Yefseyev - Flohr Οδησσός 1949 του Ηλία Κουρκουνάκη
Η Άμυνα Caro-Kann συχνά έχει “κατηγορηθεί” για το στατικό της παιχνίδι, αυτό όμως συνήθως γίνεται από σκακιστές που δυσκολεύονται απέναντί της με τα λευκά. Είναι αλήθεια ότι κατά καιρούς προτιμήθηκε από παίκτες που διακρίθηκαν ιδιαίτερα για τις αμυντικές ικανότητές τους, όπως οι Capablanca, Botvinnik και Karpov, αλλά την χρησιμοποίησε μέχρι και ο Kasparov στα νιάτα του! Ο Τσεχοσλοβάκος και μετέπειτα Σοβιετικός γκρανμέτρ Salo Flohr (1908–1983) συχνά χαρακτηρίστηκε «συντηρητικός» και «παίκτης ισοπαλιών», αλλά μια τέτοια αντιμετώπιση αδικεί το στιλ του συνολικά. Στην πρώτη φάση της καριέρας του δημιούργησε πολλές επιθετικές και συνδυαστικές παρτίδες, για να χαλιναγωγήσει στη συνέχεια τη φαντασία του, επειδή οι περισσότερες από τις αγωνιστικές του εμφανίσεις ήταν πια σε τουρνουά με την “αφρόκρεμα” του παγκόσμιου σκακιού. Πολύ απλά, ο Flohr δεν διέθετε αυτό το “κάτι άλλο” που θα του επέτρεπε να γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής: μολονότι η F.I.D.E. τον είχε επιλέξει ως επίσημο διεκδικητή του τίτλου στα τέλη της δεκαετίας 1930–40, ο ίδιος συνειδητοποίησε έγκαιρα ότι μόνο με στρατηγικό παιχνίδι θα μπορούσε να αναμετρηθεί ως ίσος με άλλους κορυφαίους σκακιστές. Δεν μπόρεσε ποτέ να κερδίσει τον Alekhine (=7 -5),ενώ το συνολικό του σκορ με πρώην, νυν ή μετέπειτα κατόχους του τίτλου ήταν +10 =76 -22. Βέβαια, αν του δινόταν η ευκαιρία, ο «γερόλυκος» μπορούσε να δαγκώσει...
1.ε4 γ6 2.δ4 δ5 3.Ιγ3 δxε4 4.Ιxε4 Ιδ7 5.Ιζ3 Ιηζ6
XIIIIIIIIY 9r+lwq-trk+0 9zpp+nvlpzpp0 9-+-+psn-+0 9+-zp-+-+-0 9-+-zP-+-+0 9+-+L+NsN-0 9PzPP+QzPPzP0 9tR-vL-+RmK-0 xiiiiiiiiy
6.Ιη3 Η οπισθοχώρηση του Ίππου συνιστά μια όχι και τόσο συνηθισμένη βαριάντα, στην οποία είχε δείξει κάποια προτίμηση ο Tal, επειδή διατηρεί στη σκακιέρα όλα τα ελαφρά κομμάτια και μαζί καλές προοπτικές επίθεσης στην πτέρυγα του βασιλιά. Περιστασιακά έχει δοκιμαστεί και από πολέμιους της Άμυνας Caro-Kann όπως οι Spielmann και Kasparov, με μεγάλη επιτυχία. Τα βασικά μειονεκτήματα της οπισθοχώρησης
10.γ3
του Ίππου είναι η απώλεια χρόνου που συνεπάγεται και
Αυτή η προώθηση δεν είναι καθόλου απαραίτητη
η σχετική απομάκρυνσή του από το κέντρο. Η μάχη του
στα περισσότερα σχέδια των λευκών. Είτε επιχειρηθεί η
ανοίγματος θα περιστραφεί γύρω από αυτά τα στοιχεία
αξιοποίηση της πλειονότητας Πιονιών στην πτέρυγα της
της θέσης, καθώς φυσικά και από την επιτυχία ή αποτυ-
βασίλισσας, είτε διεκδικηθεί καλύτερος έλεγχος του
χία των μαύρων να δραστηριοποιήσουν με ικανοποιητι-
κέντρου, είναι προτιμότερο για το Σγ να τοποθετηθεί
κό τρόπο τον παραδοσιακά “προβληματικό” λευκοτε-
στο γ4, ώστε να απαγορεύει τη χρήση του τετραγώνου
τράγωνο Αξιωματικό.
