SCHETSONTWERP (ONDER)WATERLANDSCHAPSPARK ‘HET OOG’
DE GROENBLAUWE HUISKAMER VAN STRANDEILAND
‘Strandeiland: SO (onder)waterlandschapspark’ is een opdracht uitgeschreven door gemeente Amsterdam. DE GROENBLAUWE HUISKAMER VAN STRANDEILAND Schetsontwerp (onder)waterlandschapspark ‘het Oog’ 30.10.2020 Opdrachtgever
Gemeente Amsterdam
Opdrachtnemer DELVA Landscape Architecture / Urbanism Hoogte Kadijk 71 1018BE Amsterdam Nederland
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
4
INHOUD 01 EEN UNIEK LANDSCHAP 06 BINNEN STRANDEILAND 02 EEN ZICHZELF REGULEREND WATERLANDSCHAP Ambitie
16
03 EEN INTEGRAAL LANDSCHAPSONTWERP 6 uitgangspunten
42
18 Waterkwaliteit 22 Waterecologie 30 Waterrecreatie 36
44 52 6 momenten van west naar oost
1
IJBURG 2E FASE
Het Oo
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
g
2
VOORWOORD (ONDER)WATERLANDSCHAPSPARK HET OOG - STRANDEILAND Op de plek waar in het verleden de oude oergeul van het IJ liep, verrijst een zeer bijzonder landschapspark: het Oog, het hart van Strandeiland. Het Oog met haar oevers is een groot binnenwater waar de Muider- en Pampusbuurt samen komen. Het is een groen-blauw park voor alle bewoners van het eiland, zowel mens als dier. Het groene karakter van de Muiderbuurt wordt doorgezet aan de zuidzijde van het Oog: waar een afwisselend oeverlandschap naast de Oeverparklaan komt te liggen. Het is een plek om te verblijven, rond te dwalen, met ruimte voor vertier. Aan de overzijde ligt de Pampuskade; een stadse kade met een nautisch karakter, met aanlegplekken voor boten. Hier zit je heerlijk aan het water in de zon met uitzicht op het hele Oog. Het voorliggende schetsontwerp van dit unieke landschap is onderdeel van het Plan Openbare ruimte (POR), Strandeiland, wat gemaakt wordt door de gemeente Amsterdam. In het POR staan de uitgangspunten voor de openbare ruimte voor het gehele eiland. De inrichting van het binnenwater is belangrijk onderwerp. Naast de recreatieve functie heeft het Oog een belangrijke functie als water zuiverende machine. De ruimtelijke uitgangspunten zijn bepalend voor de waterkwaliteit en andersom zijn de maatregelen voor het verkrijgen van een goede waterkwaliteit bepalend voor de inrichting. DELVA Landscape Architecture / Urbanism heeft in de voorgaande fase (het Stedenbouwkundig Plan) het conceptontwerp voor het binnenwater gemaakt. Ook voor de vervolgstap heeft de gemeente Amsterdam gevraagd of zij hier weer aan mee wilden werken. Het schetsontwerp is input voor het POR, het legt de basis voor het inrichtingsplan en het bevat belangrijke ingrepen/maatregelen die de goede waterkwaliteit kunnen waarborgen. Het resultaat is zichtbaar in dit boekwerk. Het schetsontwerp geeft een doorkijkje naar een veelbelovend landschapspark waar in de toekomst gewandeld kan worden door dichter begroeide delen, open velden met grassen, water en riet. Er is ruimte voor vertier, picknicken, spelen en zwemmen. Ook vormt het diverse reliĂŤf (onderen bovenwater) een rijk ecosysteem wat interessant is voor diverse beplanting en verschillende dieren. Een groenblauw hart voor heel Strandeiland. Ruimte en Duurzaamheid Gemeente Amsterdam
VOORWOORD
3
LEESWIJZER: DEZE OPGAVE IS EEN DRIELEDIG VERHAAL Het Oog is één van de meest kenmerkende landschapsstructuren binnen het stedenbouwkundig plan van Strandeiland. Ze is letterlijk de schakel tussen de twee eilanden en wordt ook wel ‘de huiskamer van Strandeiland’ genoemd. Dit boekwerk bevat 3 hoofdstukken, waarbij eerst de context van het Oog wordt geschets binnen het stedenbouwkundig plan voor Strandeiland. Strandeiland zal namelijk een rijke variatie aan landschappen bevatten, waarvan het Oog er één van is. In een tweede hoofstuk wordt toegelicht welke rol het Oog opneemt binnen de stadswijk. Dit zal toegelicht worden aan de hand van 3 thema’s die steeds gerelateerd zijn aan het water: namelijk waterecologie, waterkwaliteit en waterrecreatie. In het derde en laatste hoofdstuk wordt deze rol die het Oog moet opnemen ruimtelijk doorvertaald naar een inspirerend ontwerp voor het (onder) waterlandschap. Waterecologie, waterkwaliteit en waterrecreatie worden verenigd binnen één coherent landschapspark waar het water centraal staat.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
4
01_ EEN UNIEK LANDSCHAP BINNEN STRANDEILAND
02 _ EEN ZICHZELF REGULEREND WATERLANDSCHAP
