Дроги - Политики и практики, бр. 5, декември 2015 година

drogi - politiki i praktiki Година III, Број 5, декември 2015 година, ISSN 1857-8926, Бесплатно издание

Тема на бројот:

Зошто е битна едукацијата?

Интервју: Драгана Дрндаревска, активистка и уредничка на анализата

„Користењето дроги и живеењето со ХИВ во образованието“

Не можеме да очекуваме квалитет во третманот на зависноста од дроги или пак надминување на полициската бруталност над корисниците на дроги, доколку учебниците од кои учат се обременети со предрасуди, со стигма и со криминализација на користењето на дроги.

www.hops.org.mk

Импресум

drogi - politiki i praktiki

Содржина

Година III Број 5 декември 2015 година ISSN 1857- 8926

Бесплатно издание Издава Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје Адреса: Христо Смирненски 48/1-6, 1000 Скопје Телефон: +389 2 324-6205 Телефакс: +389 2 324-6310 Е-адреса: hops@hops.org.mk

Воведен збор

3

Неформалното образование како поттикнувач на општествени промени

4

Интервју: За образование втемелено на факти, наместо на стереотипи

8

Образованието неопходно за унапредување на правата на луѓето кои употребуваат дроги

12

„Back to the drawing board“: Исечоци и впечатоци од Летната школа за зависности од дроги

16

Едукации за туберкулоза и коинфекција на туберкулоза со ХИВ

20

www.hops.org.mk drogi - politiki i praktiki е издание на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Списанието е бесплатно и слободно за споделување.

Уредништво Главен и одговорен уредник Вања Димитриевски Уреднички одбор Вања Димитриевски Влатко Деков Ирена Цветковиќ Жарир Симрин

Лектура Весна Костоска Фотографија Any Bee Графички дизајн Социјален маркетинг - ХОПС

Современи трендови на употреба на психостимулативни дроги и нови психоактивни супстанции во светот и во Република Македонија

22

Адвокатура на маргините во Македонија

26

Мишел Фуко за дрогите

30

Кратки вести

32

Препорачуваме Книга: Текст, дроги и рок ен рол: Битниците и роккултурата

37

Филм: Олдос Хаксли: Гравитацијата на светлината

37

Најнови публикации

38

Печати DataPons drogi - politiki i praktiki е отворен за соработка со сите заинтересирани за споделување ставови со кои се промовира хуман третман на лицата што употребуваат дроги. Доколку сакате да поднесете статија за објавување или на друг начин да го помогнете списанието, ве молиме, пишете на следната е-адреса: hops@hops.org.mk

2

Поддржано од:

ХОПС

Опции за здрав живот Скопје

СЗПМЗ

Коалиција „Сексуални и Здравствени права на маргинализирани заедници“

и Фондации Отворено општество (Open Society Foundations)

Ставовите изнесени во drogi - politiki i praktiki не нужно ги одразуваат или се во согласност со ставовите на издавачот Здружение ХОПС – Опции за здрав живот Скопје.

Воведен збор

Зошто е важно образованието? Па, важно е од повеќе причини: не само затоа што преку образованието стекнуваме капитал со кој можеме да учествуваме на пазарот на трудот и да си обезбедиме потенцијална егзистенција за себе и за своето семејство и не само поради пустата потреба да се истакнеме пред другите, а најмалку затоа што преку знаењето стекнуваме сила и моќ што можеме да ги користиме за добро или за зло. Всушност, преку образованието можеме да го разбереме сето претходно напишано, но и нашата позиција во однос на тоа. Во целост се согласуваме со Пјер Бурдје дека секој човек од самото свое раѓање започнува да се образува, минувајќи низ низа процеси на свесно и на несвесно прифаќање на знаење кое преку него продолжува да се преобликува и пресоздава. Стекнатите знаења се манифестираат во објективната стварност и влијаат на човековите постапки и на меѓучовечките односи. Односот заснован на површни и искривени информации кој општеството го гради кон луѓето кои употребуваат дроги е неправеден и ги загрозува нивното здравје и живот. Но, истиснувањето на овие луѓе кон маргините, постојаниот полициски прогон и ограничувањето на нивниот пристап до социјални и до здравствени услуги повратно ги загрозува јавното здравје и општествената благосостојба. Со ова издание на „Дроги – Политики и практики“ настојуваме да одржиме свесност кај себе за причините за постоење на ова списание и воедно да го образложиме нашиот став за образованието. Ние под образование не го подразбираме само оној процес на стекнување знаење во семејството и во училиштето. Ние под образование подразбираме целокупен процес на стекнување на знаење од сите достапни извори и на свесно процесуирање на добиените информации онака како што најмногу можат да им користат и на единките и на заедницата. Затоа се залагаме за постојано проширување на можностите за формално и неформално образование и на достапност до разновидни извори на релевантни информации. Затоа нам ни е важно образованието. Сметаме дека сестраното образование ќе придонесе за развивање на општествената свест и, меѓу другото, свесност за потребата за воведување хумани политики за дроги. Од Уредништвото

drogi - politiki i praktiki

3

Аница Димовска

Неформалното образование како поттикнувач на општествени промени Стручната подготвеност е резултат на сите информации, знаења и вештини кои ги добиваат професионалците преку формалното и неформалното образование и преку сите лични и професионални искуства. Особена е важноста на неформалното образование бидејќи знаеме дека формалното образование не успева целосно да ги задоволи потребите за личен и за професионален развој на младите, а неформалното образование придонесува во процесот на доживотно учење и развивање на човечкиот капитал.

„Умот не е брод што треба да се полни, туку оган што треба да се разгори.“ – Плутарх

Авторката е социјална работничка. Дипломирала на Институтот за социјална работа и социјална политика при Филозофскиот факултет во Скопје (2002 – 2006), сега е магистрант на Факултетот за безбедност при Универзитетот „Св. Климент Охридски“. Во ХОПС работи од 2009 година, во моментов работи на креирање, на организирање и на спроведување едукативни програми и настани како програмска асистентка за едукации во ЦЕДИ – Центар за едукација, документирање и истражување.

4

Процесот на учење започнува веднаш по раѓањето. Учиме преку примери од непосредната околина, преку лични доживувања, имитираме, повторуваме, експериментираме, истражуваме, осознаваме. Учиме преку читање, пишување, дискутирање, искусување. Учиме секојдневно, учиме постојано. Ова постојано ми се потврдува низ моето професионално искуство. Желбата и потребата за нови знаења и искуства не запираат, дури и тогаш кога давам отпор. На почетокот на моите студии во областа социјална работа и социјална политика мислев дека сето она што ќе го научам за време на сите предавања, вежби и практична работа ќе ме направи социјален работник. Како поминуваа годините, така сфаќав дека е потребно многу повеќе од предавања, вежби и практична работа. Па, во потрага по знаење и искуство започнав да посетувам обуки и семинари, некои поврзани со областа на студирање, а некои од други сосема поразлични области. Кога го започнав овој процес почнав да го разбирам и значењето на учењето преку искуство,

www.hops.org.mk

кое во тоа време го доживував преку волонтирање. Откривајќи го светот на неформалното образование, дознавав колку е тоа значајно за оформувањето на личноста на професионалецот. Со секоја обука станував сè повеќе и повеќе свесна за светот околу мене. На секоја од обуките кои ги посетував учев повеќе отколку што се надевав дека ќе научам. Учев од обучувачите и теоријата и од практичните примери за кои тие говореа, учев од споделените искуства на другите учесници, од нивните дилеми, од моите недоразбирања и прашања, од неформалните дружења. Учев секаде и од сè. Сè уште учам. Учам кога сум во улогата на учесник на обука, кога сум обучувач или пак организатор. Сето тоа учење е уникатно, посебно и незаменливо. И сето учење ми помага да бидам богата со знаења и со искуства. Последната обука на која учествував беше поврзана со локалната демократија согледана преку призмата на родовите перспективи. Обуката опфаќаше конкретни примери на локалните самоуправи во справувањето со предизвиците за надминување на родовата нееднаквост, а се одвиваше во неколку градови во Шведска. Покрај ова беа споделувани и примери од секој

Тема на бројот

од учесниците, кои ги претставуваа земјите од Западен Балкан и од Источна Европа. За време на обуката најмногу ми оставија впечаток примерите од други држави, кои воопшто не беа ниту слични ниту пак културолошки поврзани со земјата во која живеам. Во тој момент сè ми се чинеше толку различно. Само неколку дена по завршувањето на обуката започнав да ги разбирам примерите преку согледување на примери во мојата земја Македонија. Родова нееднаквост, родови стереотипи и предрасуди, ги има насекаде. Преку оваа обука научив да ги забележувам и да ги препознавам во контекстот во кој живеам, па дури и оние кои не се директно и очигледно поврзани со социјалната работа, а сепак се многу значајни за социјалната работа.

За стереотипите и за предрасудите многу се зборуваше во текот на студиите по социјална работа и социјална политика. Како идни социјални работници учевме за спецификите на сите заедници со кои би биле во контакт во текот на нашето работење. Стереотипите и предрасудите речиси секогаш ги поврзувавме со маргинализираните заедници, ранливите заедници. Иако учевме за негативните последици од нив, немавме многу примери како конкретно да ги надминеме. За нивно надминување најмногу учев преку волонтерската работа, директниот контакт со сите заедници. Секоја волонтерска работа започнуваше со обука. Обуката се состоеше од многу информации за заедницата со која требаше да бидам во контакт, за

спецификите, навиките, вредностите, потребите, како и за начинот на кој социјалниот работник треба да се однесува за да работи професионално. Во 2005 година, последната година од моите студии, кога првпат почнав да волонтирам и ја поминав првата обука за работа како социјален работник, ми се чини дека потполно не ги сфаќав значењето и важноста на обуката. Неколку години подоцна го разбирам значењето на тоа искуство. Сите информации што ги добивав за време на обуката при волонтирањето ми овозможија полесно да ги сфатам потребите на заедницата со која работев. Првата заедница каде што имав можност да ја практикувам социјалната работа, уште како студент, беа деца со воспитно-социјални проблеми и деца сторители на кривични дела. Понатаму тоа беа стари лица, потоа деца на улица/улични деца, млади волонтери од целиот свет, корисници на дроги, сексуални работници/-чки, па сè до студенти, професионалци и донесувачи на одлуки. Сите овие заедници имаат единствени и посебни, а сепак толку поврзани потреби. Џоди Брокинс-Фишер и Стивен Томас, во практичниот водич „Методи за здравствено образование во заедниците“, зборуваат за значењето на разликите меѓу луѓето истакнувајќи дека токму преку проучувањето на тие специфики можат да се креираат и да се спроведат ефективни програми за работа. Квалитетот на ваквите програми што навистина ќе одговорат на потребите на заедниците зависи од професионалната заднина и стручната подготвеност на лицата кои ги изготвуваат. Стручната подготвеност е резултат на сите информации, знаења и вештини кои ги добиваат професионалците преку формалното и неформалното образование и преку сите лични и професионални искуства.

