20ste jaargang • nummer 8 • september 2009
Chris nieuwsbrief
“Hier op aarde zou ze een moeilijker leven hebben gehad” Hoe Annemieke het verlies van haar zusje verwerkte Annemieke was vier jaar toen haar zusje Rozemarijn overleed. Rozemarijn werd met het Downsyndroom geboren en moest kort na haar geboorte een openhartoperatie ondergaan. Vervolgens kreeg ze acute leukemie. Ze was een half jaar oud toen ze aan de complicaties hiervan overleed. Annemieke is inmiddels 24, maar weet zich Rozemarijn nog goed te herinneren. “Ik vond het leuk om een zusje te krijgen. Ik ging in die tijd ook voor het eerst naar school. Na school ging ik vaak bij een vriendinnetje spelen. Dat was natuurlijk omdat mijn ouders naar het ziekenhuis moesten, maar ik vond het leuk. Als ik naar het ziekenhuis ging, nam ik mijn pop mee en speelden mijn broer en ik op haar na wat er allemaal met Rozemarijn gebeurde.”
Overlijden Annemieke was er niet op voorbereid dat haar zusje zou overlijden. “Mijn ouders trouwens ook niet,” vertelt ze. “Ik denk dat ze tot de laatste dag geloofd hebben dat ze het zou overleven. Ik snapte het ook niet. Toen mijn moeder zei dat ik haar voor de laatste keer een kusje moest geven, deed ik dat op een manier alsof ze gewoon nog leefde. Bij de begrafenis vond ik het alleen maar leuk dat er zoveel mensen waren. Ik weet nog dat ik naar mijn moeder riep: ‘Kijk eens wie er is!’”
Vragen In de maanden die volgen gaat Annemieke, zo klein als ze is, toch nadenken over het sterven van Rozemarijn. “Als ik naar bed ging, stelde
ik mijn moeder vragen. Ik zag bijvoorbeeld de kleertjes van Rozemarijn. Ik dacht dat die inmiddels niet meer pasten en vroeg hoe dat nou moest in de hemel. Mijn moeder zei dat Rozemarijn in de hemel in haar blootje liep. Dat vond ik maar niets. Later zei ik tegen mijn moeder dat de Here God vast wel een T-shirtje voor haar had.” Enkele maanden na het overlijden van Rozemarijn gaat Annemiekes cavia dood. “Daar huilde ik een paar dagen lang om. Mijn moeder vond dat maar niets, maar ik denk nu dat ik ook om Rozemarijn huilde.”
Ten goede gekeerd Op de vraag of ze het overlijden van haar zusje inmiddels heeft verwerkt, antwoordt Annemieke: “Niet helemaal. Ik woon nog thuis en zie de pijn bij mijn moeder. Voor mezelf heb ik het een plekje kunnen geven. Dat komt door mijn geloof. Ik weet dat Rozemarijn in de hemel is. God heeft wat er gebeurd is ten goede gekeerd. Door het overlijden zijn mijn ouders heel bewust christen geworden. Ik denk ook dat het beter is voor Rozemarijn. Hier op aarde zou ze een moeilijker leven hebben gehad.”
PRAKTISCH
Rouwverwerking Hoe het werkt en wat u kunt doen
Deze nieuwsbrief gaat over rouwverwerking. Dat is eigenlijk een raar woord; het verwerken van rouw. Het gaat om het verwerken van verlies en dat doe je al rouwend. Iedereen komt daar op een gegeven moment mee in aanraking. Kinderen ook. Sommigen verliezen al op jonge leeftijd een geliefd persoon (of, weliswaar van een andere orde maar toch: een geliefd huisdier). Dat betekent voor kinderen nogal wat. Maar niet alleen voor de kinderen zelf, ook hun directe omgeving krijgt daar mee te maken. En omdat kinderen heel anders rouwen dan volwassenen, is het belangrijk dat de volwassenen in de omgeving van een kind daar oog voor hebben en waar nodig op in kunnen spelen… Want kinderen stellen hun eigen rouwproces wel afhankelijk van de volwassenen in hun omgeving. Eén van de meest opvallende aspecten van rouwen bij kinderen, is dat het vaak in korte heftige perioden gaat. Het ene moment huilen ze samen met de andere familieleden mee, het volgende moment kondigen ze aan dat ze buiten gaan voetballen. Alsof er niets gebeurd is. Dat kan heel kwetsend overkomen bij volwassenen, maar zo bedoelt een kind het natuurlijk niet. Wij pleiten er voor dat we in onze kerken meer oog krijgen en zorg zullen hebben voor die kinderen die met rouwverwerking te maken krijgen. Laten we ze in onze voorbede opnemen. Ze hebben het nodig! Gods zegen gewenst.
