dendriet 2014 nr 1 jaargang 13

BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X

BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327

jaargang 13

nummer 1 - 2014 Retouradres: Mikol De Decker, Dokter Haekstraat 37, 9200 Grembergen Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.

driemaandelijks tijdschrift

Natuurfotograaf Rollin Wild van sporen Uitneembare wandelkaart van Moenebroek

jan. - febr. - maart

Less we can “Alleen vervuilers zien klimaattop nog zitten”, koppen de kranten terwijl ik dit schrijf. Juist omdat bepaalde bedrijven die net alle vooruitgang blokkeren een platform krijgen op de klimaattop, stapten NGO’s en vakbonden collectief op tijdens de voorbije VN-klimaatconferentie in Warschau. Terecht. Kan het cynischer dat het gastland gelijktijdig ook een steenkooltop organiseerde? Kan het cynischer dat talloze partijen – om de desastreuze gevolgen aan te pakken van het ongebreideld opconsumeren van de eindige voorraad aardolie – een oplossing voorschotelen die alweer een andere eindige energiebron opsoupeert, namelijk uranium, plutonium of, voor de nieuwe generatie kerncentrales, thorium? Dezelfde fout als remedie. Je moet het maar verkocht krijgen. Met zware risico’s die alweer de toekomst van onze planeet hypothekeren. Hoe kan men een dergelijk pleidooi houden als tegelijkertijd theoretisch gezien de instorting van reactor 4 in Fukushima alle leven op aarde kan wegvegen? De morbiditeit ten top. Tijd om na het woord ‘casinokapitalisme’ ook het woord ‘casinobeleid’ in de Van Dale te krijgen! Hoe kan het zover komen? Ik zie twee belangrijke oorzaken. De internetrevolutie verandert overal ter wereld de maatschappij in snel tempo, vaak ten goede. Maar tegelijkertijd kan zowat iedereen zomaar wat brallen. Tegelijk hebben domheid, eigenbelang en de ongebreidelde consumptiedrang nog nooit een zo sterke stem gekregen. Deze veelheid en vervlakking maken het informatielandschap bijzonder mistig. Zonder goede bagage geraak je daar moeilijk wijs uit. In onzekere tijden kiezen onzekere mensen bovendien voor bekende recepten. Maar deze conservatieve reflex is – zoals zo vaak – een ontegensprekelijke verliespositie. Kiezen voor de oude neoliberale recepten is kiezen voor verlies aan levens-, sociale en milieukwaliteit. Ten tweede moeten we ons ernstige zorgen beginnen maken over wie er eigenlijk in de stuurcabine zit. Twee recente voorbeelden. De timing van het ontslag van Belgacomtopman Didier Bellens werd bepaald door de aandeelhouders en de gokmachine

nr. 1 - januari 2014

die de beurs is geworden. Een Europees parlementair medewerker van Louis Michel moet dankzij een staaltje ouderwetse onderzoeksjournalistiek ontslag nemen. Hij diende 250 amendementen op de Europese privacywetgeving in. Amendementen die niet ingegeven zijn door de vraag naar onze privacy, maar door lobbyisten van grote internetbedrijven. Onder het motto ‘never waste a good crisis’ hebben de banken en multinationals de laatste jaren hun machtspositie verstevigd. Tijd om weer de macht bij het volk te krijgen. Moeten we ons bij deze vaststellingen en analyse wentelen in defaitisme? Absoluut niet. We leren gelukkig het dromen niet af. We kunnen met onze eigen keuzes het verschil maken. We krijgen met de regelmaat van de klok kansen om duidelijk te maken dat wij de 99% vertegenwoordigen. We moeten die kansen meer dan ooit grijpen. Door te kiezen voor Natuurpunt grijp je alvast een van deze kansen. Door je aan te dienen als vrijwilliger, bestuurslid of beheerteamlid creëer je nog extra kansen. Denk erover na. We danken je alvast voor je trouwe steun en kijken uit naar je hernieuwd lidmaatschap. Als nieuwjaarsattentie ontvang je alvast een mooie, kleurrijke en praktische Dendrietkalender. In 2014 dient zich ook de moeder aller verkiezingen aan. Kies voor mensen die het je waard zijn en die ons helpen de dans der dwazen en de ‘rat race’ te ontspringen. Enthousiasmeer ook mensen uit je kennissenkring om economie weer in dienst te krijgen van mens en milieu. En niet omgekeerd. Antoine de Saint-Exupéry indachtig: “Als je een schip wil bouwen, roep dan geen mannen bij elkaar om hout te verzamelen, het werk te verdelen en orders te geven. In plaats daarvan, leer ze verlangen naar eindeloze zee”. Maak van het nieuwe jaar een bijzonder weerbaar jaar! Namens de redactieraad en alle regionale medewerkers is dat onze vurige wens voor 2014. Less we can. Van harte, Wouter Mertens, hoofdredacteur

Natuurmens in de kijker

Natuurfotograaf Rollin Verlinde Zijn foto’s verschenen in vele publicaties, ook in Dendriet. Aan het woord is een man met een passie voor de natuur, waarin hij zich weet te verdiepen, om er op een subtiele manier de pracht van weer te geven. Met technisch vernuft en veel engelengeduld schiet Rollin Verlinde beelden die de fascinerende biodiversiteit prachtig vertalen. Het verhaal van een man met respect voor de natuur en met een oog voor het kleinste detail maar ook voor het grootste landschap.

Uit de hand gelopen hobby

ondertussen 80.000 beelden op staan. Er zijn er niet veel in België die van deze hobby hun beroep hebben kunnen maken. Ook voor deze bio-ingenieur was het eerder een toeval dat hij door een gewijzigde werksituatie de sprong naar zelfstandige waagde. Maar daar heeft hij geen seconde spijt van. Op technisch en creatief vlak probeert hij voortdurend te vernieuwen. Hij

zegt van zichzelf dat zijn passie in de eerste plaats de natuur is en erin te kunnen vertoeven en van te genieten in plaats van de fotografie zelf. De uren die hij dikwijls moet wachten om dat ene perfecte beeld te schieten zijn eigenlijk veel meer waard. Want naast de foto leert deze fotograaf veel bij van de levenswijze van de dieren tijdens de voorafgaande observaties.