„Задачата на современиот обучувач не е да сече шуми, туку да пошумува пустини.“ – Клајв Стејплс Луис

drogi - politiki i praktiki

5

Особена е важноста на неформалното образование бидејќи знаеме дека формалното образование не успева целосно да ги задоволи потребите за личен и за професионален развој на младите, а неформалното образование придонесува во процесот на доживотно учење и развивање на човечкиот капитал. Неформалното образование се спроведува преку подготвени програми што опфаќаат краткотрајни, еднократни работилници со млади и со професионалци, спроведување на конципирани модули и школи преку кои луѓето можат да се стекнат со знаења и со вештини во специфичните области што не се опфатени со

формалното образование. Една од најзначајните карактеристики на неформалното образование е можноста тоа да биде спроведувано од страна на организации и на институции кои не се конституирани како образовни. Ваквите организации имаат искуство во нудење услуги и сервиси на специфични заедници и во текот на нивното работење собираат информации за самата заедница, кои подоцна ги користат во креирањето на своите образовни програми. Тоа се најчесто програми за професионално работење со заедниците, што се наменети за информирање и образување на младите кадри и професионалците. Граѓанскиот сектор изобилува со организации

што нудат вакви образовни програми од најразлични области, почнувајќи од младинска работа, учество на млади во општествени процеси, работа со маргинализирани заедници, управување со човечки ресурси итн. Образовните програми, преку кои се градат капацитетите на младите кадри, се само дел од активностите што ги спроведуваат овие организации со цел дополнување на образовниот процес. Активностите што се спроведуваат во секојдневната работа на организациите, како обучување на лицата кои се ангажирани да работат, волонтерите и практикантите, сè уште се една важна компонента од образовниот процес.

Моите искуствата стекнати преку спроведување на образовни активности за дроги и сексуална работа Како програмска асистентка за едукации во ХОПС – Опции за здрав живот Скопје, во последниве четири години, имав можност да учествувам во креирањето и спроведувањето на низа образовни активности за работа со маргинализирани заедници. Преку ваквите активности најпластично може да се забележи промената во ставовите или во однесувањето кај учесниците на обуките и на школите, практикантите и волонтерите. Интересен е примерот од една од обуките наменети за професионалци кои работат на полето на дрогите, овојпат тоа беа претставници на медицински персонал, лица кои директно или непосредно се во контакт со корисници на дроги. Би помислиле дека овие луѓе професионалци користат терминологија што не е осудувачка и стигматизирачка. Напротив, повеќето учесници на почетокот на обуката ги користеа токму термините што беа крајно

„Образованието е најмоќното оружје што можеш да го избереш за да го промениш светот.“ – Нелсон Мандела

6

drogi - politiki i praktiki

Тема на бројот

стигматизирачки и преку кои на своите пациенти им испраќаа осудувачка порака. За време на обуката беше објаснето зошто е важно да се користи нестигматизирачка терминологија и како тоа влијае на односот медицинско лице – пациент преку секојдневни примери и добри искуства и практики. Само неколку месеци подоцна, на една случајна средба со некои од лицата кои учествуваа на обуката, забележав дека тие сега ги користат термините „корисник“ и „зависник“ кога зборуваат за лицата со кои работат наместо општоприфатениот назив „наркоман“, кој го користеа првобитно. Следно од моите омилени искуства е од Летната школа за зависности. Составен дел на школата, која оваа година се одржуваше по четврти пат, се кошничките со кондоми што се користат при сесијата „Превенција од ХИВ/СИДА меѓу корисници на дроги“, а се дел и од пакетот кој учесниците го добиваат за добредојде. Секоја година учесниците кога ќе го видат овој подарок во својот пакет реагираат на најразличен начин, најчесто тоа е срам (бидејќи никој не се осмелува да земе од кошничките кога има други лица во просторијата) или споделување шеги. Оваа година, штом беа поставени кошничките, неколку учесници веднаш пристапија кон местото и започнаа да ме прашуваат во однос на видот на кондомот, правилната употреба и колкава е нивната сигурност во заштита од сексуално преносливи инфекции. Заедно зборувавме за митовите поврзани со нивната употреба, а потоа секој си зема примерок за себе, без срам и криење. Ова за мене беше уште еден показател дека преку обуките кои ги спроведуваме не само што имаме можност да пренесеме информации туку и влијаеме за промена на ризично однесување, разбиваме предрасуди и креираме атмосфера на отвореност

за нови сознанија. Токму сето ова ја поткрепува смислата на моето работење бидејќи најочигледно може да се забележи моќта на неформалното образование, а тоа ме мотивира да продолжам и понатаму. Вакви и други слични активности спроведуваат и многу други организации во Македонија и во светот и сите тие го помагаат и го надополнуваат севкупниот образовен процес на професионални кадри, а со цел формирање на одговорни, на искусни и на стручно подготвени професионалци. Тоа е придонесот што го даваат сите организации во процесот на сеопфатно образование, тие го надополнуваат формалното образование на професионалните работници преку давање искуства за практична работа, знаења за специфични области и заедници. Чести се примерите кога лица кои ги стекнувале своите знаења и искуства преку работење во граѓански организации понатаму станале експерти

www.hops.org.mk

и сега се ангажирани во меѓународни организации, мрежи или институции. Од разговорите со овие луѓе добивам впечаток, а и самите потврдуваат, дека целокупното искуство стекнато во работењето во организации каде што се дава предност на учењето е бесценето и дека токму тоа искуство го помогнало патот до врвовите кои сега ги освојуваат. Преку овие примери, а и многу други, ја црпам мојата мотивација за да продолжам да работам во областа образование, со сите елементи што ги подразбира тоа, и постојано ја хранам желбата за учење разбирајќи го значењето на мојата улога. Како дел од процесот на формирање стручни кадри кои се катализатори на промените во општеството и го поттикнуваат неговиот развој, и јас ја чувствувам промената не само на лично ниво, туку и во целото општество.

7

Разговорот го водеше: Ирена Цветковиќ

За образование втемелено на факти, наместо на стереотипи Во септември 2015 година, Коалицијата „Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници“ објави анализа под наслов „Користењето дроги и живеењето со ХИВ во образованието“. Анализирани се 22 учебника и наставни помагала за средно и за високо образование во Македонија во кои има теми за дроги и за ХИВ/СИДА. По тој повод разговаравме со Драгана Дрндаревска, уредничка на анализата. Според Дрндаревска, основните согледувања покажуваат дека учебниците и наставните помагала изобилуваат со стигматизација и дискриминација кон корисниците на дроги и лицата кои живеат со ХИВ. Целта на анализата е да апелира за итни измени на учебниците и на учебните помагала што содржат, од повеќе аспекти, несоодветни и неточни содржини што придонесуваат за стигматизацијата и социјалното исклучување на корисниците на дроги и на лицата кои живеат со ХИВ.

Ирена Цветковиќ е магистер по родови студии. Моментално работи на својата докторска теза од областа на родовите студии. Како млад истражувач работела на многу истражувачки проекти од областа на социологијата, родовите студии и медиуми. Беше авторка на општествено ангажираниот блог Фемгерила, а потоа и колумнистка во дневниот весник Дневник. Таа е активистка за човековите права на маргинализираните заедници, а особено се бави со активизам за правата на ЛГБТ лицата, корисниците/ чките на дроги и сексуалните работници/чки. Активна е во неколку формални и неформални активистички здруженија. Во моментов е извршна директорка во Коалицијата „Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници“Скопје.

8

Зошто сметате дека е важно да се вложува во образованието кога станува збор за третманот на маргинализираните заедници во нашето општество? Од нашите досегашни анализи генералните заклучоци се дека учебниците и учебните помагала во средното и во високото образование содржат дискриминаторски и стигматизирачки содржини кон маргинализираните заедници (корисници на дроги, сексуални работници, ЛГБТ и лица кои живеат со ХИВ), а многу често се сретнуваат и неточни содржини поврзани со употребата на дроги и со криминализација на корисниците. Ваквите содржини не ретко се среќаваат во учебници што се користат на факултети на кои се обучуваат стручни кадри (социјални работници, правници, психолози, психијатри, полициски службеници и сл.) кои понатаму треба да работат со корисници на дроги и, уште повеќе, да им помагаат во третманот. Не можеме да очекуваме квалитет во

www.hops.org.mk

третманот на зависноста од дроги или пак надминување на полициската бруталност над корисниците на дроги, доколку учебниците од кои учат се обременети со предрасуди, со стигма и со криминализација на користењето на дроги. Другиот аспект на важноста на детектирањето и на прочистувањето на образованието од вакви содржини е аспектот на човековите права. Образованието е во исто време самото човеково право и неопходен предуслов за остварување на останатите човекови права. Образованието, како човеково право, е предвидено уште во самата Универзална декларација на човекови права со член 26 во кој, освен што се гарантира правото на образование за секого (член 26 (1)), се определува дека и образованието ќе биде насочено кон целосниот развој на човековата личност и кон зајакнување на почитувањето на човековите права и основни слободи (член 26 (2)). Образованието треба да биде алатка за промоција на човековите права, а не извор на нивно прекршување. Правото на образование само по себе содржи четири фундаментални

Интервју

карактеристики: достапност, пристапност, прифатливост и приспособливост. Исполнувањето на овие карактеристики од страна на државите е неопходно за да можеме да кажеме дека државата ја почитува својата обврска на остварување на правото на образование. Достапноста како карактеристика на образованието значи дека треба да се обезбедат функционални образовни институции и програми, приспособени на потребите на сите луѓе, имајќи ги предвид нивните различности и карактеристики. Пристапноста, меѓу другото, ја предвидува забраната за дискриминација во образованието. Оваа карактеристика значи дека дискриминацијата во образованието е забранета по која било основа и тоа мора да биде приспособено за сите, а особено за најмаргинализираните групи. Прифатливоста значи дека образованието, вклучувајќи ги и курикулумите, мора да биде релевантно, квалитетно и соодветно. Приспособливоста значи дека образованието мора да биде флексибилно и да ги следи општествените промени и потребите на учениците и на студентите со сите нивни социјални и културни различности. Од ваквата поставеност на правото на образование јасно е дека нема место за неточни, нерелевантни и застарени податоци што уште повеќе содржат изјави што значат навреди и дискриминација за цели групи граѓани. Образованието не смее да биде алатка за пропаганда, изнесување само на лошата страна на приказната на употреба на дроги и тоа со употреба на преувеличувања во кои ни малите деца веќе не веруваат, особено ако зборуваме за учебници употребувани во научни дисциплини што по дефиниција се засновани на човековите права, како на пример социјалната работа.

