотици. Овој израз е дискриминирачки и пред сѐ претставува не само денотација туку и конотативна врска со која на денотацијата наркоман му додава реалитет на ентитет (суштество) кое е пониско од другите, понеспособно од другите, гнасно, нечисто, суштество кое не заслужува дури ниту да живее, а камоли да споделува исти општествени и социјални вредности со означувачите (ненаркоманите). На лицето кое е уживател на дроги во овој случај му се додава истата „додадена“ вредност како при чинот на означување на Албанците како Шиптари. Израз нема само денотативна, туку и конотативна димензија. Со тоа

лицата кои користат дроги се сметаат како лица од понизок ранг, како лица кои се недовршени и се недооформени, тие се исклучени од социјалните интерференции, немаат можност за никаква социјална и општествена рекуперација, а нивните шанси за политичка мобилизација се еднакви на нула. Оваа одбрана не претставува одбрана и пофалба на консумирањето дрога, едноставно значи едно разјаснување од перспектива на човек кој на некој чин бил затечен во животот негови блиски роднини и пријатели да станат „наркомани“. Во процесот на станување „наркоман“, не стануваат „наркомани“ само лицата кои примаат дрога, туку и целото семејство, дури и општеството. Немам морални предрасуди да понирам со идеи дека треба да осудувам нечие поведение. Не сметам дека оние кои примаат дрога, односно некои ги нарекуваат уживатели, некои други пак ги нарекуваат болни (со оваа класификација не се согласувам воопшто), дека треба да бидат ниту дисциплинирани ниту пак да им воведе системот некаков правилник за надзор врз нив.

www.hops.org.mk

Став

Јас ги спорам моментот и можноста на своеволно прифаќање на тоа човек да биде консумирач на дрога. На ист начин го спорам и моментот на каков било друг избор на индивидуата во животот. Човекот не одбира ниту пол, а со тоа ниту род, ниту класна или расна припадност. Сите одлуки кои ги носиме, а се однесуваат на нашите животи и нашата провизорна одлука, ги носиме само во насока на одбирање на перспективи. Оттаму, доколку си роден во сиромашно семејство, најголема е шансата ти да завршиш како сиромашен, а доколку буквално се „ождребиш“ од „трудење“ и „работа“ можеби ќе скокнеш некој социјален и интелектуален степен, но голема е исто така шансата да завршиш во затвор. Имено, околу 90 % од затворениците во Македонија, па и во регионов потекнуваат од сиромашни семејства. Истиов принцип може да се аплицира и на останатите „дадености“ или, како би кажале егзистенцијалистите, „фрлености“. Доколку сте жена и доколку имате склоности кон жени, а притоа сте родени во ромско етничко семејство, голема е веројатноста дека ти, како жена, Ромка, со „лезбејски“ афинитети, да бидеш дискриминирана на речиси сите основи, а патем перспективата на животниот пат да ти биде или да завршиш како „сексуална работничка“, или во поправителен дом, или во затвор, или да бидеш пронајдена некаде по кејот на некоја од реките на кој било град, или во најдобар случај да ти падне бинго и да ја напуштиш државата. Полесно на среде улица ќе ти падне клавир над глава, отколку ова последново да се случи. Значи, нашите одлуки како луѓе се темелат на перспективите кои се врзани за многу предиспозиции за кои не сме одлучувале ние. Во конзервативно општество какво што е нашево, наркоманијата (консумирањето дрoга) јас ја врзувам со прогресивен

чекор на непослушност кон постојниот систем на вредности и правнолегислативен норматив. Но, не само тоа, тоа е отпор кон сите архетипи на доминација кои уште од најмали нозе ни стојат над глава како сатар, а воедно нѐ дисциплинираат во однос на сите перспективи кои според доминацијата се погрешни. Овие принципи на доминацијата се кроени од страна на доминацијата која секогаш понира на тоа да докаже дека „мнозинството“ е такво и дека тоа (мнозинство) решава. И во политичка смисла, мнозинството според некои демократски одредби е тоа кое ги креира главно политиките во општеството, а со тоа често и моралот, воспоставува нова традиција и егзекутива. Со тоа целокупниот политички, општествен, социјален, економски, културен, интелектуален итн. живот е организиран и се воспоставува во контурите на потребите на мнозинството. Мнозинството изгледа вака: најчесто е маж, но и жена, потекло носи од белата раса, тој е „стрејт“ (хетеро-сексуалец), тој е

