ο κανόνας και ο μύθος της “οποζισιόν” του Ηλία Κουρκουνάκη
Η σκακιστική ορολογία στην ελληνική
σιμοποιώντας παραδείγματα εφαρμογής τους,
γλώσσα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, ένα
ώστε να κατανοούνται με πρακτικό τρόπο από
μόνο από τα οποία είναι η καθυστερημένη ανά-
σκακιστές και σκακίστριες όλων των επιπέδων
πτυξή της. Άμεσο αποτέλεσμα αυτής της καθυ-
και ηλικιών.
στέρησης είναι η αντιγραφή ξένων όρων, μερι-
Αναπόφευκτη παρενέργεια των παραπά-
κοί από τους οποίους έχουν καθιερωθεί διεθνώς
νω είναι ότι κάποιες σημαντικές έννοιες εντυπώ-
(π.χ. “ματ”, “πατ”, “zugzwang”, κ.ά.) ενώ άλλοι
νονται με λανθασμένο τρόπο ή στα περιορισμέ-
μόνο σε λίγες γλώσσες. Σε κάθε περίπτωση,
να πρακτικά πλαίσια στα οποία παρουσιάζονται.
μπορεί να είναι αδύνατον να βρεθεί ακριβής
Στη συνέχεια, χρειάζεται πολλή προσπάθεια
μετάφραση και ο ξένος όρος να μην αντικατο-
προκειμένου να ανασκευαστεί η παρανοημένη
πτρίζει την έννοια στην οποία αναφέρεται με τον
εντύπωση.
ίδιο τρόπο που θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται
κή/προπονητική σκοπιά καθίσταται σχεδόν αδύ-
σύμφωνα με τη λειτουργία της ελληνικής γλώσ-
νατο να αντικατασταθεί ένας αντίστοιχα λανθα-
σας. Ειδικά όσον αφορά στη δεύτερη κατηγορία
σμένος τρόπος σκέψης με άλλον σωστότερο, ο
σκακιστικών όρων, ένα ζήτημα που δημιουργεί-
οποίος επιπλέον θα επιτρέπει ευρύτερες εφαρμο-
ται είναι ότι η ορολογία μπορεί να είναι αδόκιμη
γές της ίδιας έννοιας.
Μάλιστα,
από
εκπαιδευτι-
και στη γλώσσα προέλευσης. Επιπρόσθετα, ορισμένες έννοιες δεν είναι
K+P
διασαφηνισμένες επαρκώς ούτε σε άλλες γλώσσες. Κατά συνέπεια, ικανοποιητικοί ορισμοί τους δεν βρίσκονται ούτε σε ειδικά βιβλία ή σκακιστικά λεξικά. Αντί να γίνεται θεωρητική ανάπτυξή τους, συχνότερα παρουσιάζονται χρη-
k+p+p
© Ηλίας Κουρκουνάκης
Η ακόλουθη θέση έχει μείνει κλασική
στις οποίες βρίσκεται και αυτή του διαγράμμα-
όσον αφορά την έννοια της “οποζισιόν” και των
τος, δεν υπάρχουν εύκολα κριτήρια για το αν
αντίστοιχων τετραγώνων γενικότερα. Τα μαύρα
πρέπει να χρησιμοποιηθεί η “οποζισιόν” ή, πολύ
υπερτερούν κατά ένα Πιόνι, αλλά δεν διαθέτουν
περισσότερο, η “κοντινή”, η “μεσαία” ή η “μα-
“ελεύθερο” και συνεπώς η υπεροχή τους δύσκο-
κρινή” “οποζισιόν”. Αυτό συμβαίνει γιατί η “ο-
λα αξιοποιείται. Από την άλλη πλευρά, η άμυνα
ποζισιόν” αποτελεί εργαλείο και όχι θεωρία, που
των λευκών απαιτεί μεγάλη ακρίβεια, γιατί ένα
σημαίνει ότι σε κάποιες συνθήκες μπορεί να
μικρό στραβοπάτημα αρκεί να οδηγήσει στην
λειτουργήσει και σε κάποιες όχι.
καταστροφή.
Η θεωρία των “αντίστοιχων” τετραγώνων, αντίθετα, αποτελεί τρόπο σκέψης και γι’
XIIIIIIIIY 9-+-+-+-+0 9+-+-+-+-0 9-+-+-+-+0 9+-+-zp-zp-0 9-+-+-+-+0 9+-+-+P+-0 9-+-+-+K+0 9+-+k+-+-0 xiiiiiiiiy
αυτό αποκαλύπτει τόσο τις κατευθύνσεις προς τις οποίες πρέπει να αναζητηθούν συγκεκριμένες κινήσεις όσο και τα κατάλληλα εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιηθούν στις εκάστοτε δεδομένες συνθήκες. Ουσιαστικά, η θεωρία των “αντίστοιχων” τετραγώνων δεν είναι παρά μια από τις σημαντικότερες εφαρμογές της λεγόμενης “σχηματικής” σκέψης και συνηθέστερα αξιοποιείται σε φινάλε Πιονιών.