Niet zo ver van de Denderstreek, in het zuiden van het Pajottenland, heb ik een afspraak bij natuurfotograaf Rollin Verlinde. Aan zijn boomgaard en bio-tuin zie je van ver dat hier een natuurliefhebber woont. De al bij al bescheiden 44-jarige Rollin stichtte tien jaar geleden samen met Yves Adams de natuurfoto-website Vildaphoto, waar

 Technische opstellingen zijn dikwijls een must voor een goed resultaat

nr. 1 - januari 2014

 Onder water beknabbeld worden, het hoort erbij, ook door een zeehond Het begon met kleine zoogdieren. De ouders van kleine Rollin merkten tot hun verbazing dat de jongen een enorme interesse toonde in vlinders en andere insecten in de tuin en op vakantie. Al snel sloot hij aan bij de JNM. Van zijn eerste kamp was het thema zoogdieren, een toeval waardoor deze dieren later zijn grootste passie zouden worden. Met spaarcentjes kocht hij zijn eerste spiegelreflex met een standaardlens en hij had nog net genoeg geld over voor 2 filmrolletjes waar hij de zomer moest mee rond komen (voor de jonge lezers, dit betekent amper 72 foto’s!). Zijn verfijning van de techniek en de kneepjes van het vak heeft hij te danken aan Hugo Willocx, die hem op sleeptouw nam. De wisselwerking tussen beiden bestond erin dat Rollin kleine zoogdieren zocht en ving,

nr. 1 - januari. 2014

die ze dan samen konden fotograferen. Ondertussen heeft hij alle soorten van West-Europa voor de lens gekregen, wat een hele klus betekende. De hoogtepunten waren zonder twijfel de Pyreneese desman – die in veel gidsen afgebeeld staat met een tekening omdat er weinig foto’s voorhanden zijn – en de vliegende eekhoorn, waarvoor hij 2 dagen op de loer heeft gelegen in een afgelegen Estlands bos. Geef toe, je zou voor minder een kick krijgen. Rollin zegt echter dat hij geen twitcher is, maar veeleer geniet van het doorgronden van een ecosysteem met zijn evenwicht van diverse levensvormen. Hij beseft wel dat dit privilege voorbehouden is voor onderzoekers en natuurfotografen: zij verkrijgen dikwijls van dichtbij inzicht in hoe dieren leven en voedsel zoeken en zij kunnen

de gehele habitat aanvoelen. Dit geeft hem in ieder geval de grootste voldoening.

Een doorbijter Rollin bijt zich dikwijls diep vast in een thema, waarbij hij zijn techniek bijstuurt en verfijnt om tot het beste resultaat te komen. In 2012 legde hij zich toe op stackingfotografie. Dit is studiofotografie waarbij meerdere supermacrobeelden via software aan elkaar worden versmolten tot een bijna onwezenlijke scherptediepte. 2013 werd dan weer het jaar om zijn oude passie van duiken en onderwaterfotografie een nieuw leven in te blazen. De vele uren in de Oosterschelde kan hij nu makkelijker doorbrengen omdat het nu financieel haalbaarder is dan vroeger. Uiteraard vertoeft deze fotograaf veel in het buitenland. Hij vindt

 Tussen de waterranonkels, als een vis in het water immers dat het moeilijk geworden is om in Vlaanderen mooie intacte ecosystemen te vinden. Andere delen van Europa hebben op dit vlak meer te bieden, zoals grotere moerassen of bosgebieden

waar de interactie en de dynamiek tussen dier en landschap uitgesproken kunnen geobserveerd en beleefd worden. Hier doet het dikwijls pijn om te zien dat het zoveelste mooie grasland er moet aan geloven en wordt omgezet in maïsakker. Toch neemt hij zich voor om de komende tijd meer aandacht te besteden in eigen streek en om er rond te fietsen.

Vilda

 Kleine runderdaas; in stackingtechniek

De oprichting van de fotostock Vilda in 2004 kwam ook eerder toevallig tot leven toen meer en meer mensen vroegen om foto’s te mogen gebruiken. Rollin had er ’s avonds veel werk mee om dia’s te dupliceren en op te sturen. Samen met Yves Adams besloot hij toen een fotowebshop te starten waarbij de samenwerking met een programmeur zelfs leidde

tot de nieuwe software Quixpo, waar Vilda als eerste gebruik van maakte. Ondertussen sloten nog twee fotografen aan bij de online beeldbank, waardoor ook meer en meer in opdracht kon worden gewerkt voor onder andere overheden of Europese projecten, goed voor de helft van de omzet. De mondreclame werkt goed en met enige trots is Vilda nu marktleider geworden voor natuurfotografie in Vlaanderen met niet minder dan 150 regelmatige klanten.

Bezin eer je begint Ik vraag Rollin een tip voor de beginnende natuurfotografen. Zorg ervoor dat je er plezier aan beleeft en blijft beleven. Doe vooral de dingen waar je je goed bij voelt. Doe gerust inspiratie op door naar de betere natuurfoto’s te kijken en er – zonder ze klak-

nr. 1 - januari 2014

keloos te kopiëren – inspiratie uit op te doen. Leer weliswaar toch de basisbeginselen van fotografie over scherptediepte, sluitertijden en dies meer. Trouwens vindt hij dat het nu voor beginnelingen veel makkelijker is om bij te leren en om sneller tot goede resultaten te komen. De digitale fotografie heeft voor een echte ‘boom’ gezorgd. En doordat toestellen en lenzen performanter zijn, is het gewoon makkelijker geworden. Je vindt nu als beginner ook veel meer nuttige informatie en gedeelde ervaringen op het web. Er zijn trouwens in de Denderstreek enkele jongens goed bezig, zoals Karl Van Ginderdeuren en Pieter-Jan D’Hondt, die op enkele maanden technieken aanleerden waar hijzelf jaren over deed. Rollin heeft veel bewondering voor die gasten en voor de energie die ze steken in hun natuurfotografie, met knappe resultaten tot gevolg.

worden door clubs zoals de BVNF (Bond verantwoorde natuurfotografie) of de recentere NFP (Natuurfotografen Pajottenland) en legt de verantwoordelijkheid en het geweten bij de fotograaf zelf. Een foto maken in de natuur geeft meestal een zekere verstoring: zo is bijvoorbeeld de bodembetreding bij paddenstoelenfotografie veel nefaster voor de zwam dan het plukken ervan. Het is onder meer door een dieper inzicht van biotopen te krijgen dat verstoring

beter kan ingeschat worden. Het blijkt een moeilijke discussie te zijn in Vlaanderen, waarbij ook het nuttige of educatieve karakter van foto’s zou kunnen in acht genomen worden.

Vragenuurtje Tot slot leg ik Rollin enkele keuzevragen voor: A Canon of Nikon? Maakt niet uit, maar ik werk met Nikon. Canon biedt dan wel betere mogelijkhe den op het vlak van macrofoto-

Verstoring?

