Дроги - Политики и практики, бр. 9, септември 2017 година

www.hops.org.mk

Година V / Број 9 / септември 2017 година / ISSN 1857- 906X / Бесплатно издание

Врата за отворена дебата

Тема на бројот:

Финансирање на програмите за намалување на штети Интервју со Елеонора Панчевска Николовска, раководителка на Одделението за социјална, детска и здравствена заштита кое е дел од Секторот за јавни дејности на Град Скопје

„Уделот на Град Скопје се однесува на унапредување на овие програми. Во овој случај, доколку се потпреме само на еден извор, се плашам дека нема да има резултати. Град Скопје секако ќе продолжи со финансирање, но тоа е како капка во море.“

Импресум

drogi - politiki i praktiki

Година V Број 9 септември 2017 година ISSN 1857-906X

Бесплатно издание

j j

Издава Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје Адреса: Христо Смирненски 48/1-6, 1000 Скопје Телефон: +389 2 324-6205 Телефакс: +389 2 324-6310 Е-адреса: hops@hops.org.mk

j

j

www.hops.org.mk j

drogi - politiki i praktiki е издание на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Списанието е бесплатно и слободно за споделување.

j j j j

Уредништво j

Главен и одговорен уредник Вања Димитриевски Уреднички одбор Вања Димитриевски Влатко Деков Ирена Цветковиќ Жарир Симрин

j j

Воведен збор: Решенија постојат – само некој треба да послуша

3 4

Поддршка ИМА! Пари НЕМА!!

Порака за негрижа, Интервју со Елеонора Панчевска Николовска, раководителка на Одделението за социјална, детска и здравствена заштита кое е дел од Секторот за јавни дејности на Град Скопје Пари за програмите за ХИВ има, на потег се политичарите

Обезбедување одржливост на програмите за намалување на штети од употреба на дроги со средства од акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари

10 18 24

Истакнати психиотерапевти

28

Дозирање на психоактивни супстанции

36

Македонската војна против дрогите

32

Меѓународна конференција за намалување на штети од употреба на дроги

42

Препорачуваме Филм: „Кенди“, режија Нил Армфилд

45

Препорачуваме Графички роман: Дејвид Војнарович, 7 милји во секунда

44

46

Кратки вести

Лектура Весна Костоска Фотографија Any Bee Графички дизајн Пеѓа Р. Печати DataPons Поддржано од: drogi - politiki i praktiki е отворен за соработка со сите заинтересирани за споделување ставови со кои се промовира хуман третман на лицата што употребуваат дроги. Доколку сакате да поднесете статија за објавување или на друг начин да го помогнете списанието, ве молиме, пишете на следната е-адреса: hops@hops.org.mk

2

ХОПС

СЗПМЗ

Коалиција „Сексуални Опции за здрав живот и Здравствени права на Скопје маргинализирани заедници“

и Фондации Отворено општество (Open Society Foundations)

Ставовите изнесени во drogi - politiki i praktiki не нужно ги одразуваат или се во согласност со ставовите на издавачот Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје.

Воведен збор: Решенија постојат – само некој треба да послуша

Дојде и тој час. Програмите за намалување на штети од употреба на дроги се затвораат. Неверојатно е колку напор треба да се вложи за во Македонија да се привлече вниманието на оние кои се избрани и се платени да обезбедат услови за заштита на здравјето на граѓаните. Еве, сега се оправдуваме со политичката криза иако надлежните институции имаа повеќе од десет години да изнајдат и да воведат мерки за одржување и развој на програмите за намалување на штети. Постојано чекаме некој друг да ни ги решава проблемите, а потоа се жалиме дека туѓинци ни се мешаат во внатрешната политика. Не е дека не постои начин. Не е дека нема пари. Само треба да се покаже поголема волја. Затоа ја користиме оваа можност да им обрнеме внимание на донесувачите на одлуки дека политиките во оваа држава не можат да зависат од нивното лично расположение и од нивните лични убедувања. Ги потсетуваме донесувачите на одлуки дека се избрани и се платени за да одговорат на потребите и на барањата на граѓаните и дека здравјето и благосостојбата на граѓаните се поважни од зачувувањето на мандатот или од задоволувањето на нечии каприци. Штетите од затворањето на програмите за намалување на штети во Македонија ќе бидат огромни. Не поради тоа што многу луѓе ќе изгубат работа, туку затоа што многу луѓе ќе ја изгубат единствената здравствена, социјална и правна поддршка што ја добиваат во оваа држава. А последиците ќе ги почувствува целото општество. Решенија постојат – само некој треба да послуша. Впрочем, во текот на изработката на ова издание на Дроги – Политики и практики, новиот министер за здравство Арбен Таравари најави дека Министерството за здравство целосно ќе ги поддржи програмите за намалување на штети. Дотогаш, а и понатаму, ние ќе продолжиме да ја нагласуваме потребата од спроведување долгорочни решенија во политиките и практиките за дроги во Македонија. Од Уредништвото

drogi - politiki i praktiki

3

Денис Ампев

Поддршка ИМА! Пари НЕМА!!

Со тешки нозе се движевме кон плоштадот Македонија и со тивок глас разговаравме дали е можно по 12 години стоење на браникот на епидемијата сега да згаснеме неславно и да исчезнеме во заборав. Зарем е можно да се случи да немаме одбрана од епидемијата која во сите европски земји се намалува, а кај нас по децениско успешно одржување на ниска стапка на ХИВ-инфекција да дојдеме до тоа да не се одвојуваат средства за основните сервиси? Зарем е можно по 12 години државава да не се грижи за своите граѓани?

Авторот е координатор во Програмата за намалување на штети, активист во борбата за човекови и работнички права.

4

Поминаа неколку месеци од кога на 1 декември 2016 година во Скопје се одржа последниот марш на платформата за ХИВ со кој се упати последниот повик за акција и минимум лидерство за да се спречи затворање на сите програми за ХИВ и епидемија на ХИВ во државава, во кој беа вклучени и организациите кои ги спроведуваат програмите за намалување на штети. Впрочем, тоа беше и последното одбележување на Светскиот ден на борба против ХИВ пред да прекине финансирањето од страна на Глобалниот фонд кон нашите организации, кога десетици илјади корисници на услугите на програмите за намалување на штети ќе останат без потребните сервиси за превенција од ХИВ. Загрижените лица на колегите од другите градови покажуваа страв дека епидемијата на ХИВ која ја спречувавме 12 години сепак ќе ни тропне на врата. Нашите стравувања беа оправдани, а прашањата горливи. Со тешки нозе се движевме кон плоштадот Македонија и со тивок глас разговаравме дали е можно по

www.hops.org.mk

12 години стоење на браникот на епидемијата сега да згаснеме неславно и да исчезнеме во заборав. Зарем е можно да се случи да немаме одбрана од епидемијата која во сите европски земји се намалува, а кај нас по децениско успешно одржување на ниска стапка на ХИВ инфекција да дојдеме до тоа да не се одвојуваат средства за основните сервиси? Зарем е можно по 12 години државава де не се грижи за своите граѓани? Затоа треба да покажеме што сработивме. Да има напишано некаде, да не се заборави. Во далечната 1996 година група луѓе ја отворија првата Програма за намалување на штети во Македонија под името М.А.С.К.А. Од оваа Програма израсна Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје, чии членови подоцна станаа и наши ментори. Од ХОПС учевме сите. Овде не можам, а да не напоменам дека не би успеале да ги развиеме програмите без нивната безрезервна поддршка. Во периодот од 2000 до 2002 година се отворија програмите

Тема на бројот

за намалување на штети во здруженијата Избор во Струмица и Виа Вита во Битола. Од 2004 до 2007 година со поддршка на Глобалниот фонд се отворија уште пет нови програми во рамките на здруженијата Пулс од Куманово, Младински клуб од Штип, Зона од Кавадарци, Опција од Охрид и Хелп од Гостивар. До 2011 година, Избор од Струмица отвори ваква програма во Гевгелија, а Центарот за развој и унапредување на јавниот живот Тетово во Тетово, повторно со поддршка на Глобалниот фонд. Во истиот период Црвениот крст на Македонија отвори програми за намалување на штети во Велес, во Прилеп и во Кичево. До затворањето на овој број, во Македонија постоеја вкупно

петнаесет центри за намалување на штети од употреба на дроги во тринаесет различни градови, а во некои од нив и дополнителни сервиси. Искрено се надеваме дека ќе се случи некое чудо и дека овие програми ќе постојат и во иднина. А се сеќавам, почнавме од нула. Пред повеќе од една деценија учествувавме на првата обука за намалување на штети за да застанеме на браникот за правата на луѓето кои употребуваат дроги во Македонија. Од една страна бевме ние „новите“ новопечени млади активисти кои ги отворивме своите видици кон дискриминацијата, стигмата и неправедниот однос кој го трпеа корисниците на дроги секојдневно, а од друга страна веќе

drogi - politiki i praktiki

искусните колеги од Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Заедно ги оформивме тимовите за намалување на штети од употреби на дроги и за превенција на ХИВ. Сега веќе како теренци, координатори, медицински и социјални работници од различни градови нестрпливо чекавме да почнеме со работа. Вo октомви 2005 година почнавме да ги градиме капацитетите на нашите организации. Во Штип јас лично од дома донесов биро, столчиња, чашки за моливи, хефталки и други неопходни ситнурии за новозапочнатата Програма за намалување на штети од употреба на дроги во Штип. Тогаш 12 години помлади

5

јас и моите колеги успеавме да создадеме една програма која до тогаш не беше видена во Штип. Создадовме програми со повеќе сервиси под еден покрив каде што без морализирање и осуда, анонимно и доверливо, луѓето кои употребуваат дроги ќе можат да добијат услуга. Со виден ентузијазам, тогаш како теренски работник, со ранец на грбот полн со „прибор за размена“ и со едукативни материјали, навратував во домовите на „дечките и девојките“ (никогаш не ми се допаѓало да ги нарекувам клиенти), одев од куќа до куќа и разговарав со нив објаснувајќи го бенефитот од програмата и услугите кои ги нудевме, а тие имаа разбирање дека и ние учевме заедно со нив. Па само што почнувавме! Не им беше лесно (да напоменам дека кој било да беше виден близу нашето здружение на почетокот беше квалификуван со

6

етикета „наркоман“ од граѓаните кои поминуваа), но со голема скепса и срамежливо „дечките и девојките“ почнаа да доаѓаат во просториите на здружението за да добијат некоја од услугите што ги нудиме. Се трудевме да успее. Навистина се трудевме! По неколку месеци веќе, кога ќе се вратев во канцеларијата од терен во собата за дружење, ќе беа поседнати „дечките“ со кафе во рака, дискутираа на разни теми. Донесуваа свои правила за да го испочитуваат нашиот заеднички простор. Двапати во месецот заедно со нив излегувавме во патроли околу училиштата и собиравме отфлени шприцеви и игли кои во тоа време беа редовна слика, но денес е веќе реткост. Очигледно им значеше. Ја чувствуваа програмата како своја. Бев пресреќен што успевавме! Низ градовите се организираа и учествувавме на повеќе

drogi - politiki i praktiki

десетици трибини, конференции и фестивали, сигурно некои и ќе испуштам, но во тоа време имаше настани кои сега недостасуваат, настани кои ни помогнаа да создадеме не само алка меѓу организациите, туку преку кои ги запознававме нашите сограѓани со програмите, а нам ни помогнаа да дадеме видливост и да создадеме квалитетни услуги за нашите „дечки и девојки“. Во Штип сите дававме сè од себе. Трпевме притисоци со петиции и вербални закани, но издржавме. Истото го поминуваа и организациите по другите градови, но тоа ни даваше сила да им покажеме на граѓаните дека стигмата кон нас и стравот кој го имаа се залудни и погрешни. Ние заедно со „дечките и девојките“ од цела Македонија го положивме тој испит. Сега тие исти граѓани нè поздравуваат на улица, понекогаш и ќе навратат во канцеларија да дадат поддршка. Успеавме да оставиме траен белег затворајќи ја вратата на дискриминацијата и стигматизацијата кон ваквиот тип организации. Почна да се чувствува промената. Во Штип почнавме со волонтерско собирање на отфрлен инфективен отпад кој со години се насобираше околу училиштата и градинките, сами, со наши средства и упорноста на „дечките“, собравме стотици килограми потенцијален ризик за локалната заедница. Истово ова успешно го работеа и другите организации со кои бевме во редовен контакт разменувајќи искуства и идеи. Не се фалевме и не се рекламиравме, едноставно само го правиме она во што

Тема на бројот

веруваме. Мислам дека успеавме бидејќи со години по ред ги добиваме највисоките оценки од донаторот. Но, најголемата оценка ја добивме од „дечките и девојките“ кои секојдневно доаѓаат и ги користат услугите што ги нудиме. Токму тие сега повеќе и од нас се исплашени од укинувањето на програмите за намалување на штети. Секојдневно запознаваме нови млади луѓе на чии лица се гледа чудење кога ќе дознаат дека и кај нас може млад човек кој направил погрешен избор да биде разбран за проблемите, да биде прифатен без осудување, да добие медицинска услуга без да мора да ја повторува медицинската историја на секој нов доктор. Знае дека може да добие услуга и совет од социјален работник без чувство дека е испрашуван/ испрашувана од „Гестапо“ (велам „Гестапо“ бидејќи институциите низ Македонија се претворија во центри за испрашување од страна на млади неискусни доктори и социјални работници кои не се задржуваат на тоа работно место подолго од две недели). Знае дека кај нас може да се јави среде ноќ со проблем на предозиран пријател и да добие совет како да постапи за да му го спаси животот. Знае дека никаде на друго место нема да добие ваква услуга. Колку ли животи спасивме? На колку ли само им помогнавме? Колку ли животи се сменија на подобро? Поделивме стотици илјади шприцеви и двојно повеќе игли, стотици илјади кондоми и уште повеќе едукативни летоци и брошури постојано работејќи и разговарајќи со нив дека секој