03 _ EEN INTEGRAAL LANDSCHAPSONTWERP
5
01 _ EEN UNIEK LANDSCHAP BINNEN STRANDEILAND 1. WE MAKEN EEN UNIEK LANDSCHAP VOOR HET OOG BINNEN DE RIJKE VARIATIE AAN OPENBARE RUIMTES OP STRANDEILAND
DE OERGEUL SLEET DRAAGKRACHTIGE ZANDLAGEN WEG EN VORMT HIERDOOR DE OPZET VAN STRANDEILAND De Oergeul is een loop van de oude stroomgeul van het Oer-IJ die in het huidige IJ nog herkend kan worden. Ze behoorde tot het oude stroomgebied van de rivier de Vecht. In de laatste IJstijd werd een diepe laag grof zand afgezet na het terugtrekken van de ijsmassa. Echter, in het stroomgebied van de oergeul is deze zandlaag volledig weggeërodeerd, waardoor er enkel een diepe laag slappe klei over blijft. Dit maakt bouwen bijzonder gecompliceerd en kostbaar.
2750 vC
1500 vC
100 nC
800 nC
1850 nC
2000 nC
Vos, P. & S. de Vries 2013: 2e generatie paleografische kaarten van Nederland (versie 2.0). Deltares, Utrecht. Op 26 februari 2020 gedownload van cultureelerfgoed.nl. (ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
8
Dit fenomeen van de Oergeul heeft grotendeels de ligging van IJburg fase 1 bepaald. Alle eilanden liggen dicht tegen het vasteland aan, net ten zuiden van de stroom van de Oergeul. Ook in fase 2 was de Oergeul bepalend voor de vorm van Strandeiland: in plaats van één groot eiland werd geopteerd voor twee kleinere eilanden, die verbonden worden door een gedeeld binnenwater, dat exact boven de historische stroom van de Oergeul ligt. Het binnenwater vormt de verbinder tussen twee verschillende buurten binnen één identiteit van Strandeiland. De Pampusbuurt ligt ten noorden van het Oog, de Muiderbuurt ten zuiden.
9
STEDENBOUWKUNDIG PLAN STRANDEILAND (IJBURG FASE 2) De twee eilanden verschillen van elkaar in karakter en kennen een verscheidenheid in architectuur en stedenbouw. De Pampusbuurt kenmerkt zicht door straten in oost-west richting en een formele vorm van stedenbouw. De Muiderbuurt is daarentegen informeler van karakter en heeft een stratenpatroon in noord-zuid richting. Het landschap reageert op deze contrasten waarbij de formele stedenbouw van de Pampusbuurt wordt aangevuld met stadsparken, bomenrijen, harde kades en een rechtlijnige vormentaal. De Pampusbuurt kenmerkt zich door robuuste buitenranden en een besloten groene bebouwing in de buurt zelf. Via de groene straten, parken en pleinen zijn is het grote water altijd dichtbij en gemakkelijk te bereiken. De Muiderbuurt krijgt een drietal landschappelijke inprikkers die het landschap de wijk intrekken, geclusterde boomgroepen en een vrijere vormgeving. De Muiderbuurt opent zich op deze manier naar het landschap van de baaien. In onderstaande tekening worden 9 van de meest kenmerkende landschapsstructuren toegelicht, die allen karakter en identiteit geven aan de Pampusbuurt en Muiderbuurt, en samen Strandeiland vormen. Landschapsstructuur 4 en 5, respectievelijk de noordkade aan de Pampusbuurt en de natuuroever aan de Muiderbuurt, maken deel uit van het Oog en dus deze ontwerpopgave.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
10
01. Stadsstrand
02. Noorddijk
03. Stadspark
04. Noordkade Pampusbuurt
05. Natuuroever Muiderbuurt
06. Groene inprikkers
07. Natuurstrand
08. Makerskade
09. Oosterend
HET OOG
11
HET OOG IS GEEN BAK MET WATER MAAR EEN GEVARIEERD (ONDER)WATERLANDSCHAP VOOR WATERECOLOGIE -EN RECREATIE Het Oog vormt de ‘huiskamer van Strandeiland’ en reageert op beide identiteiten van zowel de Pampus- als Muiderbuurt. Ze brengt deze samen en vormt zo het blauwe hart van Standeiland: een plek van verblijven, ontmoeten en activiteit voor de bewoners, maar ook voor ecologie, waterkwaliteit en het creëeren van een diverse stadsnatuur. Het Oog faciliteert een bijzonder divers programma dat steeds watergerelateerd is, en waarbij de harde kade aan de noordzijde in sterk contrast staat met de zachte oever aan de zuidzijde. Binnen deze studie ligt de focus op de zuidzijde van het Oog, om de zachte oever daar ruimtelijk vorm te geven tot een beleefbaar (onder) waterlandschapspark.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
12
Diepe bak met water Het binnenwater mag nooit puur een diepe bak met water worden waar geen leven in zit. Wanneer de waterdiepte te groot wordt kan zonlicht niet meer doordringen tot op de bodem waardoor er een dood, stilstaand milieu ontstaat.