H.Neushtadtl 1897 παίζουν τα λευκά και πετυχαίνουν ισοπαλία
1.Ρθ1 Η κίνηση αυτή συνήθως εξηγείται χρησιμοποιώντας τον όρο της “μεσαίας” “οποζισιόν” (στα ελληνικά, ορισμένες φορές συναντάται στη βιβλιογραφία ο όρος “αντίθεση”. Πολύ καλύτερο όμως είναι να αναλυθεί η θέση με βάση τη Zygmunt Nasiolkowski
θεωρία των “αντίστοιχων” τετραγώνων, μια υποπερίπτωση των οποίων είναι η “οποζισιόν”. Ο λόγος που κρίνεται σκόπιμο να προτιμηθεί η θεωρία των “αντίστοιχων” τετραγώνων είναι ότι σε πολλές διατάξεις Πιονιών, ανάμεσα
Οι θεωρητικοποιήσεις όμως δεν έχουν καμιά αξία χωρίς πρακτικές εφαρμογές, γι’ αυτό ας προχωρήσουμε σε πιο συγκεκριμένη ανάλυση. Στη θέση του διαγράμματος έχει πρωτεύου-
© Ηλίας Κουρκουνάκης
σα σημασία να προσδιοριστεί η κρίσιμη διάταξη,
Ρη2 εναντίον Ρε2, χρειάζεται να διερευνήσουμε
δηλαδή το “σχήμα”, που πρέπει να επιδιώξουν ή
αν τα λευκά μπορούν να εξασφαλίσουν ότι προ-
να αποφύγουν οι δύο παρατάξεις. Το ζητούμενο
κύπτει μόνο με τα μαύρα να έχουν την κίνηση.
“σχήμα” αναπόφευκτα συνδέεται με το Σζ3 και
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μόλις ο μαύρος Βα-
την ακριβή τοποθέτηση των Βασιλιάδων σε σχέ-
σιλιάς τοποθετείται στο ε2, αμέσως ο λευκός
ση με αυτό.
πρέπει να καταλάβει το η2. Με άλλα λόγια, τα
Ξεκινώντας από τέτοιο συλλογισμό, δεν
τετράγωνα ε2 και η2 είναι “αντίστοιχα”.
είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιληφθούμε ότι η
Κατ’ επέκταση, “αντίστοιχα” τετράγωνα
κρίσιμη διάταξη είναι με Ρη2 εναντίον Ρε2, όπου
είναι τα ε3 και η3, καθώς και τα ε1 και η1. Επει-
και οι δύο παρατάξεις θέλουν να μην έχουν το
δή μάλιστα και στα τρία τετράγωνα της στήλης ε
δικαίωμα -και την υποχρέωση!- της κίνησης. Αν
ο μαύρος Βασιλιάς έχει πρόσβαση από το δ2,
έχουν σειρά να παίξουν τα λευκά, η ήττα έρχεται
δημιουργείται αντιστοιχία του με το θ2. Κατ’
γρήγορα μετά από 1.Ρη3 Ρζ1, καθώς σύντομα θα
επέκταση πάλι, αντίστοιχο του δ3 είναι το θ3 και
υποχρεωθούν να χάσουν ή έστω να ανταλλάξουν
του δ1 το θ1. Η τελευταία διαπίστωση οδηγεί
το Πιόνι τους, π.χ. 2.Ρθ3 Ρζ2 3.Ρη4 Ρη2 4.Ρxη5
στο συμπέρασμα ότι μοναδική κίνηση που εξα-
Ρxζ3 κλπ. Αξίζει να προσεχθεί ότι, στη διαδικα-
σφαλίζει την ισοπαλία είναι η 1.Ρθ1!
σία της διαμάχης των Βασιλιάδων, η “οποζισιόν” δεν παίζει ουσιαστικό ρόλο: τα μαύρα κερδίζουν επειδή την παραβιάζουν, αντί να συνεχίσουν διατηρώντας την με 1...Ρε3 (οριζόντια) ή 1...Ρε1 (διαγώνια “οποζισιόν”). Επιπλέον, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία η ανάκτηση της “οποζισιόν” μετά από 3.Ρη4 με 3…Ρη2 στην παραπάνω βαριάντα, γιατί αυτό που προέχει είναι η επαφή των Βασιλιάδων με το Σζ3: την ώρα που απειλείται από τα τετράγωνα ζ2 ή η2 μπορεί να υποστηριχτεί μόνο από το η4 (γι’ αυτό
XIIIIIIIIY 9-+-+-+-+0 9+-+-+-+-0 9-+-+-+-+0 9+-+-zp-zp-0 9-+-+-+-+0 9+-+-+P+-0 9-+-+-+K+0 9+-+k+-+-0 xiiiiiiiiy
και τα λευκά θα έχαναν ακόμα κι αν με τους
Με βάση όλα τα παραπάνω, δεν είναι δύ-
Βασιλιάδες στα τετράγωνα η4 και η2 ήταν σειρά
σκολο να κατανοηθεί γιατί χάνουν όλες οι υπό-
των μαύρων να παίξουν, οπότε θα ακολουθού-
λοιπες προσπάθειες των λευκών:
σε...Ρζ2). Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, η “οπο-
) 1.Ρζ1 (τα λευκά παίρνουν την “κοντι-
ζισιόν” θα χρησιμοποιηθεί μόνο ως εργαλείο σε
νή” “οποζισιόν”, αλλά δεν μπορούν να την δια-
συγκεκριμένες στιγμές της αντιπαράθεσης των
τηρήσουν εξαιτίας του Σζ3) Ρδ2 2.Ρζ2 Ρδ3 (η
Βασιλιάδων, δηλαδή προκειμένου να επιτευχθεί
αμυντική προσπάθεια των λευκών αποτυγχάνει
ένα επιθυμητό “σχήμα”.