има право на нова шанса. Колку ли тешко го создадовме ова и сега да го снема засекогаш. Но, не се работи за материјалите. Се работи за животите на млади луѓе, за млади граѓани и граѓанки кои по погрешниот избор еден ден пак ќе се вратат во општеството како ресоцијализирани, реинтегрирани и здрави луѓе. Ете ТОА е нашата работа, да ги намалиме штетите за секој еден поединец, а притоа да го зачува своето, но и здравјето на луѓето околу него. Лично не сум загрижен за мене. Не сум загрижен за мојата егзистенција. Истава плата ќе ја добијам во штипска конфекција или монтирајќи гипс-картон, уште и ќе добијам бонус со тоа што ќе имам пензиско и здравствено осигурување, нешто што го жртвував последниве 12 години, се разбира, покрај

www.hops.org.mk

годините што ми поминаа. Засега некој во политиката одлучил дека нашите 12 години искуство се небитни. Десетици илјади луѓе се небитни. Небитно е и дека над стотина вработени и уште повеќе волонтери своето искуство ќе го фрлат во вода и ќе почнат од почеток. И еве, вистински ви велам, ќе го преживеам и тоа. Но, кога на 1 јули 2017 година илјадници корисници на програмите за намалување на штети од употреба на дроги на ХЕЛП од Гостивар, на Пулс од Куманово, на Виа Вита од Битола, на Опција од Охрид, на Зона од Кавадарци, на Избор од Струмица, на Црвен Крст од Велес, Прилеп и Кичево, на ХОПС од Скопје и на Центарот за развој и унапредување на јавниот живот ќе наидат на затворени врати и по децениско работење и промена на ставови, свест и размислувања

7

ќе сфатат дека сме ги напуштиле, ќе нема оправдување. Што ќе кажеме? Не сме виновни? Не е до нас? Нè напуштија и го прекршија ветеното тие со кои со години соработувавме? Тие се виновниците? Не знам. Знам дека ќе останат на улица и како пред 12 години ќе нема каде да се обратат. Ќе лутаат во лавиринтите на институциите маргинализирани, дискриминирани и влечени од врата до врата. Знам дека услуги нема да добијат. Знам дека ќе изгубиме драгоцен труд кој макотрпно го создававме да дојдеме до ова што го имаме денес. Секаде истата приказна, со сите колеги од другите организации го зборуваме истото, „Поддршка има, пари нема“. Дозволивме да нè изиграат. Знам дека ќе завршиме како Романија, Србија и Бугарија кај кои, кога ги затворија програмите за намалување на штети, стапката на новозаразени од ХИВ се зголеми многукратно. Зошто не добивме шанса за средства како Хрватска која 90 проценти од сервисите ги обезбедува преку грантови од државата? Зошто ние никогаш не сме лидери во работи кои значат живот? Знам дека илјадници корисници ќе тропаат на вратите на институциите и ќе го бараат она за кое знаат дека им следува! Ќе бараат бидејќи помина времето кога луѓето кои употребуваа дроги беа безгласна буква. Сега подучени, со подигната свест за своето здравје и своите права, ќе бараат не само услуги, туку ќе бараат и виновник. Колку побргу ќе го сфатат тоа надлежните, толку поголема шанса имаме

8

да се спасиме од трагедија која ќе нè удри како Титаник, а ние замрзнати како санта мраз нема да можеме да реагираме! Чувствувам дека нашата борба не е доволна. Потребни се сите активисти, работници, доктори, психијатри, социјални работници, полициски службеници и градоначалници, сите луѓе кои некогаш имале каков било допир со програмите и го препознале

drogi - politiki i praktiki

нивниот бенифит. Да им кажеме на политичарите „Доста е! Доста е назадување! Потребно е да одиме напред! Потребно е да ја заштитиме Македонија од болести за кои напредните држави веќе имаат одговор. Дванаесет години имавме и ние одговор, но надлежните велат „Ќе биде. Поддршка има.“, а за пари – борбата продолжува.

Тема на бројот

Младите имаат моќ Програмата за намалување на штети во Штип дејствува во рамките на Младински клуб од октомври 2005 година со тим од 4 луѓе. Најголем белег имаат оставено во унапредувањето на правата кај луѓето кои употребуваат дроги најмногу преку напорната работа, искрениот и пријателски однос спрема луѓето кои употребуваат дроги и искрената намера и визија за подобро здравје за сите.

Организацијата ХЕЛП од Гостивар е формирана во 2005 година, составена од тим од 12 членови и работи на полето на намалување на ХИВинфекциите со сервисите за намалување на штети од употреба на дроги и поддршка за сексуалните работници. Секогаш со позитивно мислење за корисниците на дроги, како организација најмогу белег оставија во разбивањето на стигмата кон клиентите и во одржувањето на ниската преваленција на ХИВ и на хепатит Ц.

Црвениот крст на Република Македонија, односно општинските организации во Прилеп, Кичево и Велес од 2006 година спроведуваат програми за намалување на штети. Програмите за намалување на штети при Црвениот крст во овие три града работат за почитување на правата и за сочувување на здравјето на корисниците на дроги, за подигање на свеста кај населението за проблемот кај младите со злоупотребата на дрогите и за промоција на потребата од заедничка борба. Десетина години работат на сензивитација на локалните институции за проблематиката на ПНШ укажувајќи на проблемите и потребите на целната група. Работејќи и лобирајќи, овој проблем успеваат да го постават и во рамките на интернационалните институции во Црвениот крст. Препознаени се како организации каде што корисниците се чувствуваат неосудувани, недискриминирани и без стигматизација. Се надеваат дека десетгодишните градења на капацитети и човечки ресурси нема да бидат фрлени во заборав поради погрешни политики.

www.hops.org.mk

9

Асоцијацијата за здрави животни стилови - Пулс од Куманово има визија за креирање на општество во кое се почитуваат човековите права со акцент на правата на корисниците на дроги и на другите маргинализирани групи. Постои од 2008 година. Спроведува програми за намалување на штети и соработува со други здруженија со слична мисија, како и со релевантни институции. Приоритет им е здравјето на граѓаните, а се чувствуваат загрозени од нееднаквото менаџирање на средствата од Буџетот на РМ.

Здружението Центар за развој и унапредување на јавниот живот Тетово (ЗГ ЦРУЈЖ Тетово) е основано во 2004 година, а Програмата за намалување на штети почна да ја имплементира во 2008 година. Освен ПНШ, имаат и сервиси преку Програмата за поддршка на сексуални работнички (СР, доброволно, доверливо советување и тестирање за ХИВ и хепатит, Мобилна клиника за сексуално и репродуктивно здравје, ДОТС интервенции во РМ – Туберколоза и ХИВ/СИДА). Во соработка со локалната самоуправа успеваат во изготвување и спроведување на локална стратегија и акционен план за превенција од ХИВ, хепатит и туберкулоза во Општина Тетово за периодите 2008 – 2012 година, 2013 – 2016 година и 2017 – 2020 година. ЗГ ЦРУЈЖ Тетово се стреми кон тоа граѓаните да бидат активни и информирани чинители во процесите на создавањето, пристапот и користењето на квалитетни и ефикасни здравствени, социјално економски и образовни програми, сервиси и услуги базирани врз принципи на превенција и едукација и наекономскиот развој заснован врз принципи на одржливост и почитување на стандардите за заштита на природата и животната средина.

Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје активно застапува за финансирање на програмите за намалување на штети од буџетите на националните и на локалните институции во Република Македонија. ХОПС спроведува програми и сервиси за намалување на штети од употреба на дроги и за поддршка на сексуални работници. Располага со 3 центри и 4 теренски тимови за намалување на штети од употреба на дроги, со 1 центар за ресоцијализација и рехабилитација на луѓе кои употребувале дроги и за нивните семејства и со 1 центар и со 2 тима за подрдршка на сексуалните работници. ХОПС има воспоставено одлична соработка со Град Скопје, иницијатор е за формирање на Македонската мрежа за намалување на штети и за воспоставувањето на Локалното координативно тело за дроги, а членува во повеќе други национални, регионални и меѓународни мрежи. ​ХОПС е добитник на Меѓународната награда за ХИВ/СИДА и човекови права за 2010 година, што ја доделуваат Канадската правна мрежа за ХИВ/СИДА и Хјуман рајтс воч.

10

www.hops.org.mk

Тема на бројот

Зона од Кавадарци работи од 2005 година на програмите за намалување на штети. Преку своите сервиси успева да ја добие довербата на корисниците и влијае на промена на однесувањето во поглед на ризичното однесување кај самите корисници, а од друга страна и контактите со општата популација и со институциите придонесуваат за подигањето на јавната свест за проблемот со зависностите. Корисниците на дроги ги познаваат и ќе ги паметат како организација во која имаат доверба, која секогаш работи во нивен интерес и се чувствуваат посигурни кога постојат сервисите во Зона - Кавадарци.

Опција постои од 2003 година. И покрај тоа што спроведува програми за намалување штети од употреба на дроги и за поддршка на сексуални работници во Охрид, овие програми ги спроведува и во Струга. Препознаена е како прва и единствена организација на територија на Охрид и на Струга, која активно третира две специфични проблематики и целни групи со акцент поставен пред сè на превенција и интеграција на целната група во општеството. На задоволство на вработените во Опција Охрид, корисниците на услуги имаат стекнато целосна доверба во организацијата која остана доследна и посветена на своите цели и која успева да ги одржи професионалните стандарди на работа, дискреција и анонимност кон клиентите.

Здружението за советување, лекување, реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции - Избор од Струмица постои од 1997 година и има лидерска улога како организација на регионално и на национално ниво на полето на проблематиката на зависности од дрога, алкохол и коцка. Избор во Струмица спроведува и неколку превентивни програми како што се: Програмата за намалување на штети кај лица кои инјектираат дрога, Програмата за поддршка на сексуални работници, Програмата за третман, ресоцијализација, реинтеграција на лица со проблем на зависност од дрога, алкохол и коцка - Тераписка заедница ,,Покров” и Програмата за бесплатна правна помош. Освен во Струмица, активностите на Програмата за намалување на штети и на Програмата за поддршка на сексуални работници се спроведуваат и во Гевгелија. Преку развој на социјалното претприемништво се настојува да се обезбедат средства за опстанок на здружението и услови за ресоцијализација и вработување на луѓето кои се излекувале од зависност од дроги, алкохол или коцка. Избор како организација остава белег во заедницата со сите програми кои ги реализира. Поради системската поврзаност на сите програми, Избор врши силно влијание во локалните заедници и со поддршка на надлежните институции обезбедува подобар пристап до услугите кои им се потребни на луѓето од маргинализираните групи/заедници. Во Избор веруваат дека со сопствени средства, но и со финансиска поддршка од Општина Струмица и од други донатори ќе успеат да ги одржат своите програми.

11

Разговорот го водеше: Вања Димитриевски

Интервју со Елеонора Панчевска Николовска

Елеонора Панчевска Николовска е раководителка на Одделението за социјална, детска и здравствена заштита кое е дел од Секторот за јавни дејности на Град Скопје. Истовремено е координаторка на Координативното тело за дроги на Град Скопје кое е формирано во 2007 година и во кое членуваат претставници на општините во Скопје, на институции, на здруженија на граѓани и на верски организации кои се засегнати за прашањата поврзани со дрогите. Ова Координативно тело ги има изработено двете последователни стратегии за дроги на Град Скопје.

12

Порака за негрижа Програмите за намалување на штети од употреба на дроги се соочуваат со сериозна закана од затворање доколку од Буџетот на Република Македонија не се одвојат средства за нивно понатамошно одржување и развој. Со тоа многу луѓе ќе ја изгубат единствената здравствена, социјална и правна поддршка што ја добиваат во оваа држава, а последиците ќе ги почувствува целото општество. Ова не е само наше субјективно гледиште. Слични согледувања споделуваат и вработените во Град Скопје од Одделението за социјална, детска и здравствена заштита. Затоа ја замоливме Елеонора Панчевска Николовска за разговор во кој таа ги претстави сопствените видувања за придонесот на програмите за намалување на штети за заштита на јавното здравје и за потенцијалните штетни последици од згаснувањето на овие програми. Во Скопје од 1996 година постојат програми за намалување на штети од употреба на дроги кои ја помагаат заштитата на локалното население од ХИВ и ги застапуваат правата и потребите на луѓето кои употребуваат дроги. Каква е соработката на Град Скопје со програмите за намалување на штети и колку, според Ваше видување, овие програми ги поддржуваат заложбите на градот за унапредување на здравјето на граѓаните?