Фото: Ванчо Џамбаски

Кои се Вашите досегашни заложби за прочистување на образовните програми од дискриминација, од стигматизација и од исклучување на маргинализираните заедници? Коалицијата „Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници“ во 2011 година ја издаде анализата „Хомосексуалноста во образованието во Република Македонија“, а во 2015 година ја издадовме анализата „Користењето дроги и живеењето со ХИВ во образованието“. Во анализата „Хомосексуалноста во образованието во Република Македонија“ беа анализирани повеќе учебници од средно и од високо

образование, во кои беа утврдени хетеросексистички и дискриминаторски содржини врз основа на сексуалната ориентација и родовиот идентитет. Од анализата се утврди дека и авторите на учебниците не се во тек или претенциозно не користат современа литература и истражувања при подготовката на учебниците. Во некои од учебниците како извор се среќава и литература стара повеќе од половина век. По анализата инициравме четири претставки пред Комисијата за заштита од дискриминација против авторите на учебниците од кои, во две, Комисијата утврди дискриминација. Но, сепак, нашето искуство покажа дека Комисијата за заштита од дискриминација, иако има одлучено позитивно по две претставки,

Не можеме да очекуваме квалитет во третманот на зависноста од дроги или пак надминување на полициската бруталност над корисниците на дроги, доколку учебниците од кои учат се обременети со предрасуди, со стигма и со криминализација на користењето на дроги.

drogi - politiki i praktiki

9

Фото: Ванчо Џамбаски

сепак не е доследна на сопствената практика, па имаме различни одлуки на многу слични содржини во учебници. Според ова, Комисијата за заштита од дискриминација не можеме да ја сметаме за ефикасен начин за справување со дискриминаторските содржини во учебниците. Секако, се имаме обратено до Ректоратот на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, Министерството за образование и Бирото за развој на образованието за да повлечат одредени учебници со дискриминаторска содржина и да направат целосна ревизија на сите учебници и учебни помагала од средното и од високото образование. За жал, до денес, од нив нема одговор. Овие институции, во согласност со нивните надлежности и со нивната улога во развојот на образованието, мора да преземат одговорност, да ги прочистат учебниците и да ги заменат со нови содржини што ќе бидат во согласност со универзалните цели на образованието за унапредување на почитувањето на

човековите права, како и во согласност со современата наука. Сепак ќе продолжиме со поднесување претставки до Комисијата за заштита од дискриминација врз основа на наодите во анализата „Користењето на дроги и живеењето со ХИВ во образованието“ и ќе продолжиме да ги потсетуваме институциите да си ја сработат работата. Кои се генералните согледувања што произлегуваат од анализата „Користењето дроги и живеењето со ХИВ во образованието“? Беа анализирани вкупно 22 учебника и учебни помагала, што се користат во средното и во високото образование од областа на: социологијата, педагогијата, етиката, психологијата, психијатријата, кривичното право, криминологијата, пенологијата и клиничката токсикологија. Учебниците во високото образование се користат на студиите по: медицина, правни студии, социологија и социјална работа,

психологија, педагогија, филозофија, студии по безбедност и сродни студии. Речиси во секој од анализираните учебници се забележува употреба на терминологија што сама по себе е говор на омраза кон лицата кои користат дроги и употреба на погрешни конструкции за ХИВ и СИДА. ЛКД најчесто се нарекуваат „наркомани“, се употребуваат термините „наркоманија“, „нарко-зависник“, „уживање на опојни дроги“, „токсикоманија“, „наркоманска употреба“, „зависничка страст“, „дрогирање“ и „зависник“. За термините што се користат во врска со живеењето со ХИВ, во повеќето од учебниците авторите воопшто не прават разлика меѓу ХИВ и СИДА. Па така, за ЛКХ, ХИВ и СИДА во учебниците се среќаваат термините: „сида“, „чума на XX век“, „болни од СИДА“, „заболени од СИДА“, „Сида“, „носители на вирусот“ и „ризични групи“. Овие термини не само што се неточни туку и јасно зборуваат дека авторите не се запознаени со разликите меѓу ХИВ и СИДА, а најверојатно дел од нив не се запознаени ни со антиретровирусната терапија што постои од крајот на 80тите години. Исто така хомофобијата е неизбежна кога се пишува за ХИВ, па наместо да се зборува за ризично однесување, хомосексуалците се претставуваат како главни виновници за ХИВ инфекцијата. Генерално во повеќето учебници се среќава негативно претставување на користењето на дроги и на личноста која ги користи. Самата класификација на теми во учебниците е проблематична така што за користењето на дроги се зборува во поглавја и теми како „општествени девијации“, „девијантно однесување“, „негативни појави на сексуалниот живот“, „патолошки, општествено негативни појави“, „облици на девијантно поведение“, па дури и користењето на дроги

Овие термини не само што се неточни туку и јасно зборуваат дека авторите не се запознаени со разликите меѓу ХИВ и СИДА, а најверојатно дел од нив не се запознаени ни со антиретровирусната терапија што постои од крајот на 80-тите години. Исто така хомофобијата е неизбежна кога се пишува за ХИВ, па наместо да се зборува за ризично однесување, хомосексуалците се претставуваат како главни виновници за ХИВ инфекцијата.

10

drogi - politiki i praktiki

Интервју

се класификува под „криминал“. Прикажувањето на личностите кои користат дроги варира (понекогаш дури и во еден ист учебник) од личности кои немаат морал, умоболни, до несреќници, па сè до насилници, криминалци и убијци. Во однос на криминализацијата на користењето на дроги, генерално, најприсутен е ставот дека користењето на дроги доведува до криминално поведение. Се забележува и произволност во претставувањето на лицата зависни од дроги како пациенти. Во учебникот „Психијатрија ‒ Том 1“, авторот ги претставува лицата зависни од дроги како пациенти со слаби терапевтски резултати и „ниска мотивација“ за лекување. Ваквиот став е произволен и вината ја лоцира кај пациентите наместо да ги преиспита постојните програми за третман на зависности од дрога. На крај, во учебниците отсуствува претставувањето на користењето на дроги од аспект на човекови права и од аспект на права на пациенти. Авторите наместо да зборуваат за стигмата и дискриминацијата кон ЛКД, тие придонесуваат кон нејзино ширење. Во однос на ХИВ отсуствуваат базични, релевантни информации, од ширење погрешни информации за самиот ХИВ, па сè до неспомнување на постоењето на антиретровирусната терапија. Секако, не ни се споменуваат прекршувањата на здравствените права на ЛКХ и стигматизацијата.

Правото на образование само по себе содржи четири фундаментални карактеристики: достапност, пристапност, прифатливост и приспособливост. Исполнувањето на овие карактеристики од страна на државите е неопходно за да можеме да кажеме дека државата ја почитува својата обврска на остварување на правото на образование.

www.hops.org.mk

11

Наташа Бошкова

Образованието неопходно за унапредување на правата на луѓето кои употребуваат дроги Во сите учебници се користи терминот „наркоман“, „наркоманија“, „наркозависник“, што се спротивни на стандардите за заштита на човековите права и го повредуваат достоинството на луѓето кои употребуваат дроги. Покрај употребата на погрдните термини, авторите многу често нив ги ставаат во негативен контекст каде што луѓето кои употребуваат дроги се поистоветуваат со криминалци и со сторители на кривични дела. Исто така дел од учебниците содржат погрешни информации во врска со начинот на кој е регулирана употребата на дрога, класификацијата на дроги, нивното дејство и последиците од употребата на дрога.

Наташа Бошкова е дипломирана правничка на Универзитот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје и магистерка по родови студии на Универзитетот во Сараево. Од 2008 година активно работи на унапредување на човековите права на лицата кои употребуваат дроги и други маргинализирани заедници.

12

Високото образование има витална улога во еманципацијата и зајакнувањето на студентите да им пркосат на прифатените догми, норми и правила. Во светот се актуелни дебатите за политиката за дрога во одделните земји и како таа политика влијае на остварувањето на правата на луѓето кои употребуваат дроги. Светската здравствена организација во својот последен Извештај им препорачува на државите да ја декриминализираат употребата на дрога и да се намали бројот на лица кои извршуваат казна затвор поради употреба на дрога. Во таа смисла е неопходно денешните студенти да се едуцираат за тековните дебати за одредни политички прашања за да можат во иднина како професионалци да учествуваат и да придонесат кон унапредување на правата на маргинализираните заедници во земјава. Изминативе неколку месеци учествував во анализа на учебници што се дел од образовните програми во високообразовните установи, а во кои се третира прашањето на употреба на дроги, луѓето кои употребуваат дроги и луѓето кои живеат со ХИВ. Во анализата учествувавме повеќе професионалци од различни области, а јас ги

www.hops.org.mk

анализирав учебниците од областа на кривичното право, криминалистиката и пенологијата. Генералниот заклучок е дека учебниците што се користат во образовните програми во вискообразовните установи во Република Македонија содржат термини што не соодветствуваат со современата терминологијата за луѓето кои употребуваат дроги, базирана на човекови права. Имено, луѓето кои употребуваат дроги се една од најнепосакуваните групи во нашево општество, па употребата на учебници со кои се зацврстува негативниот стереотип за луѓето кои употребуваат дроги само придонесува за одржување на стигмата и на дискриминацијата кон нив. Во учебниците авторите најчесто го употребуваат терминот „наркозависник”, термин за кој се врзани негативни стереотипи и со кои се стигматизираат луѓето зависни од дрога. Употребата на јазикот во дефинирање на одделни термини, појави или именување одредени луѓе, влијае на поттикнувањето и на одржувањето на стигмата и негативните стереотипи врзани за поединци и појави. Најчесто оправдување за употребата на спорните термини „наркоман“,

Тема на бројот

„наркоманија“ се постоечките закони кои сè уште ги користат овие термини. Сепак терминологијата употребена во законите што датираат од претходниот политички систем и не се усогласени со стандардите за заштита на човековите права не може да биде оправдување за современите четива во високообразовните институции да содржат терминологија што исклучува, стигматизира и дискриминира. Образованието служи да ги преиспитува воспоставените норми, да ги критикува и на крај да придонесе за нивна промена со цел почитување на човековите права на сите. Едностраното и некритичко претставување на постоечките закони и практики поврзани со дрогата ги лишува студентите од знаење за правни документи што, исто така, се дел од правниот систем на Република Македонија.