„Едноставно треба да престанеме со забраните, особено кога тие забрани се однесуваат на различностите кои не ни го загрозуваат воопшто нашиот ’нормален живот‘.“

образован, работоспособен, нема никакви инвалидитети, неговото тело е секогаш спремно да се соочува со премрежјата со кои се соочуваат и неговото општество и заедница, па и држава, тој е често и патриот, и верник, и следбеник на некоја месна или национална навивачка група, тој не ги сака слабостите, тој често оди во „теретана“, вежба, има девојка, има деца, примерен ученик на училиште, просечен студент на факултет. Сето тоа што не влегува во оваа рамка претставува одлика и карактеристика на слабоста и на рудиментираноста на една индивидуа. Замислете мнозинството од граѓаните да имаат потреба од помошни скали (косина) или некои помошни лифтови за луѓе со попречености, на кои им требаат колички за да бидат одведени до самото место кое ги вклучува и пред малку споменатите (косина и лифтови). Тогаш во општеството мнозинството граѓани би биле лица со попречености. Поентата ми е, поради причина што лицата со попречености претставуваат

33

34

Став

многу мал процент во општеството, токму затоа нивниот „хендикеп“ не е земен предвид дури ни во архитектонскоурбанистичките проекти како нужен, како што се земени регуларните скали. Доколку човекот можеше да лета, претпоставувам дека немаше да има ниту потреба од скали и од регуларни лифтови. Наркоманијата, или употребата на дроги, претставува социјална појава. Ќе илустрирам со еден пример. Имено, вие сте млад човек кој припаѓа на најниската социјална класа. Вашите другари, па и вие, сте желни за експеримент, како и секој млад човек. Посегате по дрога. Некогаш тоа посегање знае да се мултиплицира. Другарите твои се лица од постабилните социјални слоеви и тие доколку посегнат по дроги кои создаваат зависност, како хероинот, нема да бидат доведени во ситуација да го кршат условно кажано законот и да влезат во социјална агонија. Вие, доколку „зацапате во таа бара“ (за која како што пред малку кажав не сте одлучиле самостојно затоа што самостојната одлука е невозможна), многу ќе ви биде тешко да се рехабилитирате, но исто така доколку сакате да продолжите со консумирање дрога ќе ви биде тешко и да доаѓате до неа. Имено, од една страна државата е таа која гради однос на забрани на користење и на произведување дрога. Од друга страна, (јавна тајна е) челниците на која било влада во светот се вклучени во нелегално производство и трговија со наркотици. Вие сте мала рипка и доколку посегнете да произведувате за консумирање – нема да ви избега затвор. Приморани ќе бидете да купувате наркотици од „овластените“ дилери на полити-чарите и на административците. Во секој

случај – не ви бега затвор. Доколку се обидете да се рехабилитирате, стигмата која сте си ја произвеле со тоа што сте „наркоман“ никако нема да може да ви се тргне од вратот. Имено, ниеден нема да сака да другарува со вас, ниту ќе ве вработи, ниту па за зет ќе ве посака (колку и да изгледа смешно). Траекторијата на вашиот живот ќе има заклучена врата во однос на опциите кои вие ќе можете да ги одберете како перспектива. Сте почнале со дрога од 16 години, условно кажано средно училиште. Оттогаш до сега поминале десет години. Не знаете ништо да работите. Дискриминацијата врз вас ќе биде голема, а вие тоа нема да можете да го препознаете. Општеството ќе ве обвинува за тоа дека сте „наркоман“ и дека не ве бидува за ништо. Опција ќе ви остане или да се самоубиете или повторно да се вратите онаму каде што ќе најдете „заедничарење“. Старите друштва носат и стари навики. Ќе се вратите повторно на дрога.