επειδή ο Βασιλιάς τους αδυνατεί να καταλάβει
Έχοντας λοιπόν διαπιστώσει και αποδεί-
το αντίστοιχο τετράγωνο του δ3 στην “κοντινή”
ξει τη χρησιμότητα της κρίσιμης διάταξης με
“οποζισιόν”, δηλαδή το ζ3) 3.Ρη2 (στην ίδια
© Ηλίας Κουρκουνάκης
ακριβώς διάταξη οδηγούν τόσο 3.Ρη3 Ρε3 4.Ρη2
1...Ρδ2
Ρε2, όσο και 3.Ρζ1 Ρε3 4.Ρη2 Ρε2) Ρε2 (το κρί-
Δεν υπάρχει κάτι καλύτερο, π.χ. 1...Ρε1
σιμο “σχήμα” εμφανίστηκε με τα λευκά να έ-
2.Ρη1 Ρε2 3.Ρη2.
χουν σειρά να παίξουν) 4.Ρη3 Ρζ1 5.Ρθ3 (ή
Πρέπει όμως να σημειωθεί η προσπάθεια
5.Ρη4 Ρζ2) Ρζ2 6.Ρη4 Ρη2 7.Ρxη5 Ρxζ3 8.Ρζ5 ε4
1...η4, με την οποία τα μαύρα επιχειρούν να αλ-
κλπ.
λάξουν τη διάταξη των Πιονιών και να αξιο) 1.Ρζ2 Ρδ2 2.Ρζ1 Ρε3 3.Ρη2 Ρε2 4.Ρη3
ποιήσουν τη δυνατότητα προαγωγής του Σε με
Ρζ1 με συνέχεια ακριβώς όπως στην προηγούμε-
σαχ. Τότε τα λευκά δεν πρέπει να αντιδράσουν
νη βαριάντα
βιαστικά με 2.ζxη4, οπότε χάνουν μετά από
) 1.Ρη1 Ρε1 2.Ρη2 Ρε2 3.Ρη3 Ρζ1
2...ε4 3.η5 ε3 4.η6 ε2 5.η7 ε1Β+, αλλά να συνε-
) 1.Ρη3 Ρε1 (όχι, βέβαια, 1...Ρε2 2.Ρη2)
χίσουν 2.Ρη2 που εξασφαλίζει ισοπαλία, π.χ.
2.Ρη2 Ρε2 3.Ρη3 Ρζ1
2...ηxζ3+ 3.Ρxζ3 και 4.Ρε4 ή 2...Ρε2 3.ζxη4 ε4
) 1.Ρθ3 Ρε1 2.Ρη2 (ταχύτερα χάνει
4.η5 κλπ.
2.Ρη4 Ρζ2, ενώ η “οποζισιόν” με 2.Ρη3 απαξιώ-
Προφανώς, η ίδια ιδέα των μαύρων είναι
νεται μετά από 2...Ρζ1) 2...Ρε2 3.Ρη3 Ρζ1, 1.Ρθ2
ανούσια μετά από 1...Ρε1 2.Ρη1, αφού ο Βασι-
Ρδ2 2.Ρθ3 (δεν ωφελεί ούτε 2.Ρθ1 Ρε3 3.Ρη2
λιάς τους εμποδίζει το Σε: 2...η4 3.ζxη4 (το πρό-
Ρε2) Ρε1 κλπ.
βλημα των μαύρων αναδεικνύεται και από το
Σε όλες τις βαριάντες αποδεικνύεται ότι η
γεγονός ότι ακόμα και η κίνηση 3.Ρη2 εξασφα-
καλύτερη μέθοδος αξιοποίησης του εργαλείου
λίζει ισοπαλία στα λευκά) ε4 4.η5 ε3 5.η6 ε2
που ονομάζεται “οποζισιόν” συνίσταται στην
6.η7 Ρδ2 7.η8Β ε1Β+ με ισοπαλία.
κατάργησή της την κατάλληλη στιγμή -γι’ αυτό
Μετά από όλα τα παραπάνω, οι υπόλοι-
και χρειάζεται να την αντιλαμβανόμαστε ως
πες κινήσεις δεν χρειάζονται επιπλέον σχολια-
εργαλείο και όχι ως κανόνα!
σμό. 2.Ρθ2 Ρδ3 3.Ρθ3 Ρε2 4.Ρη2 Ρε3 5.Ρη3 Ρδ2 6.Ρθ2 Ισοπαλία, λοιπόν!
© Ηλίας Κουρκουνάκης