Анализата на шесте учебници по право и безбедност покажа дека независно од временскиот период кога се пишувани текстовите, секаде се користат термини што не соодветствуваат со современите термини препорачани од релевантни меѓународни институции како што се Светската здравствена организација, Програмата на Обединетите нации за ХИВ/СИДА (УНАИДС) и Канцеларијата на Обединетите нации за дрога и криминал (УНОДЦ). Во сите учебници се користи терминот „наркоман“, „наркоманија“, „нарко-зависник“, што се спротивни на стандардите за заштита на човековите права и го повредуваат достоинството на луѓето кои употребуваат дроги. Покрај употребата на погрдните термини, авторите многу често нив ги ставаат во негативен контекст каде што луѓето кои употребуваат дроги се

поистоветуваат со криминалци и со сторители на кривични дела. Исто така дел од учебниците содржат погрешни информации во врска со начинот на кој е регулирана употребата на дрога, класификацијата на дроги, нивното дејство и последиците од употребата на дрога. Отсуствува осовременување на стручната литература што се користи во учебниците, како и усогласување на информациите со најновите меѓународни стандарди. Учебниците даваат информации за ставовите кои самите автори ги имаат во врска со прашањето на дрогата, употребата на дрога, пренесување на заразни болести, без да дадат сеопфатни информации за современите дебати и трендови во областа, со цел да поттикнат кај студентите дебата и градење на сопствени ставови за овие прашања. Во таа смисла, студентите треба да добијат

...луѓето кои употребуваат дроги се една од најнепосакуваните групи во нашево општество, па употребата на учебници со кои се зацврстува негативниот стереотип за луѓето кои употребуваат дроги само придонесува за одржување на стигмата и на дискриминацијата кон нив.

drogi - politiki i praktiki

13

информации со кои ќе можат да им пркосат и на усвоени одредби, пракси и политики и да застапуваат за нивна измена и унапредување со цел заштита на правата на маргинализираните заедници. Постоење на проблематична одредба во постоечкото законодавство треба да биде предмет на критика и дебата во високото образование. Принципот на прилагодливост на образованието значи можност за адаптација на курикулумите во согласност со промената на општествените односи. Имено, образованието треба да биде флексибилно, во согласност со современата научна и правна мисла, така што нема да се дозволи некритичко читање на правните документи и воспоставената судска пракса, посебно кога со нив се повредуваат човековите права на маргинализирани групи. Светската здравствена организација и други релевантни тела во рамките на системот на Обединетите нации за дрога,

во своите залагања за унапредување на јавното здравје, препорачуваат да се декриминализираат луѓето кои употребуваат дроги и да им се излезе во пресрет на овие луѓе и нивните проблеми користејќи се со „хуман и поддржувачки пристап“. Овој пристап, што треба да биде издигнат на ниво на национална стратегија, подразбира, меѓу другото, и институционални промени со цел намалување на „институционализираната стигма и дискриминација“. Во пракса, употребата на дрога се криминализира, а според анализираните учебници ваквата пракса се поддржува и пренесува на идните професионалци во областа. За општествената појава на употреба на дроги авторите го употребуваат дискриминаторскиот и навредлив термин „наркоманија“ и ја сместуваат во категоријата „девијација“ или „девијантно однесување“, додека луѓето кои употребуваат дроги се опишани како криминалци.

Поради ова е неопходно ревидирање на постоечките програми, отстранување на спорната содржина од учебниците и вклучување на хуман и поддржувачки пристап во обработката на прашањето за употреба на дроги и луѓето кои употребуваат дроги. Образованието и дисеминацијата на информации за човековите права се основа за да се даде неопходното знаење на носителите на законот, судиите и другите институции за да можат постоечките правни лекови да бидат достапни и ефикасни. Познавањето на концептот за човекови права посебно во областите како пенологија, кривично право, криминалистичка тактика е клучно за да се првенира прекршување на човековите права и активирање на меѓународните механизми за заштита на човековите права во случај на повреди.

Имено, образованието треба да биде флексибилно, во согласност со современата научна и правна мисла, така што нема да се дозволи некритичко читање на правните документи и воспоставената судска пракса, посебно кога со нив се повредуваат човековите права на маргинализирани групи.

14

drogi - politiki i praktiki

www.hops.org.mk

15

Марија Грубор

„Back to the drawing board“: Исечоци и впечатоци од Летната школа за зависности од дроги Ова лето во Охрид, во хотелот „Белведере“, по четврти пат се одржа Летната школа за зависности од дроги, организирана од Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Школата имаше дваесет учесници од различни профили ‒ психолози, социјални работници, правници, доктори и студенти од Факултетот за безбедност, одбрана и мир. Интензивната програма траеше осум дена, вклучувајќи повеќе интерактивни блок-предавања дневно, како и посета на два центри за намалување на штетите од злоупотреба на дроги во Охрид. За мене, како млад и сѐ уште професионално неоформен психолог, печалењето на искуство со работење во која било област каде што мојата професија е од голема корист е апсолутно добредојдено. Со оглед на недостатокот на вклученост на зависностите од дроги како тема што го демне менталното здравје на поединецот и заедницата во курикулумот на нашите факултети, одлучив да се пријавам на Летната школа за зависности од дроги со мошне едноставна цел: да постигнам најосновно ниво на информираност за оваа проблематика, што потем би можела да го надградувам според понатамошните прилики. Притоа би можела со задоволство да искоментирам дека со учеството во оваа школа успеав да ги надминам моите скромни очекувања – наместо запечатување на веќе преверглани стереотипи, во мене се отворија многубројни свежи прашања, а дел од нив ќе се потрудам да ги споделам во освртот што следува.

Нежен почеток: глобална состојба и „the do’s and don’ts“ на психотерапискиот пристап кон зависноста

Марија Грубор е родена 1992 година во Велес. Има дипломирано на Институтот за психологија на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, а студира на постдипломските студии за култура на Институтот за општествени и хуманистички студии. Ангажирана е како стажант на ЈЗУ Универзитетска клиника за психијатрија. Активистка е во повеќе прогресивни социјални движења. Пишува и објавува поезија, проза, колумни и есеи.

16

Статистиката е, во принцип, многу здодевна работа. Но, токму тој бројчано изразен пресек на реалноста со својата непобитност и итност најдобро умее да ни го привлече вниманието и да нè мотивира кон посодржајно занимавање со конкретниот проблем. Бројката од околу 208 милиони поединци кои употребуваат нелегални дроги на светско ниво, а со која се соочив во текот на разговорот со д-р Христијан Јанкуловски од ХОПС за мене беше првото избистрување на фокусот: Што значи ова преведено во човечки животи? Какви последици носи со себе? Дали зборуваме за тренд во

www.hops.org.mk

пораст – и за кој тип на дроги? Што ни кажува тоа за напорите и милионите вложени во превенција, информирање, демонизирање и регулирање на нелегалните супстанции? Кои слабости и неуспеси ги отсликува ваквата ситуација? Како, ако воопшто, може ефективно да се пристапи кон оние корисници чие нормално функционирање е отежнато поради проблемите врзани со употребата на дроги? Една важна идеја, до која допрев во текот на вториот ден од школата, за време на предавањата на проф. д-р Славица Гајдаѕис-Кнежевиќ, беше објективното осврнување кон употребата на дроги – за мојот систем на вредности е сосема логично дека вистината никогаш не е монохромна

Репортажа

да бидат само потхранувачи на нашата потреба да бидеме нивните спасители. Какво било подобрување на квалитетот на живот на корисникот на дрога е одличен почеток, а наспроти популарното убедување, настојувањето кон комплетна апстиненција не е единствениот метод за остварување на тој стремеж. Тие не смеат да бидат заложници на нашиот арбитрарен морален систем.

Продолжуваме понатаму: ѕиркање во мозочната кора и запознавање со програмите за намалување на штети и психосоцијална поддршка

и ништо постоечко на светот каков што го знаеме не е ниту зло ниту добро само по себе. Имајќи ја предвид повеќедецениската актуелност на зависностите во глобални рамки, реторички се запрашав зошто сѐ уште не умееме да зборуваме отворено на оваа тема. Зарем неисплатливоста на трудот вложен во акцентирање на злото отелотворено во дрогите не нѐ поттикнува на нов пристап со нивните уживатели? Дали се трудиме да ги разбереме или едвај се изолираме на безбедна дистанца од „нормалните“? Навистина, зарем не е точно дека и ние, професионалните помагачи, најчесто ги третираме корисниците на дроги како слабаци кои се премногу мрзеливи да го носат самостојно својот животен товар. И понатаму, дали воопшто некогаш се осмелуваме да посегнеме

кон коренот и заднината на проблемот на зависностите, кој е длабоко вплетен во мрежа од социоекономски услови, социјални обноски, дисфункционални семејни шаблони и несоодветни правнолегални прописи – или само бесцелно вртиме кругови околу симптомите. Креативните излагања на прим. д-р Гајдаѕис-Кнежевиќ осветлија нов момент во моето разбирање – постојат различни видови на корисници на дроги. Постојат различни степени на самоконтрола на употребата. Постојат различни степени на подготвеност за промена. Крајната цел на терапијата во никој случај не смее да биде спасување на клиентите по секоја цена, туку развивање на поголем степен на потенцијал за промена. Таквата поставеност не ги ограничува лицата кои имаат проблем со зависност

Деновите ми се исполнети со толку квалитетни разговори што едноставно не стигнувам да го доџвакам и асимилирам сиот тој материјал, и додека јас уште тупам за психотерапијата, стигна третиот ден. Како што предавањата на д-р Дарко Костовски ја растеруваа маглата од моите несигурни сфаќања за медицинскиот модел на зависноста, сѐ појасно ми стануваше дека прекумерното психологизирање на овој феномен води кон минимизирање на неговата неврофизиолошка основа што не би смеела да биде потценета за сметка на величање на моќта на волјата. Веднаш признавам оти никогаш претходно не ја бев сфатила целосната улога на супституциската терапија во третирањето на зависностите од дроги и навистина добро ми дојде шансата да стекнам увид во механизмот со кој функционира, на пример, опиоидната зависност, како една сериозна трансформација на мозочната биохемија. Колку и да не ни се допаѓа тоа, иако несовршен, овој медицински метод овозможува одржување на стабилното функционирање кај многу корисници. Во центрите со метадонска