Bak ontdiepen zodat licht tot op bodem geraakt Eerste stap hierin is dus de bak te ontdiepen. Op deze manier wordt het mogelijk voor onderwaterplanten om te ontstaan en groeien, waardoor ook meer schuilmogelijkheden voor vissen, mosselen en onderwaterdieren gecreĂŤerd worden.
Onderscheid tussen harde (noordkant) en zachte kade (zuidkant) van het Oog In het stedenbouwkundig plan werd gekozen om de noordkade uit te werken als een harde, stedelijke kade. Aan de zuidzijde werd gekozen voor een natuurlijke, ecologische oever waar het land gradueel overloopt in het water.
Waterdieptes lokaal aanpassen voor waterrecreatie (plezierboten, zwemmen...)
De twee totaal verschillende kades van het binnenwater worden ook verschillend geprogrammeerd. Aan de zuidkade wordt het water lokaal verdiept om ruimte te maken voor een plezierhaven en voldoende doorvaartdiepte te genereren. Aan de noordzijde ontstaat er een beleefbaar (onder)waterlandschapspark met diverse recreatiemogelijkheden, zoals zwemmen, lopen, picknicken, rusten, sporten...
13
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
14
“Strandeiland wordt een bijzonder nieuw stuk land dat alzijdig en onlosmakelijk verbonden is met het omliggende IJ”
Luchtfoto Juni 2020 © Gemeente Amsterdam 15
02 _ EEN ZICHZELF REGULEREND WATERLANDSCHAP 2. HET BINNENWATER WORDT EEN OPZICHZELFSTAAND LANDSCHAPSORGANISME DAT INZET OP WATERKWALITEIT, WATERECOLOGIE EN WATERRECREATIE
AMBITIE HET BINNENWATER ZET IN OP 3 NIVEAUS: WATERKWALITEIT, WATERECOLOGIE EN WATERRECREATIE Het binnenwater is geen natuurlijk wateroppervlak: het is volledig ‘manmade’ en kan zijn kwaliteit dus niet putten uit de context of achterliggende landschappen. Het binnenwater moet haar eigen kwaliteit en identiteit dus genereren uit de rol die het vervult voor Strandeiland. Deze identiteit volgt uit het binnenwater dat maximaal ten dienste staat voor de stad, en ecosysteemdiensten voorbrengt op het niveau van waterkwaliteit (natuurlijke zuivering van het regenwater afkomstig van het eiland), waterecologie (het creëeren van een robuuste, ecologische stapsteen voor fauna en flora), en waterrecreatie (het maken van watergerelateerde recreatieplekken voor de inwoners van Strandeiland).
Het binnenwater is een ‘manmade’ structuur die niet gestuurd wordt door natuurlijke processen
Het binnenwater creëert haar eigen identiteit en staat ten dienste van de stad op 3 niveaus
Ontbreken van stroming
Verhogen waterkwaliteit door natuurlijke zuivering
Geen getijdenwerking
Waterecologie als stapsteen voor fauna en flora
Geen aansluiting met natuurlijk landschap
Waterrecreatie voor inwoners van Strandeiland
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
18
19
NOORDELIJKE ZIJDE: HARDE OEVER De noordelijke zijde wordt uitgewerkt als een stedelijke kade waarlangs men naar hartenlust kan fietsen, wandelen en zitten aan het water. De kadeboorden worden plaatselijk verlaagd om de relatie met het water en toegankelijkheid tot de steigers van de plezierhaven te maximaliseren. Op niveau van waterecologie worden de kademuren ingericht met visstenen en onderwaterkabels verankerd aan de steigers.