Тука се соочуваме со феноменот на двојна виктимизација. Од една страна, некој те обвинува дека со твоето „наркоманизирање“ ти правиш смртен неморален чин. Кога престануваш тие повторно не те интегрираат, но овојпат поради загубената „доверба“. Најчесто причините се: „ќе ти украде нешто“, иако овој веќе не чувствува, односно ти веќе не чувствуваш зависност од дрога или слични супстанции. Ни на крај памет не ми е да го осудувам чинот на употреба на дрога. Верувам во тоа дека човек гради својствен начин на релација со супстанциите кои ги консумира во секојдневието, гради култура за нив сѐ до метафизички однос. Јас лично еден одреден период имав таков однос со цигарите, потем со кафето, сега со сувите сливи. Верувам дека овие луѓе имаат посебен однос со хероинот, со метадонот, со бупренорфинот итн., слично како оние кои примаат инсулинска терапија. Па оттаму при најмала промена на производител на инсулин се разочаруваат и се незадоволни

„Тука се соочуваме со феноменот на двојна виктимизација.“

35

од производот затоа што супстанцијално производот е променет. Корисниците на дрога се сосема нормални и луѓе кои треба да се интегрираат во општеството. Значајно е да се каже дека „мнозинството“ за да си го тргне овој „паразит“ од вратот има создадено начини на третман и на „лекување“ на оваа „болест“. Како што и претходно кажав, мнозинството ги создава и законите за „малцинството“ според сопствена мера за да можат да бидат заштитени нивните имагинарни интереси. Една од тие програми за заштита претставува и онаа на бупренорфинската терапија. Таа програма консумирачот на т.н. терапија, односно „наркоманот“ ја користи како супститут на тоа дека доколку не ја користи неа, а нема пари да си снабди хероин, ќе биде штетник за нас останатите, „нормалните“, со тоа тој ќе краде од нас и ќе биде неработоспособен. Океј, дотука е јасно. Но, за понижувањето да биде уште поголемо, доколку некој сака да биде запишан на бупренорфинска терапија, тој мора да се потчини на серија сеанси на редисциплинирање. При секој преглед кој се врши во една централизирана клиника во државава, тој треба да „носи“ со себе еден старател. Е сега, иако човекот може да е повозрасен од 30-тина години, некој друг нужно треба да ја игра улогата на старател затоа што терапијата не може да се земе автономно. Уште еден парадокс. Над 90 % од корисниците на бупренорфинот подолг период се веќе на таа терапија и веќе се во фаза на „нормализација“. Зошто потребата од туторство и недоверба кон нив? Продолжува со уште поголема дистописка стратегија во која старателот е должен да ја дава

36

„Во процесот на станување ’наркоман‘, не стануваат ’наркомани‘ само лицата кои примаат дрога, туку и целото семејство, дури и општеството.“

Став

„терапијата“ дома. Со тоа непослушниот ентитет целосно станува предмет на промена и на прилагодување кон структурите на моќ и на доминација. Патријархот ќе биде тој што одлучува, а често патријархот се јавува во лицето на лекарот, на законот, на политичарот, на биолошкиот татко или на „импровизираниот“ старател кој игра улога на старател само при ритуалот на земање на „терапијата“. Оваа појава е многу честа во Македонија, но и доколку не би била сепак е вредна за соодветен третман. Наркоманијата всушност претставува општествена и социјална стигматизација на луѓе кои во одреден период од животот, своеволно или не, исчекориле од рамката на предвидената традиционална „нормалност“. Истите тие се персекутирани, апсени, малтретирани, отфрлувани, исмејувани и обезвреднети како луѓе. Општеството е конзервативно, не ги прифаќа и не ги интегрира, не создава со нив дијалог и однос кој ќе биде автентичен и неосудувачки, пред сѐ не со намера за нивна промена како луѓе и нивно приспособување кон нас „нормалните“. Од друга страна, општеството дури и кога истите тие ќе посегнат по некоја „нормализација“ пристапува со недоверба и законите кои ги создава општеството произлегуваат само од интересите на „нормалните“, а не од интересите на двата ентитета – „нормалните“ и „наркоманите“. Треба да престанеме со односот кон овие луѓе како ненормални и будали, односот кој ги поима овие луѓе како нелуѓе. Едно-ставно треба да престанеме со забраните, особено кога тие забрани се однесуваат на различностите кои не ни го загрозуваат воопшто нашиот „нормален“ живот.