δ5 στα εχθρικά κομμάτια. Μια τυπική και πολύ πιο ενεργητική αντιμετώ-
6...ε6 7.Αδ3 Αε7 8.0–0 0–0 9.Βε2 γ5 © Ηλίας Κουρκουνάκης
πιση της θέσης είναι 10.Πδ1, π.χ. 10...γxδ4 11.Ιxδ4 Αγ5
ούτε και να προκαλέσουν φόβο. Πολύ απλά, τα μαύρα
12.Αγ4. Η προσπάθεια των λευκών να διατηρηθεί το
χρειάζεται να δώσουν έμφαση στην παράμετρο του
κέντρο σταθερό, ώστε να προετοιμαστεί επίθεση στην
χρόνου, ώστε η εχθρική επίθεση να μην προλάβει να
πτέρυγα του βασιλιά, υποτιμά τη σημασία της συνολι-
εκδηλωθεί.
κής κινητικότητας των κομματιών.
Όπως αποδεικνύει η συνέχεια της παρτίδας, για
10...β6
άλλη μια φορά η καλύτερη αντίδραση σε πλευρική επίθε-
Ο Flohr προτιμά να διατηρήσει την ένταση, προ-
ση συνίσταται σε αντεπίθεση στο κέντρο. Τα μαύρα δεν
κειμένου να μπορεί να διεκδικήσει τη νίκη με περισσό-
διαθέτουν στρατηγική υπεροχή, ούτε προφανή στόχο,
τερους τρόπους, ανάλογα βέβαια με την αντίδραση του
οπότε πρέπει να περιορίσουν τις φιλοδοξίες τους στο
αντιπάλου του. Μια διαφορετική αντιμετώπιση είναι
άνοιγμα γραμμών, τις οποίες θα διεκδικήσουν άμεσα.
10...γxδ4 11.Ιxδ4 (μετά από 11.γxδ4 β6 υπάρχει αρκετή
12...γxδ4
ασυμμετρία στη θέση, ώστε να μπορεί να διεκδικηθεί
Όσο περισσότερες γραμμές ανοίξουν στο κέ-
ολόκληρος ο βαθμός) Ιγ5 12.Αγ2 τα λευκά στέκονται
ντρο, τόσο δυσκολότερα θα εκδηλωθεί η επίθεση των
λίγο καλύτερα, η αλλαγή των κεντρικών Πιονιών όμως
λευκών στην πτέρυγα του βασιλιά. Σε πάρα πολλές κρί-
φέρνει την παρτίδα πιο κοντά στην ισοπαλία.
σιμες επιλογές, οι γενικές αρχές στρατηγικής αρκούν για να μας κατευθύνουν προς τη σωστή λύση.
11.Ιε5
Εδώ είναι πολύ σημαντικό ότι τα λευκά μόλις
Σε περίπτωση που τα λευκά πραγματοποιήσουν την αλλαγή 11.δxγ5, μετά από 11...Ιxγ5 12.Αγ2 Αβ7
έχασαν τη δυνατότητα να πάρουν στο δ4 με τον Ίππο.
γίνεται προφανές ότι τα μαύρα κερδίζουν πολύτιμο χρό-
13.γxδ4 Ιxε5
νο σε σχέση με την βαριάντα που μόλις προαναφέρθη-
Η αλλαγή του καλύτερα τοποθετημένου λευκού
κε: αντί να αντικατασταθεί το Σδ4 με τον Ιζ3, προωθή-
κομματιού χρειάζεται να συνοδευτεί από συγκεκριμέ-
θηκε ο Ιδ7 στη θέση του Σγ5. Αυτός είναι ο λόγος που
νους υπολογισμούς, επειδή προφανώς θα αντικαταστα-
τις περισσότερες φορές συμφέρει να μην πραγματοποιεί
θεί από ένα εξίσου επικίνδυνο Πιόνι.
κανείς την αλλαγή, αλλά να περιμένει την αντίπαλη
Η ήρεμη αντιμετώπιση 13...Πε8 επιτρέπει στα
πλευρά να την πραγματοποιήσει. Έτσι, μια σημαντική
λευκά πολύ μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, π.χ.