Деновите ми се исполнети со толку квалитетни разговори што едноставно не стигнувам да го доџвакам и асимилирам сиот тој материјал, и додека јас уште тупам за психотерапијата, стигна третиот ден.

drogi - politiki i praktiki

17

програма, стручниот тим има редовен пристап до корисничката популација и увид во нивниот живот, а со тоа ја добива и приликата да се позанимава со психосоцијалниот дел на зависноста, што е неопходно ако сакаме да оствариме суштински и одржливи ефекти. Како искуства од голема вредност ги бележам посетите на Дневниот центар за корисници на дроги – Меѓуопштински центар за социјална работа – Охрид и просториите на програмата за намалување на штети при ЗГ Опција – Охрид, каде што нашата мала и шарена група можеше да ги искуси условите (или недостатокот од нив) во кои работат стручните тимови ангажирани за оваа проблематика. Низ дискусиите со Влатко Деков од ХОПС првпат се запознав со поимот намалување на штети во овој контекст, што првенствено опфаќа превенција од пренесување на ХИВ/СИДА, хепатитис Ц и други болести преку овозможување на пристап до стерилен прибор за инјектирање преку макотрпно изградена доверба и простор за пристап до корисниците, што успешно го остваруваат неколку организации во Македонија. Сосема неочекувано, на местата што ги посетивме, наместо апатична резигнираност наидовме на ентузијазам и на посветеност без кои работата со маргинализирана група од овој калибар би била фактички невозможна. Но, непријатно е притоа да се открие и малиот број на здравствени работници кои имаат волја да се вклучат во оваа област, иако целокупната добробит на луѓето е благородниот принцип што се наоѓа во сржта на нивните професии. Наивно и реторички – зарем дискриминаторната политика во рамките на здравствената заштита не е една особено срамна одлика на општество со желба за хуман развој?

Сосема неочекувано, на местата што ги посетивме, наместо апатична резигнираност наидовме на ентузијазам и на посветеност без кои работата со маргинализирана група од овој калибар би била фактички невозможна

18

drogi - politiki i praktiki

Репортажа

Се ближи крајот. Но, чекајте, што е со казните? Во текот на шестиот ден од школата се разговараше за правната регулација на употребата и поседувањето на нелегални дроги во Македонија, презентирана од правничката Наташа Бошкова. Неизбалансираниот пристап кон различните видови криминални дела поврзани со нелегални дроги и драконските казни водат само кон непотребно разјадување на човечки животи наместо да произведат каква било зрела општествена промена, додека проблемот тоне уште подолу во подземјето. Сознанието дека употребата на дрога може да биде контролирана, но не и искоренета сѐ уште се нема вгнездено во плодно тло во правосудниот систем на нашата земја. Не би рекла дека бев изненадена пред податокот дека кај околу 60% од затворениците во Идризово има повторување на криминалното дело, а дури една третина од нив се корисници на дрога. Не е неопходна посебна анализа за да се дојде до заклучок дека системот експлицитно скапува, но очигледно сѐ уште е премногу удобен. Недостигот од психосоцијалната поддршка за корисниците на дроги е очигледен во сите средини, но затворската популација е можеби најспецифичната ранлива група, како што детално елаборираше Аница Димовска, претставувајќи ги резултатите од едногодишниот проект на ХОПС во затворот Идризово. Одвоени некаде далеку од нашите очи, не знаеме и не сакаме да знаеме како изгледа нивната борба со зависноста.

Кондензирана ретроспектива Знаете, би излажала ако кажам дека работењето со зависности

од дроги е остварување на мојот професионален сон. Во оваа земја, тоа е мачна и неперспективна работа што бара силен стомак, остри заби и нерви од челик, а носи слаб „фидбек“ и уште помала општествена поддршка. Но, непишаната етика која свесно сум ја синтетизирала од начелата на применетата психологија ми наложува да ги дадам мојата енергија, знаење и поддршка секаде каде што е потребно, и тоа како дел од еден организиран систем на напори за унапредување на квалитетот на човечкиот живот. Во таа смисла, мојот интерес на оваа тема беше мотивациската подлога на која оваа кратка, но интензивна школа изгради темели за иден раст, придружени со продлабочен интерес. Со својата почетничка мотивација за предизвикување на нормите што се гнили и практиките што се неефикасни, заедно со моите колеги од Летната школа, се осмелив да се впуштам во еден процес на рушење на митови, болно одвојување од интровертирани табуизирани ставови и трпеливо вежбање на способноста за автентично разбирање. Истовремено тој беше зацврстуван преку соработката,

несебичното споделување на вештини и на искуства и другарството дадено од страна на организаторите и на предавачите. Тука би сакала да ги споменам и излагањата на м-р Вања Димитриевски за методологијата на општествените истражувања за дрогите и живите дискусии со Зоран Јорданов од здружението на граѓани „Егал“ кој нè едуцираше за заштитата од ХИВ/ СИДА притоа поттикнувајќи нè да ги деконструираме до крај и предрасудите за маргинализираните групи во општеството. Цело е кога има сè – токму тоа го добив јас од оваа школа. Затоа искрено се надевам дека нејзиниот континуитет ќе се одржи и надгради, а нејзината сеопфатност ќе се продлабочи уште повеќе, создавајќи функционална мултидимензионална мрежа на стручни соработници посветени на намалување на деградацијата и исклученоста на граѓаните кои се соочуваат со проблеми поврзани со зависностите од дроги – и силно верувам дека се движиме во вистинскиот правец.

Со својата почетничка мотивација за предизвикување на нормите што се гнили и практиките што се неефикасни, заедно со моите колеги од Летната школа, се осмелив да се впуштам во еден процес на рушење на митови, болно одвојување од интровертирани табуизирани ставови и трпеливо вежбање на способноста за автентично разбирање.

www.hops.org.mk

19

Роберт Јовановски – Которац

Едукации за туберкулоза и коинфекција на туберкулоза со ХИВ Пред едукациите, корисниците на дроги во Куманово не беа многу запознаени со тоа што е туберкулоза, ниту за коинфекцијата на тубркулоза со ХИВ/СИДА. Мислеа дека тоа е болест од која се умира и за која нема лек. Тоа им беа познавањата со кои располагаа. Со одржување на едукациите заинтересираноста почна да се зголемува.

Активист во здружението Асоцијација за здрави животни стилови ПУЛС – Куманово.

20

Од 2012 година ХОПС – Опции за здрав живот Скопје, во соработка со други организации во Македонија, меѓу кои и Асоцијацијата за здрави животни стилови ПУЛС – Куманово, започна со едукации за туберкулоза и коинфекција на туберкулоза со ХИВ/ СИДА. Овие едукации, поддржани од Министерството за здравство на Република Македонија, се финансирани од страна на Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија и се наменети за разни целни групи ранливи на туберкулоза, меѓу кои и корисници на дроги. Како поранешен корисник на дроги и јас бев вклучен како едукатор на други корисници на дроги, што за мене претставуваше голем предизвик. Првин јас како поранешен корисник на дроги, а сега активист и член на Асоцијацијата за здрави животни стилови ПУЛС – Куманово, бев обучен од страна на доктори од Клиниката за белодробни заболувања и се здобив со сертификат и знаење кое можев да го споделувам меѓу останатите корисници. Голема поддршка беше што Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје обезбеди едукациски пакети, како и едукативни материјали (флаери) што беа еден вид поттик на целната група да дојде на едукациите и да научи нешто повеќе за болеста туберкулоза.

www.hops.org.mk

Така започнав да ја едуцирам групата во која и јас самиот припаѓам, што за мене беше еден вид на голема предност за да работам на ова поле. На почетокот многу се трудев за да ме сослушаат добро на обуките и добро да ги едуцирам за туберкулоза. Иако е многу тешко да се навлезе во кругот на корисници на дроги и да им се предава или држи каква било едукација за нешто, јас успеав со тоа што едукациите ги држев во групи од 6 до 10 луѓе и гледав меѓусебно да се познаваат и да не се срамат едни од други. Голема поддршка во сето ова ми беше тоа што ХОПС обезбеди мотивациски пакети и едукативни материјали (флаери). Мотивациски пакети, во кои имаше средства за лична хигиена, витамини и слично, како и флаерите беа поттик за луѓето да присуствуваат на едукациите. На мое изненадување, интересот за едукациите почна да расне веднаш по првата одржана едукација. Меѓу корисниците на дроги почнаа да се шират гласови дека има едукации на кои може и нешто добро да се научи. Искрено бев изненаден и за нивното интересирање за самата болест бидејќи повеќето од нив или некој нивен близок биле во затвор, а знаат дека таму туберкулозата е една од најчестите болести. Дури имав и конкретен случај на еден учесник на едукациите кој боледувал од туберкулоза во затвор

Тема на бројот

и таму се лекувал. Ги посетуваше едукациите што ги одржував и неговиот пример добро послужи да им објаснам дека болеста не се пренесува така како што мислеа тие, а обично сите мислат дека се пренесува со допир, со користење на ист прибор за јадење, како и ист прибор за инјектирање и слично. Пред едукациите, корисниците на дроги во Куманово не беа многу запознаени со тоа што е туберкулоза, ниту за коинфекцијата на тубркулоза со ХИВ/СИДА. Мислеа дека тоа е болест од која се умира и за која нема лек. Тоа им беа познавањата со кои располагаа. Со одржување на едукациите заинтересираноста почна да се зголемува. Дури и самите почнаа, покрај едукациите, меѓу себе да споделуваат

сопствени затворски искуства, а сето тоа во текот на едукациите кога ке дојдеше крајот на моето презентирање и време за дискусија и прашања. Мислам дека со едукациите на ова целна група ѝ се помогна, а и сè уште ѝ се помага со споделување информации меѓу самите корисници на дроги за тоа каква болест е туберкулозата и на кои начини се пренесува. Како што наведов претходно на едукациите имав конкретен случај на корисник на дроги кој бил лекуван во затвор и сега успешно се вклопи во општеството. Иако на почетокот, кога излезе од затвор, имаше стигма од одредени луѓе, како и предрасуди дека е болен од туберкулоза, со едукациите на корисниците на дроги докажавме дека се излекувал.

