rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr FOKUS PÅ MUNDTLIGHED I 7.-8. KLASSE rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr
t i d r e t e d Or
PERNILLE HARGBØL MADSEN
ORDET ER DIT
FOKUS PÅ MUNDTLIGHED I 7.-8. KLASSE
stemme og kropssprog fortælling oplæsning samtale og debat fremlæggelse.
LÆR AT
bruge din stemme og dit kropssprog variereret tale om mundtlige tekster og deres genretræk planlægge og producere mundtlige tekster lytte aktivt til andre og stille spørgsmål begrunde din egen mening give og modtage respons tænke over, hvad du har lært.
Ordet er dit
LÆR OM
DANSKLÆRERFORENINGENS FORLAG
ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Pernille Hargbøl Madsen
ORDET ER DIT FOKUS PÅ MUNDTLIGHED I 7.-8. KLASSE
DANSKLÆRERFORENINGENS FORLAG
aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa Indhold aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa STEMME OG KROP 5 aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa FORTÆLLING 20 aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa OPLÆSNING 36 aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaa Forord
Det kan du lære 6 Kunsten at tale 6
God til at fortælle 8 Indstilling 10
Færdigheder 13 Viden 16
Hvad har du lært? 19
Det kan du lære 20
At fortælle et menneske 20 Klar til at fortælle 22
Fortæl om dig selv 24
Fortæl om en anden 28 Fortæl om en kendt 32 Hvad har du lært? 35
Det kan du lære 36
Opslugende oplæsning 36 Artikulation 38
Betoning og tryk 40 Varieret tempo 44 Stemmeføring 46
Hvad har du lært? 47
aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa SAMTALE OG DEBAT 48 aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa FREMLÆGGELSE 66 aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa Det kan du lære 48
Kommunikation 48
At handle gennem sproget 50 Hverdagens samtaler 52 Kontaktsamtalen 54 Emnesamtalen 55
Debatsamtalen 58
Hvad har du lært? 65
Det kan du lære 66 Den gode tale 66 Fem faser 68
1. Inventio 69
2. Dispositio 71 3. Elocutio 75
4. Memoria 78 5. Actio 82
Hvad har du lært? 84 Alt i alt 85
ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg ggggggggggggggggggggg
aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa Forord aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa DU VIL MØDE DISSE IKONER aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaa Denne bog handler om det mundtlige sprog. Du skal arbejde med forskellige typer af mundtlige tekster, fx fortælling, oplæsning, debat og fremlæggelse.
I arbejdet med bogen kan du lære en masse om dig selv, og du kan blive bedre til at fortælle, læse op, debattere og fremlægge. Meget af det, du lærer, kan du bruge i dine andre fag, og du vil også kunne bruge det udenfor skolen.
I
r pe
u gr p
I klassen
I grupper
God arbejdslyst!
t og o
Al
I
en
as kl s
To
Gennem bogens kapitler kommer du både til at tale om det mundtlige sprog og til at bruge det mundtlige sprog. Og du skal både tale til andre og med andre. Ved at bruge sproget og ved at samtale om det udvikler du dig selv og dit mundtlige sprog.
en e
To og to
Alene
ark
2
Arbejdsark
Video eller lydfil
bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb DET KAN DU LÆRE bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb KOMMUNIKATION bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb
SAMTALE OG DEBAT I dette kapitel skal du
Du skal øve dig i
arbejde med samtale
og debat.
l at lytte til andre l at undersøge og deltage i samtaler l at begrunde dine menin ger l at udtrykke din holdning .
Samtale er en kommunikationsform, som er grundlæggende for vores måde at omgås hinanden på. Vi taler sammen for at løse opgaver, at sige vores mening, for at holde kontakt, for at spørge om noget og for at skabe relationer.
Når vi taler sammen, skal vi både kunne tale og lytte og sætte os ind i andres tankegang. Der er også en række uskrevne regler for samtalens forløb og for, hvad er passer sig i situationen, som det er godt at følge.
48
bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb a. Hvad er en god samtale? bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb b. Turtagning bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb TEGN PÅ TURTAGNING bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb I
en
as kl s
Tal om at samtale. • Hvad er vigtigt, for at en samtale er god? • Hvad gør en samtale dårlig? • Hvilken betydning har konteksten? • Hvilken betydning har samtalepartneren? • Hvilke uskrevne regler kender I?
I
en
as kl s
I en god samtale skiftes vi til at tale og til at lytte. Det kaldes turtagning. Tal om tegnene på turtagning. Bruger I dem? Bruger I andre? Prøv at lægge mærke til turtagning i jeres samtaler i klassen i en periode.
At tage ordet • ved at afbryde • ved at tale i munden på den anden • ved at suge luft ind, så det kan høres • ved at gestikulere og se ivrig ud • ved at læne sig frem. At få ordet • ved at blive stillet et spørgsmål • ved at den anden holder pause • ved at den anden ser direkte på dig • ved at den anden sænker stemmen • ved at den anden læner sig tilbage.
49
bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb AT HANDLE GENNEM SPROGET bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb Når vi siger noget og taler til andre, så udfører vi samtidig en handling. Vi gør noget med sproget. Det kalder man en sproghandling. Der er fire typer af sproghandlinger, vi bruger mest.
50
SPROGHANDLING
INDHOLD
EKSEMPEL
Informerende
Hvad afsenderen ved
Vi skal have lasagne til aftensmad
Selvfremstillende
Hvad afsenderen synes
Jeg elsker lasagne
Regulerende
Hvad afsenderen vil
Jeg vil gerne have lasagne til aftensmad
Samtaleregulerende
Får samtalen til at glide
Nok om mig, hvad synes du egentlig om lasagne?
bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb a. En indirekte sproghandling bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb b. Pak budskabet ind bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb I
en
as kl s
Nogle gange siger vi ikke tingene helt direkte. Vi siger noget, men vi mener noget mere eller noget lidt andet. SĂĽ skal modtageren kunne afkode den indirekte sproghandling ud fra situationen.
Hvilken sproghandling udfører personen med sin replik? Hvis I medtÌnker situationen, hvad tror I sü den indirekte sproghandling er? Kan replikken opfattes som alle fire sproghandlinger? Forklar hvordan.
I
r pe
u gr p
Afprøv, hvor mange forskellige müder I kan udtrykke disse sproghandlinger pü, uden at I siger det direkte.
At bede om en is. At fü nogen til at klø dig pü ryggen. At give en undskyldning.
51
rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr FOKUS PÅ MUNDTLIGHED I 7.-8. KLASSE rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr
t i d r e t e d Or
PERNILLE HARGBØL MADSEN
ORDET ER DIT
FOKUS PÅ MUNDTLIGHED I 7.-8. KLASSE
stemme og kropssprog fortælling oplæsning samtale og debat fremlæggelse.
LÆR AT
bruge din stemme og dit kropssprog variereret tale om mundtlige tekster og deres genretræk planlægge og producere mundtlige tekster lytte aktivt til andre og stille spørgsmål begrunde din egen mening give og modtage respons tænke over, hvad du har lært.
Ordet er dit
LÆR OM
DANSKLÆRERFORENINGENS FORLAG