Als hobby-natuurfotograaf raak ik met onze natuurmens in de kijker ook een gevoelig thema aan: de verstoring bij natuurfotografie. En het valt me op dat hij over het onderwerp erg diep uitweidt, wat betekent dat hij hier zelf al veel heeft bij stilgestaan. Hij heeft het niet zo voor de geboden die opgesteld

 Het maanzaad op je broodje komt

van de slaapbol of bolpapaver

nr. 1 - januari. 2014

 Zelfportret: genieten van de natuur is nog steeds het uitgangspunt

grafie. Deze vraag wordt me dik wijls gesteld… en ik begrijp niet goed waarom. A Macro of tele? Macro! A Analoog of digitaal? Al lang digitaal hé. A In de lucht of in het water? Een makkelijke: duiken onder water. A Fotograferen of filmen? Goede vraag, want inderdaad, met de digitale spiegelreflexcamera’s kan je behoorlijk filmen en dat doe ik ook regelmatig op mijn

werk bij Inverde, wat leuk is om te doen. Het zijn echter twee ver schillende disciplines waarbij een foto op zichzelf kan staan en een filmfragment nadien nog dient gemonteerd te worden. Scenario’s schrijven is niet echt mijn ding maar ik leer bij en ga er verder op door. Maar nu is mijn keuze natuurlijk fotogra feren. Noord- of Zuid-Europa? Kort A maar krachtig: Scandinavië.

A Dier of plant? Hmm … ik kan niet kiezen, allebei zo boeiend. Toch is er met dieren altijd iets meer te beleven… maar planten fascineren mij ook enorm. Wil je meer weten over de fotografie van Rollin Verlinde: www.natuurfotografie.be en www.vildaphoto.net Daan Stemgée

Rollin Verlinde is niet enkel natuurfotograaf, maar ook docent ecologie bij Inverde. Daar leidt hij boswachters, natuurgidsen, groenarbeiders en gemeentepersoneel op. De leukste ecologische weetjes uit zijn lessen, samen met veel eigen anekdotes, heeft hij samengebald in één handig boekje. Ideaal voor iedereen met een interesse voor natuur. ‘De natuur ontkleed’ (uitgeverij De Groene Gedachte) is een verzameling korte stukjes op alfabetische volgorde, van Antropocentrisch tot Zeldzaam en van Dood hout tot Vuurvlieg. Leuke stukjes vol wetenswaardigheden over de natuur, ideaal leesvoer voor op de wc… Rollin Verlinde bewondert bijvoorbeeld mos: ‘die miniplantjes die groeien waar de rest het opgeeft’. “Hellingen, rotsen, arme zandgrond, beschaduwde plaatsen, je dakgoot. Mos is zoveel mooier en specialer dan gras.” Waarna hij tips geeft hoe je een mosgazon krijgt: door het gras kort te houden en te verschralen. “Je zult je wellicht storen aan het gras dat tussen het mos door komt groeien”, schrijft hij, “maar daar kun je mee leren leven.” … Een cadeautip! Te vinden of bestellen bij Libris of de Standaard boekhandel, of steun het Natuurhulpcentrum Opglabbeek met je aankoop. Paperback e 19,50.

Win het boek ‘De natuur ontkleed’ Dendriet verloot een boek van Rollin Verlinde ‘De natuur ontkleed’ onder de leden. Wens je deel te nemen, stuur dan een mail met als onderwerp ‘De natuur ontkleed’ met je naam en adres vóór 15 februari naar dendriet@telenet.be. De winnaar krijgt het boek thuis bezorgd.

nr. 1 - januari 2014

Cursus natuurgids in Ninove vanaf het najaar Vind je ook dat er zoveel mogelijk mensen achter de doelstelling van natuurbehoud moeten staan? Wil je je natuurkennis op een hoger niveau brengen? Vind je het leuk om je enthousiasme met andere mensen te delen? Dan hebben wij iets voor jou! Van september 2014 tot juni 2015 organiseert Natuurpunt Ninove in samenwerking met de stad Ninove, het CVN en Natuurpunt educatie een 30-delige cursus natuurgids. De theorielessen vinden plaats op donderdagavond van 19 tot 22 uur en de excursies op zaterdagvoormiddag van 9 tot 12 uur. Er zijn ongeveer evenveel excursies als theorielessen. Schrijf tijdig in want het aantal deelnemers is beperkt tot 25. In de cursus maak je onder meer kennis met dieren en planten, landschappen en seizoenen, de niet levende natuur en ecologie, en tal van boeiende natuurgebieden in de eigen regio. Je scherpt je natuurkennis aan door het maken van een terreinstudie en we reiken je instrumenten aan om je vaardigheden met groepen te vergroten, zodat je een educatieve activiteit kan leiden en een erkend getuigschrift kan behalen. Dit alles in een zeer warme sfeer en met de nodige ondersteuning op jouw maat.

Handboek Nadat je betaling is geregistreerd, ontvang je per mail een persoonlijke link. Daarmee kan je het handboek gratis downloaden van het digitaal leerplatform. Je kunt het handboek ook op papier aankopen voor e 18 door het vakje ‘Ik wens een geprinte cursus te bestellen’ aan te vinken bij je online inschrijving. Je handboek ligt dan klaar tijdens de eerste les.

Cursusplaats

Cursusgeld

Natuurpunt Ninove INFO

In samenwerking met de stad Ninove wordt er gestreefd naar een vaste cursuslocatie in het centrum van Ninove.

wouter.mertens@natuurpuntninove.be 0495 68 89 33

Het cursusgeld bedraagt e 220. Studenten (jonger dan 25) betalen slechts e 180.

Hoe inschrijven en betalen

nr. 1 - januari 2014

Selecteer op de website www.c-v-n. be in de linker menubalk de optie ‘Word natuurgids’. Selecteer de provincie Oost-Vlaanderen en de maand september en klik vervolgens op ‘Zoek cursussen’. Klap de cursus open door op ‘Meer informatie’ te klikken. Ga door via ‘Ik schrijf me in’ en vul alle velden in. Na je inschrijving krijg je een e-mail met het rekeningnummer, het cursusbedrag en de te vermelden referentie. Zodra je betaling is uitgevoerd, is je inschrijving definitief.