waterkwaliteit • visstenen • vestigingskabels voor waterzuiverende planten waterecologie • boomstructuren met weelderige onderbegroeiing • groene kademuren • vestigingskabels voor onderwaterplanten • nestkasten voor vogels in kademuren
waterrecreatie • zonnen • sporten en bewegen • vissen • plezierhaven
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
20
ZUIDELIJKE ZIJDE: ZACHTE OEVER De zuidelijke zijde wordt uitgewerkt als een brede en gevarieerde natuurlijke oever waar maximaal ingezet wordt op alledrie de thema’s (waterkwaliteit, waterrecreatie, waterecologie). Rietvelden, onderwaterplanten en microben zuiveren op natuurlijke wijze het water. Heesters, bomen, en halfondergedoken planten trekken vogels, insecten en amfibiën aan tot het park. Daarbovenop wordt een vervlochten padenstructuur waar programmatische functies aan gekoppeld zitten die het park toegankelijk en beleefbaar maken.
waterkwaliteit • 02-injectie door riet • biologische zuivering onderwaterplanten waterecologie • nestgelegenheden voor amfibiën • diverse variatie aan groen • stapsteen voor watervogels • waterplanten voor insecten
waterrecreatie • zwemmen • kanovaren • wandelen • vogels spotten
21
WATERKWALITEIT WATERSYSTEEM STRANDEILAND BEÏNVLOEDT KWALITEIT BINNENWATER Het binnenwater van Strandeiland bestaat uit een systeem waarin alle neerslag wordt geïnfiltreerd. In de Pampusbuurt wordt het grootste deel van de neerslag geïnfiltreerd via IT-riolen en in de Muiderbuurt wordt het naar de wadi’s gebracht. Alle neerslag wordt door infiltratie (via het zand) naar het grondwater geleid en staat in verbinding met het binnenwater. Het binnenwater speelt een centrale rol in de waterkwaliteit.
veel algen
verbetering
algenbloei verslechtering
weinig algen
hoge waterkwaliteit
lage waterkwaliteit
wat er Er zijn zorgen over de waterkwaliteit die zal ontstaan in het binnenwater op langere termijn vermits het grotendeels stilstaand water is. Wanneer algengroei, gestimuleerd door hoge temperaturen in de wareme zomers, eenmaal een kantelpunt overschrijdt zullen er bijzonder veel inspanningen nodig zijn om de kwaliteit terug te verbeteren.-Er Stilstaand wordt duswater getracht de voedselrijke bodem met behulp waterkwaliteit steeds optimaal te houden Grote waterdiepte van biologische waterzuiveringstechnieken.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
kwa lit
eit
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
22
BIOLOGISCHE WATERZUIVERING Een maatregel met grote impact in het voorkomen van de verslechtering van de waterkwaliteit met algenbloei, zuurstofarm en dood water tot gevolg, is het toepassen van biologische waterzuivering. Door het inzetten van specifieke emergente en ondergedoken planten kan de kwaliteit van het water op natuurlijke wijze goed gehouden worden. Het water dat via de Muiderbuurt en Pampusbuurt in het Oog beland is vaak verontreinigd omdat het doordrongen is met stikstof en fosfor, afkomstig van groendaken, bladafval, uitlaatgassen etc. Wanneer men grote oppervlaktes riet voorziet in het binnenwater, kan een beduidende hoeveelheid zuurstof via de holle waterrietstengels geĂŻnjecteerd worden in het water. Deze extra zuurstof bindt zich aan de stikstof en fosfor tot nitraten en fosfaten. Bacteria nemen deze op, en dienen als voedingsbodem voor de groei en ontwikkeling van ondergedoken en half-ondergedoken waterplanten. Via dit proces daalt zo het nitraat en fosfaatgehalte in het water en daalt het risico voor een slechte waterkwaliteit.