εκκρεμότητα μπορεί να παραμείνει στη σκακιέρα για
14.Αε3 Ιζ8 (σοβαρό λάθος αποτελεί η κεντροποίηση
αρκετές κινήσεις.
14...Ιδ5, εξαιτίας της τυπικής θυσίας 15.Αxθ7+ Ρxθ7 16.Βθ5+ Ρη8 17.Βxζ7+, οπότε τα λευκά κερδίζουν χάρη
11...Αβ7 12.ζ4
στις ιδέες Ιη3-θ5 και Πζ1–ζ3 κλπ.) 15.Παδ1 και η αδυ-
XIIIIIIIIY 9r+-wq-trk+0 9zpl+nvlpzpp0 9-zp-+psn-+0 9+-zp-sN-+-0 9-+-zP-zP-+0 9+-zPL+-sN-0 9PzP-+Q+PzP0 9tR-vL-+RmK-0 xiiiiiiiiy
ναμία του Σδ4 αντισταθμίζεται από την πλήρη δραστηριοποίηση των λευκών κομματιών. Πολύ σωστά λοιπόν, ο Flohr ανοίγει τη θέση σε στιγμή που διαθέτει πιο ενεργητικό σύνολο δυνάμεων. Ειδικότερα, έχει μεγάλη σημασία ότι οι Αγ1 και Πα1 παραμένουν στα αρχικά τους τετράγωνα. 14.δxε5 Η θυσία 14.ζxε5 ανοίγει τη στήλη ζ, αυτή όμως
Τα λευκά ξεκινούν επίθεση στην πτέρυγα του
αποδεικνύεται ανούσια μετά από 14...Βxδ4+ 15.Ρθ1 Ιδ5
βασιλιά, χωρίς προηγουμένως να έχουν δραστηριοποιή-
(όχι όμως 15...Ιη4 16.Πζ4), π.χ. 16.Πδ1 Βθ4 ή 16.Αε4
σει όλα τα κομμάτια τους. Βέβαια, οι κίνδυνοι που θα
Ρθ8 και τα λευκά σε καμιά περίπτωση δεν αποκτούν
δημιουργηθούν για τα μαύρα με την επικείμενη διά-
επαρκές αντάλλαγμα για το Πιόνι.
σπαση ζ4-ζ5 δεν πρέπει να αγνοηθούν, αλλά φυσικά © Ηλίας Κουρκουνάκης
λουθήσουν την βαριάντα μέχρι το τέλος, π.χ. μπορούν
XIIIIIIIIY 9r+-wq-trk+0 9zpl+-vlpzpp0 9-zp-+psn-+0 9+-+-zP-+-0 9-+-+-zP-+0 9+-+L+-sN-0 9PzP-+Q+PzP0 9tR-vL-+RmK-0 xiiiiiiiiy
να παίξουν 19.Βxη4, αλλά σε κάθε περίπτωση τα μαύρα αποκτούν σημαντικό πλεονέκτημα, εδώ με 19...Πδ3). Επίσης ανεπαρκής αποδεικνύεται η προσπάθεια 15.Αε4 (ώστε να περιοριστεί ο επικίνδυνος λευκοτετράγωνος μαύρος Αξιωματικός) Αγ5+ 16.Ρθ1 Βθ4, π.χ. 17.θ3 Βxη3 18.Βxη4 Βxη4 19.θxη4 Αxε4,, που σημαίνει ότι μπορούσε και έπρεπε να προτιμηθεί η κίνηση 15.Ρθ1. Τώρα τα μαύρα δεν μπορούν να διαλέξουν με την ίδια
14...Ιη4
άνεση ποιο κομμάτι τους θα καταλάβει την κρίσιμη
Αυτή η κίνηση έπρεπε οπωσδήποτε να είχε προ-
διαγώνιο η1–α7, γιατί δεν θα φτάσει εκεί με κέρδος
βλεφθεί πριν από την αλλαγή 12...γxδ4, διαφορετικά το
χρόνου (δηλαδή, με σαχ). Για παράδειγμα, μετά από
σχέδιο των μαύρων θα κατέληγε σε αποτυχία. Για πα-
15...Βδ4 16.Αβ1 ή 15...Αγ5 16.Αxθ7+ Ρxθ7 17.Βxη4 το
ράδειγμα, μετά από 14...Ιδ5 15.ζ5 η απειλή 16.ζ6 δη-
αντάλλαγμα που αποκτούν τα μαύρα για το Πιόνι είναι
μιουργεί σοβαρά πρακτικά προβλήματα άμυνας, καθώς
αισθητά μικρότερο απ’ όσο στην παρτίδα.