Drs. Rob Hondsmerk Directeur Kinder- en Jeugdzorg
Thea. Ze heeft al een aantal jaren contact met ons en woont in een pleeggezin. Haar pleegvader is ernstig ziek. Dit is voor Thea een erg confronterende situatie die haar aan het verleden herinnert. We bidden voor het hele gezin dat zij de rust, vrede en genezing van God mogen ervaren.
Rouwverwerking is een proces dat op gang komt na een verlies. Dit proces gaat bij kinderen en tieners anders in zijn werk dan bij volwassenen. Maar hoe werkt dat dan precies? En wat kunt u doen voor kinderen en tieners die rouwen? In dit artikel geven wij antwoord op deze en andere belangrijke vragen rondom rouwverwerking bij kinderen en tieners. Wanneer iemand door een rouwproces gaat, is deze persoon bezig het verlies te verwerken. Dit wil echter niet zeggen dat ieder verlies volledig wordt verwerkt. Een verlies draagt een mens vaak een leven lang met zich mee. Veel volwassenen denken dat kinderen alleen rouwen bij een sterfgeval. Maar ook bij een verhuizing, na een echtscheiding en bij het gemis van een dier is er bij kinderen vaak sprake van een rouwproces.
Geef kinderen de ruimte Kinderen, en soms ook tieners, worden vaak door hun ouders en omgeving ‘beschermd’ tegen een verlies. Ze worden niet betrokken bij het verlies van bijvoorbeeld een opa of oma of ze worden pas later geconfronteerd met het verlies. Hiermee wordt een kind of tiener echter niet beschermd. Het zorgt alleen maar voor uitstel van het rouwproces. Een proces waar ze vroeg of laat toch doorheen moeten. Geef kinderen daarom de ruimte om te rouwen en schrik niet van heftige reacties zoals boosheid, verdriet,
Wilt u met ons bidden voor: Harmen, die in een pleeggezin zit. Door gebeurtenissen in zijn verleden vindt hij het heel moeilijk om zijn pleegouders te vertrouwen. Bid dat het vertrouwen in zijn pleegouders zal groeien en vooral dat hij zal leren om zijn vertrouwen op God te stellen.
schuldgevoelens en agressie. Door geen ruimte te geven aan de gevoelens die bij rouw horen, kunnen zelfs ontwikkelings- en gedragsstoornissen ontstaan. Opgekropte emoties zullen later op een andere manier een uitweg zoeken.
Het rouwproces Ieder mens moet tijdens een rouwproces het verlies leren aanvaarden, zich aanpassen aan de nieuwe situatie en uiteindelijk het verlies een plaats geven in het dagelijks leven. Hóe iemand dit doet, verschilt per persoon en per leeftijdscategorie. Een peuter die met een verlies te maken krijgt, zoekt troost bij
Samen met een kind/tiener lezen over overlijden en rouw in de Bijbel • • • •
1 Thessalonicenzen 4:13-18 1 Korintiërs 15:51-56 Openbaring 7:9-17 Openbaring 21:1-8
De kinderen en tieners die door misbruik en mishandeling zo kapot gemaakt zijn dat het voor hen moeilijk is om te aanvaarden dat God een liefdevolle en zorgende Vader voor hen wil zijn.