23
ENKEL TOEPASSEN VAN BIOLOGISCHE WATERZUIVERING BLIJKT NIET VOLDOENDE Ingenieursbureau SWECO werd aangesteld om een analyse door te voeren van de verwachte waterkwaliteit in het binnenwater op lange termijn. Hierbij werd gerekend met rudimentaire contouren van de waterdieptes en waterplanten die door hun biologische waterzuiveringscapaciteit een positieve invloed hebben op de waterkwaliteit. Uit het rapport blijkt dat er een grote onzekerheid is dat de waterkwaliteit niet blijvend gegarandeerd kan blijven. Het is dus van groot belang dat er in het ruimtelijk ontwerp gestreefd wordt naar het maximaal toevoegen van (onder)waterplanten met biologische zuiveringscapaciteiten, zoals riet dat zuurstof injecteert in het water of waterplanten die nitraten omzetten tot voedingsstoffen.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
24
TOOLBOX VOOR HET GARANDEREN VAN EEN GOEDE WATERKWALITEIT In volgende pagina’s wordt een lijst van maatregelen opgesteld van verschillende maatregelen die getroffen kunnen worden bovenop de biologische waterzuivering om de kwaliteit van het water blijvend te kunnen garanderen. Deze maatregelen kunnen plaatsvinden op de eilanden van de Pampus- en Muiderbuurt zelf, voordat het water in het Oog geloodst wordt (voorbehandeling). Ook zijn er maatregelen die toegepast kunnen worden nadat het water al in het binnenwater geloodst is (nabehandeling).
25
TOOLBOX VOORBEHANDELING In onderstaande toolbox worden maatregelen voorgeschreven die genomen kunnen worden op het land, voordat het water geloodst wordt in het binnenwater. Naast maatregelen rond opvang, infiltratie en hergebruik, worden ook maatregelen opgelijst die technischer van aard zijn. De lijst is puur exemplarisch en het is niet noodzakelijk dat alle maatregelen gebruikt of ingezet moeten worden om een goede waterkwaliteit te bekomen.
Plastic bufferwegen
IT-riool boven grondwaterniveau
Puridrain
Water opvangen en herbruiken
Helofytenfilter
IT-riool laten uitkomen in IJ
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
26
TOOLBOX NABEHANDELING In onderstaande toolbox worden maatregelen voorgeschreven die genomen kunnen worden in het binnenwater, nadat het water geloodst werd in het binnenwater. Naast maatregelen voor biologische waterzuivering, worden ook maatregelen genoemd die technischer van aard zijn. De lijst is puur exemplarisch en het is niet noodzakelijk dat alle maatregelen gebruikt of ingezet moeten worden om een goede waterkwaliteit te bekomen.
BIOLOGISCHE WATERZUIVERING
Riet voor O2-injectie
Onderwaterplanten
Reduceren bootwoeling
Goed beheer en monitoring
Zoetwatermosselen
Waterniveau verhogen
IJzerhoudend zand
Water uit IJ binnenlaten via sluis 27
In het ‘Oog’ kan je zwemmen en snorkelen tussen de vissen en de onderwaterplanten op wandelafstand van je woning
Een variatie aan ruige grassen, heesters en bomen stimuleert de stedelijke biodiversiteit en brengt een echt stuk natuur tot in het hart van de stad Š WAX
“het ‘Oog’ verhoogt de waterkwaliteit, stimuleert waterrecreatie en zet in op (onder)waterecologie”
De vele wetlands met halfondergedoken beplanting zuiveren het water en zijn ervaarbaar via halfverharde paden en stapstenen © WAX
WATERECOLOGIE 3 HABITATS VOOR FAUNA EN FLORA Aan de zuidelijke zijde van het Oog bevindt zich een natuurlijke oever die een zachte overgang maakt tussen land en water. Deze overgang wordt gekenmerkt door drie type landschappen of inrichtingen, die elk een specifieke rol hebben binnen het gehele (onder)waterlandschap en ook elk hun eigen fauna en flora aantrekken en faciliteren. We onderscheiden 3 zones: • De landzone: deze ligt steeds boven het hoogste waterpeil • De oeverzone: deze ligt zowel boven als onder het (licht fluctuerende) waterpeil en bevat vegetatie die half ondergedoken is • De waterzone: deze ligt volledig onder het laagste waterpeil
Landzone
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
Oeverzone
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
Waterzone
30
LANDZONE De zones op land, dus boven het hoogste waterpeil, worden gedomineerd door grasland, hoge grassen, heesters, struiken en bomen. Hier vinden voornamelijk insecten, vogels en kleine zoogdieren hun habitat. Open grasweides die meer ingericht worden voor recreatieve doeleinden wisselen af met ruige, soms zelfs ondoorgaanbare, zones waar de natuur zijn gang kan gaan.