Со почетокот на децентрализацијата на локално ниво, во 2005 година, започнавме со развивање на програмите за социјална заштита на маргинализирани групи на граѓани, што всушност значеше

drogi - politiki i praktiki

и постепено запознавање со проблемите на граѓаните. Она што го видовме во делот што се однесува на лицата кои употребуваат дроги се потребите за различни програми, меѓу кои и потребата oд Програма за намалување на штети од употреба на дроги. Како локална самоуправа сметаме дека најголема одговорност и надлежност имаме во делот на превентивната здравствена заштита при што и можеме да ставиме акцент на превенција од дроги. Меѓутоа, ако размислуваме стратешки, со тоа би опфатиле само еден сегмент од политиката за дроги, а би ги изоставиле сите останати важни сегменти за решавање на проблемот со употребата на дроги како што се: лекување, намалување на штети,

Интервју со Елеонора Панчевска Николовска

ресоцијализација, рехабилитација и други важни области. Она што го увидовме во делот на намалување на штети е постоењето поголем број програми, односно увидовме дека лицата кои употребуваат дроги имаат потреба од поддршка, но првенствено имаат потреба прво за стерилен прибор, а потоа и за медицинска помош, како и за правна помош. И едноставно, она што е најпотребно е да се оствари контакт со нив за евентуално да бидат мотивирани за доброволно да се вклучат во програмите за лекување на зависности од дроги така што сите наброени аспекти и области во политиката за дроги се многу важни, а намалувањето на штети е нераскинлив дел од целата политика. Она што исто така го препознавме

беа резултатите на овие центри, односно број на опфатени клиенти на годишно ниво, задоволството на клиентите, обезбедување анонимност и доверливост при остварување контакт, бројот на лица препратени на лекување и особено најниската стапка на луѓе кои живеат со ХИВ во регионов. Дали и на каков начин програмите за намалување на штети од употреба на дроги се застапени во политиките на Град Скопје? Во делот на политиката за дроги на Град Скопје значајно е да се споменат Стратегијата за дроги на Град Скопје, како и Стратегијата за заштита од ХИВ на Град Скопје. Во самите стратегии има стратешки области како

што се превенција, намалување на штети од употреба на дроги, ресоцијализација, рехабилитација, градска безбедност. Во секоја од овие области Град Скопје се залага да поддржи програми кои се приоритет во даден момент. Така, на пример, се поддржуваат програми за превенција, односно отворено е Советувалиште за превенција од дроги наменето за средношколската младина, меѓутоа не исклучува и други категории луѓе кои имаат потреба од советување. Се спроведуваат програми за превенција во средните училишта што се во надлежност на Град Скопје. Понатаму се поддржува Дневниот центар за ресоцијализација и рехабилитација на лица кои употребуваат дроги. Се поддржуваат и други програми за

„Така една индивидуа која добива помош во тие дневни центри може да влијае многу пошироко на спречување на ширењето на штетите кои можат да настанат поради употребата на дроги како по самата индивидуа, така и за поширокото население.“

www.hops.org.mk

13

превенција и информирање како што е инфо линијата за ХИВ и за дрога. Во таа вкупна слика, дел зазема и поддршката на еден од дневните центри за намалување на штети во Град Скопје. Покрај тоа што развиваме програми за различни целни групи, можам да кажам дека сите тие се некако меѓусебно поврзани. Така една индивидуа која добива помош во тие дневни центри може да влијае многу пошироко на спречување на ширењето на штетите кои можат да настанат поради употребата на дроги како по самата индивидуа, така и за поширокото население. Сето ова е во смисла на спречување на ХИВ и на други крвно и сексуално преносливи инфекции. Дали некогаш сте ги мереле резултатите од поддршката што ја давате за овие програми? Битни ни се информациите за тоа колку клиенти ги посетуваат овие дневни центри, колку од овие клиенти се упатени на понатамошно лекување не само во делот на намалување на штети туку и на ресоцијализација, рехабилитација и превенција. Поконкретно, колкав број граѓани директно опфаќаме со политиката за дроги. Овие резултати се квантитативни, но многу ни се важни и квалитативните показатели кои се однесуваат на тоа какви потреби имаат овие граѓани, колку се задоволни од услугите, како гледаат нивните семејства на ваквите програми, како и прогнозите за во иднина.

14

Според мене овие информации се многу важни и ни кажуваат за тоа колку за овие граѓани се значајни ваквите програми. Каква е реакцијата на јавноста на ваквата политика за дроги?

Моето искуство кажува дека јавноста е поддржувачки настроена. Пред сѐ, мислам на донесувачите на одлуки кои ги изгласаа стратегиите, кои учествуваа во креирањето на стратегиите, како и за поддршката на Кабинетот на градоначалникот за сите овие

www.hops.org.mk

стратегии. Морам да кажам дека навистина сме имале поддршка. Кога почнувавме со сето ова во 2007 година бевме многу поскептични и очекувавме многу поголеми реакции на осуда, на неприфаќање, на стереотипи и на предрасуди. Не дека не наидувавме на отпор во текот на дискусиите, бидејќи во изработката на стратегијата имаа право сите да учествуваат, да го кажат своето мислење и не сите беа благонаклони кон лицата кои користат дроги. Меѓутоа на поголем отпор или на опструкции не наидовме ниту од донесувачите

на одлуки ниту пак од граѓаните кои не се директно засегнати, а имаат некаков став за овие прашања. Така беше и понатаму при отворањето на центрите. Мислам, секогаш постои прашањето за одржливоста во смисла дали ќе се обезбедат средства за наредната година. Но, откако прашањето е опфатено во Програмата за социјална заштита, овие програми редовно се реализираат и се финансираат без никакви пречки. Знаеме какви беа реакциите при отворањето на дневните центри за лекување на зависности од дроги. Министерството за здравство имаше сериозен проблем да ги прошири капацитетите на Центарот за зависности во Кисела Вода. Имаше сериозни реакции од советниците во одделни општини, од граѓани кои не се согласувале и кои спречуваа на дадено место да се отвори ваков центар. Сепак, кога постои јасна политика и постои цел за тоа што треба да се направи, мислам дека нема да има пречки, ниту политички ниту од јавноста.

Интервју со Елеонора Панчевска Николовска

семеен аспект. Многу широко тоа ќе се афектира и ќе постои опасност од ширење на заразни болести, а и од поголема злоупотреба на дроги. Исто така нема да имаме можност да ги следиме и да имаме увид во состојбите на терен. Воедно луѓето нема да имаат можност за пристап до други програми така што мислам дека тој затворен круг ќе биде болен за самите граѓани кои страдаат, меѓутоа ќе биде видлив и кај пошироката заедница. И тоа зборува за негрижа, генерално. Значи, едно е што луѓето конкретно ќе се соочат со социјални и здравствени проблеми, а друго е што нешто што функционира, нешто што дава резултати наместо да се задржи со постоечкиот

квалитет и да се унапредува, тоа се затвора. Згаснувањето на програмите испраќа порака која не е во ред – порака за негрижа кон засегнатите граѓани. Град Скопје и во 2017 година преку програмите за социјална заштита поддржува програми за: превенција, рехабилитација, ресоцијализација и пошироко. Ги имаме стратегиите за ХИВ и за дроги кои можат да опфатат и други активности и организации кои ќе се пријават на јавниот повик на градот. Секогаш сме отворени за сите форми на поддршка и верувам дека така ќе продолжиме и во наредниве години. Згаснувањето на програмите ќе се одрази и на Програмата за социјална и

Во јули 2017 година завршува поддршката за заштита од ХИВ и туберкулоза која програмите за намалување на штети ја добиваа од Глобалниот фонд и постои ризик за укинување на овие програми. Што би значело за Град Скопје доколку програмите за намалување на штети во Скопје се укинат?

За голема група граѓани кои се здравствено засегнати ќе биде многу сериозен проблем од здравствен, од социјален и од

„Згаснувањето на програмите ќе се одрази и на Програмата за социјална и здравствена заштита во градот, односно тој значаен дел на поддршка од Град Скопје нема да биде доволен и нема да го има досегашниот ефект бидејќи нема да ги има средствата од Глобалниот фонд, средствата кои се обезбедуваат од Министерството за здравство или од други извори.“

drogi - politiki i praktiki

15

„Социјалните и здравствените политики воопшто се слабо застапени во општините и се смета дека тие се во надлежност или на министерствата или на Град Скопје, додека некои општини се сметаат за нанадлежни. Затоа, покрај координацијата, потребна е и едукација и усогласување на разбирањето на законскиот дел.“.“

16

www.hops.org.mk

здравствена заштита во градот, односно тој значаен дел на поддршка од Град Скопје нема да биде доволен и нема да го има досегашниот ефект бидејќи нема да ги има средствата од Глобалниот фонд, средствата кои се обезбедуваат од Министерството за здравство или од други извори. Уделот на Град Скопје се однесува на унапредување на овие програми. Во овој случај, доколку се потпреме само на еден извор, се плашам дека нема да има резултати. Град Скопје секако ќе продолжи со финансирање, но тоа е како капка во море. Со стратегиите за ХИВ и за дроги на Град Скопје, иако се правени врз принцип на споделена одговорност, не успеавме да ги инспирираме другите локални и национални институции да го прифатат истиот модел. За жал, за цело ова време како поддржувач на програмите се јавува само Град Скопје, иако секаде каде што можевме споделувавме, дававме пример за практична примена на нашето искуство во другите општини и институции на подрачјето на Скопје. Едноставно, ваквите активности не се најдоа во буџетите на другите институции. Досега не видовме дека некоја институција го следи нашиот пример, односно изостанува споделената одговорност во финансирањето на програмите потребни на граѓаните. Што треба да се направи за да се обезбеди ваква соработка и поддршка?

Интервју со Елеонора Панчевска Николовска

Дефинитивно подобра координација и тоа меѓу донесувачите на одлуки, но и меѓу вработените во одделенијата за социјална заштита како во општините, така и во надлежните институции. Оваа проблематика мора да биде приоритет во програмите за социјална и здравствена заштита. Сепак Министерството за здравство и Министерството за труд и социјална политика се клучни за овие прашања и овие министерства треба да предводат во спроведувањето на програмите за намалување на штети и да учествуваат со поголеми финансиски средства. Социјалните и здравствените политики воопшто се слабо застапени во општините и се смета дека тие се во надлежност или на министерствата или на Град Скопје, додека некои општини се сметаат за нанадлежни. Затоа, покрај координацијата, е потребна и едукација и усогласување на

drogi - politiki i praktiki

разбирањето на законскиот дел. Законите се добри и даваат можност за вклучување на општините. Локалната самоуправа нема надлежност во делот за лекување, но во делот за социјална грижа Град Скопје и општините во Скопје имаат можност да се вклучат и да дадат поголем придонес во оваа област.

17

Стефан Стефанов

Пари за програмите за ХИВ има, на потег се политичарите

Иако буџетот на Министерството за здравство на Република Македонија располага со можности за финансирање на програмите за намалување на штети од употреба на дроги, тешко може да се разбере зошто овој дел од буџетот за 2017 година е значително намален. Дали Министерството за здравство сакало да го избегне финансирањето на овие програми, а со тоа и обврските преземени со договорот меѓу Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и Владата на Република Македонија?

Авторот е роден и живее во Велес. Дипломирал на Економски факултет – Скопје, Насока Финансиско сметководствен менаџмент. Во 2013 година се здобива со титула магистер по финансиски менаџмент при Економскиот институт – Скопје. Од 2011 година работи како финансиски менаџер во Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје.

18

Програмите за намалување на штети од употреба на дроги во Македонија од ноември 2004 година се финансираат од страна на Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија. Преку овие програми на лицата кои употребуваат дроги им се обезбедуваат здравствени, социјални, правни, психолошки и други услуги. Финансиските средства се доделуваат на Министерството за здравство, односно посебната единица во склоп на Министерството како примарен примател, која понатаму дел од овие средства распределува на секундарни приматели (здруженија на граѓани) по претходно утврдени договори кои се потпишани од министерот за здравство, а сѐ со цел за полесно одржување на 16те програми за намалување на штети распоредени во 13 различни градови во Македонија. Договорот меѓу Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и Република Македонија

www.hops.org.mk

за финансирање на програмите за намалување на штети завршува на 30 јуни 2017 година. Истиот договор налага по завршувањето на финансирањето од страна на Глобалниот фонд, финансирањето на овие програми да го преземе Владата на Република Македонија. Според направените процени за финансирањето на програмите за намалување на штети во Македонија потребни се од 27 392 илјади денари до 34 857 илјади денари во зависност од тоа дали се работи за минималниот или оптималниот модел на финансирање. Сепак последните навестувања од Владата на Република Македонија, преку изгласаниот Буџет за 2017 година, покажуваат дека нема да има доволно средства за продолжување на финансирањето на програмите за намалување на штети. Што ќе се случи со програмите за намалување на штети од 1 јули? Дали Министерството за здравство може да ги финансира овие програми? Дали Владата на

Тема на бројот

Република Македонија, односно Министерството за здравство не се во состојба да го почитуваат договорот со Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија? За да се одговори на овие прашања направена е анализа на Буџетот, односно на планираните расходи и на реализацијата на средства на Министерството за здравство. ПЕРИОД 2011 – 2015 ГОДИНА Планираниот Буџет, односно планираните расходи на Министерството за здравство, како што може да се види од табела бр. 1, во периодот од 2011 година до 2014 година постојано се зголемуваат за во 2015 година тие да се намалат и со тоа се пониски од планираните расходи во 2013 година. Со извршената пренамена во 2011 година и изгласаните ребаланси, намалување на планираните расходи на Министерството за здравство има во 2011 година, во 2012 година и во 2014 година. Во 2013 година планираните расходи се најголеми, а покрај 2013 година и во 2015 година планираните расходи се над 6 милиони илјади денари. Драстично зголемување на планираните расходи има во 2012 година во однос на 2011 година кога планираните расходи на Министерството за здравство се зголемени за 2 292 907 илјади денари или зголемувањето е за 73,85 %.