Наркоманијата претставува болест чиј корен е во општеството кое дискриминира и забранува, па оттаму реакциите се такви какви што ги сведочиме. Би сакал да дадам заклучно согледување за искуствата поврзани со Португалија која во 2001 година ги декриминализираше сите опојни дроги. Слободниот пристап до таа супстанција не ги „наркоманизира“ сите останати членови на општеството. Напротив, студиите покажуваат дека откако Португалија го донесе овој закон, бројот на корисниците на дрога енормно е намален, буџетот е зголемен за одреден процент и стапката на криминал е за 80 % опадната, но пред сѐ намалување на инфицирани од ХИВ (секоја година бројот на нови ХИВ-

инфекции се намалува за 2 000 инфицирани лица). Понатаму, истражувањата говорат дека меѓу Португалците можат да се пронајдат 3 смртни случаи од предозираност со дроги на еден милион жители. Да споредиме со Холандија каде што има 44,6 смртни случаи од предозираност на милион жители, 126,8 на милион жители во Естонија, додека на ниво на ЕУ просечната стапка е 17,3 на милион жители. Овие трендови се последица на релаксираните односи кои државата ги стипулираше во законска рамка. Таа рамка не исклучува никого, а импликациите се големи во општеството и тие имаат позитивен исход по животот на оние на кои се однесува користењето дрога, но и на опкружувањето исто така.

37

Автор: Игор Поп Трајков

Ана Вернова

Мајка ѝ од Битола ја прати кај тетка ѝ во Скопје да учи средно музичко, а потоа таа на факс клавир запиша. Сè беше некако префокусирано на тоа постоење исфорсирано; можеше и да се умре, но не без испитот да се даде. Така таа мајка глупа судбината ѝ ја врза за таа клупа како и клавирот тој тенк кој ја прегази во последниот ден... Игор Поп Трајков се има изразено во сите видови на пишаниот збор (филозофија, проза, поезија, есеистика, пиеси, сценарија, теорија...). Има објавувано во повеќе списанија и учествувано на повеќе литературни манифестации како Виаџи ди верси, Ил мио либро, Еуропски натјечај кратке приче. Неговите дела се преведени на англиски, на германски, на италијански, на албански, на хрватски и на бугарски. Поборник е за демократија, човекови права и за владеење на правото.

...од третиот семестер кога генезата на таа мака тешка врв досегна, заш` мајката ништо друго, а главата... ...учена на ќерка ѝ ја интересираше. И воопшто мајката не се нервираше Кога ќерка ѝ се секираше заш` испитот го положуваше. Не ѝ беше гајле на тупавата мајка кога ја гледаше ќерката бледа со оние темни петна под очите само индексот од факсот ѝ беше пред очите. Ќерката попушти со нервите кога на другите погледите ги сеќаваше на своето чело зашто ѝ се чинеше исцело... ...дека и ним не им е важно дал` мртва ил` с` нешто тажно како самата смрт е таа исто како што ја гледаше мајката нејзина. А за мајката само индексот беше важен таа не го гледаше на ќерка ѝ погледот тажен само на иднината и на свирбата со кариера

38

www.hops.org.mk

Литературни творби

мислеше - пред да заспие старата. А младата веќе заборави кој ѝ е датум на раѓање, и дека се вика Ана заборави простум таму некаде на крајот на третиот семестар кога пијанисткава сосема остана без лаки стар. Во тие денови некој ѝ кажа дека наместо да се мачи да го пудерисува целото лице би можела да постапи како Кетрин Денев што советувала, само врвот на носот со малку кока го запрашувала и целото лице совршено го обмислувала подобро и од најскапиот шминкер. Па дури и кога наредниот ден се разбудувала, оваа девојка иако долго време со лице немиено заспивала...

со часови бескорисно да ѝ се мавта така целата неупотребливо свисната како на умирајќите лебеди вратовицата... Целата потопена во муграта тогаш ја обзема мислата за раката-неупотребливата, победата над од бесчувственоста ѕверствата.