31
OEVERZONE De oeverzone vormt de overgang tusesn het land en het water en wordt gekenmerkt door half ondergedoken beplanting, die grotendeels uit riet en hoge grassen bestaat, met af en toe hiertussen bloeiende planten. Voornamelijk vogels en reigers gedijen hier goed.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
32
WATERZONE De waterzone vormt het volledige onderwaterlandschap. De bodem van het Oog wordt relatief ondiep gehouden om de zon tot op de bodem te laten doordringen en deze zo levensvatbaar te maken voor onderwaterbeplanting. Kikkers, salamanders en zoetwatervissen leven in dit milieu.
33
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
34
HET (ONDER)WATERLANDSCHAP VERVAAGT DE GRENS TUSSEN LAND EN WATER DOOR EEN RIJKE VARIATIE AAN MILEUS DIE DIVERSE DIERSOORTEN HUISVEST 35
WATERRECREATIE
HET LANDSCHAP LOKT VERSCHILLENDE HETVORMEN OOG ALSVAN EENRECREATIE BELEEFBAAR UIT EN NATUURLIJK ZUIVEREND (ONDER)WATERLANDSCHAPSPARK Waterrecreatie staat centraal in het binnenwater. Het (onder) waterlandschapspark moet een beleefbaar park worden met haar eigen, unieke identiteit waarbij het water overal merkbaar en kenbaar is. Ook het recreatief programma vind steeds een link met het water. We onderscheiden 3 categorieën van recreatie binnen het park: • Spelen en ontdekken • Rusten en genieten • Zwemmen en zonnen
Spelen en ontdekken
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
Rusten en genieten
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
Zwemmen en zonnen
36
SPELEN EN ONTDEKKEN Het (onder)waterlandschapspark moet inwoners van Strandeiland uitdagen om steeds iets nieuws te willen verkennen. Natuurlijke speelinstallaties (zoals halfverzonken boomstammen, stapstenen, specifieke vlonders...), natuurpaden en verschillende waterdieptes laten jong en oud het park op spelenderwijze ontdekken.
37
RUSTEN EN GENIETEN Het (onder)waterlandschapspark voorziet ook ruimtes waar men zich even helemaal wegvoelt van de stedelijk vibe op Strandeiland. Verwilderde, natuurlijke ruimtes, soms open, soms omsloten, geven inwoners de ruimte om hun eigen plekje op te zoeken en tot rust te komen.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
38
ZWEMMEN EN ZONNEN Natuurlijk hoort bij het (onder)waterlandschapspark ook echte waterrecreatie. Het water wordt op enkele plekken bijzonder toegankelijk gemaakt om te zwemmen, aan te meren met de kano of te zonnen op open en uitgestrekte ligweides.
39
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
40
HET (ONDER)WATERLANDSCHAP BRENGT MENSEN SAMEN IN GROOTSCHALIGE, RECREATIEVE ONTMOETINGSRUIMTES BINNEN EEN NATUURLIJKE CONTEXT 41
03 _ EEN INTEGRAAL LANDSCHAPSONTWERP WATERKWALITEIT, WATERECOLOGIE EN WATERRECREATIE KOMEN SAMEN IN HET RUIMTELIJK ONTWERP VAN HET STEDELIJK (ONDER) WATERLANDSCHAPSPARK
1. WE STARTEN VANUIT DE BESTAANDE VISIE Uit de stedenbouwkundige studie voor Strandeiland werden er al 2 eisen meegegeven voor de uitwerking van het binnenwater. Deze eisen liggen vast en vormen het kader waarin het ontwerp vorm zal krijgen. Deze 2 eisen zijn als volgt: 1. minimaal 650 aanlegplaatsen voor plezierboten met doorvaartprofiel B en E voorzien. 2. Het binnenwater + de Havenkom moet minstens 15 hectare aan oppervalktewater bevatten.
Minimaal ruimte voor 650 aanlegplaatsen voor boten in de Havenkom + het Oog
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
Minimaal 15 ha oppervlaktewater aanwezig in de Havenkom + het Oog
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
44
2. WE CREĂ‹EREN ZOVEEL MOGELIJK ZUIVERENDE OEVERS DOOR TE WERKEN MET GRILLIGE EN NATUURLIJKE LANDVORMEN Het (onder)waterlandschapspark heeft een grote bijdrage te leveren in het natuurlijk zuiveren van het water van het Oog. Om het aantal waterzuiverende planten en rietoevers te maximaliseren (steeds half ondergedoken) wordt ervoor gekozen om te werken met grillige, natuurlijke vormen. Deze grillige vorm gaat gepaard met de creatie van een reeks grote en kleine eilanden, wetlands etc. om de grens tussen water en land zoveel mogelijk te vervagen. Zo ontstaat er meer oeverlengte, en dus meer ruimte voor half ondergedoken planten, dan wanneer de oever strakker en enkelvoudiger zou zijn.