Година

Изгласан буџет

Ребаланс/пренамени

Разлика

2011 2012 2013 2014 2015

3.128.808 5.529.529 5.977.749 6.238.218 5.932.704

3.104.708 5.397.615 6.397.806 5.980.591 6.132.124

-24.100 -131.914 420.057 -257.627 199.420

Табела бр. 1: Планирани расходи на Министерството за здравство за период од 2011 година до 2015 година (во илјади денари) Реализацијата на средствата на Министерството за здравство, како што може да се види од графиконот бр.1, е единствена година кога се реализирани повеќе средства од што се планирани. Во 2012 година реализацијата на средства е 102,74 % при што се потрошени 147 773 илјади денари повеќе.

Во 2011 година реализирани се 85,30 % од планираните расходи или 456 275 илјади денари помалку. Во периодот од 2013 година до 2015 година реализацијата на средствата е над 90 %. Во 2013 година реализацијата е 94,07 % при што нереализирани се 379 508 илјади денари, додека пак во 2014 година реализацијата е 92,97 %, односно нереализирани се 420 182 илјади денари. Најголема реализација на средства има во 2015 година кога се реализирани

Реализација на средства на Министерството за здравство

7.000.000 6.000.000

5.545.388 5.397.615

5.000.000

6.397.806 6.132.124 6.018.298 5.980.591 5.850.829 5.560.409

4.000.000 3.000.000

3.104.708 2.648.433

2.000.000 1.000.000 0 2011

2012

Планирани расходи

2013

2014

2015

Реализација

„Според направените процени за финансирањето на програмите за намалување на штети во Македонија потребни се од 27 392 илјади денари до 34 857 илјади денари во зависност од тоа дали се работи за минималниот или оптималниот модел на финансирање.“

drogi - politiki i praktiki

19

95,41 % од планираните расходи. Нормално, поради тоа што во 2015 година реализацијата на средствата е најголема, најмал е и износот на нереализирани средства (281 295 илјади денари).

Табела бр. 2 Планирани расходи на Министерство за здравство за 2016 година и за 2017 година (во илјади денари)

Што се случува во 2016 година и во 2017 година?

Програма штети

Првично изгласаните расходи на Министерството за здравство за 2016 година се најголеми во однос на анализираниот период 2011 – 2015 година. Но, во текот на годината се изгласани два ребаланси на Централниот буџет со што и самите планирани расходи на Министерството за здравство претрпуваат промени со тоа што тие постепено се намалуваат за по вториот ребаланс да се намалат за 609 270 илјади во однос на првично изгласаните расходи и планираните расходи да изнесуваат 5 887 719 илјади денари.

Планираните расходи на Министерството за здравство се распределени во 11 (единаесет) програми, и тоа: 1. Администрација; 2. Државен, санитарен и здравствен инспекторат; 3. Агенција за лекови; 4. Национална програма за трансплатација; 5. Здравствена заштита; 6. Куративна здравствена заштита за превенција; 7. Детекција за радијациона сигурност; 8. Поддршка на имплементацијата на декадата и стратегијата за Ромите; 9. Агенција за акредитација; И. Реформа во здравството и К. Реформа во јавната администрација. Во Програмата 1. Администрација се сместени развојните програми на Министерството за здравство, додека пак програмите И. Реформа во здравството и К. Реформа во јавната администрација се развојни програми на Владата на РМ. Програмата за намалување на штети се наоѓа во Програмата 5. Здравствена заштита, поточно тоа е Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА. Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА, како што може да се забележи од графиконот бр. 2, се финансира од Основниот буџет на Република Македонија,

Со измените во 2016 година и во 2017 година, планираните расходи на Министерството за здравство се вратени на нивото од пред 2013 година. Намалувањето на планираните расходи на Министерството за здравство не е во согласност со планираните расходи на Централниот буџет по буџетски корисници, кои со последниот ребаланс во 2016 година во однос на 2015 година се зголемени за 9 410 809 илјади денари, а во 2017 година во однос на 2015 година се поголеми за 13 670 524 илјади денари.

20

Година

Изгласан буџет

Ребаланс бр. 1

Ребаланс бр. 2

2016

6.496.989

5.915.777

5.887.719

2017

5.596.159

за

намалување

drogi - politiki i praktiki

/

на

/

од донации од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и во периодот од 2014 година до 2017 година и од средства од самофинансирање. Најголем дел од средствата за финансирање на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА се обезбедени од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и тоа за периодот од 2011 година до 2013 година со учество од повеќе од 90 %. Во периодот од 2014 година до 2016 година, кога планираниот буџет на оваа потпрограма е и најголем, учеството на Глобалниот фонд е намалено на 82,88 % во 2014 година, 87,34 % во 2015 година и во 2016 година на 77,64 %. Во 2017 година планираните расходи на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА, планираните расходи се најмали што е и логично поради завршувањето на финансирањето од страна на Глобалниот фонд при што и учеството на Глобалниот фонд во вкупно планираните расходи на потпрограмата е само 63,40 %. Од друга страна, Република Македонија преку Основниот буџет во финансирањето на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА во 2012 година и во 2017 година учествува само со 6,62 %, односно 6,39 %, во

Тема на бројот

2011 година, во 2013 година и во 2017 година учеството изнесува нешто повеќе од 9 %, во 2014 година тоа е најголемо и изнесува 15,57 %, а во 2015 година учеството на средства од Основниот буџет во вкупно планираните расходи на потпрограмата изнесува 11,51 %.

Вкупно планираните расходи на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА учествуваат со многу мал дел во вкупно планираните расходи на Министерството за здравство. Во периодот од 2011 година до 2017 година, вкупно планираните расходи на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА се движат меѓу само 1,32 % и 2,83 % од вкупно планираните расходи на Министерството за здравство. Од аспект на реализацијата на средствата кај Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА може да се забележи дека во 2011 година, во 2014 година и во 2015 година се потрошени повеќе средства од предвидените. Најголем дел од реализираните средства се средства добиени од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија, а реализацијата на средствата добиени од Основниот буџет е незначителна, освен во 2015 година и во 2014 година кога се речиси во целост реализирани. Исто така реализацијата на средства од самофинансирање е премногу мала.

Планирани расход на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000

151.775

121.542

80.000 78.359

60.000

82.040

80.469

40.000 20.000 0

106.485 2.000

2.000

46.765 25.000

8.500

5.819

8.000

46.765

46.765

46.765

20.000 46.765

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Основен буџет

Самофинансирање

Донација

Реализација на средствата на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА

160.000 140.000 120.000 100.000

120.842

80.000 118.522

60.000 40.000

117.882

51.995

20.000 0

96.151 323

1.380

2.703

5.803

7.307

199.999

16.000

2011

2012

2013

2014

2015

Основен буџет

Самофинансирање

Донација

„Во согласност со оптималниот модел на финансирање на програмите за намалување на штети, на годишно ниво се потребни 34 857 илјади денари кои претставуваат околу 0,60 % од вкупно планираните расходи на Министерството за здравство во периодот од 2011 година до 2017 година.“

www.hops.org.mk

21

Вкупната реализација на средства на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА во вкупната реализација на Министерството за здравство е незначителна. Учеството на реализираните средства на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА во реализираните средства на Министерството за здравство се движи меѓу 2,07 % и 2,36 %. Што можеме да резимираме? Во периодот од 2011 година до 2015 година имаме зголемување на планираните расходи на Министерството за здравство при што во 2012 година има позначително зголемување на планираните расходи во однос на 2011 година. Во 2016 година со двата изгласани ребаланси

22

планираните расходи се намалени под нивото од 2013 година. И во 2017 година планираните расходи на Министерството за здравство кои се изгласани во 2016 година се под нивото на планирани расходи од 2013 година. Реализацијата на средствата на Министерството за здравство, освен во 2012 година кога се реализирани повеќе средства од предвидените, се движи од 85,30 % до 95,41 % при што нереализираните средства се движат од 281 295 илјади денари до 456 275 илјади денари. Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА во периодот од 2011 година до 2017 година се финансира од три извори, и тоа: Основен буџет, самофинансирање (од 2014 година до 2017 година) и од донации. Донациите се финансиски средства добиени од Глобалниот фонд за борба против

drogi - politiki i praktiki

СИДА, туберкулоза и маларија, кои во периодот од 2011 година до 2015 година учествуваат во финансирањето на Потпрограмата 57 со 82,88 % до 93,38 %, во 2016 година учеството на Глобалниот фонд е намалено на 77,64 %, додека пак во 2017 година на 63,40 %, што е и нормално поради тоа што финансирањето од страна на Глобалниот фонд завршува на 30 јуни 2017 година. Учеството на планираните расходи на Потпрограмата 57. Заштита на населението од СИДА во планираните расходи на Министерството за здравство се движи меѓу 1,32 % и 2,83 %. Реализацијата на средствата покажува дека најмногу се реализираат средствата добиени од Глобалниот фонд, додека пак учеството на реализираните средства на самата потпрограмата во однос на реализираните средства на Министерството за здравство се движи меѓу 2,07 % и 2,36 %. Во согласност со оптималниот модел на финансирање на програмите за намалување на штети, на годишно ниво се потребни 34 857 илјади денари кои претставуваат околу 0,60 % од вкупно планираните расходи на Министерството за здравство во периодот од 2011 година до 2017 година. Доколку се земе предвид износот на нереализирани средства (со исклучок на потпрограмите 56. Превентивни мерки за спречување на туберкулозата и 57. Заштита на населението од СИДА кои што се финансираат од Глобалниот

Тема на бројот

фонд), тогаш потребните средства за финансирање на програмите за намалување на штети, во согласност со оптималниот модел, претставуваат 8,17 % од нереализираните средства во 2013 година, 9,13 % во 2014 година и 18,36 % од нереализираните средства во 2015 година (износот на нереализираните средства се движи од 281 295 илјади денари до 456 275 илјади денари). Во согласност со ова, потребните средства за финансирање на програмите за намалување на штети не би требало да претставуваат товар на Министерство за здравство. Намалувањето на планираните расходи во некои потпрограми или во комбинација на неколку потпрограми во исти или во различни програми во кои има нереализирани средства би биле доволни за обезбедување средства за финансирање на програмите за намалување на штети. Иако со само мали корекции при планирањето на буџетите, финансирањето на програмите за намалување на штети е возможно. Нејасен е фактот зошто буџетот на програмите за намалување на штети е значително намален во 2017 година при што не се предвидени средства за финансирање на овие програми, а со тоа и не се почитуваат обврските кои произлегуваат од договорот меѓу Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и Владата на Република Македонија.

„Што ќе се случи со програмите за намалување на штети од 1 јули? Дали Министерството за здравство може да ги финансира овие програми? Дали Владата на Република Македонија, односно Министерството за здравство не се во состојба да го почитуваат договорот со Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија?“

www.hops.org.mk

23

м-р Дарко Антиќ

Обезбедување одржливост на програмите за намалување на штети од употреба на дроги со средства од акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари Средствата од акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари, кои секоја година ги добива Министерството за здравство, наменети за унапредување на здравјето на граѓаните, претставуваат потенцијален извор на средства за финансирање на програмите за намалување на штети. Половина од овие средства наместо за обезбедување здравствена заштита се користат за тековни трошоци на Министерството.

Дарко Антиќ од 2011 година е Координатор на програмата за мониторинг и анализа на буџетите на Здружението за еманципација, солидарност и еднаквост на жените (ЕСЕ). Како дел од тимот на ЕСЕ тој работи на промовирање и на застапување за: создавање макроекономска средина и политики кои нема да ги ограничуваат правата на граѓаните и ќе ги задоволуваат нивните потреби; креирање јавни буџети за подеднакво задоволување на потребите на сите граѓани; планирање и користење на средствата во буџетите преку почитување на принципите на ефикасност, ефективност, економичност и транспарентност; финансиски транспарентна и отчетна државна администрација; партиципативни и отворени буџетски процеси; доследно спроведување на здравствените политики и програми.