Geesje, die misbruikt wordt door haar vader. We bidden dat Geesje de moed zal vinden om hier met iemand over te praten, zodat de hulpverlening op gang kan komen.
bij kinderen en tieners bijvoorbeeld de favoriete knuffel of een huisdier. Op diezelfde manier zal het ook anderen willen troosten. Een kleuter ziet het verlies soms als een straf op zijn/haar eigen gedrag en begrijpt het definitieve van de dood niet. Het is daarom goed om aan een kleuter in duidelijke, kinderlijke taal uit te leggen wat ‘dood-zijn’ inhoudt. De meeste kinderen creëren onwerkelijke fantasieën rondom het verlies. Dit is niet erg en hoort bij het verwerkingsproces. Als een kind echter blijft ontkennen of fantaseren, is het belangrijk om in te grijpen.
Tips en werkvormen voor rouwverwerking bij kinderen en tieners • Maak tijd om te luisteren naar hun verhaal • Maak samen een fotolijst voor de foto van de overledene • Neem een paar avonden de tijd om samen een herinneringsdoos te maken. Verzamel foto’s en voorwerpen en bewaar de versierde doos op een ‘handige’ plek: niet in het zicht, kinderen willen niet voortdurend herinnerd worden aan een verlies • Stel een herinneringsboek of koffer samen. Zelf niet zo creatief? Bestel er dan één via www.in-de-wolken.nl
Wilt u met ons danken voor: Het e-mailcontact dat we met verschillende tieners hebben. Door regelmatig met hen te mailen kunnen we hen bemoedigen en langzaam overtuigen van de noodzaak om hulp te zoeken.
De manier waarop tieners een verlies verwerken, komt op veel punten overeen met het rouwproces van volwassenen. Een belangrijk verschil is echter dat het brein van een tiener nog in ontwikkeling is en dat het in deze periode van het leven de eigen identiteit ontwikkelt. Door een verlies wordt dit proces doorbroken. Het is daarom belangrijk dat een tiener een volwassene in zijn of haar omgeving heeft waar bijvoorbeeld mee gepraat kan worden om het verdriet te verwerken.
God beschermt! Het belangrijkste wat we voor rouwende kinderen en tieners kunnen doen, is voor en met hen bidden. Breng samen met hen de situatie bij God. Hij is er voor kinderen zonder ouder(s), broertje, zusje en kinderen die te maken hebben met een andere vorm van verlies. God beschermt hen die te maken krijgen met een verlies en roept ons op voor deze mensen te zorgen (Jes. 1:17). Laten we gehoor geven aan deze opdracht. Zéker als het om onze jeugd gaat! Meer lezen over rouwverwerking? Ga naar www.chris.nl of www.dehoop.org voor meer artikelen over dit onderwerp.
Gwendoline, die al een aantal maanden met ons chat. Ze heeft inmiddels de hulpverlening gevonden die bij haar past. Daar zijn we dankbaar voor! We hopen dat ze zich thuis zal voelen op de plek waar ze nu is en bidden dat er daardwerkelijk herstel mag komen in haar leven.
Marieke (9) die geregeld met ons belt en chat. We zijn dankbaar dat zo’n jong meisje ervoor kiest om hulp te zoeken.
De No Apologies-uitvoeringen en spreekbeuren die we de afgelopen tijd tijdens vakantiekampen mochten geven.
Word vrijwilliger bij de Chris Chat! Chris is op zoek naar vrijwilligers die middels de Chris Chat kinderen en tieners met problemen te woord wil staan. Hebt u hart voor kinderen en tieners in nood en wilt u hen op deze manier helpen? Of kent u iemand voor wie dit een geschikte functie is? Ga dan naar www.chris.nl voor meer informatie of neem contact met ons op door te mailen naar info@chris.nl.
Cursus Kinder- en Tienerpastoraat in Dordrecht en Zwolle Elk jaar verzorgt Chris de cursus Kinder- en Tienerpastoraat. In september 2009 begint het nieuwe seizoen. U kunt zich nog aanmelden! Met de cursus Kinderen Tienerpastoraat helpt Chris mensen in het begeleiden van kinderen en tieners. In de praktijk van het werk van Chris blijkt dat er dringend behoefte is aan onderwijs op het terrein van kinder- en tienerpastoraat. De cursus wordt gegeven in Dordrecht en Zwolle en omvat tien zaterdagen (inclusief examen). Voor meer informatie én om u aan te melden, kunt u terecht op www.chris.nl.