Het nachtleven op film vastgelegd! Fotovallen maken het leven gemakkelijker

In vergelijking met andere diergroepen of planten zijn er maar weinig zoogdiersoorten in België, slechts een 80-tal. Toch zijn ze niet zo vanzelfsprekend om te bestuderen. Ze zijn schuw en leven meestal ’s nachts. We moeten dus hulpmiddelen zoeken om zoogdieren te zien of vast te stellen. Zo gaan we aan de slag met de bat-detector, lifetraps, pluizen we braakballen, enz. Maar voor verschillende zoogdierengroepen hadden we weinig hulpmiddelen om ze vast te stellen: roofdieren, evenhoevigen, enz. Hiervoor moest je niet alleen erg vroeg opstaan, je moest vooral veel geluk hebben. Daar is nu verandering in gekomen met het betaalbaar worden van de camera- en/of fotoval.

Infrarood

oppikken. Dan kan je aan de slag aan je computer om te zien wat er allemaal is gepasseerd.

Onverwachte soorten in België Door het opduiken van deze vallen in het programma “Dieren in nesten” werden ze erg populair in Vlaanderen. Hierin ging men op zoek naar lynxen, maar de camera filmde een wolf in Gedinne (Namen). Ze dienen ook om bevers te zoeken en

Natuurpunt Ninove

Hoe werkt het? De infraroodsensor neemt plotselinge temperatuurverschillen waar en neemt dan automatisch foto’s of video-opnames. Je stelt zelf in hoeveel foto’s er genomen worden en wat de tussenperiodes zijn. Hiermee is het dus mogelijk om zowel overdag als ‘s nachts een gebied en zijn bewoners te observeren. Je hangt hem op en komt weken of maanden later het toestel of de geheugenkaart

 Betrapt!

nr. 1 - januari 2014

Natuurpunt Ninove

 Eén van de vele steenmarters stelden zo otters vast op twee locaties in Vlaanderen. De otter is een soort waarvan we dachten dat hij uit Vlaanderen was verdwenen omdat er al jaren geen enkele waaneming meer was. De fotoval bewees dus al zijn nut in België.

nr. 1 - januari 2014

 Bever langs de Vondelbeek Door de betaalbaarheid en omdat het niet arbeidsintensief is, is dit een extra troef om de schuwe fauna van onze natuurgebieden of tuinen vast te stellen. Op www.winkel.natuurpunt.be kan je al een fotoval kopen voor e 200. Hij neemt scherpe en heldere kleurenbeelden overdag en duidelijke zwart-wit beelden ‘s nachts. Meer details kan je op de website vinden.

Zoogdierenwerkgroep Denderstreek INFO

Ook in onze regio wordt hij nu gebruikt. Zo werd begin 2012, dankzij fotovallen, voortplanting vastgesteld bij bevers in het Vlassenbroek (Dendermonde). Het filmpje van de twee volwassen dieren en hun jong is op Natuurbericht.be nog te bekijken. Op www.denderstreek.waarnemingen.be kan je zien dat verschillende mensen uit onze regio, zoals Pierre Mannaert, Karl Van Ginderdeuren of Daan Stemgée, ondertussen zo’n fotoval bezitten en/of ermee aan de slag zijn. Opvallend zijn nu al de vele waarnemingen van steenmarter, meer dan bij voorbeeld van vos. Wat ook opvalt, is dat de kleinere marterachtigen, zoals wezel, hermelijn en bunzing, zich niet of nauwelijks laten fotograferen; enkel Karl heeft bij ons al een bunzing op foto. Ook Natuurpunt Ninove kocht een fotoval aan. De eerste maal werd hij gebruikt in een tuin om de verdachten van caviaverdwijningen te identificeren. De fotoval nam naast egels en tuinvogels enkel huiskatten waar, de vermeende daders. Nadien werd hij in het natuurgebied opgehangen en daar stelde men al vele steenmarters vast, maar ook vossen en reeën. Ook bosmuizen durven zich laten fotograferen. Wat betreft vogels is enkel de houtsnip het vermelden waard.

Natuurpunt Aalst

Van nut in de Dendrietregio

Joachim De Maeseneer joachim.de.maeseneer@natuurpuntninove.be

Kwaliteitzorg

ISO 9001 - EFQM

Milieumanagement

ISO 14001 - EMAS

Veiligheid & Gezondheid Energie & CO2

VCA – OHSAS 18001

ISO 50001 – CO2 Prestatieladder

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

ISO 26000

Interim Management

Uw partner in advies & opleiding Kantoor Haaltert

Kantoor Berlare

Heldergemstraat 161

Leopolddreef 54

9450 Heldergem

9290 Berlare

Inspectie & Labo

ISO 17020 – ISO 17025 www.cryus.be info@cryus.be 0472/70.20.00

Gear for Adventure

Geniet méér in de natuur...

met het juiste materiaal van bij Trekking

P Gore-tex jassen Windstoppers P Thermische t-shirts P Waterdichte schoenen P P Verrekijker van Rugzak P rtoon e v p o GPS t P orting urpun -5% k aart Natu lidk

600m2 vol gespecialiseerde uitrusting

Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com

Oude Gentbaan 255 - 9300 Aalst 053 705 222 info@trek-king.be - www.trek-king.be

DENDERKALENDER  uur van vertrek  plaats van afspraak

 bijzonderheid

 toelichting  gids

 contactpersoon

 zeker meebrengen zondag 5 januari

Natuurwandeling Osbroek afd. Aalst  10:00 - 12:00

 Infobord F. Blanckaertdreef, zijstraat Parklaan, Aalst  Winterse wandeling door de mooie brok natuur in de rand van Aalst- centrum.  Jens De Bruycker  Dienst Leefmilieu – 053 73 24 12 zondag 5 januari

Glühweinwandeling afd. Affligem-Liedekerke  09:45

 Parking zwembad Liedekerke, Sportlaan 2, Liedekerke  We wandelen door het mooie gebied van de Pallitsebeekvallei en besluiten met een hapje en Glühwein. In samenwerking met Natuurpunt Ternat.  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be zaterdag 11 januari

Nieuwjaarsreceptie afd. Ninove  19:30 – 23:00  Buurthuis, hoek Neckersput- Hoogstraat, Pollare  Vanaf 19 uur korte algemene vergadering met voorstelling jaarprogramma 2014 en mogelijkheid toe te treden tot het bestuur. Meld je kandidatuur bij de voorzitter. Vanaf 19.30 uur gezellig samenzijn met de leden, vrienden, buurafdelingen, politici… Gratis rijkelijk hapje en drankje in zelfbedieningsstijl. Kennismaking met de bestuursleden, beheerteamleden, studieteamleden en vrijwilligers. Informatieve hoekjes en mooie natuurbeelden. Woordje van de voorzitter. Kom mee het jaar feestelijk inzetten.  Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be zondag 12 januari