Од стихозбирката „Печатот на вистината“

...со обравчиња заруменети чудно направени се разбудувала. Потоа сè многу бргу се развиваше поточно се назадуваше кон полошо кога и некои игли беа пробани, па и ампули, апови и трипови. Во амбисот на прегласната музика, полузгмечена од толпата од дискотеката другарка ѝ полумртва ја извади, а потоа на брзата помош под лажно име ја претстави, со намера мајка ѝ да не насети за што се работи... Говедата пак од болницата не сакаа да ѝ дадат навремен третман бидејќи здравствено осигурување под такво име не постоело, а тие не сакале болницата да ја задолжат - во тоа нивното умство се состоело. Бидејќи третманот ѝ беше даден со едно големо задоцнување остана пијанистката наша со пола глаа запајцана. Мајка ѝ ја прибра назад во Битола, и по разни клиники институции некакви ја влечкаше. Оттогаш минаа триесе години, а нашата музичарка од тој ад не излезе. На пријателката онаа ѝ кажа дека најголемата среќа ѝ се појавува кога новиот ден го поздравува со сеќавањето на оној ден кога хорсот во раката ѝ го иглосаа, а раката продолжила потоа

39

Подготвува: Ирена Јовановска

Препорачуваме

Книга Учењето на Дон Хуан од Карлос Кастанеда The Teachings of Don Juan by Carlos Castaneda Карлос Кастанеда (1925 – 1998) е перуанско-американски антрополог и писател, кој докторирал на Универзитетот за антропологија во Калифорнија. Тој се прославува со серија романи, дванаесет од нив, започнувајќи со првиот Учењето на Дон Хуан во 1968 година. Романите се пишувани во прво лице затоа што ги претставуваат негови лични искуства како ученик на индијанскиот шаман (брухо) дон Хуан Матус од племето Јаки кого го сретнал во 1960 година. Сакајќи да дознае повеќе за ефектите на халуциногените габи, кактуси и треви што ги користат мексиканските Индијанци, Кастанеда доаѓа во контакт со старите Индијанци, поточно со учителот Дон Хуан кој постепено го воведува во истражувачкиот чудесен свет што постои зад халуциногените растенија: пејотл (Lophophora williamsu), татула (Datura inoxia) и од царството на халуциногените габи (Psilocybe mexicana). Дон Хуан го воведува Кастанеда во светот на индиската традиција и во реалноста на магијата и водејќи го низ разновидни спиритуални искуства влијае на менување на неговите верувања за „чудата“, за задоволствата и за лекувањето преку доживување на изменети состојби на свест. Дон Хуан е неговата врска со непознатото. Кастанеда честопати ова непознато го нарекува „невообичаена реалност“ исполнета со внатрешна сила, задоволство, екстаза, моќ и самодоверба. Оваа книга е приказна за бескрајно духовно патување кое остави многу силен впечаток на милиони читатели во светот и која влијеаше на многу општествени движења и супкултури, како што е на пример хипи движењето.

40

www.hops.org.mk

Препорачуваме

Филм Дорс во режија на Оливер Стоун „The Doors“, directed by Oliver Stone Во филмот Дорс (The Doors, 1991) Оливер Стоун го опишува животот на познатиот американски музичар и секс-симбол Џим Морисон и култниот музички бенд Дорс во славните шеесетти години. Ова се годините на зачудувачката експанзија на рокенролот и на желбата за лична слобода. Тоа се времиња кога Дорс и нивната релаксирана, истовремено опојна музика, стануваат симбол на генерацијата. Фронтменот на Дорс – Џим Морисон е опишан како еден од највлијателните луѓе во историјата на рокенролот. Со право го носел статусот на жива икона, прославена во светот на рокенролот и во хипи движењето кое во тоа време се залагало за мир во светот и за слободна љубов. Како и многу други музички ѕвезди, по неговата смрт во Париз во 1971 година тој прераснува во легенда. Филмот повеќе говори за Џим Морисон, за неговото детство, за неговата интимна врска со Памела Курсон, за неговите филозофски инспирации, за формирањето на бендот, за употребата на алкохол и на дроги, за сексот, за спиритуализмот (шаманизмот) и за неговата опсесија со болката и со смртта кои го обликуваат неговиот карактер, а преку него создаваат нови културни обрасци кои влијаат на тогашната младина во САД и во светот. Ова не е типичен биографски филм, но може да се види како збир на искуства прикажани преку песните на Дорс, комбинирани со одлични аудио-визуелни решенија кои постојано ги напаѓаат нашите сетила, со што Оливер Стоун нуди увид во психоделичниот свет на Џим Морисон полн со идеи и со визии кои и денес се инспирација за многумина. П. С. Вал Килмер одлично се снаоѓа во улогата на Џим Морисон, но морам да кажам дека насловот можеби требаше и да биде „Џим Морисон“ затоа што неговиот лик доминира во филмот.