De chatbox van Chris is sinds 1 juni 2009 ook op zondag te bereiken. Voorheen was de chatbox alleen op woensdag en vrijdag geopend. “We zijn blij dat we weer een extra dag aan de openingstijden van de chatbox toe hebben kunnen voegen”, zegt Rob Hondsmerk, directeur Kinder- en Jeugdzorg De Hoop ggz en verantwoordelijk voor het werk van Chris. “Het is bemoedigend dat zich steeds nieuwe vrijwilligers melden die mee willen werken en bereid zijn om getraind te worden.” Het streven van Chris is om zeven dagen per week bereikbaar te zijn via de chat. Rob: “Chatten is voor veel tieners dé dagelijkse manier om te communiceren met anderen. Natuurlijk willen we iedere dag van de week aan die behoefte tegemoet komen. We blijven zoeken naar vrijwilligers om zo snel als mogelijk verder uit te breiden. Daarnaast willen we in de toekomst tieners de mogelijkheid bieden om chatafspraken te maken zodat ze op vaste tijden met hun eigen contactpersoon kunnen chatten.” De chatbox van Chris is te bereiken via www.chris.nl op woensdag, vrijdag en zondag van 15:00-21:00 uur.
Family Builders heeft uw hulp nodig zowel in gebed als in giften! Met uw steun kan Family Builders werken aan het toerusten van gezinnen. Familiy Builders is gericht op ouders en opvoeders van kinderen tot en met achttien jaar. Zowel kerkelijk betrokken als niet-kerkelijke mensen. Family Builders stelt zich tot doel om ouders te onderwijzen, te trainen en toe te rusten om doelgericht te worden in het doorgeven van een geestelijk erfgoed aan hun kinderen zoals omschreven staat in Deuteronomium 6 en Psalm 78. Wij willen u vragen u of u het project in gebed en financieel wilt steunen zodat we de gezinnen kunnen helpen om de principes van het evangelie te leren hanteren! U kunt uw gift overmaken op giro 3112 t.n.v. Stichting Vrienden van De Hoop i.z. Chris en o.v.v. ‘Family Builders’. Alvast hartelijk dank voor uw hulp!
Agenda september 2009 10 september 15 september
Giften Chris algemeen De Weg kwijt Telefonische hulplijn
Chris Chat breidt uit
Mei 2009 € 17.172,€ 50,€ 25,-
Juni 2009 € 21.057,€ 320,€ 455,-
Bedankt voor uw gift!
23 september 24 september 29 september
Family Builders (2), Dedemsvaart Family Builders (1), Zaltbommel Kind en eigenwaarde, Den Haag Pesten, Werkendam Kind en echtscheiding, Gouda Family Builders (3), Dedemsvaart Gezag, respect en gehoorzaamheid, Ouddorp Family Builders (2), Zaltbommel Invloed media, ’s-Gravendeel
REDACTIE Rob Hondsmerk (hoofdredacteur) Diana Langerak (eindredactie) Medewerkers van De Hoop Media (opmaak)
CHRIS NIEUWSBRIEF Maandelijkse uitgave van De Hoop ggz (www.dehoop.org). Chris is onderdeel van de Kinder- en Jeugdzorg van De Hoop ggz. De Hoop biedt kinder-, jeugd- en volwassenenzorg op het gebied van psychosociale, psychiatrische en
verslavings-problematiek. Ook biedt De Hoop re-integratietrajecten en heeft zij preventieprojecten voor kinderen, tieners en ouders. Meer informatie op www.dehoop.org. De website van Chris is www.chris.nl.
REDACTIEADRES Provincialeweg 70, 3329 KP in Dordrecht Telefoon: (078) 6 111 356 E-mail: media@dehoop.org AANSPRAKELIJKHEID Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de uitspraken van (ex)cliënten van De Hoop/Chris
in de Chris Nieuwsbrief. Vóór verschijning zijn zij akkoord gegaan met publicatie van deze uitspraken. Niets uit deze uitgave mag openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm of op welke wijze ook, zonder toestemming van de redactie. DRUK De Hoop Grafisch Centrum Provincialeweg 86a, 3329 KP DORDRECHT Telefoon: (078) 6 111 333 E-mail: grafisch@dehoop.com www.dehoopgrafischcentrum.nl