Winterwandeling in Waarbeke afd. Boven-Dender  14:00 - 17:00

 Kerk, Waarbekeplein, Waarbeke  Landschapswandeling vanuit

nr. 1 - januari. 2014

Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen  1 (e 2 per gezin), tenzij expliciet anders vermeld. Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o7 per km/persoon). Waarbeke richting Congoberg doorheen het stiltegebied, met onder meer aandacht voor het ontstaan van het landschap, maar ook voor de overwinterende akkervogels.  Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com vrijdag 17 januari

Uilenavond en algemene vergadering afd. Aalst, Lede, Erpe-Mere  19:30 - 22:00    

“Cafe Stinne”, Putstraat, Meldert We gaan op stap in het Kravaalbos om de baltsende bosuilen te beluisteren. Nadien, bij een warm drankje in het authentieke dorpscafé, pluizen we onder begeleiding van de zoogdierenwerkgroep, braakballen uiteen om te bekijken wat deze nachtroofvogels op hun menu hebben staan. Daarnaast is er toelichting over de voorbije en komende werking van de afdelingen. Diemer Vercayie Rik De Baere – 0476 88 71 29 zondag 19 januari

Uitstap naar kust en polders afd. Denderleeuw  9:00 - 19:00    

Welleplein (kerk), Welle Wij kijken uit naar overwinterende watervogels en ganzen. Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Warme kledij en schoeisel; picknick vrijdag 24 januari

Avondwandeling in de Heidemeersen te Berlare afd. Dendermonding  19:00   

Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Wandeling met aandacht voor uilen, voor jong en oud, langs verharde paden. Verrassing inclusief! Word afgesloten met een drink. Vooraf inschrijven Dirk De Mesel – 052 42 67 28 vrijdag 24 januari

Open jaarlijkse algemene vergadering afd. Denderleeuw  20:00 - 22:00

 “Cafe Cambrinus”, hoek van

Regentiestraat & Kerkstraat te Welle (Welleplein)  Evaluatie en planning natuurbeheer / verenigingswerking.  Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 zaterdag 25 januari

Algemene vergadering, nieuwjaarsdrink afd. Dendermonding  19:00

 De Snuffel, St. Elooistraat 15, Grembergen  We nodigen alle leden uit op de Algemene vergadering. Bespreking en evaluatie van het voorbije jaar met o.a. verenigingswerking en reservatenbeheer. Voorstel jaarprogramma 2014.  Na de vergadering: gratis drink en gezellig samenzijn.  Stefaan Thibau – 052 42 69 72 zondag 26 januari

Watervogels langs de Beneden-Schelde Vogelwerkgroep Cinerea  7:30 - 18:30

 Carpoolparking, Bellestraat, N208 / E40, uitrit 19a, Affligem  Eén van de beste watervogelgebieden van België bevindt zich op de linkeroever van de Beneden-Schelde, ten westen van Antwerpen. Net over de Nederlandse grens ligt het onvolprezen Verdronken land van Saeftinghe. We gaan op zoek naar ganzen, eenden, roofvogels en steltlopers.  Wouter Faveyts – 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be zaterdag 1 februari

‘Voeren en beloeren’- wandeling afd. Ninove  14:00 - 16:30  

Afspraak aan de achterzijde van het stadhuis, Onderwijslaan te Ninove (nabij rotonde bij Colruyt Ninove) Nationaal tuinvogeltelweekend van Natuurpunt. Een jaarlijks terugkerend ‘citizen-science’ projectje waarbij men door jaarlijkse herhaling telgegevens tracht te vergelijken. Tijdens de wandeling trachten we een aantal tuinvogels waar te nemen en pluimage en geluidjes te leren kennen. Vogels zijn een poort naar de natuurkennis en meer

natuurbeleving! Gids is onze voorzitter, Wouter.  Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be  Warme kledij en verrekijker zaterdag 1 februari

Receptie met algemene vergadering afd. Boven-Dender  20:00 - 22:30

 Parochiezaal, Grimmingeplein, Grimminge  Gratis receptie om bij te babbelen bij een goed glas en een borrelhap. Doorlopend worden fotoreportages van onze uitstappen en activiteiten getoond. Omstreeks 20.30 uur is er de algemene vergadering waarin we op een half uurtje een overzicht geven van het voorbije jaar en de verdere plannen voor 2014 uit de doeken doen.  Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com zondag 2 februari

Het grote vogelweekend. Vogels beloeren in de Honegem afd. Aalst  10:00 - 12:00

 Onegemstraat 108, grens Aalst-Lede  Aan de vogelkijkhut in de Honegem is een voederplaats ingericht vanwaar we de gevleugelde hongerlijders mooi kunnen observeren. Deskundige vogelkijkers leren groot en klein hoe onze wintervogels te herkennen zijn, waarna we nog een korte wandeling maken.  Rik De Baere – 0476 88 71 29  Warme kledij en waterdicht schoeisel zondag 9 februari

Uitstap naar Zeeland (Brouwersdam, Serooskerke) afd. Denderleeuw  7:30 - 19:30    

Carpoolparking afrit E40 Affligem Op uitkijk naar overwinterende ganzen, steltlopers en zeevogels (mogelijks zeehonden). Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Warme kledij en schoeisel; picknick. zondag 9 februari

Winterwandeling en grote mezenbollenmakerij afd. Haaltert  14:00  

Hoeve Van Den Bossche, Aaigemdries 11, Aaigem Iedereen van heel klein tot heel groot kan mee en doet mee.

 Bob Lambrechts – 0472 44 70 34 lambrechts@eaa.be zondag 16 februari

Knoppenwandeling afd. Affligem-Liedekerke  9:00 - 12:00

 Ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat, Liedekerke  Leer bomen herkennen in de winter aan de hand van hun knoppen.  Bosgids Koenraad Asselman  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

eind februari – begin maart

Paddenoverzet aan de De Dammenlaan, Dendermonde afd. Dendermonding  In samenwerking met het buurtcomité en de Stad Dendermonde  Hoe kan je helpen? Geef je gegevens door.  Vanessa Vandewalle – 0497 45 72 79  We zijn tevens op zoek naar vrijwilligers voor de Paddenoverzet te Schoonaarde.  Contact nemen met: Dirk Van den Bossche – 052 42 49 60

donderdag 20 februari

zondag 2 maart

Filmvertoning “More than Honey” afd. Affligem-Liedekerke

Natuurwandeling Somergembos afd. Aalst  10:00 - 12:00

 19:30

 GC De Warande, Opperstraat 29, Liedekerke  Deze razend interessante documentaire voert ons mee naar de wonderbaarlijke, mysterieuze wereld van de bijen. Walter Roggeman geeft introductie en nabespreking. In samenwerking met de Milieudienst van Liedekerke en het Regionaal landschap Pajottenland en Zennevallei.  Toegangsprijs: e 2  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be zaterdag 22 februari