Bij een eenvoudige vorm van de oever is de oeverlengte beperkt tegenover de oppervlakte
Bij een grillige vorm van de oever is de oeverlengte groot tegenover de oppervlakte
Oppervlakte = 1 Omtrek < 1
Oppervlakte = 1 Omtrek > 1 45
3. OPEN RECREATIEVE ZONES VINDEN AANSLUITING BIJ DE STEDELIJKE OMGEVING EN CREËEREN CONTINUE VERGEZICHTEN Het binnenwater vormt de centrale figuur binnen de stedenbouwkundige opzet van Strandeiland. Hierdoor is het belangrijk om haar verbindende functie in de verf te zetten door te werken met lange zichtlijnen die vanaf belangrijke punten in het plan merkbaar worden. Zichtlijnen worden gecreëerd vanuit de groene vingers van de Muiderbuurt, waarvan het recreatieve programma ook fysiek doorgetrokken wordt tot in het (onder)waterlandschapspark. Daarnaast ontstaat er ook een lange zichtrelatie wanneer men op Strandeiland binnenrijdt, of vanop de dijk aan de oostzijde, die het binnenwater scheidt met het IJ.
Open zichtlijnen vanop belangrijke plekken en entreezones op het eiland
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
Recreatiezones als extensie van parken in de Muiderbuurt
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
46
4. HET PARK WORDT OP 5 PLAATSEN STERK VERANKERD EN VERBONDEN MET HET VASTELAND Het (onder)waterlandschapspark wordt sterk verankerd met haar omgeving op 5 strategische punten. Het aantal oversteekplaatsen tussen het park en haar omgeving werd beperkt tot vijf omwille van de trambaan waarbij de oversteken tot een minimum gereduceerd moeten worden. Elke oversteek wordt zo uitgewerkt dat land en (onder)waterlandschapspark maximaal in elkaar lijken door te lopen, en er wordt gestreefd naar een breedte van de oversteekplaats van 6 meter. Daarnaast wordt een fiets -en voetgangersbrug voorzien die vertrekt vanop beide kades (centraal in het plan) en een extra, kleinere voetgangersbrug die eerst onderdeel is van het park aan de zuidzijde en daarna het water oversteekt richting de noordkant.
6 meter brede oversteek over de trambaan, geĂŻntegreerd in het profiel
De fietsbrug gaat over het park, de voetgangersbrug wordt verbonden met het park
47
5. EEN GEÏNTEGREERDE PADENSTRUCTUUR DIE MEER IS DAN PADEN ALLEEN MAAKT HET LANDSCHAP BELEEFBAAR De padenstructuur vormt het kloppend hart van het (onder) waterlandschapspark. Vanaf hier kan elke bezoeker het park ten volle beleven en ontdekken. Er wordt gekozen voor een eigen vormentaal, die een combinatie is tussen een meer romantische en traditionele benadering die teruggevonden worden in de Engelse landschapsarchitectuur, en een strakke, moderne eigentijdse benadering van rechte lijnen en scherpe hoeken. Dit levert een speelse vormentaal op met korte, rechte stukken en afgeronde hoeken die de bezoeker steeds een nieuw beeld of perspectief biedt. De padenstructuur bestaat ook niet enkel uit paden, maar ook uit iconen, kleine natuurpaden en speelelementen. Elk bijzonder element zit dus verwerkt binnen dezelfde vormentaal zodat alles één coherent geheel vormt.
Een traditionele benadering + een moderne benadering
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
Combineren van beiden om tot een op maat gemaakte vormentaal te komen
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
48
6. BESCHUTTE, MINDER TOEGANKELIJKE ZONES GENEREREN RUST EN KUNNEN STEEDS VERDER ONTDEKT WORDEN Als laatste wordt er een grote diversiteit in open en meer gesloten plekken gecreĂŤerd in het park. Op natuurlijke wijze wordt de bezoekerer langsheen de belangrijkste plekken in het park geleid. Meer verscholen, afgelegen plekjes zijn er om te ontdekken via meer avontuurlijke natuurpaden, en zorgen ervoor dat bewoners van Strandeiland blijvend nieuwe plekjes in het park kunnen ontdekken of om even helemaal te ontsnappen van het bruisend stadsleven.