24

Министерството за здравство и Владата на Република Македонија имаат на располагање голем број можности за обезбедување на одржливоста на 16-те активни програми за намалување на штети од употреба на дроги, кои ги спроведуваат 10 граѓански организации во земјава. Овие можности Министерството за здравство и Владата на Република Македонија треба сериозно да ги разгледаат и да ги земат предвид при подготовката и буџетирањето/ операционализацијата на Националната стратегија за ХИВ на Република Македонија за периодот 2017 – 2021 година. Ова особено е важно поради тоа што финансиската поддршка од Глобалниот фонд за борба против ХИВ/СИДА, туберкулоза и маларија (во натамошен текст Глобален фонд) за оваа намена завршува на 30.6.2017 година. Па оттука, доколку учеството кое досега го имаше Глобалниот фонд во програмите

www.hops.org.mk

за намалување на штети не се надомести од Националниот буџет, Македонија ќе се соочи со сериозно зголемување на инциденцата на ХИВ, други крвно преносливи болести, како и останати последици по здравјето меѓу лицата кои користат дроги. Средствата кои Министерството за здравство и Владата на Република Македонија треба да ги издвојат за финансирање на програмите за намалување на штети се незначителни и тие нема да предизвикаат нарушување на буџетската стабилност. Овие средства претставуваат само 0,5 % од средствата со кои располага Министерството за здравство или 0,02 % од вкупните средства во Централниот буџет на Република Македонија. За финансирање на програмите за намалување на штети, како што е наведено во една од анализите подготвени од Здружението ХОПС, потребно е на годишно ниво од

Тема на бројот

Буџетот на државава да се издвојат 34 864 473 МКД (566 902 евра) за финансирање на оптималниот модел или пак 31 613 030 МКД (514 033 евра) за финансирање на минималниот модел на програмите за намалување на штети од употреба на дроги. За Министерството за здравство и Владата на Република Македонија да ги обезбедат овие средства веднаш, на располагање им стојат две можности, и тоа: искористување на средствата прибрани преку наплата на дел од акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари утврдени со Законот за здравствената заштита, кои се трошат за намени кои не се утврдени со овој Закон или пак пренаменување на средствата од Буџетот на програмите на Министерството кои секоја година остануваат непотрошени (во овој текст детално е елаборирана првата можност за финансирање на програмите за намалување на штети). Собранието на Република Македонија, по предлог на Владата на РМ, ги изгласа измените и дополнувањата на Законот за здравствената заштита со кои Владата на РМ се обврзува да го зголемува буџетот на Министерството за здравство за износот на средства наплатени како дел од акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари со цел заштита на здравјето на граѓаните (Сл. весник бр. 43/2012 од 29.3.2012 година, Сл. весник бр. 87/2013 од 17.6.2013 година и Сл. весник број 188/2014 од 19.12.2014 година). Со последната измена предвидено е издвојување на еден денар по литар пиво, 40

700.000.000

631

600.000.000 500.000.000 400.000.000

293

300.000.000 200.000.000

102

100.000.000 0

2013

2014

2015

Графикон број 1: Префрлувања по основ на член 16 од Законот за здравствена заштита од сметката на Царинската управа на посебната сметка на Министерството за здравство во период од 2013 година до 2015 година изразено во милиони МКД

700.000.000

631

600.000.000 500.000.000

414

400.000.000 293

300.000.000 200.000.000 100.000.000 0

102

133 48 2013

2014

2015

Средства префрлени на МЗ од ЦУ Потрошени средства за унапредување на здравјето на граѓаните

Графикон број 2: редства префрлени по основ на член 16 од Законот за здравствена заштита од сметката на Царинската управа на посебната сметка на Министерството за здравство наспрема потрошените средства за унапредување на здравјето на граѓаните во период од 2013 година до 2015 година изразено во милиони МКД

„Средствата кои треба да се издвојат за финансирање на програмите за намалување на штети се незначителни и тие нема да предизвикаат нарушување на буџетската стабилност.“

drogi - politiki i praktiki

25

Реформа у јавната администрација

0

Агенција за акредитација

0,009

Поддршка на имплементацијата на декадата и стратегијата за Ромите

0

Дирекција за радијациона сигурност

0 520

Куративна здравствена заштита 68

Здравствена заштита превенција Национална програма за трансплантација

17 150

Агенција за лекови и медицински средства 68

Државен здравствен и санитарен инспекторат Адмнистрација

824 0

400.000.000

800.000.000

Графикон број 3: Распределба на средствата од буџетот на самофинансирачки активности по програми во буџетот на Министерството за здравство во период од 2013 година до 2015 година изразено во милиони МКД денари по литар етил алкохол и 0,053 денари по парче цигара за остварување на загарантираните права и утврдените потреби и интереси на граѓаните во областа на здравството преку буџетот на Министерството за здравство. „Член 16, став 4 од Законот за здравствената заштита Средствата за остварување на загарантираните права и утврдените потреби и интереси на државата од ставот (1) на овој член се обезбедуваат во Буџетот на Република Македонија, од дел од акцизата на пиво во износ од 1 денар по литар/степен на алкохол и дел од акцизата на етил алкохол во износ од 40 денари литар чист алкохол како и

со дел од акцизата на цигари во износ од 0,053 денари по парче (цигара), наменети за набавка на лекови за ретки болести.“ Преку направените измени на Законот за здравствената заштита, Владата на РМ, меѓу другото, презеде и обврска за финансирање на 16-те програми за намалување на штети од употреба на дроги со средствата прибрани од наплата на акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари (член 16, став 1). „Член 16, став 1 од Законот за здравствената заштита – На сите граѓани на Република Македонија им се обезбедува остварување на со овој закон загарантираните права, утврдени потреби и интереси, и тоа:

• мерки и активности за заштита од штетното влијание врз здравјето на населението на гасови, бучава, јонизирачки и нејонизирачки зрачења, загаденоста на водата, земјиштето, воздухот и храната и други штетни влијанија на животната средина и работна средина, • мерки и активности за зачувување на здравјето на населението, • мерки и активности за откривање, спречување и сузбивање на заразни болести, • обезбедување на хигиенскоепидемиолошки минимум на населението, превенција и лекување на карантински болести и наркоманија, • мерки и активности за заштита

„Преку направените измени на Законот за здравствената заштита државата презема обврска за финансирање на 16-те програми за намалување на штети од употреба на дроги со средствата прибрани од наплата на акцизите за пиво, за етил алкохол и за цигари. “

26

drogi - politiki i praktiki

Тема на бројот

на жените за време на бременоста, породувањето и леунството и заштита на доенчињата, • мерки и активности за организирање и унапредување на крводарителството, • обезбедување на трошоците за болни кои се третираат со дијализа, • обезбедување на лекови за трансплантирани болни, • обезбедување на цитостатици, инсулин и хормон за раст, • мерки и активности утврдени со посебни програми и • итна медицинска помош согласно со утврдената мрежа на здравствени установи.” По спроведените законски измени во периодот од 2013 до 2015 година, Министерството за здравство на својата трезорска сметка добило 1 026 037 787 денари како дел од наплатените акцизи за пиво, за етил алкохол и за цигари. Средствата кои Министерството ги добива од овој извор секоја година се зголемуваат во просек за 152 % (види графикон 1) и претставуваат 62 % (види графикон 2) од вкупните средства од буџетот на самофинансирачки активности на Министерството. Меѓутоа, и покрај ваквиот растечки тренд Министерството за здравство за реализација на мерки и активности за унапредување на здравјето на граѓаните секоја година троши во просек 53 % од расположливите средства за оваа намена. Во периодот од 2013 до 2015 година, Министерството потрошило само 541 747 952 денари од овие средства. Останатите 484 289 835 денари се потрошени за плати

и за оперативни трошоци на Министерството; за потребите на Државниот здравствен и санитарен инспекторат, на Агенцијата за лекови и на Агенцијата за акредитација; за реконструкција на ЈЗУ и набавка на медицинска опрема наместо за потребите утврдени со Законот за здравствената заштита (види графикон 3). Министерството за здравство треба да издвои само 21,6 % (од 484 289 835 денари) од ненаменски потрошените средства за финансирање на оптималниот модел, односно 19,58 % за финансирање на минималниот модел. Дополнително нејасен е и начинот на кој Министерството за здравство ги поставува

приоритетите при распределбата на средствата прибрани преку наплатата на акцизите. Во периодот од 2013 до 2015 година, повеќе од една третина од средствата (40,30 %) се потрошени за една програма (Програмата за партиципација за осигурени лица), а пак најмал износ на средства се потрошени за Програмата за спречување и сузбивање на бруцелоза (0,03 %). Ваквиот начин на распределба и трошење на овие средства укажува на тоа дека Министерството за здравство треба итно да утврди критериуми за распределба на средствата прибрани од наплата на акцизи за пиво, за етил алкохол и за цигари по програми во својот буџет.

„Доколку ненаменски потрошените средства од акцизите се искористат за финансирање на програмите, тогаш Министерството треба да издвои само 21,6 % од нив за финансирање на оптималниот, односно 19,58 % за финансирање на минималниот модел. “

www.hops.org.mk

27

Истакнати личности

Уредува: Давор Смиланов

Истакнати психиотерапевти

Станислав Гроф Станислав Гроф (роден 1.7.1931 год.) е психијатар со чешко потекло и еден од основачите на трансперсоналната психологија и истражувач во областа на студиите за свеста. Во научните кругови Гроф е познат по раното проучување на ЛСД и влијанието на оваа супстанција врз психата – психоделична терапија. Создава теориска рамка за пренатална, за перинатална и за трансперсонална психологија во која се мапираат ЛСД и други моќни емотивни искуства врз раните фетусни и неонатални искуства. Откако била забранета употребата на ЛСД при крајот на 60-тите години на 20 век, Гроф развива теорија според која бројни состојби на умот можат да се истражуваат и без дроги, со употреба на одредени техники на дишење. Сѐ уште работи во таа насока под логото „холотропско дишење“ (“Holotropic Breathwork”). Добитник е на наградата „Визија 97“ која ја доделува Фондацијата на Дагмар и Вацлав Хавел во Прага, на 5.10.2007 година. Гроф е плоден писател. Тој е автор на бројни книги на тема употреба на ЛСД во психотерапијата, променети состојби на свеста и други методи за извршување на длабоко психоспиритуални активности.

Извор: Еровид и Википедија

28

www.hops.org.mk

Истакнати личности

Клаудио Наранхо Клаудио Бенјамин Наранхо Коен (роден 24.11.1932 год.) е психијатар со потекло од Чиле и автор кој се смета за пионер во интеграцијата на психотерапијата со спиритуалната традиција. Со диплома по медицина се здобива во Сантијаго де Чиле. Наранхо студира медицина, психологија и спиритуалност на Харвард, Универзитетот во Калифорнија Беркли и Институтот Есален. Во Есален студира под менторство на таткото на Гешталтовата терапија, Фриц Перлс. Методот на Наранхо, кој се применува за опис на типот на личности наречен протоанализа, подоцна се развива во познатиот систем Енеаграм. По враќањето во Чиле одреден период се занимава со терапевтска работа со употреба на хармалин, на ибогаин, на МДА и на МДМА. Наранхо изучува бројни езотерични традиции и религии меѓу кои медитација, суфизам, тантра, таоизам и тибетски будизам. Во 2006 година го основа Институтот Наранхо, кој се јавува во улога на покровител на работилници и семинари низ светот со фокус на проучувањето на психолошки, на спиритуални и на експресивни пристапи кон лекувањето и човековиот развој. Клаудио Наранхо е автор на бројни книги и текстови.

Извор: Еровид и Википедија

drogi - politiki i praktiki

29

Истакнати личности

Ралф Мецнер Д-р Ралф Мецнер (роден 18.5.1936 год.) е американски психолог, писател и истражувач, роден во Германија. Повеќе од педесет години се занимава со проучување на изменетите состојби на свеста. Се здобива со докторат по психологија на Универзитетот Харвард. На почетокот на 60-тите години на 20 век учествува во психоделично истражување на овој универзитет со Тимоти Лири и Ричард Алперт познат како Рам Дас. Мецнер е психотерапевт и почесен професор по психологија на Калифорнискиот институт за интегрални студии во Сан Франциско. Работи на проучување на свеста, вклучително и психоделика, јога, медитација и шаманизам повеќе од 45 години. Коосновач е и претседател на Фондацијата „Грин Ерт“ (Green Earth Foundation), непрофитна образовна организација посветена на исцелување и на хармонизирање на односот меѓу луѓето и планетата Земја. Автор е на делата: Birth of a Psychedelic Culture („Раѓањето на психоделичната култура“, 2009); The Expansion of Consciousness („Развојот на свеста“, 2008); Sacred Mushroom of Visions: Teonanacatl („Светата печурка на визиите: Теонанакатл“, 2005); Ayahuasca: Hallucinogens, Consciousness, and the Spirit of Nature („Ајахуаска: халуциногени супстанции, свеста и духот на природата“, 1999); The Psychedelic Experience („Психоделично искуство“) со Т. Лири и Р. Алперт од 1964 год.

Извор: Еровид и Википедија

30

www.hops.org.mk

Истакнати личности

Лео Џ. Зеф

Photo by Paul Johnson

Лео Зеф (14.5.1912 – 13.4.1988) бил американски психолог и пионер психотерапевт од Оакланд, Калифорнија, кој применувал ЛСД, МДМА и други психоактивни дроги во рамките на психотерапијата во 70-тите години на 20 век. Лео Зеф за првпат се сретнал со ЛСД во 1961 година кога работел како јунговски определен терапевт, а подоцна развил метод за давање ЛСД на пациенти за време на психотерапија. По долга работа ја открил ефективноста на психоделичните супстанции при лекувањето на неговите пациенти. Во 1977 година, кога Александар Шулгин го запознал со МДМА, оваа супстанција сѐ уште била легална. Откако пробал МДМА се откажал од плановите за пензионирање и патувал низ земјата за да ги запознае терапевтите со МДМА. Зеф ја популизирал оваа супстанција во психотерапевтската заедница, нарекувајќи ја „Адам“, затоа што верувал дека го враќа човекот во состојба на првобитната невиност. Автор е на делата: The Secret Chief: Conversations with a Pioneer of the Underground Psychedelic Therapy Movement, MAPS („Тајниот главатар: разговори со пионерот на подземното психоделично терапевтско движење“, МАПС, 1997); The Secret Chief Revealed: Conversations with Leo Zeff, Pioneer in the Underground Psychedelic Therapy Movement, MAPS („Откривањето на тајниот главатар: разговори со Лео Зеф, пионер на подземното психоделично терапевтско движење“, МАПС, 2004).