Uilentocht in het Raspaillebos afd. Boven-Dender  18:30 - 21:00

 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge  Traditionele avondwandeling in het Raspaillebos, op zoek naar de bosuil. Als het weer meevalt, is een auditief spektakel gegarandeerd. Met wat geluk krijgen we er ook een of meerdere te zien. Aansluitend borrel, glühwein of warme choco (vrije bijdrage).  Koen Steenhoudt – 054 58 67 58 koen.steenhoudt@skynet.be zondag 23 februari

Ledenfeest afd. Affligem-Liedekerke  14:00

 Domein Verbrugghe, Brusselbaan, Affligem  Gezellige wandeling langs en door het prachtige domein Verbrugghe met grote en kleine verhaaltjes over de koesterburen voor groot en klein. We besluiten met een babbel, een hapje en een drankje rond de gloeiende houtkachel.  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

   

Einde Schietbaan, zijstraat Brusselse stwg., Aalst Wandeling door een mooie brok natuur in de rand van Aalst-centrum, met uitleg over het project stadsrandbos. Rosanne Snauwaert Dienst Leefmilieu – 053 73 24 12 zaterdag 15 maart

Zwerfvuilactie in Berlare afd. Dendermonding  9:00

 Kerk van Berlare of om 9.10 uur aan basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare  Wij nemen zoals ieder jaar deel aan de zwerfvuilactie van de gemeente Berlare.  Afsluitend zorgt de gemeente voor een hapje en een drankje aan het gemeentelijk magazijn  Stefaan Thibau – 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be zaterdag 15 en zondag 16 maart

Reuzelekker eetfestijn afd. Ninove  zaterdag 17:30 - 22:00   

zondag 11:30 - 14:00 Instituut H.H.Harten, Onderwijslaan, Ninove Onze vrijwilligers plooien zich dubbel om jou te dienen! Tong in madeira, scampi van de chef, vegetarische ratatouille of kip, voor democratische prijzen. Kindermenu’s halve prijs. Voor de allerkleinsten vraag je gewoon een bordje bij en is er een speelhoek. Het jongste decennium kocht Natuurpunt Ninove gemiddeld 5 ha per jaar aan. Koken kost geld. De opbrengst gaat volledig naar dit goede doel. Waardekaarten beschikbaar bij de medewerkers. Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

nr. 1 - januari 2014

Uitneembare wandelkaart

Moenebroek nr. 1 - januari 2014

nr. 1 - januari 2014

nr. 1 - januari. 2014

Welkom in Moenebroek Van de vroege lente tot het late najaar kleurt Moenebroek wit, geel, paars, rood, groen en bruin. Elk seizoen legt zijn eigen accenten in dit natuurrijke landschap. In het voorjaar wisselen het wit van sleedoorn en meidoorn elkaar af. Dotterbloemen en sleutelbloemen kleuren de bodem geel. Paarse schubwortel, een typische soort van de Vlaamse Ardennen, komt hier in grote vlekken voor. Het frêle voorjaarsgroen telt tientallen tinten, die langzaam donkerder worden met het voortschrijden van het jaargetijde. De zomer is het seizoen van de insecten. Vlinders kom je overal tegen, ook op iets minder warme dagen. Bijen, wespen, hommels, zweefvliegen en libellen vergen iets meer moeite om ze te zien stilzitten. Dan

pas, wanneer je ze goed kan bewonderen, valt de grote verscheidenheid in kleur en vorm op. Later op het jaar verschijnen paddenstoelen op levende en dode bomen, maar ook op bladeren, takken, kruiden, stengels. Je kan het zo gek niet bedenken waar paddenstoelen hun afbraakwerk op verrichten. Tijdens de wintermaanden valt de weidsheid van het landschap nog meer op. Er zijn dan geen ‘hinderlijk bebladerde’ bomen en struiken die de vergezichten wegstoppen. In de modder, maar vooral in de sneeuw vind je dan sporen van konijn, haas, fazant en misschien ook wel van een vos.

Praktische info Startplaats van de wandelingen: Parking, kruispunt Moenebroekstraat-Moorhofstraat in Schendelbeke-Geraardsbergen. Wandeling van 3 km langs moerasbos en hooilanden. Landschapswandeling van 7 km langs moerasbos, akker- en weidecomplex met vergezichten op de Oudenberg. Enkel toegankelijk voor wandelaars. Niet voor buggy’s. Bij nat weer zijn laarzen aangeraden. Horeca: Café ‘t Perron, Moenebroekstraat 12, Schendelbeke; lunchpakket mag. Restaurant ’t Bildeken, Leopoldlaan 24, 9500 Ophasselt. Steun Moenebroek op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer vzw, met vermelding ‘Moenebroek 6620’. Giften vanaf e 40 geven recht op een fiscaal attest. Info: Carlos D’Haeseleer, Strichtstraat 8, 9570 Lierde, 054 41 87 09, carlos.dhaeseleer@gmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be

Natuurpunt Boven-Dender www.natuurpunt-boven-dender.be

nr. 1 - januari 2014

zondag 23 maart

Driebossenwandeling in Overboelare afd. Boven-Dender  14:00 - 17:00

 Denderoord (sanatorium), Hoge Buizemont 247, Overboelare  De uitloper van de Oudenberg met zijn bebost karakter tussen de Markvallei en de Dendervallei, biedt een uitstekende mogelijkheid om de geologische en morfologische voorgeschiedenis van de streek te ontdekken. Met een grondboor zullen we verschillende bodemprofielen onderzoeken om inzicht te krijgen in de waterhuishouding, de grondsoort, de zuurtegraad, de flora enz.  Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@skynet.be zaterdag 29 maart

Jaarlijks lente-eetfestijn afd. Affligem-Liedekerke  18:30 - 22:00

 Sint-Gabriëlinstituut, Sint- Gabriëlstraat 152, Liedekerke  Lente-eetfestijn ten voordele van onze reservaatwerking (ook vegetarische schotel verkrijgbaar).  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

BEHEERSWERKEN zaterdag 4 januari

Beheerswerken in de Heidemeersen te Berlare afd. Dendermonding  9:00 - 12:00 en 14.00 - 17.00  Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare  Kappen houtkant of knotten van wilgen.  Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 052 42 69 72  Laarzen/stevig schoeisel en werkhandschoenen zaterdag 18 januari

Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender  9:00 - 12:30

 Nog af te spreken  In een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen: afsluitingen herstellen of afbreken, hakhoutbeheer, bomen en struiken planten, onderhoud van de wandelpaden, enz. Wat we precies gaan doen, wordt later ingevuld. Drank en een versnapering worden aangeboden.  Carlos D’Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com zaterdag 18 januari

zondag 30 maart

Inventarisatie Plantenwerkgroep Allium  8:30 – 12:00  Parking stedelijk kerkhof, Leo De Bethunelaan, Aalst  Km Hok D3 46 42 – Lede / Impse dam-Rijmeers  Peter Tolleneer – 053 57 00 84 allium@belgacom.net

Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding  9:00 en 14:00

 Sint-Onolfsdijk, Tijsluis kant van Appels, aan monding Nieuwe Dender  Kappen houtopslag.  Vooraf contact nemen met Bart Dierickx – 052 21 03 81  Laarzen noodzakelijk en werkhandschoenen zondag 19 januari

zondag 6 april

Lentedrink en wandeling Beneden-Dender afd. Aalst  10:00 - 12:00

 Voet Wiezebrug, Disgenaatdreef, Herdersem  Naar jaarlijkse gewoonte wandelen we op deze gezinsuitstap de lente tegemoet in de open meersen langs de Dender met als speciale attractie: een knuffelbezoek aan de speciale Manx-schapen uit ons begrazingsproject en hun schattige lammetjes. We sluiten af met een gratis drankje om te klinken op de lente.  Brian Roelandt – 0484 24 39 22

nr. 1 - januari. 2014

Beheerwerken afd. Affligem-Liedekerke  9:00 - 12:30

 De Valier. Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld  Beheerwerken in een van onze reservaten: knotten van wilgen. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.  Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com zondag 2 februari

Beheerswerken Groot Schoor, Grembergen afd. Dendermonding  9:00 - 16:00

 De Snuffel, St. Elooistraat 15,

Grembergen  Maaien van riet.  Na inschrijving wordt een middagmaal aangeboden.  Vooraf contact nemen met Tarcy Verstraeten – 052 21 11 11  Laarzen/stevig schoeisel en werkhandschoenen zaterdag 8 februari

Beheerswerken in de Heidemeersen te Berlare afd. Dendermonding  9:00 - 12:00    

Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Bestrijding Amerikaanse vogelkers op ‘t Stampkot. Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 052 42 69 72 Stevig schoeisel, werkhandschoenen en spade zondag 9 februari

Beheerwerken afd. Affligem-Liedekerke  9:00 - 12:30

 Palitsebeekvalei, plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld  Beheerwerken in een van onze reservaten: knotten van wilgen. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.  Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com zaterdag 15 februari

Beheerswerkvoormiddag afd. Ninove  9:00 - 12:00

 Einde spoorwegstraat, Outer  Met het beheerteam zijn er het jaar door maandelijks wel nuttige werken uit te voeren. Voor vele werkzaamheden wordt ad hoc afgesproken. Een keer per Dendriet prikken we een vaste datum zodat geïnteresseerde leden een handje kunnen komen toesteken. Wat we doen, wordt bepaald door de noodwendigheden. Met een kort telefoontje hoor je meer wat de plannen zijn en kom je nog beter voorbereid aan de start. Van harte welkom!  Frederik De Coster – 0486 57 04 53 frederik.de.coster@natuurpuntninove.be  Rubberlaarzen of waterdicht schoeisel, werkhandschoenen, warme werkkledij zondag 16 februari

Beheerswerken Groot Schoor, Grembergen afd. Dendermonding  9:00 - 16:00

 De Snuffel, St. Elooistraat 15, Grembergen

 Maaien van riet.  Na inschrijving wordt een

middagmaal aangeboden

 Vooraf contact nemen met

Tarcy Verstraeten – 052 21 11 11

 Laarzen en werkhandschoenen zaterdag 22 februari

Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender

 9:00 - 12:30

Beheerswerkdag Wellemeersen afd. Denderleeuw

 9:00 - 16:00

hoogstamboomgaard.  Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43  Laarzen en spade zondag 9 maart

Beheerwerken afd. Affligem-Liedekerke  9:00 - 12:30

 Pamelse Meersen, plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld  Beheerwerken in een van onze reservaten: opruimen van wilgen. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.  Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com zaterdag 22 maart

Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender

afsluitingen herstellen of afbreken, hakhoutbeheer, bomen en struiken planten, onderhoud van de wandelpaden, enz. Wat we precies gaan doen, wordt later ingevuld. Drank en een versnapering worden telkens aangeboden.  Carlos D’Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com zaterdag 29 maart

Beheerswerken in de Heidemeersen te Berlare afd. Dendermonding  9:00 - 12:00  Basisschool Ten Berge,   

Galgenbergstraat 39, Berlare Bestrijding Amerikaanse vogelkers op ‘t Stampkot. Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 052 42 69 72 Laarzen/stevig schoeisel en werkhandschoenen en spade

 9:00 - 12:30

 Nog af te spreken  In een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen:

Jo Wittevrongel

 Materiaaldepot Wellemeersenstraat

 Aanplant houtwal en

nr. 1 - januari 2014

Wild van sporen Winter. De dagen zijn kort. Een dikke winterjas of trui in combinatie met een regenjas behoort tot de dagelijkse bagage, want de temperaturen zijn laag en op tijd en stond valt er weer een regenbui uit de lucht. De warme zomerse temperaturen liggen helaas al een tijdje achter ons. Helaas? Helemaal niet! Regen betekent modder en modder betekent… sporen!

Koude natte dagen

Wie weet ontdek je ook sporen van een bunzing of steenmarter.

Sneeuw Als er deze winter evenveel sneeuw valt als tijdens de vorige twee winters, dan is het helemáál feest, met nog meer sporenpret. Stel je die fantastische, stille witte morgen voor als het ’s nachts gesneeuwd heeft. Zodra je de deur uit stapt zie je overal mysterieuze sporen. Het ene spoor komt

Diemer Vercayie

Regen is geen excuus om binnen te blijven, tenminste niet zodra het enkele uren over is. Dan zijn droge landwegen en akkerranden omgetoverd tot modderpoelen en de voetafdrukken van elk dier dat passeert worden haarfijn vastgelegd. Wil je graag weten welke zoogdieren er in je buurt voorkomen, dan is dit het moment om op onderzoek uit te gaan! In de opdrogende modder vind je zeker sporen van ree, vos, haas en egel.