η αλλαγή 15...εxζ5 16.Ιxζ5 διευκολύνει ιδιαίτερα την
Το πιθανότερο είναι ότι τα λευκά διατηρούσαν
εξέλιξη της επίθεσης (η ισχυρότερη κίνηση σε αυτή την
την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν προοπτικές επίθεσης
περίπτωση μοιάζει να είναι 15...Ιβ4, ώστε να απομα-
εναντίον του Βασιλιά, διαφορετικά θα αποδέχονταν ότι
κρυνθεί ο λευκός λευκοτετράγωνος Αξιωματικός από
τα μαύρα ήδη στέκονται ικανοποιητικά και θα περιόρι-
την επικίνδυνη διαγώνιο β1–θ7, καθώς δεν παίζεται
ζαν τους στρατηγικούς τους στόχους σε διεκδίκηση
τότε 16.Αβ1 Αα6 κλπ.).
μιας μικρής υπεροχής.
Τώρα τα μαύρα δημιουργούν τη δική τους πολύ
15...Ρxθ7 16.Βxη4
ισχυρή απειλή 15...Αγ5+ 16.Ρθ1 Βθ4, ή ακόμη και
XIIIIIIIIY 9r+-wq-tr-+0 9zpl+-vlpzpk0 9-zp-+p+-+0 9+-+-zP-+-0 9-+-+-zPQ+0 9+-+-+-sN-0 9PzP-+-+PzP0 9tR-vL-+RmK-0 xiiiiiiiiy
16...Ιxθ2, οπότε διεκδικούν με ιδιαίτερες αξιώσεις την πρωτοβουλία των κινήσεων.
XIIIIIIIIY 9r+-wq-trk+0 9zpl+-vlpzpp0 9-zp-+p+-+0 9+-+-zP-+-0 9-+-+-zPn+0 9+-+L+-sN-0 9PzP-+Q+PzP0 9tR-vL-+RmK-0 xiiiiiiiiy
Τα λευκά κέρδισαν Πιόνι και κατέστρεψαν τμήμα της αμυντικής ασπίδας του αντίπαλου Βασιλιά, αλλά τα μαύρα κομμάτια κυριαρχούν στις ανοιχτές γραμμές και ιδίως στο κέντρο.
15.Αxθ7+ Προφανώς ανούσιο είναι 15.Βxη4 Βxδ3,, ενώ η
16...Βδ4+
σημασία της καθυστέρησης ανάπτυξης του Αγ1 αναδει-
Η δικαιοσύνη του σκακιού συχνά εκφράζεται με
κνύεται στη χαρακτηριστική βαριάντα 15.Ιε4 Βδ4+ (η
ειρωνικό τρόπο. Εδώ τα μαύρα κερδίζουν πολύτιμο
αλλαγή 15...Αxε4 απαντάται με 16.Αxε4 και όχι
χρόνο κεντροποιώντας την Βασίλισσα με σαχ από ένα
16.Βxε4 Αγ5+ 17.Ρθ1 Βθ4 με ακαταμάχητες απειλές)
ιδιαίτερα κρίσιμο τετράγωνο, το οποίο τα λευκά κάλυ-
16.Ρθ1 Παδ8 17.Αγ2 Αxε4 18.Αxε4 Βxε4 19.Βxε4 Ιζ2+
ψαν με Πιόνι ήδη στην 10η κίνηση -μόνο προσωρινά
κλπ. (βέβαια, τα λευκά δεν είναι υποχρεωμένα να ακο-
όμως...
© Ηλίας Κουρκουνάκης
ζεται να κάνουν τα μαύρα είναι να καλύψουν το τετρά-
17.Ρθ1
γωνο θ7.