Kleine, open ruimtes middenin wildere vegetatiezones genereren rust en beschutting
Verscholen avonturenpaden laten bezoekers steeds meer ontdekken van het park
49
De vormentaal van de padenstructuur vormt de ruggengraat van het park, waaruit bijzondere plekken, zoals een aanlegsteiger, springplank of zitelement, ontstaan Š WAX
“De unieke vormentaal van het waterlandschap vormt de ruggengraat voor het gebruik en de programmatie van het park”
Het bijna één kilometer lange waterlandschap wisselt hoog recreatieve zones af met plekken die meer focussen op waterecologie © WAX
DIVERSE SFEREN WORDEN VERBONDEN DOOR ÉÉN PADENSTRUCTUUR DIE ÉÉN CONTINUE BELEVING CREËERT De volgende pagina’s nemen je mee op een wandeling doorheen het (onder) waterlandschap van Strandeiland, van west naar oost. We waden ons doorheen 6 belangrijke zones binnen het plan die elk hun eigen karakter en sfeer hebben.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
52
1. Ruige rand
2. Natuurbad
3. Wetland
4. Rieteilanden
5. Zwemparadijs
6. Uitkijkpunt
53
1. RUIGE RAND Aan de westzijde start het park met een ruiger landschap (dichte variatie aan heesters, bomen, struiken...) dat de bezoeker direct even afschermt van de stedelijke ruis en een wijds zicht richting het open water biedt. De hoofdroute ligt tussen de natuurlijke oever met riet en (lage) grassen en het kleine bos. Smallere zijpaden geven toegang tot het bosje met ruige onderbegroeiing om de bezoeker de kans te geven zich maximaal af te zonderen van het stedelijk leven.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
54
2. NATUURBAD Wanneer men iets verder wandelt komt men opeens bij een open baai die de wijdsheid en breedte van het water in de verf zet. Hier verspringt de hoofdroute in een doorlopend deel (die de verbinding maakt met de groene vinger in de Muiderbuurt), en een doodlopend deel, die ontworpen wordt als zonnedek, zwemgelegenheid en springplank. Aan de overzijde van de baai bevindt zich een grote, open ligweide geรถrienteerd op de namiddag- en avondzon.
55
3. WETLAND Na de natuurlijke baai vervolgt de hoofdroute zich terug veel verder van de kade van de Muiderbuurt. In dit derde deel van het park beweegt de hoofdroute zich langsheen een wetland aan de rechterzijde en verschillende kleine rieteilanden aan de linkerzijde. In de hoofdroute worden enkele zittrappen verwerkt die geรถrienteerd zijn op het zuiden en uitkijken over het wetland. Een secundair, halfverhard natuurpad loopt langsheen de bosrand aan de andere zijde van het wetland en brengt de bezoekers zeer dicht bij het vestigingsmilieu van watervogels en eenden.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
56
4. RIETEILANDEN De hoofdroute vervolgt zich verder en neemt steeds meer afstand van de kade van de Muiderbuurt. In dit deel wandelen de mensen over en tussen een groot aantal aan rieteilanden. Meer open plekken met zichten over het water wisselen zich af met zeer dichte, smallere plekken waarbij men zich volledig omsloten voelt door het hoge riet.
57
5. ZWEMPARADIJS Wanneer men het hoge riet voorbij is opent het (onder)waterlandschapspark zich plots weer volledig in een grote, goed uitgeruste zwem- en recreëerzone. Hier wordt een deel van het water omsloten tot gesloten zwemzone. De zwemzone wordt begrensd door het hoofdpad dat ook dienst doet als zuid-geörienteerd zonnedek en een open grasweide aan de andere zijde. Een ondiep deel geeft ook de kleinsten onder ons de kans om van het water te genieten. Iets verderop ontspringt de hoofdroute nog in een zijpad die de bezoeker naar een klein eiland brengt waar een aanmeersteiger voor kano’s voorzien wordt.
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
58
6. UITKIJKPUNT Helemaal in het oosten van het park wordt de beleving afgerond met de hoofdroute die zich over een kleine baai heen begeeft en ruimte geeft aan een zittribune die uitzicht biedt richting de ondergaande zon. Groepjes van eilanden voor- en na de zittribune zijn enkel bereikbaar via verscholen smallere paden en stapstenen, om hier volledig tot rust te komen volledig omgeven door het water.
59
PLANKAART
(ONDER)WATERLANDSCHAPSPARK STRANDEILAND
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
60
61
(ONDER)WATERLANDSCHAP HET OOG
DELVA LANDSCAPE ARCHITECTURE / URBANISM
62