کیرکیجارد و بێدەنگی و هیوای ڕادیکاڵی

‫کیرکیجارد و بێدەنگی و هیوای ڕادیکاڵی‬

‫جون لیبیت‬

‫وەرگێڕانی لە فەڕەنسیەوە ‪ :‬فاطمة الشملن‬ ‫بۆ کوردی ‪ :‬دیاری چال ک‬

‫ئایا ئەم هیوا ڕادیکاڵیە شێوازێکە لە بێدەنگی ؟ )جۆن لیبیت( هیواکانی کیرکیجارد‬ ‫لێکدەداتەوە دەربارەی بێدەنگی و چەمکێکی ئیلهام بەخش هەڵەهێنجێ لە کیرکیجارد‬ ‫لەسەر هیوای ڕادیکالی بۆ ئەوەی بپرسێ کە گوایە ناوەرۆکی هیواکانمان ڕووبەڕووی‬ ‫‪ .‬گۆڕانکاری لە کەشا دەکرێ ببێ بە شتێکی تر جگە لە بێدەنگی‬ ‫یەکێک بوو لە توند ترین هەوادارانی بێدەنگی ‪ .‬وادەردەکەوێ )سورین کیرکیجارد(‬ ‫دژبەیەکبن بەشێوەیە ک لە شێوەکان بۆ نووسەرێکی پڕ بەرهەمی وە ک ئەو ‪ ،‬کە وای لە‬

‫نووسەر) سیر جۆکیم گراف ( کرد ناوی بەرهەمە ناوازەکەی بنێ " شەیدایی نووسین " ‪.‬‬ ‫هەرچەندە کاری کیرکیجارد دۆزینەوەی شێوازو واتای جیاوازە دەربارەی بێدەنگی ‪ ،‬لی‬ ‫هەندێک واێنای بۆکرا بە " ئەهریمەن " ی و کەسانی تریش بە " پیرۆز " ‪ .‬یەکێک لە‬ ‫نووسینە هەرە بەناوبانگەکانی ‪ " ،‬ترس و دڵە ڕاوکێ " لەژێر ناوی خواستراودا نووسرا‬ ‫کە ناوەکەش ‪) ،‬جوهانز دی سایلنتۆ( بوو ‪،‬وە واتاکەشی بێدەنگیە ‪ ،‬بەڵم ئەوەی ئەمەوێ‬ ‫لێرەدا بەکورتی ڕوونیبکەمەوە ‪ ،‬ئەو بێدەنگیەیە سەرچاوەدەگرێ وە ک بابەتێک لە‬ ‫ووتارەکانی کیرکیجاردی " درووستکەر " یان " ڕێککردنەوە " ‪ :‬وە ک دەقەکانی‬ ‫هیواخوازی ئاینی بڵوکراوە لەژێر ناوی بەیەکەوەبوون لەگەڵ کارە بەناوبانگەکانی کە‬ ‫زیاتر دەخوێنرێنەوە ناسراوە لە ژێر ناوی خواستراوی وە ک ‪ )،‬بەڵکو ‪ ،‬یان ‪ ،‬و ترس ‪ ،‬و‬ ‫دڵەڕاوکێ( ‪ .‬ئەو بێدەنگیەی داکۆکی لەسەر دەکرێ لەم دەقانەدا بۆ ئەوەی ببێ بە‬ ‫بێدەنگیە ک دەربڕی کرانەوەی دڵنیایی بۆ دواڕۆژی هەرشتێک کە ژیان پێمان دەبەخشێ ‪،‬‬ ‫لەبری دەستەوسان بین لە بەردەم بەدەست نەهێنانی ئەوەی دەمانەوێ ‪ :‬ئەمەش ئەوەیە کە‬ ‫)گرگۆری بیباوت( ناوی نا فضیلة " پێشوازی بکەر " ‪ .‬من پێشنیاردەکەم کە یەکێک لەو‬ ‫ڕێیانەی کە وادەکات ئەم جۆرە لە بێدەنگی گرنگ بێت ئەوەیە کە باوەشی کردووە بە‬ ‫هیوایەکدا ‪ ،‬وە هیوای زۆری کیرکیجاردی لەوە دەچێ کە )جۆناثان( ناوزەندی کرد بە‬ ‫‪ .‬هیوای "رادیکالی " بنەڕەتی‬ ‫کەواتە بێدەنگی دەتوانێ هیوا لە ئامێز بگرێ ‪ ،‬کەواتە بە چ رێگەیە ک ئەم هیوایە "‬ ‫دەتوانێ " ڕادیکالی " بێت ؟‬ ‫زۆربەی دەستپێکی ڕۆژنامەکان بۆ کیرکیجارد گووتاری " مرۆڤی پەتی " بەرەو‬ ‫نوشووستی دەبەن لە بەرژەوەندی بێدەنگی " پیرۆز " ‪ .‬لەسەر کەسەکانە کە " هیچ‬ ‫نەدرکێنێ بەدەمی کراوە بۆ پیاوەکانی تر " لەبارەی پەیوەندیەکانیەوە لەگەڵ پیرۆزیەکان ‪:‬‬ ‫قسەکردن لەبارەی پەیوەندیەکانی کەسێکەوە بە خوداوە بریتیە لە بەتاڵبوونەوەیەکی بێهێز‬ ‫"‪ ).‬کیرکیجارد بەگرنگیەوە لە دەستپێکێکی تردا باس لە تێڕوانینی کەنیسە ی کۆن دەکات‬ ‫کە کەسەکان دەتوانن بەبێدەنگی دانپیانانەکانیان بۆ مەسیح بکەن ( ‪ .‬بەشێک لە‬ ‫بەرەنگاریەکانی لێرەو لەشوێنیتر دەرەنجامی دڵەڕاوکێ یە لە لدانی گووتار بۆئەوەی ئەوە‬ ‫بشێوێنێ کە ناودەبرێ بە " وڕێنە " ) ‪. (snake‬‬ ‫لە پەرتووکەکەیدا )کاتەکان( ‪ ،‬پێداگۆکی دەکا لە " تەنیا ئەو مرۆڤەی دەتوانێ لە‬ ‫ناوەرۆکیدا بە بێدەنگی بمێنێتەوە ناوەرۆکی دەتوانێ بدوێ وە کردەی ناوەکی بکات ‪.‬‬ ‫بێدەنگی ناوەرۆ ک ‪ ...‬ئەم ئاڕاستە ناوەکیە بۆ بێدەنگی مەرجی دیالۆگی شارستانیە "‪ .‬لە‬ ‫دووبارە کردنەوەی پارچە میوزیکێکی خەیاڵی دەربارەی بابەتێک دەتوانین لە شلێرەوە‬ ‫) زنبق ( فێربین لە گێڵگە و چۆلەکە لە ئاسماندا ‪ ،‬باسکراوە لە متی – ‪ ، ٣٤٦:٢٤‬بریتیە‬