Извор: Еровид и Википедија

drogi - politiki i praktiki

31

Вања Димитриевски

Македонската војна против дрогите Под поимот војна против дрогите се подразбира ’спроведување полициски и воени интервенции за спречување на нелегалното производство, трговија и употреба на нелегални дроги‘. Под дроги се подразбираат ’сите психоактивни супстанции кои Обединетите нации и конкретните влади ги имаат прогласено за нелегални‘. Поимот војна против дрогите е популаризиран од медиумите по говорот на претседателот на Соединетите Американски Држави Ричард Никсон на 18 јуни 1971 година со кој ги прогласува дрогите за народен непријател број 1 и со кој најавува цврсти мерки за искоренување на дрогите. Апсурна политика за дроги

Авторот работи како програмски асистент за истражување во ЦЕДИ – Центар за едукации, документирање и истражување при Здружението ХОПС – Опции за здрав живот. Има магистратура по етнологија и антропологија и долгогодишно истражувачко искуство меѓу различни општественомаргинализирани групи/ заедници, особено меѓу луѓето кои употребуваат дроги.

32

Политиката на војна против дрогите потфрли. Неспорно е дека своевремено луѓето полагале големи надежи во оваа политика, но резултатите се поразителни, а трошоците и човечките жртви огромни. На пример, во САД, како зачетник и поборник на оваа политика, годишно се трошат повеќе од 50 милијарди долари за сузбивање на употребата на дроги, а се запленуваат помалку од 10 % од вкупната количина на дроги, додека трговците со дроги инкасираат повеќе од 300 % профит. Како демант на оние кои сè уште веруваат во ваквиот пристап, практиката покажува дека оваа политика повеќе е насочена против луѓето кои употребуваат дроги отколку против производителите на дроги и трговците со дроги, што се потврдува и со бројките. Во САД само во 2014 година поради дроги биле уапсени 1 561 231 луѓе од кои 83 % биле уапсени само поради поседување дроги. До 2014 година во САД имало вкупно 360 834 луѓе инфицирани со ХИВ поради

www.hops.org.mk

употреба на нестерилен прибор за инјектирање, што е 30 % од вкупниот број на луѓе со ХИВ во САД, а само во 2014 година од предозирање починале 47 055 луѓе. Се разбира, Никсон е „дежурен виновник“ само поради синтагмата „војна против дрогите“, а прохибиционистичката политика на САД датира уште од втората половина на ХIХ век. Сепак, САД не се единствената држава со погрешна политика за дроги. Всушност, сѐ до почетокот на ХХI век, иако не беше така нарекувана, војна против дрогите се водеше речиси во целиот свет, а ваквите мерки сè уште формално се поддржуваат во поголемиот дел од светот и од Обединетите нации. Всушност, настојувањата за меѓународна контрола на дрогите почнуваат уште меѓу двете светски војни со усвојување на неколку спогодби на Лигата на народите. Единствената конвенција за наркотични дроги усвоена од Обединетите нации во 1961 година е првиот меѓународен документ на високо ниво усвоен по Втората светска војна. На оваа Конвенција се надоврзуваат подоцнежните:

Став

Конвенција за психотропни супстанции од 1971 година и Конвенција против недозволеното пренесување на наркотици и психотропни супстанции од 1988 година. Овие документи сè уште вршат силно влијание на националните политики на земјите членки на Обединетите нации, вклучувајќи ја и Македонија. Во последниве неколку години се засилија напорите за менување

на политиките за дроги кои преовладуваат во Обединетите нации, но без поголеми резултати. Огромно разочарување предизвика последната Специјална седница за дроги која се одржа од 19 до 21 април 2016 година на која Генералното собрание на Обединетите нации, на разочарување на активистите од целиот свет кои спроведуваа повеќемесечна кампања за хуманизација на политиките

за дроги, без никаква дебата усвои безличен документ за меѓународните политики за дроги. Имајќи го предвид меѓународното влијание на Обединетите нации, активистите оправдано очекуваат дека хуманизирањето на политиката за дроги на Обединетите нации ќе придонесе за хуманизација на националните политики за дроги.

„Впрочем, ниедна дрога, дури ни алкохолот, не ги предизвикува клучните болести во општеството. Ако веќе го бараме изворот на нашите неволји, не треба луѓето да ги тестираме за дроги, треба да ги тестираме за глупавост, за неукост, за алчност и за волја за моќ.“ П. Џ. Орурк, американски политички сатиричар, новинар и писател

drogi - politiki i praktiki

33

Македонија меѓу јавето и сонот Иако поседувањето и употребата на дроги во Македонија формално не се третираат како кривични дела, сепак во практика се покажува дека полициските акции најчесто се насочени против луѓето кои употребуваат дроги. Според податоците изнесени во анализата „Прекршување на човековите права на луѓето кои употребуваат дрога при контакт со Полиција во Република Македонија“, објавена од Коалицијата „Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници“ во 2012 година, поради „поседување опојни дроги“ во Полиција биле приведени 460 лица од вкупно 3 434 лица приведени по разни основи. Во 2013 година оваа бројка била уште поголема бидејќи од

вкупно 3 582 лица приведени по разни основи, 608 лица биле приведени поради поседување опојни дроги. Сите лица опфатени со оваа статистика биле приведени поради поседување и употреба на канабис. Во истата анализа се наведува дека Полицијата има практика доказите да ги обезбедува со принудно тестирање на урина, односно без да ги фати сторителите додека го извршуваат делото за кое се обвинети. Апсурдноста оди до таму што постојат случаи на досудување затворски казни поради поседување исклучително мали количини канабис како што е еден од наведените случаи кој морал да отслужи една година во затвор поради поседување на 0,2 грама канабис. Во периодот од 2009 до 2013 година, за кривични дела поврзани со дрога само во Скопје се

осудени повеќе од 500 лица. А затворите во Македонија се далеку од остварување на својата мисија на казнено-поправни установи. Според досегашните извештаи на Европскиот комитет за спречување тортура и нехуман или понижувачки третман или казнување (КСТ) при Советот на Европа, условите во казнено-поправните установи и домови во Македонија се крајно дехуманизирачки. Поради пренаселеноста во затворите осудениците се принудени да делат кревет, да спијат на под или во ходник наместо во соба, а во спалните соби има влага и нечистотија. А не недостасуваат и дроги. Напротив. Дроги, особено опијати, има во изобилство, можеби со послаб квалитет, но затоа поевтино. Она што недостасува се програми за намалување на штети од употреба на дроги. Во затворите не е дозволено да се дистрибуира стерилен прибор за инјектирање и затоа ризикот од крвно преносливи инфекции е поголем. Да, вистина е дека во затворите постојат програми за лекување на зависности од дроги со примена на супституциска терапија со метадон, а во некои затвори и со бупренорфин, но голем дел од осудениците кои употре-буваат дроги ги избегнуваат овие програми. Можности за ресоцијализација речиси и да нема. Според анализата „Пресуда за јавното здравје...“, спроведена од Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје во 2015 година, со вакви затворски услови се загрозуваат и здравјето на осудениците и здравјето на пошироката заедница.

„И додека надлежните институции сонуваат за ’Македонија без дроги‘, јавето се заканува да нè поклопи како цунами. Искуствата од светот покажуваат дека репресијата не ги спречува луѓето да употребуваат дроги. Напротив, дрогите стануваат сѐ подостапни, а производителите и препродавачите сѐ поинвентивни.“

34

drogi - politiki i praktiki

Став

Во Македонија постои организиран третман само за луѓе зависни од алкохол и од опијати. Не постои организиран третман, финансиран од јавни средства, за луѓе зависни од други видови психоактивни супстанции. Зависностите од опијати се лекуваат само со супституциска терапија со метадон или со бупренорфин. Програми за лекување со метадонска терапија има во десет градови во Македонија: Скопје, Куманово, Штип, Струмица, Гевгелија, Велес, Кавадарци, Битола, Охрид и Тетово, и во овие градови се лекуваат пациенти и од соседните општини. Супституциска терапија со бупренорфин е достапна само во Скопје, а пациентите од другите краишта на Македонија се принудени да патуваат до Скопје. Игнорантскиот однос на Министерството за здравство кон програмите за зависности значително ја нарушува довербата во нивниот квалитет и ги одбива луѓето зависни од опијати да бараат ваква поддршка. Лекувањето на зависности е непопуларна дејност за повеќето психијатри, а малкутемина мотивирани немаат поддршка за соодветно кадровско екипирање и професионално надградување. За споредба, проценето е дека само во Скопје, како град со повеќе од 500 000 жители, има меѓу 2 000 и 4 000 луѓе кои инјектираат дроги, а приближно 900 се лекуваат во јавни и приватни установи за зависности. Во Македонија постојат и 17 програми за намалување на штети во 13 различни градови, кои навистина придонесуваат за

заштита на луѓето кои инјектираат дроги од ХИВ, од хепатит и од други крвно и сексуално преносливи инфекции, што се потврдува и со статистиката. Според биобихејвиоралната студија на Министерството за здравство на Република Македонија од 2014 година е утврдено дека нема нови случаи на ХИВ меѓу луѓето кои инјектираат дроги, а бројот на инфицирани со хепатит Ц е намален за приближно 5 % во однос на 2009 година. Според Институтот за јавно здравје на Република Македонија од вкупно 39 новодијагностицирани случаи на ХИВ во 2014 година само еден случај е на лице кое инјектира/ инјектирало дроги. Заклучно со 1 декември 2016 година, во Македонија имало вкупно 311 лица дијагностицирани со ХИВ/СИДА од кои 83 веќе биле починати. И додека надлежните

www.hops.org.mk

институции сонуваат за „Македонија без дроги“, јавето се заканува да нè поклопи како цунами. Искуствата од светот покажуваат дека репресијата не ги спречува луѓето да употребуваат дроги. Напротив, дрогите стануваат сѐ подостапни, а производителите и препродавачите сѐ поинвентивни. Криминализацијата на дрогите ја загрозува социјалната и здравствената состојба на луѓето кои употребуваат дроги, што ја наметнува потребата од дополнителни инвестиции во социјалниот и во здравствениот систем, за што и сега нема доволно средства. Поради политики засновани на идеологии наместо на искуства и на докази, социјалниот и здравствениот систем ќе се разоруваат, а поединци ќе се збогатуваат од нелегалното производство и трговијата со дроги.

35

Давор Смиланов

Дозирање на психоактивни супстанции Зборот предозирање укажува дека постои вообичаена безбедна доза и безбедна употреба на ПАС или на лек.

Авторот е доктор по медицина. Дипломирал општа медицина на Медицинскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, Република Македонија. Д-р Давор Смиланов раководи со Медицинскиот сервис во Центарот за намалување на штети во Капиштец, кој е дел од Програмата за намалување на штети на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Има учествувано во бројни национални и регионални проекти, конференции и кампањи за намалување на штети од употреба на дроги.

36

При повремена употреба на психоактивни супстанции (ПАС) во ниски и умерени дози, ретко доаѓа до сериозни и животнозагрозувачки состојби. Ризиците кои произлегуваат од употребата на психоактивните супстанции во голема мера зависат од типот на употребувата супстанција, дозата, честотата на употреба и мешањето повеќе видови ПАС. Што е доза? Поимот доза се однесува на ’количината на ПАС или лек внесена во организмот која ќе даде оптимални ефекти кај повеќето корисници‘. Во однос на класификацијата, дозите можат да се поделат на неколку нивоа: микродоза, праг, слаба доза, вообичаена доза, силна доза, тешка доза и предозирање (фатално или нефатално). Секој од овие нивоа се карактеризира со различно интензивирање на ефектите во зависност од видот на користената супстанција. Во контекст на рекреативната употреба на ПАС, за безбедно и пријатно искуство клучно е разбирањето на дозите и нужна е претпазливост во однос на

www.hops.org.mk

количините и на начинот на кои се користат. Консумирање повисока доза може да доведе до несакани искуства како екстремна вознемиреност, потенцирање на несакани физички и психички ефекти, непријатно психоделично искуство, хоспитализација или (во екстремни случаи) смрт. Премногу мала доза пак може да направи лицето да не ги почувствува ефектите во целост, што создава непријатно чувство и фрустрација. Ова не треба да се занемари бидејќи во вакви случаи повторно редозирање може да резултира со ненадејно интензивно и потенцијално опасно искуства кое тешко се контролира. Класификација на дозите и нивоа на дејство Иако различни супстанции предизвикуваат различни ефекти без оглед на дозата и на интензитетот на искуството кое можат да го поттикнат, можат да се поделат на различни нивоа. Микродоза е потперцептивна доза која е толку ниска што најверојатно нема да предизвика директно забележливи или воочливи ефекти.