Со едукациите кои ги вршев успеав да им појаснам за туберкулозата, дека болеста се лекува и лекувањето е бесплатно! Туберкулозата, за жал, сè уште постои, но за неа постојат и лекови – антитуберкулотици – и во Македонија лекувањето е бесплатно!

Туберкулозата, за жал, сè уште постои,

но за неа постојат и лекови антитуберкулотици и во Македонија лекувањето е

бесплатно! drogi - politiki i praktiki

21

Давор Смиланов

Современи трендови на употреба на психостимулативни дроги и нови психоактивни супстанции во светот и во Република Македонија Психостимуланси или стимуланси се легални и илегални психоактивни супстанции што привремено ја подобруваат или засилуваат менталната, физичката функција или двете. Често се нарекуваат кревачи (uppers), обратни по дејство во споредба со опијатите или депресантите означени како спуштачи (downers). Состојба со употреба на дроги во Македонија

Авторот е доктор по медицина. Дипломирал општа медицина на Медицинскиот Факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, Република Македонија. Д-р Давор Смиланов раководи со Медицинскиот сервис во Центарот за намалување на штети во Капиштец кој е дел од Програмата за намалување на штети на Здружението ХОПС – Опции за здрав живот Скопје. Има учествувано во бројни национални и регионални проекти, конференции и кампањи за намалување на штети од употреба на дроги.

22

Македонија 2015 година, 24 години по осамостојувањето од СФРЈ. Дрогите сè уште се табу-тема, корисниците на дрога сè уште стигматизирани и дискриминирани и покрај тоа што е јавна тајна дека дрогите, што легални што илегални, се користат во сите сталежи од општеството, од најсиромашните до најбогатите, од малку образовани до оние со високо образование, и млади и стари. Од работници, од администрација, од уметници, од економисти, од правници, од лекари, од инженери, од Полиција..., низата е долга. Културата на употреба на дроги во Македонија можеме да ја гледаме како онаа пред осамостојувањето, во 90-тите години, како и од 2000 година наваму. Афионот и канабисот, тутунот и алкохолот се присутни со векови на овие простори кои се плодна почва за нивно одгледување. Ако во 90-тите години Македонија како самостојна земја се соочи со епидемија од опијатски дроги и зависност, со почетокот на новиот милениум ни Македонија не беше исклучок од наплив на психостимулативни дроги како: таблети екстази, амфетамин и кокаин. Во институционални рамки употребата на дроги и на психоактивни

www.hops.org.mk

супстанции се третира како болест на зависност. Поради стигмите што се сè уште добро втемелени, особено во институционални рамки, дискрепанција меѓу корисник, зависник и дилер на дрога речиси и да не постои. МВР и медиумите известуваат сензационалистички дури и во случаи кога ќе пронајдат еден џоинт, количина од 0,2 грама канабис или мали количини на новооткриени дроги.

Експанзија на употреба на психостимулативни дроги и нови психоактивни супстанции Психостимуланси или стимуланси се легални и илегални психоактивни супстанции што привремено ја подобруваат или засилуваат менталната, физичката функција или двете. Често се нарекуваат кревачи (uppers), обратни по дејство во споредба со опијатите или депресантите означени како спуштачи (downers). Според светските и европските извештаи за дроги во денешно време во експанзија е употребата на нови психоактивни супстанции и психостимулативни дроги, и тоа амфетаминиски тип на стимуланси (АТС), таблети екстази и кокаин, секако тука е растението канабис што е на прво место по побарувачка и по користење,

Трендови

но и легалните и лесно достапни дроги кофеин (кафе) и никотин (цигари). Според податоците од светскиот Извештај за дроги од 2015 година на УНОДЦ (United Nations Office on Drugs and Crime) во периодот од 2009 до декември 2014 година во светот беа откриени 541 вид нови психоактивни супстанции (НПС) од кои 69 за првпат во 2014 година. Под нови психоактивни супстанции се подразбираат супстанции што не се контролирани од меѓународните конвенции за дроги и се наоѓаат во слободна продажба, особено преку интернет. Од почетокот на 80тите години, па до денес исковани беа повеќе термини со кои се дефинираше појавувањето на нови психоактивни супстанции како „дизајнерски дроги“ (Designer drugs), „клубски дроги“ (Club drugs), „истражувачки дроги“ (Research chemicals) и последната од низата кованици за новите дроги „легален хај“ (Legal highs). Листата на НПС вклучува

психоделици, стимуланси, емпатогени, канабиноиди, дисоцијактиви, пиперазини, седативи, анаболни стероиди и други. Во Извештајот на УНОДЦ од 2015 година наведено е дека до 2014 година повеќето идентифицирани НПС се: синтетски канабиноиди (39%), фенетиламини (18%), синтетски катинони (15%), триптамини (6%), пиперазини (4%), растителни дроги (4%), кетамини (1%) и други. Целта на појавувањето на нови психоактивни супстанции и прекурзори е да се отежне нивното откривање и да се избегнат постоечките регулативи. Откривањето и регулирањето има цел нивно снемување од илегалниот пазар, но тоа не е секогаш случај. Краткорочно регулираните супстанции потоа се заменуваат со нови со што се отежнуваат студиите за токсичноста на одредена супстанција и долгорочните штетни ефекти врз здравјето на луѓето.

Она што НПС ги прави опасни и проблематични е тоа што често се маркирани како „легални дроги“ сигурни за употреба, додека вистината може да е сосема поинаква. Со цел да се надитрат авторитетите, дистрибутерите ги рекламираат производите преку интернет и ги продаваат како нештетни секојденевни производи од типот на освежувачи за простории, сол за купки, миризливи стапчиња и сл. Често неинформираноста доведува до несакани случаи на предозирање. А оттука се јавува потрeбата да бидат достапни овие информации на јавноста бидејќи тоа е најдобриот начин да се превенира злоупотреба, медицински интервенции и смртни случаи. Во последниве неколку години само во Велика Британија бројот на смртни случаи поврзани со употребата на НПС се покачил од 9 случаи во 2007 година до 60 смртни случаи во 2013 година.

Достапните третмани на лекување и на одвикнување од дроги во Македонија сè уште се темелат на супституциски терапии и лекување на опијатска зависност. Но, постојат ли официјални информации за лица кои побарале помош поради проблеми со употреба на канабис, амфетамински тип на стимуланси и кокаин, што поради психички нарушувања, што поради предозирање?

drogi - politiki i praktiki

23

Заблуди поврзани со употребата на психостимулативните дроги и новите психоактивни супстанции Недостатокот на информации за новите дроги доведува до заблуда за нивното користење. На пр. синоним за таблета екстази е МДМА. МДМА (3,4-methylenedioxy-Nmethamphetamine) е стимулативна и ентактогена дрога од фенетиламинска и амфетаминска класа дроги. Чист МДМА се наоѓа во форма на кристал или прав. Првично е синтетизирана во 1912 година од хемичарот Антон Колиш (Anton Köllisch). Преку 65 години МДМА беше заборавена сè до повторното откривање од страна на американскиот хемичар и психофармаколог Александер Шулгин (Alexander Shulgin) кој ја популаризираше употребата на МДМА во психотерапијата во доцните седумдесетти години. Конечно во 1985 година стана контролирана супстанција кога масовно почна да се консумира во меинстримот и рејв заедницата.

Голем дел од запленетите таблети екстази на европскиот пазар продолжуваат да содржат други супстанции, а што не се изворно МДМА. Често се известува за присуство на амфетамин, на метамфетамин, на кофеин, мЦПП (m-chlorophenylpiperazine), БЗП (N-benzylpiperazine), мефедрон и ПММА (Parametoxymetamphetamin) самостојно или во комбинација со други супстанции, што значи дека не ретко тоа се НПС. Биохемиските лаборатории достапни во државава, што можат да го одредат составот на запленетите дроги, не ја информираат јавноста за составот и нивната чистота. Ова е сериозен минус во информирањето на крајните консументи, нешто што со години е воспоставена пракса и голем исчекор во намалување на штетите од употребата на психостимулативни дроги во западноевропските земји и во САД.

Слично со таблетите екстази се и т.н. „трипови”, картончиња со слика на нив, со димензии помали од 1 цм и импрегнирани во течност која нормално треба да содржи психоделична дрога ЛСД. Но, денеска постојат и други формули кои по дејството можат да наликуваат на ЛСД, но не се, а се откриваат во запленетите „трипови“. Таков случај имавме и во Македонија кога во 2014 година беа запленети „трипови“ што содржеа 25CNBOMe – дериват на фенетиламински психоделик 2Ц-Ц, откриен во 2003 година од Ралф Хеим (Ralf Heim) на Free University (Фри јуниврсити) во Берлин. Оваа хемиска формула нема историјат на употреба сè до 2010 година кога за првпат се појави на пазарот. Истата година во друг случај во Скопје беа запленети „трипови“ што содржеа 25INBOMe психоделична дрога од истата класа на дрога како 25C-NBOMe, а чија токсичност и штетно дејство предизвика предозирање и неколку смртни случаи во Австралија и во САД. Од новите психоактивни супстанциии, исто во 2014 година, во два наврати во Битола беше откриена непозната прашеста материја во која по биохемиските анализи беше детектиран метилен-диокси-пировалерон (МДПВ), нерегулирана супстанција во РМ од групата на синтетски катинони со стимулативно дејство на ЦНС.

Од новите психоактивни супстанциии, исто во 2014 година, во два наврати во Битола беше откриена непозната прашеста материја во која по биохемиските анализи беше детектиран метилен-диокси-пировалерон (МДПВ), нерегулирана супстанција во РМ од групата на синтетски катинони со стимулативно дејство на ЦНС.