‫لە دەقێکی ئینجلی کە بۆی دەگەڕێتەوە بەلی کەمەوە لە ‪ ١٤‬گوتاردا ‪ ،‬بێدەنگی لە دڵیدایە‬ ‫بەشێوەیە ک ئاڵووێڵی لەگەڵ دەکات کە ڕێگەیەکە بەرەو ئەزمون کردنی هیوای خۆشی‬ ‫بەخش کەدەتوانێ دڵەڕاوکێمان هێمن کاتەوە بەرامبەر بە داهاتوو ‪.‬‬ ‫گەر بێدەنگی بتوانێ هیوا لە ئامێز بگرێ ‪ ،‬ئەی بە چ شێوەیە ک ئەم هیوایە ببێتە"‬ ‫ڕادیکالی"؟ لە پەرتووکی هیوای ڕادیکالیدا )جۆناثان لیر( گفتووگۆ لەبارەی ) بلنتی‬ ‫کوبس( ەوە دەکات ‪ ،‬دوا ڕێبەری گەورەی خێڵی دانیشتوانە بنچینەییە ئەمریکیەکان کە‬ ‫ناودەبرێ بە ) خێڵی قەلەڕەش (‪ ،‬وە پێداویستیەکانی بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی داڕمان کە‬ ‫لەوانەیە ڕووبدات بۆ ژیان وە ک ئەوەی خۆی و گەلەکەی دەیزانن ‪ ،‬کە دەکەوێتە بەر‬ ‫مەترسی لە دەستبەرداری بەبێ واتا لە نەریت و بەها کە ژیانێکی نایابی درووستکردبوو‬ ‫لە دەرئەنجامی پێشکەوتنی فیوداڵی بۆ کۆچبەرە سپی پێستەکان ‪ .‬سەرنجمان دەڕواتە سەر‬ ‫پنتێک و دەوەستێ کە چۆن ) بلنتی کۆبس ( توانیویەتی دەستبگرێ بەسەر بێدەنگیا لە و‬ ‫کەشە بێنەوایەدا و بەرگەبگرێ ‪ .‬هیوا ڕادیکالیەکەی بەوواتایەی ئەو پابەند بوو بە‬ ‫بەرپرسیارێتی چاکە کە بەرزترە لە بوونی خۆی ‪ ،‬لەگەڵ در ک کردنی دیاریکراو بۆ ئەو‬ ‫چاکەیە ‪ .‬خۆڕاگردەبێ بەو هیوایەی بونی گریمانەیەکی وویستراو کە لەسەروو توانا‬ ‫خەیاڵیەکانیەوەبێ ‪ ،‬هیوایە ک تێگەیشتنی لە چاکە بێتوانایە لە بەدیهێنانی داد ‪ .‬لە ڕێگەی‬ ‫خوێندنەوە بۆ نموونە سەرەکیەکەی ‪) ،‬لیر( پێشنیاردەکات کە هیوایەکی وە ک ئەمە‬ ‫یەکلکەرەوەیە لە " پرسوڕای ڕەوشتی لەسەر ژیان بەناو ئاسۆی تێگەیشتی کەسەکەدا " ‪،‬‬ ‫بە دەستنیشانکراوی ‪ ،‬چوونکە تێگەیشتنی ئێستامان بۆ ژیانێکی باش بێتوانایە لە‬ ‫بەدەستهێنانی ناوەرۆکی هیوا لە چاکەدا ‪ ،‬لەکاتێکدا هیوایەکی وە ک ئەمە پێوویستی بە‬ ‫جۆرێک لە بێدەنگیە ‪ .‬زۆربەی هیوا کیرکیجاردیەکان وە ک ئەمەن ‪ ،‬لە زۆر شوێنی تردا‬ ‫ئەم ڕاستیەم بۆ دووپات بۆتەوە کە هیوایەکی وە ک ئەمە گرنگە بەڵم زۆرکات لیەنێکی‬ ‫فەرامۆشکراوە لە باوەڕی کیرکیجاردیدا ‪.‬‬ ‫"لەبەر ئەوەی تێگەیشتنی ئێستامان بۆ ژیانێکی باش بێتوانایە لە بەدەستهێنانی ناوەرۆکی‬ ‫هیوای چاکە ‪ ،‬لەکاتێکدا هیوایەکی وە ک ئەمە پێوویستی بە جۆرێک لە بێدەنگیە" ‪.‬‬ ‫ئەو کارەساتە ڕۆشنبیریەی کە بەرەوڕووی خێڵی قەلەڕەش بۆوە زیادە ڕۆیی بوو ‪ ،‬بەڵم‬ ‫ئایا هەڵگری هاوواتایەکی سەردەمیانەیت؟ کە سرووشم بێ هەروە ک چۆن هاندەری‬ ‫پرۆفیسۆر ) بریۆن ویلستۆن ( بوو لە ڕێگەی نووسینەوە – ئەوەی کە پەیوەستە بە‬ ‫گۆڕانکاری لە کەشوهەوادا ‪ ،‬ئەوە ئێمەین خێڵی قەلەڕەش ‪ .‬هەروە ک هاتووە لە چیرۆکی‬ ‫) لیر ( ‪ ) ،‬بلنتی کرۆبس ( لە گەلەکەی ڕەچاودەکرد " ڕزگاریان دەبێ ) ئەمە هەرکەسێ‬ ‫بگرێتەوە ( وە پەیوەست دەبن بەخاکەکەیانەوە ) ئەمە هەرکەسێ بگرێتەوە ( "‪ .‬بەمەش‬ ‫ئەوەی پەیوەستە بە گۆڕانکاری لە کەشوهەوادا ‪ ،‬دانپیانانێک هەرچەندە درەنگیشبێت بەڵم‬