Праг е доза која ќе предизвика кај корисниците да ги доживеат ефектите на супстанцијата на суптилен, одвај осетлив начин или ќе помине сосема незабележано. Ова ниво е на сама граница со плацебо ефект и може да се игнорира со минимален напор, како на пример со насочување на вниманието кон друга активност. Корисниците може да ги насетат нејасните чувства на „нешто“ кое се случува на ова ниво, но потешко може да се разликува од плацебо ефектот. Поискусните корисници полесно можат да го насетат прагот на дејството. Слаба доза ќе предизвика ефекти кои се видливи и јасно се разликуваат од трезвеноста, но остануваат во заднината на перцепцијата на корисникот. Ефектите на ова ниво можат да се игнорират со зголемување на фокусот и насочување на вниманието кон вршење на некоја задача или активност. За да го осети корисникот дејството на супстанцијата, потребно е насочување на вниманието за да може да се препознае и да се забележи дејството на ова ниво. Притоа вниманието на корисникот не е целосно насочено кон дејството. Вообичаена доза – На ова ниво ефектите и природата на дејство на супстанцијата се многу јасни и воочливи, а игнорирањето на дејството станува потешко (иако искусните корисници можат да го постигнат тоа). Корисникот генерално ќе може да ги извршува своите секојдневни активности,

ќе остане функционален и комуникативен. Ефектите доминираат, но можат да се потиснат во втор план доколку постои активност кон која ќе биде насочено вниманието. Јака доза прави корисникот да е неспособен да функционира во вообичаен контекст, да биде во нормална интеракција со други лица или да размислува на трезвен начин. Ефектите на дрогата се јасни и во преден план, вниманието е насочено кон дејството на супстанцијата и на ова ниво тешко се игнорира. Корисникот е целосно обземен од искуството. Тешка доза – Достигната е горната граница или плафон на она што супстанцијата е способна да го предизвика во однос на забележливи психоактивни ефекти. Во зависност од

drogi - politiki i praktiki

користената супстанција, корисникот може да е неспособен за функционирање на најосновно ниво, искуството да е придружено со крајно непријатни несакани ефекти. Треба да се напомни дека на ова ниво можат да настанат штети по здравјето во некои случаи. Предозирање – Дозата е поголема од препорачливата или вообичаено користена со можност да резултира со смрт или сериозна штета по здравјето. Во вакви случаи секогаш треба да се бара итна медицинска помош. Кај регуларни и искусни корисници во овој случај толеранцијата може да помогне за да се преживее состојбата или да се избегне настанување на штета по здравјето.

37

Дефинирање ПРЕДОЗИРАЊЕ

на

поимот

Поимот предозирање подразбира ’користење ПАС или лекови во количини или дози поголеми од препорачаните или вообичаено користените‘. Предозирањето може да се манифестира како интоксикација (токсична или состојба на труење) или смрт. Зборот предозирање укажува дека постои вообичаена безбедна доза и безбедна употреба на ПАС или на лек. Предозирањето со ПАС или со лекови понекогаш е предизвикано намерно заради самоубиство или самоповредување, но многу често предозирањето е случајно, како резултат на намерна или на ненамерна (зло)употреба на ПАС или на лекови. Користењето илегални ПАС со непозната чистота, во големи количини или по одреден период на апстиненција, исто така може да доведе до предозирање. Корисниците на хероин на пр. кои инјектираат лесно можат ненамерно да се предозираат бидејќи линијата меѓу пријатно чувство и пречекорување на предозирачка доза е многу мала.

за смрт се: опиоиди (хероин, метадон, морфин, трамадол, фентанил и др.), алкохоли (етил алкохол, метил алкохол и етилен гликол), седативи/хипнотици (бензодијазепини, барбитурати, ГБХ и кетамин), психостимуланси (кокаин, амфетамин, метамфетамин, никотин) или при мешање на повеќе ПАС со различно дејство. Знаците и симптомите на предозираност зависат од видот ПАС и нивото на изложеност. Симптомите често се поделени во

Најчести причини за предозирање при користење ПАС Најчести ПАС или група ПАС кои се споменуваат како причинa за предозирање и

38

drogi - politiki i praktiki

различни токсидроми или облици или нивоа на интоксицираност (труење). Преку нивоата на интоксицираност може да се препознае или открие кој вид ПАС го предизвикало предозирањето. Предозирањето може да биде животнозагрозувачка состојба и оттаму битно е да се препознае. Доколку постои сомнеж за предозирање треба веднаш да се повика служба за итна помош. Во продолжение се опишани најчестите симптоми на предозирање од ПАС и третманот.

Опиоидно предозирање (морфиум, хероин, метадон, трамадол, фентанил). Најчести симптоми: отежнато дишење: бавно, плитко дишење или отсуство на дишење, забележително ‘рчење; губиток на свест – корисникот може да не реагира на надворешни дразби, дури и ако дразбата е болна во нормални околности (на пр. силно штипење или удирање); промена на бојата на кожата во модра или сива, особено околу устата и на екстремитетите; гадење и повраќање – постои опасност од задушување, особено доколку лицето е несвесно и не се наоѓа во безбедна странична позиција; успорена работа на срцето – пулсот може да е слаб или отсутен; стеснети зеници; епилептични напади; мускулни грчеви – телото може да се тресе во грчеви, да биде цврсто и круто. Третман: Опиоидната предозираност се третира со налоксон. Налоксонот не е ефикасен кај некои опиоиди како што е суфентанил. Ако поединецот не реагира на налоксон, се даваат дополнителни дози додека не се постигне нивото од 10 mg придружено со асистирано дишење. Доколку постои сомнеж за предозирање, лицето треба да се помести во безбедна странична положба и да се повика итна помош. Предозирање со психостимуланси (кокаин, амфетамин, мет-амфетамин, МДМА, никотин). Најчести симптоми се: забрзан и неправилен срцев ритам; висок крвен притисок;

збунетост; гадење и повраќање; вознемиреност – во одредени случаи екстремна вознемиреност која може да се манифестира со панични напади; параноја; илузии; неконтролирано грчевито тресење на телото; забрзано дишење; болка при мокрење; зголемување на телесната температурата; повторувачки безволни движења – тикови; епилептични напади; психоза; серотонински синдром. Третманот на предозираност со психостимуланси се состои од давање бензодијазепини за да се намалат непријатната возбуденост и вознемиреност. Физичко ладење на телото е потребно за да се спречи прегреаноста на телото и

www.hops.org.mk

за да се надоместат течностите со пиење вода или изотонични пијалаци доколку лицето е свесно. Предозирање со алкохол. Најчести симптоми: збунетост; гадење и повраќање; отежнато дишење; промена на бојата на кожата – модра или сива; нарушување на терморегулацијата – ниска телесна температура; губење контрола на моторните функции; губиток на свест; вртоглавици; епилептични напади. Третман: Доколку лицето е вознемирено или возбудено треба да се зборува со лицето. Потребно е да е безбедно за да не се повреди. Доколку лицето е онесвестено постои опасност

39

од задушување доколку повраќа додека лежи на грб и не може да се заврти во безбедна странична лежечка положба или да стане. Ако состојбата се влоши или продолжува во подолг временски период треба да се повика итна помош. Предозирање со синтетски канабиноиди. Најчести симптоми: забрзана срцева работа; висок крвен притисок; гадење и повраќање; вознемиреност – често со панични напади; чувство на неизбежна пропаст; психотична епизода; епилептични напади; губење контрола на моторните функции.

40

Третман: Ако се присутни возбуденост и вознемиреност, лицето треба да се убеди дека сѐ е во ред. Доколку лицето е во бессознание, да се помести во безбедна странична положба и веднаш да се повика итна помош. Психоделичните супстанции како ЛСД, халуциногени печурки и др. несоодветно дозирани можат да создадат негативни искуства или непријатни ментални состојби кои тешко се контролираат, а се манифестираат со конфузија, непријатна возбуденост, вознемиреност, панични напади, непријатни халуцинации, психотична епизода или чувство

drogi - politiki i praktiki

на полуденост која не поминува. Третман: Со лицето треба да се разговара и да се увери дека е безбедно и дека со поминување на дејството на супстанцијата сѐ ќе биде во ред. Кај сериозна вознемиреност и непријатна возбуденост се користат бензодијазепини за да се намалат непријатните несакани ефекти, а кај случаи на индуцирана психоза антипсихотични лекови.

Соодветна доза Разбирањето на дозите е клучно за доживување безбедно и пријатно искуство. Доколку се користат ПАС, најдобро е да се избегнуваат дози и нивоа на дејство со кои корисникот не е запознаен, односно би можело да му создадат непријатно чувство кое тешко се контролира. За еден неискусен корисник најсигурно е да започне со најмала можна доза за да може да се запознае со природата и со дејството на супстанцијата. На овој начин се минимизираат ризиците за појавување негативни искуства. Хероизмот и користењето високи дози е многу ризично, особено за млади и неискусни корисници. Индивидуално секој различно ќе реагира на одделна ПАС во зависност од факторите како што се: личен сензибилитет, толеранција, невро-физиологија, телесна тежина, метаболизам, исхрана, одмор, расположение и сл. Битен фактор кој треба да се земе предвид е чистотата на ПАС која секогаш варира од производ до производ. На некои супстанции им треба повеќе време за да започне полното дејство (некогаш и од 2 до 4 часа) и невнимателното редозирање си носи свои ризици. Кај честата употреба на некои ПАС се создава толеранција. Организмот се навикнува на ефектите од супстанцијата и потребно е зголемување на дозата за постигнување оптимално дејство. По период на зачестено користење и прекин, потребно е време толеранцијата да се

врати во нормални граници. Кај повеќето супстанции за 3 до 7 дена толеранцијата се намалува на пола, додека за 1 до 2 недели се враќа во нормала. Компулсивно редозирање (принудно редозирање) се опишува како порив или желба за постојано редозирање со ПАС во обид да се засили или да се одржи

www.hops.org.mk

дејството. Оваа појава е типична кај користењето алкохол или кај стимуланси кои предизвикуваат пријатни физички и емоционални ефекти како когнитивна или физичка еуфорија. Ова може да резултира со потенцирање на несаканите ефекти и непријатни чувства кои се засилуваат со повисоките дози.

41

Влатко Деков

Меѓународна конференција за намалување на штети од употреба на дроги

Да се биде дел од Харм ридакшн (Harm reduction) заедницата значи да се бориш за правата на луѓето кои употребуваат дроги, но и на сите останати заедници, подразбира пасија, заедништво и љубов кон човекот. Сепак на отворањето на 25. конференција за намалување на штети од употреба на дроги која се одржа во мај оваа година во Монтреал, Канада, Седалија Кавенотас Фацио (Sedalia Kawennotas Fazio), како припадничка на Мохавк народот, нѐ потсети на нивните вредности дека без грижа и без почитување на мајката Земја и природата не можеме да имаме доволно љубов ниту за луѓето. Монтреал е град во Квебек, територија која традиционално му припаѓа на домородниот народ Мохавк, и по тој повод Седалија како домаќинка со нејзиниот поздравен говор и традиционална Мохавк молитва за добредојде нѐ врати во друго време каде што концептот на човековите права бил изедначен со правата и почитување на природата. По нејзиниот говор се обрати министерката за здравство на Канада, која пак нѐ врати во друго надреално време во кое низ градовите во светот луѓето умираат бидејќи нема доволно програми за лицата кои употребуваат дроги. Ова е време во кое политичарите одлучуваат дали некој ќе умре

42

www.hops.org.mk

или ќе живее гласајќи идеолошки и без љубов кон луѓето. Голем дел од канадските учесници на конференцијата протестираа додека траеше говорот на министерката барајќи политичарите наместо да зборуваат со месeци да почнат да носат конкретни одлуки. „They talk – we die“ („Тие зборуваат – ние мрееме“) беа најчестиот транспарент и парола присутни во салата. Канада иако важи за земја со добро развиени програми за намалување на штети, во последнава година се соочува со епидемија од употреба на фентанил. Тој е моќен опиoид, сличен на морфинот, но 50 до 100 пати помоќен од него. Лесно е достапен бидејќи може да се набави на рецепт и бројот на смртните случаи од предозирање со фентанил во Канада и во САД постојано се зголемува. Затоа се и повиците кон Министерството за здравство дека е крајно време да се преземат повеќе мерки за заштита на населението. На конференцијата присуствуваа над 1 000 учесници од целиот свет. На 48 сесии и дополнителни работилници, дискусии, филмски фестивал итн. се опфатија најразлични теми поврзани со употребата на дроги. Итан Неделман (Ethan Nadelmann) нѐ потсети дека мора да градиме сојузи

Настани

со сите движења за човековите права, додека Дебора Петерсон Смол (Deborah Peterson Small) во инспиративниот говор зборуваше за потребата од нормализација на употребата на дроги како начин за борба против стигмата и дискриминацијата, како и за тоа дека војната против дрогите е всушност алатка за борба против луѓето, а тоа во САД се Хиспанците и пред сѐ луѓето од црната раса. ИНПУД Интернационал-ната мрежа на луѓето кои употребуваат дроги заедно со канадските организации на луѓето кои употребуваат дроги организираа повеќе сесии на кои се пренесуваше искуството во организирањето и активизмот, но и за проблемите со кои тие најмногу се соочуваат. На сесијата посветена на младите и на децата кои употребуваат дроги се потврди созананието дека границата на употреба на дроги е сѐ пониска, а специјално дизајнирани програми за нив се многу ретки. Употребата на канабисот како пристап за намалување на штети привлече посебно внимание и интерес. Се презентираа искуствата на социјалните клубови во Шпанија, иницијативите за легализиција во Јужноафриканската Република, како и два модела (профитен и непрофитен) за легализација на канабисот во Канада каде што во тек е јавна дебата и се очекува Владата на Канада многу брзо да донесе закон со кој ќе се легализира употребата на канабисот. Учесниците имаа можност да посетат повеќе видови програми за луѓето кои употребуваат дроги во Монтреал. Лично посетив 6 програми за млади и деца кои

употребуваат дроги и можам да констатирам дека Канада е социјално развиена држава. Сите социјални и здравствени услуги се бесплатни, а бројот и разноликоста на ваквите програми е фасцинантен. Постои и посебна клиника за здравствени и психосоцијални услуги за деца и млади на улица во која преку 200 вработени секојдневно се грижат за нивните проблеми и потреби. На крајот сакам да истакнам дека посебно ми е драго што на оваа конференција

drogi - politiki i praktiki

долгогодишните партнери на ХОПС, Петер Сароши (Peter Sarosi) и Иштван Габор Такаш (Istvan Gabor Takacs,) познати по вебпорталот Drug Reporter и нивното долгогодишно видео застапување, ја добија Меѓународната Ролстонова награда (International Rolleston Award). Оваа награда се доделува на една личност, во конкретниов случај на тим поради нивниот придонес за намалување на штетите од употреба на дроги на меѓународно ниво.