XIIIIIIIIY 9r+-+-tr-+0 9zpl+-vlpzpk0 9-zp-+p+-+0 9+-+-zP-+-0 9-+-wq-zPQ+0 9+-+-+-sN-0 9PzP-+-+PzP0 9tR-vL-+R+K0 xiiiiiiiiy
XIIIIIIIIY 9-+r+-tr-+0 9zpl+-vlp+k0 9-zp-+p+p+0 9+-+-zP-+N0 9-+-wq-zP-+0 9+-+-+-+Q0 9PzP-+-+PzP0 9tR-vL-+R+K0 xiiiiiiiiy
17...Παγ8 Η σταδιακή δραστηριοποίηση των μαύρων κομ-
19...Πθ8
ματιών τονίζει το στρατηγικό χαρακτήρα της θυσίας
Παράλληλα, καταλαμβάνουν μια γραμμή που
του Πιονιού, αφού δεν επιδιώκεται τόσο η δημιουργία
άνοιξαν για λογαριασμό τους τα λευκά, με την ψευδο-
άμεσων απειλών όσο η απόκτηση ολοένα περισσότερου
θυσία 15.Αxθ7+. Αυτή η γραμμή οδηγεί κατευθείαν στο
χώρου και μόνο στη συνέχεια η συστηματική αύξηση
λευκό Βασιλιά, μια και όλα τα εμπόδια θα μετακινη-
της πίεσης.
θούν ταχύτατα.
Βέβαια, απώτερος στόχος είναι το ευάλωτο ση-
20.Ιζ6+ Ρη7 21.Βε3
μείο η2, το οποίο διαθέτει ελλιπέστατη προστασία μετά
Δεν είναι καλύτερο 21.Βη3 Πγ2 22.Πη1 Αγ5
την προώθηση του Σζ και την απομάκρυνση του λευκο-
κλπ. οπότε τα λευκά διεκδικούν τουλάχιστον την αλλα-
τετράγωνου λευκού Αξιωματικού από τη σκακιέρα.
γή των Βασιλισσών. Αυτό όμως σημαίνει ότι η μόνη
18.Ιθ5
δύναμη που απομένει να υποστηρίζει το Ση2 είναι ο
Νέο στρατηγικό στραβοπάτημα, προδίδει τον ε-
ίδιος ο Βασιλιάς...
ντελώς λανθασμένο προσανατολισμό του παίκτη που
XIIIIIIIIY 9-+r+-+-tr0 9zpl+-vlpmk-0 9-zp-+psNp+0 9+-+-zP-+-0 9-+-wq-zP-+0 9+-+-wQ-+-0 9PzP-+-+PzP0 9tR-vL-+R+K0 xiiiiiiiiy
χειρίζεται τα λευκά κομμάτια. Αντί να επιδιώξει τη δημιουργία αντιπαιχνιδιού στην πτέρυγα του βασιλιά, έπρεπε να συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της κατάστασης στο κέντρο και να οπισθοχωρήσει με 18.Βε2. Βέβαια, και σε αυτή την περίπτωση τα μαύρα θα διατηρούσαν πλήρες αντάλλαγμα για το Πιόνι χάρη στον έλεγχο των λευκών τετραγώνων, είτε με 18...Βγ4 και αναπόφευκτη διείσδυση στο γ2 είτε με 18...Πζδ8 19.Αε3 Βδ3 κλπ.
21...Πγ2 Από την άλλη πλευρά, το μόνο μαύρο κομμάτι
18...η6 Απλή και ψύχραιμη αντιμετώπιση, αποδεικνύει ότι ο Flohr είχε προβλέψει την επόμενη κίνησή του ήδη
που δεν συμμετέχει ενεργά στην επίθεση είναι ο μαυροτετράγωνος Αξιωματικός. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ισχυρότερη μέθοδος
προτού παίξει 17...Παγ8. 19.Βθ3
διεξαγωγής της επίθεσης συνίσταται στην δραστηριο-
Η ιδέα του πρακτικά αναπόφευκτου διπλού σαχ
ποίηση ενός ακόμα κομματιού και σε παθητική θυσία.