24

drogi - politiki i praktiki

Трендови

Нови трендови, нови дроги, нови потреби Достапните третмани на лекување и на одвикнување од дроги во Македонија сè уште се темелат на супституциски терапии и лекување на опијатска зависност. Но, постојат ли официјални информации за лица кои побарале помош поради проблеми со употреба на канабис, амфетамински тип на стимуланси и кокаин, што поради психички нарушувања, што поради предозирање? Во недостиг на овие информации потребна е сериозна студија и размена на искуства од поразвиените земји за соочување со овие проблеми, а во иднина може да се очекува тренд на уште поголема потреба од ваков тип на третман. Според податоците од светскиот

Извештај за дроги од 2015 година на УНОДЦ (United Nations Office on Drugs and Crime) процентот на лица кои побарале третман поради проблеми со употреба на дроги во последната декада укажува дека корисници кои првпат се јавиле за третман се во најголем процент корисници на канабис и на амфетамини. Можеби тоа може да се нарече среќа, но во Македонија сè уште нема наплив на нови психоактивни супстанции. Станува збор за ретки исклучоци и релативно мали количини. Сето ова оди во прилог на тоа дека Македонија е мал пазар и надвор од оските на транспорт и на дистрибуција. Достапноста на интернет продавници каде што се продаваат НПС е можна, но особено испораката е посложена поради фактот што не сме земја-членка

на ЕУ каде што се либерализирани транспортот и испораката на стоки. Прашање на време е кога оваа состојба ќе се промени, а со самото тоа и дали сме подготвени да се соочиме со предизвиците што ги носат тие. Покрај соодветниот медицински третман, рехабилитација и превенција на несакани последици, веќе се јавува потреба од навремено информирање, едукации, прилагодени модели на намалување на штети за општата и ризичните популации, а особено на оние кои првпат ќе дојдат во контакт со дроги, а уште повеќе со некоја нова психоактивна супстанција!

Целта на појавувањето на нови психоактивни супстанции и прекурзори е да се отежне нивното откривање и да се избегнат постоечките регулативи.

www.hops.org.mk

25

Наташа Бошкова (учесничка и организаторка)

Адвокатура на маргините во Македонија

Од 2011 година, Фондацијата „Отворено општество“ поддржува единствен глобален собир на адвокати кои работат со маргинализирани заедници како што се: луѓето кои употребуваат дроги, сексуалните работници, лезбијките, гејовите, бисексуалците и транс луѓето. Настанот „Адвокатура на маргините“ (Lawyering on the margins) обединува адвокати од различни земји во светот кои преку правото придонесуваат за општествена промена. Првата средба беше одржана во 2011 година во Копенхаген, втората во 2012 година во Кејп Таун, третата во 2014 година во Ванкувер. Оваа година Фондацијата „Отворено општество Македонија“, Здружението ХОПС ‒ Опции за здрав живот Скопје и Коалицијата „Сексуални здравствени права на маргинализираните заедници“ Скопје организираа четврта по ред

26

www.hops.org.mk

средба „Адвокатура на маргините“ што се одржа во Охрид и во Скопје. На настанот учествуваа 40 адвокати и правници од: Македонија, Канада, САД, Ирска, Босна и Херцеговина, Романија, Русија, Киргистан, Украина, Индија, Швајцарија, Кенија, Уганда, Танзанија, Мексико, Гватемала, Венецуела и Ел Салвадор. Адвокатите имаа можност да се сретнат, да се вмрежат и да учат едни од други за успесите, предизвиците, стратегиите, како и за целите кон кои тежнееме ‒ да им обезбедиме пристап до правдата на маргинализираните заедници. Настанот траеше четири дена, но она што е најзначајно за нас како учесници е дека тој ни овозможува да изградиме стратегија за меѓусебна поддршка во нашата идна работа и како во меѓувреме да го прошириме ова движење на адвокати кои стратешки застапуваат за општествени промени.

Настани

„Адвокатура на маргините“ е динамичен форум на кој секој има можност да зборува за својата работа, но и да научи од туѓите искуства. Учесниците кои досега немале прилика да работат со некоја од маргинализираните заедници имаат можност на сесијата „Сè што сакаш да знаеш за сексуалната работа, употребата на дрогите или трансродноста, но си се плашел да прашаш”, во помали групи, да научат нешто повеќе, но и да се инспирираат да ја прошират својата работа со овие луѓе. Инспиративно е да се слуша и да се учи од искусни адвокати кои работат на меѓународно ниво и ги следат светските трендови во политиките за дроги, регулирањето на сексуалната работа и развојот на правната рамка за заштита на правата на транс луѓето. Сознанието дека и покрај рестриктивните закони против хомосексуалците во Уганда,

наши колеги наоѓаат начин да ја зајакнат заедницата и заедно да работат на нивно укинување, е поттик да се биде истраен во борбата против хомофобијата и трансфобијата во Македонија. Понатаму слушнавме за животот на околу 6 милиони луѓе зависни од дрога кои немаат пристап до метадон, а избегнуваат да ги користат услугите на неколкуте програми за размена на стерилна опрема за инјектирање поради страв од прогон и казнување како резултат на строгата казнена политика против луѓето кои употребуваат дроги во Русија. Од друга страна интересно е да се следи развојот на настаните во пресрет на специјалната сесија на Генералното собрание на Обединетите нации во 2016 година посветена на дрогите, посебно во земјите со репресивни политики за дроги, во кои спаѓа и Македонија. Во таа смисла, сè погласни се препораките

drogi - politiki i praktiki

за потребата од хуманизирање на политиките за дроги и обезбедување на пристап до лекување за луѓето зависни од дрога. Судовите во Европа, посебно Европскот суд за човекови права, дадоа значаен придонес во развојот на правата на сексуалните и на родовите малцинства во земјитечленки на Советот на Европа. Колеги со долгогодишно искуство во оваа област зборуваа за растечкиот тренд на држави кои усвојуваат закони со кои правно се признава потврдувањето на родот кај транс луѓето и се олеснува пристапот до здравствени услуги. На настанот беа презентирани стратегии и аргументи што се применети при застапување за правата на транс луѓето. Овие стратегии можат да се применат и во нашиот контекст во кој постои правен вакуум и целосна невидливост на оваа заедница.

27

Македонија првпат е домаќин на ваква средба, па ова беше одлична можност колегите од другите земји да се запознаат со комплексниот политички, економски и социјален контекст во кој работиме, а кој најмногу ги засега маргинализираните заедници. За таа цел беа посетени организации низ градот Скопје што директно работат на давање услуги на луѓето кои употребуваат дроги, сексуалните работници, ЛГБТИ луѓето и Ромите. Во рамките на четиридневниот собир беше организиран и завршен јавен настан на кој се презентираa неколку примери на добри практики од светот што им помогнале на

28

маргинализираните заедници да добијат пристап до правдата и да се вклучат во правното застапување за подобрување на здравјето. Јавната трибина беше одлична можност да се мобилизираат останатите колегиправници, меѓународни и национални организиции, институции и експерти, да дадат поддршка на движењето Адвокатура на маргините и да се вклучат во општествена промена преку стратешко застапување на случаи на повреда на правата на маргинализираните заедници. Присуството на брилијантни адвокати во земја во која не се почитуваат човековите права претставува

www.hops.org.mk

инспирација за нас кои заедно со маргинализираните луѓе работиме на заштита на повредите на човековите права врз луѓето кои употребуваат дроги, сексуалните работници и луѓето со различни сексуални и родови идентитети. Невозможно е искуството и впечатоците од динамична средба како што е „Адвокатура на маргините“ да ги собере во еден текст, но можам да заклучам дека беше продуктивно, мотивирачки и забавно.

Настани

29

Влатко Деков

Мишел Фуко за дрогите

Авторот е магистрант на социјална политика. На полето на зависностите работи четиринаесет години. Има развиено најголем дел од програмите за намалување на штети во Македонија. Во моментов раководи со ЦЕДИ – Центарот за едукација, документирање и истражување при ХОПС. Автор е на голем број трудови, публикации и истражувања. Активист е за човекови права на маргинализираните заедници и членува во повеќе национални и меѓународи комисии, тела и стручни форуми меѓу кои и форумот за дроги при Европската комисија во Брисел. Од 2014 година е член на Управниот одбор на Евро-азиската мрежа за намалување на штети од употреба на дроги.

30

Многу личности значајни за филозофијата и современата мисла зборувале за дрогите. Еден од нив е познатиот француски филозоф Мишел Фуко кој во неколку интервјуа без задршка зборува за дрогите. Во интервју за еден канадски магазин Фуко зборува за културата на задоволството и, покрај останатото, се осврнува на тоа што може дрогата да придодаде на таа култура. „Мораме да ги пробаме дрогите, тие се сега дел од нашата култура. Исто како што постои добра и лоша музика, така има добри и лоши дроги. Па така, како што не можеме да кажеме дека сме против музиката, не можеме да кажеме дека сме против дрогите”. Веројатно искуството на Фуко со добрите дроги не е ограничено само на неколкуте стебла марихуана кои ги одгледувал на својот балкон во Париз. Клод Моријак раскажува за еден разговор со него од 1975 година и забележува: „ЛСД, кокаин, опиум, сè има пробано, освен хероин, но нема ли и нему да му подлегне во неговата сегашна ситуација“. Неговиот пријател, историчарот Пол Вејне, се сеќава на случката која му ја раскажал самиот Фуко. Имено, Фуко се наоѓал под дејство на опиум кога во јули 1978 година го удрил еден автомобил пред неговиот стан во Париз. Кога го одвеле во болница побарал да ја информираат актерката Симона Сињоре на која требал да ѝ предаде текст за некоја петиција (Фуко бил активист и постојано учествувал во подготовки на документи, на петиции, на улични

www.hops.org.mk

протести итн). Таа се запрепастила кога некој полицаец извинувајќи се што пречи преку телефон и рекол „Некој г. Фуко сакаше да Ве информирам дека имал сообраќајна несреќа”. „Вие не знаете кој е тој? ‒ викнала на цел глас. „Па тој е најголемиот француски филозоф”. Во разговор со Тијери Волсел, Фуко и неговиот млад соговорник опширно зборувале за дрогата што ја „деанатомизира локализацијата на задоволството”. „Апологија на оргазмот, мене ми изгледа како уште еден начин на локализирање во сексуалните можности на задоволствата на кои некои супстанции како ʾyellow pillʿ или кокаин овозможуваат тие задоволства да се распрснат и да се прошират по целото тело, и тогаш телото станува глобално место за глобално задоволство”. Значи дрогата е оператор на тоа „умножување и зајакнување” на задоволството што Фуко има намера да го практикува и развива и што, секако, нè упатува на она арс еротика (ars erotica) што тој во „Волја за знаење“ ја спротивставува на scientia sexualis.

Перспективи

drogi - politiki i praktiki

31

КРАТКИ ВЕСТИ Простории за безбедна употреба на дроги во Франција.