43

Подготвува: Никола Гелевски

Препорачуваме Графички роман: Дејвид Војнарович, Џејмс Ромбергер и Маргарет Ван Кук „7 милји во секунда“ David Wojnarowicz, James Romberger and Marguerite Van Cook „7 Miles A Second“

Дејвид Војнарович е американски сликар, фотограф, перформанс уметник, филмски автор, писател и активист за правата на луѓето кои живеат со ХИВ. Роден во 1954 година, дел од тинејџерските години ги поминал како уличен продавач на дрога, но по завршувањето на Високата школа за уметност и музика во Њујорк, во средина на седумдесеттите години, станува еден од најистакнатите претставници на уметничката авангарда на Менхетен. „7 милји во секунда“ е автобиографска приказна на овој легендарен уметник, напишана последните години пред неговата смрт од СИДА, во 1992 година. Овој графички роман ја опишува младоста на Војнарович исполнета со проституција и дрога на улиците на Менхетен преку неговите зрели години на животот со СИДА и неговиот гнев поради незаинтересираноста на Владата на Америка и здравствените институции. Oваа книга e култна класика меѓу љубителите на книжевните стрипови. Визуелните прикази на Ромбергер и на Ван Кук ѝ дадоа живот на приказната на Војнарович, спојувајќи го тврдиот натурализам на животот на улиците на Менхетен со халуцинантната, психоделична имагинација, совршено за претставување во форматот на графичка новела.

44

www.hops.org.mk

Филм: Нил Армфилд „Кенди“ Neil Armfield „Candy“

Австралискиот режисер Нил Армфилд, со поддршка од авторот на романот „Кенди: Роман за љубовта и зависноста“ (Candy: A Novel of love and addiction), Лук Дејвис, ја екранизирал оваа сугестивна приказна за двајца хероински зависници избегнувајќи ја патетиката, без пренагласени драмски моменти. Во фокусот се двајца млади и вљубени луѓе, Ден и Кенди, кои ги спојува интересот за уметноста. Но, животот исполнет со желба за експериментирање брзо го доведува младиот пар до опијатите и дрогата станува единствената смисла на нивниот живот. И покрај советите од професорот, хомосексуалец и самиот склон на дрогите, младиот поет Ден и талентираната сликарка Кенди се уверени дека совршено владеат со ситуацијата. Но, Кенди, девојката со исто име како дрогата, ќе го помине патот од сликарка преку стриптизета, проститука до ментално болна. Брзината на дејствието ѝ овозможува на режијата баланс меѓу романтичното и субверзивното и како контраст на младешката љубов, да проговори за реалноста исполнета со беспарицата и конфликтите со семејството како дел од осамостојувањето на двајцата млади. Хероинот владее со секој нивен животен потег сè додека не одлучат поинаку...

45

К РАТ К И В Е С Т И

Со клучни одлуки до здрава заедница.

Во јуни 2017 година, Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје ја почна кампањата „Со клучни одлуки до здрава заедница“ за одржување на програмите за намалување на штети од употреба на дроги кои се докажано ефикасни за напорите за заштита од ХИВ, но и за рехабилитација и ресоцијализација на луѓето кои употребуваат дроги. Една од најголемите придобивки е што уште на самиот почеток кампањата ја поддржа министерот за здравство на Република Македонија, д-р Арбен Таравари, кој ја изрази подготвеноста на Министерството за здравство за финансирање на програмите за намалување на штети. Со мотото „Клучна е и твојата одлука“ беше упатен и општ повик за потпишување петиција за одржување на програмите за намалување на штети од употреба на дроги во Македонија која ќе биде отворена до септември 2017 година. Поддржи. Не казнувај. Македонија по петти пат се вклучи во кампањата „Поддржи. Не казнувај.“ која се одржува по повод Меѓународниот ден за борба против дрогите. Почнувајќи од 2013 година, секоја година на 26 јули здруженијата и слободоумните поединци од целиот свет со мотото „Поддржи. Не казнувај.“ ги предизвикуваат своите влади и меѓународните организации да се откажат од прогонот на луѓето кои употребуваат дроги и да воведат похумани политики и практики засновани на докази и на потребите на луѓето. По повод оваа кампања Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје повика на потпишување петиција за одржување на програмите за намалување на штети од употреба на дроги во Македонија која е дел и од кампањата „Со клучни одлуки до здрава заедница“. Ирска се подготвува за декриминализација на сите дроги. Во новата Национална стратегија за дроги на Република Ирска е предвидена можност за декриминализација на сите видови дроги наменети за лична употреба. Ваквиот став е заснован на досегашните искуства кои покажуваат дека криминализацијата на дрогите е контрапродуктивна и за обвинетите и за државата. Со актуелната политика за дроги на луѓето осудени за поседување на дроги наменети за лична употреба им се уништуваат животите, а државата троши огромни средства кои можат да бидат искористени за поефикасни третмани на луѓето кои се зависни од дроги. (Извор: The Irish Times) Врховниот суд на Западен `Рт, Јужноафриканска Република, дозволи употреба на канабис во домовите. Во март 2017 година, Врховниот суд на Западен `Рт, покраина во Јужноафриканската Република, донесе историска пресуда во полза на правото на употреба на канабис, односно „дага“ (dagga) како што се нарекува во ЈАР. Судот смета дека со забраната за употреба на канабис во приватниот простор се повредува правото на избор на полнолетните граѓани. Со оваа одлука на Собранието му се наложува да ги направи потребните законски измени за сите полнолетни граѓаните да можат да поседуваат, да одгледуваат и да употребуваат канабис во своите домови. За целосно спроведување на законските измени на Собранието му е даден рок од 24 месеци. (Извор: News 24)

46

www.hops.org.mk

Кратки вести

Ослободителна пресуда за користење листови од кока во Шпанија. По неколкугодишно судење, на 15 март 2017 година во Шпанија е донесена ослободителна пресуда за лице обвинето за недозволен увоз на листови од кока. Листовите од билката кока традиционално се користат како храна, за лекување и за обредни потреби кај народите од Андите и од Амазонија, но според меѓународните спогодби коката спаѓа во забранети супстанции. Затоа поборниците за употреба на оваа билка сметаат дека пресудата во Шпанија е особено значајна нагласувајќи дека ова е прв случај на коката да ѝ се оддаде признание надвор од Јужна Америка со што се исправа историската грешка на забрана на употреба на листовите од кока, а преку тоа и забрана на народните обичаи кои не можат да се спроведуваат без оваа билка. (Извор: IDPC) ОН побараа од Филипините да го отфрлат предлогот за смртна казна. Во март 2017 година, специјалните известувачи за вонсудски погубувања и за измачувања на Обединетите нации побараа од законодавците на Филипините да го одбијат предлог-законот за смртна казна. Предложениот закон на 7 март 2017 година беше усвоен од Претставничкиот дом и е поднесен на одобрување од Сенатот. Со овој закон се предвидува смртна казна за кривични дела поврзани со дроги, но Обединетите нации предупредуваат дека со тоа Филипините се оддалечуваат од глобалните трендови кои водат кон аболиција и ги прекршуваат обврските на земјата кон меѓународното право. (Извор: OHCHR). Еди Ајнбиндер со „Забавувај се безбедно“ во Скопје. На 30.3.2017 година, Еди Ајнбиндер (Eddie Einbinder) гостуваше во Скопје на проекцијата на неговиот документарен филм „Забавувај се безбедно“ во кој се прикажуваат ефектите и можните последици од употребата на различни видови дроги. Еди Ајнбиндер е психотерапевт кој работи со луѓе зависни од дроги, а држи предавања за намалување на штетите од употреба на дроги на врвни универзитети, во средни училишта, за бездомници, на младински клиники. Во текот на паузата и по проекцијата на филмот во Скопје учесниците имаа можност да разговараат со авторот и да разменат искуства и сознанија. Индија усвои Закон за заштита на луѓето кои живеат со ХИВ. Во март 2017 година Индија усвои закон со кој на сите луѓе кои живеат со ХИВ им се гарантира навремен и соодветен третман, право на образование и право на вработување. Ова значи дека во Индија повеќе нема да се толерира дискриминацијата на луѓето кои живеат со ХИВ во здравството, во образованието, на работното место, во јавните установи и при осигурувањето. Со овој закон и владите на федералните единици се обврзуваат да обезбедат антиретровирусна терапија за соодветно и навремено лекување. Се очекува дека новововедените мерки ќа ја подобрат заштитата од ХИВ и ќе го унапредат општото здравје на целокупното население. (Извор: The Times of India)

drogi - politiki i praktiki

47

ЛСД во полза на изучувањето на когнитивните процеси. Научниците од Универзитетската клиника за психијатрија во Цирих, Швајцарија, потврдија дека ЛСД (lysergic acid diethylamide) предизвикува промена на перцепцијата за себе и за опкружувањето кај луѓето кои ја користат оваа супстанција. Но, најзначајното во нивното истражување е што со помош на ЛСД се откриени нервните рецептори кои ги поддржуваат когнитивните процеси за промена на личните сфаќања и ставови. Се очекува дека овие наоди ќе помогнат во разбирањето на потешкотиите на луѓето со психијатриски нарушувања и во изнаоѓање соодветна поддршка за нив. (Извор: Science Daily)

Полицијата во округот Дарам, Англија, на зависниците ќе им дава хероин. Округот Дарам е првиот кој воведува практика полицајците да им издаваат фармацевтски хероин на зависниците од дроги кои тие ќе можат да го употребуваат во просториите за безбедна употреба на дроги. Оваа мерка се воведува поради потребата од иновативни пристапи наспроти неефикасноста на досегашните практики за справување со дрогите. Оваа одлука е широко одобрена и се очекува дека на овој начин ќе се заштитат здравјето и животите на луѓето и дека ќе се намали криминалот. (Извор: The Guardian)

Глобалната комисија за политики за дроги изрази загриженост поради апсењето на сенаторката Де Лима на Филипините. Глобалната комисија за политики за дроги упати порака за загриженост поради апсењето на филипинската сенаторка Лејла де Лима и побара почитување на претпоставката за невиност и праведен третман од филипинските власти. Сенаторката Де Лима е правничка и поборничка за човековите права, а филипинската полиција ја уапсила под обвинение за наводна вклученост во трговија со дрога. Глобалната комисија го искористи истото обраќање за да го потсети филипинскиот претседател Дутерте дека војната која тој ја води против дрогите е бесцелна и штетна за граѓаните. (Извор: Global Commission on Drug Policy)

48

www.hops.org.mk

Откриено е зошто дејството на ЛСД трае толку долго. Повеќегодишните истражувања на ЛСД (lysergic acid diethylamide) покажаа дека дел од рецепторот на серотонинот ја прекрива молекулата на ова соединение и ја задржува во мозокот до дванаесет часа. Поради тоа дејството трае толку долго. Се очекува дека ова откритие ќе им помогне на хемичарите да создадат ЛСД со пократкорочно дејство кој би се користел за клинички третман на анксиозност и посттрауматски стрес. Истражувањата за начинот на кој ЛСД предизвикува изменети состојби на свест сè уште не даваат конкретни одговори. (Извор: The Guardian) (Извор: ХОПС)

Бирото за сузбивање на дрогите на САД ги отстрани неточните податоци за канабисот. Тужбата на здружението Америкаците за безбеден пристап (Americans for Safe Access) го натерало Бирото за сузбивање на дрогите (Drug Enforcement Administration) на Соединетите Американски Држави да ги отстрани неточните податоци за канабисот од својата интернет-страница. Со тоа Бирото признава дека канабисот не предизвикува рак на белите дробови, оштетувања на мозокот или психози и дека не претставува увертира во употреба на други дроги. (Извор: SFGate)

49

50

www.hops.org.mk