με 20.Ιζ6++ ίσως δημιούργησε τη χίμαιρα ενός ματ στο
Η φαινομενικά ενεργητική δραστηριότητα 21...Αxη2+
θ7 ή τουλάχιστον της σωτηρίας με διαρκές σαχ μετά
απομακρύνει από τη σκακιέρα ένα κομμάτι ιδιαίτερα
από 19...ηxθ5 20.Βxθ5+ κλπ. Το μόνο όμως που χρειά-
πολύτιμο στην επίθεση, καθώς συνδυάζεται εξαιρετικά
© Ηλίας Κουρκουνάκης
με τους Πύργους. Τότε η συνέχεια 22.Ρxη2 Πγ2+
23...Πxη2
23.Πζ2 Πxζ2+ (εύκολα χάνει 23...Πxθ2+ 24.Ρxθ2
Επιτέλους! Η κερκόπορτα άνοιξε και το κάστρο
Πxζ2+ 25.Ρη3 κλπ.) 24.Ρxζ2 Βδ1 (ή πάλι 24...Πxθ2+
παραδίδεται στα εχθρικά κομμάτια.
25.Ρη3) 25.Ρη3 Πδ8 εξακολουθεί να προσφέρει καλές
24.Ιη4
προοπτικές επίθεσης στα μαύρα, αλλά η απουσία του
Προφανώς, δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο.
λευκοτετράγωνου Αξιωματικού γίνεται αισθητή και
XIIIIIIIIY 9-+-+-+-tr0 9zpl+-vlpmk-0 9-zp-+p+p+0 9+-+-zP-+-0 9-+-+-zPN+0 9+-+Q+-+-0 9PzP-+-+rzP0 9tR-vL-+R+K0 xiiiiiiiiy
μπορεί να προβληθεί κάποια αντίσταση. Στη συνέχεια της παρτίδας, αντίθετα, η άμυνα των λευκών καταρρέει με μεγάλη ταχύτητα. 22.Βη3 Μετά από 22.Βxδ4 Πxη2 δεν υπάρχει ικανοποιητική άμυνα στις πολλαπλές απειλές και ιδίως στην 23...Πθxθ2#, π.χ. 23.Βη1 Πηxθ2#. Η θεαματικότερη συνέχεια ίσως είναι 22.Πη1 Βδ1 (εύκολα κερδίζει και 22...Αγ5) 23.Ιε4 Αxε4 (επίσης εδώ 23...Βθ5) 24.Βxε4
24...Πηxθ2+
Βθ5 25.θ3 Βxθ3+ 26.ηxθ3 Πxθ3#, πάντα με τα λευκά
Λιγότερο αποτελεσματικό είναι 24...Πxη4+, για-
κομμάτια στην πτέρυγα της βασίλισσας να παραμένουν
τί τα λευκά δεν θα απαντήσουν 25.Πζ3 Πθ3, αλλά
«ανθρωπάκια αμίλητα, ακούνητα, αγέλαστα».
25.Βζ3 με μεγάλα περιθώρια αντίστασης ακόμα. Τώρα η αναπόφευκτη συνέχεια 25.Ρη1 Πη2#
22...Βδ3 Πολύ ισχυρότερο από 22...Πxη2 ή 22...Αxη2+.
δείχνει πόσο λανθασμένη ήταν και η δεύτερη στρατηγι-
Ο Flohr συνεχίζει στο ίδιο πάντα μοτίβο, τις συνέπειες
κή επιλογή των λευκών σε κρίσιμο μεταβατικό στάδιο,
του οποίου τα λευκά δεν μπορούν να αποφεύγουν διαρ-
δηλαδή η παραχώρηση του λευκοτετράγωνου Αξιωμα-
κώς.
τικού για να κερδηθεί ένα Πιόνι: τα μαύρα αξιοποίησαν 23.Βxδ3
τόσο το άνοιγμα της στήλης θ όσο και την απόλυτη
Για παράδειγμα, μετά από 23.Αε3 ακολουθεί α-
κυριαρχία τους στη διαγώνιο θ1–α8. 0–1
πλά 23...Βxε3 κλπ. Εξάλλου, οποτεδήποτε τα λευκά επιχειρήσουν να απομακρύνουν τον Πθ8 από την ανοιχτή κάθετο με Ιζ6-ε8+, η απλή απάντηση...Ρη7-ζ8 αρκεί για να διατηρήσει την κατάσταση των πραγμάτων ως έχει.
© Ηλίας Κουρκουνάκης
p