‫کارێکی بەپەلەیە ‪ ،‬وە بەگۆڕانکاری لە مۆرکی چالکی مرۆیی کە پێوویستیەتی ‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئەمەش ئەوە بگەیەنێ کە هێشتا دەتوانرێ هیواخوازبین بە جیهانێک کە مرۆڤ‬ ‫بتوانێ ڕزگاریبێ و گەشەبکەن ‪ ،‬هەرچۆنێک بێ و گریمانەی هەبێ لە دۆخێکی جیاوازدا‬ ‫)ئەمە هەرکەسێ بگرێتەوە ( ‪ .‬بابەتی هیواکانمان نادیارە ‪ :‬هیواخوازین کە بتوانین‬ ‫بەردەوام بین لە گەشەکردن لە جیهانێکی ئاوادا لەگەڵ ئاشتەوایی بریکارە ڕەوشتیەکان‪،‬‬ ‫بەڵم لەگەڵ ناسینەوەی ) وە ک ئەوەی ویلستۆن دایدەنێ ( دەتوانین بڵێین بەرامبەر بە‬ ‫نەوتن بەهیچ شێوەیە ک بەوەی کە یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەم توانایە لە خوڵقاندنی‬ ‫ڕۆشنبیری – جیهانەکان " ئەوەش کەدەتوانین بەشێوەیەکی تر بیڵێین ‪ ،‬بەوەی کە پەیوەستە‬ ‫بە ناوەرۆکی هیوای ڕادیکالی وە ک ئەمە هیچمان نیە بیدەین تەنیا بێدەنگی نەبێ ‪.‬‬ ‫کۆتایی‬