41

Кратки вести

Во Норвешка се декриминализираат сите дроги. Следејќи го примерот на Португалија, во декември 2017 година Собранието на Норвешка изгласа одлука за декриминализација на сите дроги. Со ова Собранието на Норвешка ја задолжува Владата на Норвешка да направи соодветни законски измени за спроведување на усвоената одлука. Причина за ваквото решение норвешките пратеници наоѓаат во доказите за неефикасноста и за штетноста на досегашните мерки за борба против дрогите. Тие сметаат дека наместо прогон државата треба да им овозможи соодветна поддршка на луѓето кои употребуваат дроги. И покрај првичното воодушевување, надлежните функционери се реалистични и сметаат дека за целосно воведување на овие реформи ќе треба повеќе време. (Извор: Huffington Post)

Научна расправа за легализација на канабисот во Македонија. Во декември 2017 година Здружението за канабис и зелени политики БИЛКА заедно со Здружението на Млади кривичари одржаа научна расправа на тема Легализација на канабисот во Република Македонија – да или не?. Своите ставови пред публиката ги претставија проф. д-р Никола Тупанчески и проф д-р Александра Деаноска, редовни професори на Правниот факултет „Јустинијан Први“ при УКИМ – Скопје, Владимир Туфегџиќ, судија во Основниот суд Скопје 1 – Скопје, Ленче Ристоска, јавна обвинителка во Специјалното јавно обвинителство и м-р Јанаки Митровски, адвокат и коосновач на БИЛКА. Модератор на научната расправа беше Огнен Јанески, телевизиски водител, активист за човекови права и коосновач на БИЛКА. Како главен заклучок се наметна размислувањето дека постоечката законска регулатива за канабис не одговара на потребите на граѓаните, ги поттикнува корупцијата и прекршувањето на човековите права и не е во полза на државата.

42

www.hops.org.mk

Кратки вести

Панел-дискусија: Ноќен живот, дроги и намалување на штети. Во декември 2017 година во Скопје се одржа панел-дискусија на тема Ноќен живот, дроги и намалување на штети. На дискусијата збор земаа Мирко Попов, диџеј, промотор и сопственик на ПМГ Рекордингс, Катерина Евго, претставничка на Пасворд продукција, Наташа Бошкова, правничка и застапничка за човекови права и Михаил Солаков, сопственик на Оак тејлс. Модератор на дискусијата беше Давор Смиланов. На дискусијата се зборуваше за употребата на дроги во текот на забавите, на концертите и на фестивалите, а особено за штетите предизвикани од полициската практика за прогон на луѓето кои употребуваат дроги наместо за прогон на крупните производители и препродавачи на дроги. Од дискусијата произлезе заклучок дека државните институции треба повеќе да се грижат за здравјето на луѓето, особено на младите, и наместо да ги прогонуваат затоа што употребуваат дроги да им овозможат соодветни информации и можност сами да решат дали ќе користат дроги и како да го заштитат своето здравје доколку употребуваат дроги. Панел-дискусијата беше организирана од Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје.

Oдржана обука за работа со деца и млади кои употребуваат психоактивни супстанции. На почетокот на ноември 2017 година во Берово се одржа обука за работа со деца и млади кои употребуваат психоактивни супстанции. Целта на обуката беше во Македонија да се создаде кадар кој ќе овозможува сеопфатна поддршка за децата и за младите кои употребуваат психоактивни супстанции. Организаторот на обуката, Здружението ХОПС –Опции за здрав живот Скопје, со години укажува на неодложната потреба за воведување итни мерки за поддршка на децата и на младите кои употребуваат психоактивни супстанции и ова е дел од тие напори. Инаку, оваа обука е дел од пообемните активности на Мрежата за социјално зајакнување на младите во ризик кои се финансирани од Европската Унија.