2015 година, францускиот Сенат усвои нов Закон за здравство во кој, меѓу останатото, е предвидено отворање на простории за безбедна употреба на дроги. И покрај спротивставувањето на конзервативните сенатори, мнозинството сенатори во Сенатот го поддржале членот од Законот со кој се предвидува отворање на простории за безбедна употреба на дроги во шестгодишен пробен период. Наспроти конзервативните сенатори, кои овие простории ги нарекуваат „предворја на смртта“, поддржувачите своите ставови ги поткрепуваат со искуствата од други земји во Европа, во Австралија и во Канада со кои се потврдуваат многубројните предности за заштита на животот и здравјето на луѓето кои употребуваат дроги, но и на пошироката заедница. Во Франција се евидентирани околу 80.000 луѓе кои инјектираат дроги и околу 100 смртни случаи поради опијатно предозирање годишно. Се очекува дека постоењето на просториите за безбедно инјектирање ќе го намали бројот на случаи на опијатно предозирање и ќе овозможи похумани услови за третман на луѓето кои употребуваат дроги. Неодамна и во Бугарија беше започната иницијатива за отворање на простории за безбедна употреба на дроги. (Извор: Drug Reporter)

Од октомври 2015 година налоксонот во Англија ќе биде подостапен.

Oд 1 октомври 2015 година сите овластени служби за третмани за дроги во Англија ќе можат да дистрибуираат налоксон за сите кои имаат потреба од овој лек. Надлежните во Англија конечно ги прифатиле сугестиите од стручните лица за предностите на послободната дистрибуција на налоксон за заштита од опијатно предозирање. Со овој Закон налоксон ќе можат да добијат сите кои сметаат дека со тоа можат да спасат нечиј живот. Се очекува дека послободната дистрибуција на налоксон ќе претставува особена поволност за луѓето кои инјектираат дроги, за нивните семејства и пријатели, за угостителите и за сите кои можат да се најдат во ситуација да спасат нечиј живот. Луѓето кои ќе добиваат налоксон ќе бидат обучувани како правилно да го употребуваат лекот. И покрај тоа што налоксонот е безопасен за каква било друга употреба, надлежните не дозволуваат да се дистрибуира надвор од овластените служби за третмани за дроги. (Извор: Drink and Drugs News)

32

www.hops.org.mk

Кратки вести

Со програмите за намалување на штети, Вашингтон спасува животи и заштетува пари. Со математички пресметки е утврдено дека во Вашингтон ДЦ, САД, блaгодарение на дистрибуцијата на стерилен прибор за инјектирање за луѓето кои инјектираат дроги за само две години била спречена појава на 120 нови потенцијални случаи на ХИВ. Со спречување на ширењето на ХИВ, Вашингтон успеал да заштеди 45,6 милиони долари, а тоа е само дел од потенцијалните трошоци за третман на луѓето кои живеат со ХИВ/СИДА. Вашингтон ДЦ претходно одбивал поддршка за програмите за намалување на штети, но локалните власти увиделе дека придобивките се далеку поголеми од одржувањето на конзервативните ставови за привлекување гласачи. Во САД сè повеќе сојузни држави ги напуштаат конзервативните политики за дроги и ги поддржуваат програмите за намалување на штети. (Извор: Newsweek)

Црни денови за програмите за намалување на штети во Полска. Фондацијата за намалување на штети од Варшава, Полска, се соочува со можно затворање поради одбивањето на понатамошната поддршка од локалната самоуправа. На претставникот на Фондацијата му било одговорено дека „се среќни што досега добивале поддршка“. Локалната самоуправа одбива дури и да ѝ изнајми простории за работа на Фондацијата. Иако декларативно Полска ги одобрува и ги поддржува програмите за намалување на штети, во практика се покажува дека земјата е под влијание на доминантните католички конзервативни вредности и на здруженијата за борба против дрогите. Полското Национално биро за превенција на дроги е немоќно во споредба со ингеренциите на локалната самоуправа на Варшава и не може да им даде соодветна поддршка на програмите за намалување на штети. Наспроти ова, Фондацијата за намалување на штети, најголема од ваков вид во Полска, е осамена во напорите за згрижување и услужување на луѓето кои употребуваат дроги во Варшава, соочена со отпорите на моќните конзервативни политички струи. (Извор: Drug Reporter)

drogi - politiki i praktiki

33

Кратки вести

И Бутан воведува лекување со супституциска терапија за луѓето зависни од дроги. На 14 август 2015 година, министерот за здравство на Бутан го отвори првиот центар за зависности од дроги и алкохол. Ова е првпат во историјата на Бутан да се отвора центар од ваков вид, а главната причина е намерата на Владата на Бутан да им помогне на луѓето, а преку тоа да ја намали употребата на дроги и на алкохол. Во изјавата, меѓу останатото, се наведува дека само во последните шест месеци во Бутан имало 27 смртни случаи поради предозирање со дроги. Со отворањето на центарот за зависности, луѓето зависни од опијати ќе добиваат супституциска терапија со бупренорфин со што ќе се намалат смртноста и другите штетни последици од употребата на дроги. Центарот за зависности е отворен со поддршка од Канцеларијата за дроги и криминал на Обединетите нации. (Извор: Kuensel)

Центри за лекување зависности раководени од луѓето кои употребуваат дроги. Во Индија постојат повеќе од 150 центри за лекување на зависнсоти од дроги со примена на супституциска терапија раководени од здруженија на граѓани, а слични програми постојат и во сите државни болници во петте главни градови. Сепак, и покрај сите напори, Индија е далеку од тоа да ги исполни потребите за помош на луѓето кои употребуваат дроги. Луѓето кои бараат помош за себе или за своите блиски се соочуваат со дискриминација, некомпетентност, игнорирање и недостаток на можности за рехабилитација. За надминување на слабостите се најавува вклучување на луѓето кои употребуваат дроги во дизајнирање на новите центри за зависности. (Извор: India HIV/AIDS Alliance)

Предлог до британската Влада за декриминализација на дрогите. Во август 2015 година, Сепратеничката група за реформа на политиката за дроги во британското Собрание (The All Party Parliamentary Group for Drug Policy Reform) упати предлог за декриминализација на дрогите и за испитување на можностите за контролирана продажба на канабис. Сепратеничката група својот став го засновува на искуствата од Португалија, Уругвај, Боливија и поедини федерални единици на САД кои потврдуваат дека со воведување хумани политики за дроги се намалуваат употребата на дроги и криминалот, а се подобрува општата благосостојба на населението. Заменичката-претседавач на Сепратеничката група за реформа на политиката за дроги, бароницата Мичер, изразила надеж дека Владата ќе го разгледа предлогот и ќе ги прифати препораките, но портпаролот на Владата изјавил дека оваа Влада нема намера да ги декриминализира или легализира дрогите. (Извор: ITV)

34

drogi - politiki i praktiki

Кратки вести

Дилеми за забраната на новите психоактивни супстанции во Велика Британија. Велика Британија ја разгледува можноста за целосна забрана за продажба на нови психоактивни суспстанции, следејќи го примерот на Ирска од 2010 година. Овие дроги, познати под називот легални дроги (legal highs), во Британија се достапни во слободна продажба во т.н. „хед шопови“ (head shops), но загрижени поради многуте несреќни завршетоци надлежните планираат да воведат целосна забрана за нивна продажба. Со ова се отвораат дилемите дали новите психоактивни супстанции треба да се забранат или да се бараат посоодветни решенија. Така, додека некои ја поддржуваат забраната, други предупредуваат дека продажбата на новите психоактивни супстанции ќе се префрли на црниот пазар. Претставниците на центрите за лекување зависности предупредуваат дека на тој начин можеби ќе се заштити една заедница, но ќе се зголеми штетата кај друга заедница. Еден од клучните аргументи на противниците на забраната е дека во Ирска, по забраната, употребата на новите психоактивни супстанции во 2014 година е зголемена за 6% во споредба со 2011 година. (Извор: The Guardian)

www.hops.org.mk

35

Тема на бројот:

Зошто е битна едукацијата?

drogi - politiki i praktiki

www.hops.org.mk

36

Препорачуваме

Книга: Сајмон Вернер Текст, дроги и рок ен рол: Битниците и рок-културата Simon Warner Text and Drugs and Rock ‘n’ Roll: The Beats and Rock Culture Сајмон Вернер, новинар, радиоводител и предавач на студиите за популарна музика на Универзитетот во Лидс, Обединето Кралство, во своето дело „Текст, дроги и рок ен рол“ пренесува голем дел од културната историја на генерацијата битници и нивното влијание врз подоцнежните супкултури. Енергијата на битовата генерација од средината на дваесeттиот век има извршено огромно влијание врз музиката, особено врз појавата и развојот на рок-културата во следните неколку децении. Нишките кои ги поврзуваат Вилијам Бероуз, Џек Керуак, Ален Гинсберг и останатите битници од четириесеттите години на ХХ век со Боб Дилан, Битлси, Дејвид Боуви, Курт Кобејн и останатите претставници на рок-културата која почнува да се развива од шеесеттите години на ХХ век влијаеја и на глобалната политиката во тој период. А прегледите за влијанијата на дрогите, за важноста на политиката, за улогата на религијата и за потрагата по духовност, за подемот на контракултурата и за развојот на супкултурите, кои се составен дел на овие две од најреволуционарните уметнички движења, го прават ова четиво особено интересно за сите вљубеници во културната историја на ХХ век.

Филм: Олдос Хаксли Гравитацијата на светлината Aldous Huxley The Gravity of Light

Овој документарен филм овозможува седумдесетминутна екскурзија низ терасите на свеста на Олдос Хаксли, еден од луѓето кои го обележаа дваесеттиот век и човек чии творби сè уште претставуваат инспирација за науките и уметностите. Хаксли е еден од оние луѓе кои на светската јавност ѝ покажаа дека некои луѓе не употребуваат дроги за да избегаат од постоечката стварност, туку за да ја согледаат од поинаква перспектива. Токму тоа се прикажува во овој документарен филм – за отворање на „вратите на перцепцијата“ и за уверувањето на Хаксли дека човекот има способност овој свет да го види онаков каков што навистина е, а не да го гледа низ превезот на сопствените концепти.

37

Најнови публикации:

38

drogi politiki i praktiki

Тема на бројот:

Зошто е битна едукацијата?

Пријатели:

Студентска организација

www.hops.org.mk

39

http://supportdontpunish.org

„Дали сè уште имаме универзални вредности? Да, имаме, но не треба да ги земаме здраво за готово. Треба внимателно да ги обмислиме. Треба да ги браниме. Треба да ги зајакнеме. И треба да најдеме волја да живееме според вредностите зад кои стоиме – во нашите приватни животи, во нашите локални заедници, во нашите татковини и во светот“. Кофи Анан.

Кога нема едукација – имаме предрасуди! www.hops.org.mk