43

Граѓанска непослушност за нова политика за канабис. Во октомври 2017 година, група од околу триесет пациенти кои страдаат од мултиплекс склероза, Кронова болест, Паркинсонова болест, ревматоиден артритис, хронична и невропатска болка, анксиозност и од други состојби на нарушено здравје се собраа пред Собранието на Обединетото Кралство за во знак на протест јавно да употребуваат канабис. Со овој чин на граѓанска непослушност, инициран од ветеранот, пратеник и застапник за канабис, Пол Флин, се инсистира на овозможување на истражувања и за слободни медицински консултации за канабис за медицински потреби. Иако не се надеваат на брза промена на политиките, протестирачите најавуваат дека ќе истраат во нивните намери и дека се подготвени повторно да демонстрираат граѓанска непослушност затоа што од тоа им зависат здравјето и животите. (Извор: ХОПС)

Меѓународна обука за работа со деца и млади во социјален ризик. Од 16 до 18 октомври 2017 година во Скопје се одржа обука за работа со деца и млади во социјален ризик. Со обуката беа покриени теми за заштита на правата, за примена на основните принципи за работа и стандарди за обезбедување на социјална и здравствена заштита за деца и млади кои употребуваат дроги, кои се во конфликт со законите, кои живеат во семејства во кои се употребуваат дроги или во семејства кои се во конфликт со законите, кои живеат на улица, кои се без родителска грижа, како и деца и млади Роми. Организатор на обуката е регионалната Мрежа за социјално зајакнување на младите во ризик во која членуваат повеќе здруженија од: Македонија, Албанија, Србија, Косово, Црна Гора и Босна и Херцеговина. Претставник од Македонија е Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. (Извор: ХОПС)

44

Кратки вести

Формирано Национално координативно тело за деца кои употребуваат дроги. Загрижени од растечките трендови на употреба на психоактивни супстанции меѓу малолетниците во Македонија и посветени да изнајдат соодветни решенија во интерес на децата, повеќе институции и здруженија на 22 септември 2017 година формираа Национално координативно тело за деца кои употребуваат дроги. При формирањето на Координативното тело членовите ја нагласија потребата за меѓусебна размена на информации и за засилена соработка за унапредување на механизмите за следење на состојбата со употреба на дроги меѓу малолетници, како и за превенција, за контактирање, за лекување и за ресоцијализација на децата кои употребуваат дроги. (Извор: ХОПС)

Орегон ја укина криминализацијата на дрогите. Во август 2017 година Орегон ја укина криминализацијата на дрогите. Според новиот закон на оваа сојузната држава на Соединетите Американски Држави, употребата на дроги повеќе нема да се смета за кривично дело, туку за прекршок. Со ова Орегон се приближува до политиките на двесте институции во 28 држави кои негуваат политики за помош на луѓето кои употребуваат дроги наместо политики за кривичен прогон. Поборниците за похумани политики за дроги ја поздравуваат оваа мерка повторно нагласувајќи дека аргументите за криминализација на дрогите не ги даваат очекуваните плодови и дека затворските казни за употреба на дроги се контрапродуктивни и за единките и за општеството. (Извор: The Free Thought Project)

Тајланд дозволува одгледување кратом во домаќинствата. Во Тајланд стапи на сила закон со кој на домаќинствата им се дозволува да одгледуваат по неколку стебла кратом (Mitragyna speciose), автохтона билка од Југоисточна и Јужна Азија која има психоактивни својства. На жителите на Тајланд им се дозволува да одгледуваат и да употребуваат кратом за лична потреба поради зачувување на народната култура, но веројатно нема да можат да го изнесуваат од своите домови. Покрај оваа мерка, во Тајланд е во тек и јавна дискусија за легализација на канабисот за медицински и истражувачки цели. (Извор: The Nation)

45

46

www.hops.org.mk

47

www.hops.org.mk