 Sporen aflezen aan de hand van de nieuwe sporengids

nr. 1 - januari 2014

sporen nog Chinees voor jou? Dan is er goed nieuws. In de schoot van de Denderstreek heeft Natuurpunt een nieuwe sporengids uitgebracht, in samenwerking met Lannoo Campus, onder de titel ‘Wild van sporen’ (zie kaderstuk). Hierna volgt alvast een kleine spoedcursus voetsporen zoeken.

Diemer Vercayie

Stap 1. Sporen vinden

 Steenmarter in Honegem van bij de buren, verdwijnt even verder onder de struiken in de voortuin, loopt daarna door en verdwijnt in de tuin van de buren aan de andere kant. Een ander spoor verdwijnt onder het tuinhuis, en op het voetpad voor het huis is duidelijk te zien dat de buurman al naar de bakker is geweest. De verse sneeuw legt alle bewegingen van de mysterieuze nachtelijke bezoekers minutieus vast. Sporen zoeken is dan ook een fantastische manier om te weten te komen met welke dieren we onze omgeving delen. Wist je bijvoorbeeld dat de eerste aanwezigheid van steenmarter in het natuurgebied Honegem vastgesteld werd op basis van sporen? In februari 2012 maakten Diemer Vercayie en Koen De Maere gebruik van het laagje sneeuw om in Honegem op zoek te gaan naar sporen. Naast heel wat sporen van haas en vos, werden ook sporen van eekhoorn en de eerste tekenen van de aanwezigheid van steenmarter gevonden. De sporen konden bijna niet perfecter afgedrukt zijn.

Sporen herkennen Maar welk dier was het nu precies dat met grote sprongen door de tuin liep? Is de taal van voet-

Sporen zoeken gaat in drie stappen. Eerst en vooral moeten we de sporen vinden. In onze verstedelijkte omgeving schreeuwt er voortdurend reclame in allerlei felle kleuren om onze aandacht. In de natuur gaat het er net andersom aan toe. Dieren proberen zich meestal zoveel mogelijk te verbergen. De prooi wil niet gevonden worden door het roofdier, maar het roofdier wil ook niet dat zijn prooi hem hoort aankomen. Komen we in de natuur en willen we op zoek gaan naar het aanwezige leven, dan moeten we onze zintuigen aanpassen en weer leren observeren. Tekenen van aanwezigheid van dieren kunnen uiterst subtiel zijn. De duidelijkste voetsporen vind je in modder of in een dun laagje sneeuw. Maar ook op andere ondergronden zijn voor de aandachtige waarnemer sporen te vinden.

Stap 2. Sporen herkennen Hebben we een spoor gevonden, dan willen we uiteraard weten welk dier dat spoor heeft achtergelaten. Er zijn drie groepen van dieren die we op basis van de sporen gemakkelijk uiteen kunnen houden: hoefdieren, roofdieren en haasachtigen, knaagdieren en insecteneters. De hoefdieren herkennen we uiteraard aan hun hoefafdrukken. Iedereen herkent wel het spoor van een paard of ezel, de onevenhoevigen. De evenhoevigen herkennen we aan hun twee grote hoofdhoeven. Bij sommige soorten zoals everzwijn en ree, drukken de twee kleinere bijhoeven, die wat hoger aan de voet staan, ook vaak af. Ook de twee andere groepen (roofdieren en knaagdieren) kunnen we gemakkelijk uiteen houden. De roofdieren en haasachtigen hebben korte tenen en relatief grote teenkussens, denk bijvoorbeeld aan de pootafdruk van een hond. De knaagdieren en insecteneters, zoals eekhoorn, egel en bever, hebben lange tenen en relatief kleine teenkussens. De nieuwe gids ‘Wild van sporen’ bestaat dan ook uit drie delen, waarin telkens één van deze groepen besproken wordt.

nr. 1 - januari 2014

 Pootafdrukken van een vos Hoe je dan verder gaat, lees je in het kaderstukje of in de gidsen zelf.

Toch is het op naam brengen van sporen nog maar de eerste stap. Laat je sporenonderzoek daar vooral niet ophouden! Een individueel spoor kunnen toewijzen aan een soort is als het herkennen van een letter of een woord. Na het herkennen van letters en het vormen van woorden, volg je het ene woord naar het volgende en zo ontstaat er ook betekenis. Wanneer je de ene afdruk volgt naar de volgende en de sporen leert interpreteren in hun context, gaat er een wereld van kennis open. Zo is het werkwoord ‘sporen’ (in het Engels ‘tracking’) het herkennen, maar vooral ook volgen en interpreteren van diersporen. Voor de gevorderde sporenzoeker is niet alleen het herkennen van de soort mogelijk, maar ook het geslacht, een schatting van de ouderdom van het dier en van het spoor, de gemoedsgesteldheid van het dier (rustig, angstig, op jacht), de conditie (fit, vermoeid, gewond) en in sommige gevallen – met name bij grotere dieren – is het zelfs mogelijk om individuen te herkennen. In

nr. 1 - januari 2014

Daan Stemgée

Stap 3. Sporen volgen

 Een vers spoor van een achterpoot van een bever in natuur-

landschap Beneden-Dender te Herdersem: 15 cm lang !

Diemer Vercayie

 Man en vrouw aan het strand goede omstandigheden is het mogelijk om hele gebeurtenissen te reconstrueren op basis van de sporen. Werp je even een blik op deze foto, dan zie je dat het bovenstaande zeker niet vergezocht is en voor iedereen haalbaar. Het is een foto van een ons zeer goed bekende diersoort. Op basis van die foto kun je bijvoorbeeld afleiden dat het over een mannelijk en een vrouwelijk dier gaat die naast elkaar liepen. De omgeving is aan het strand. Hieruit kunnen we ook een hypothese maken over het gedrag dat deze dieren vertoonden. Waarschijnlijk ging het om een romantische wandeling aan het strand. Leer je de sporen van andere soorten even goed kennen, dan zul je op termijn gelijkaardige interpretaties van hun sporen kunnen maken.

Theorie versus praktijk In realiteit zijn sporen echter zelden perfect. De tenen drukken niet altijd allemaal af, het dier kan uitgegleden zijn, waardoor het spoor vervormd wordt, de achterpoot wordt vaak op

ongeveer dezelfde plaats neergezet als de voorpoot, waardoor de voetafdruk bijvoorbeeld vijf tenen lijkt te hebben in plaats van vier en zo kunnen we nog even doorgaan. In het begin kan het daardoor zelfs met de nieuwe gids moeilijk lijken om een spoor op naam te brengen, maar laat je daardoor niet tegenhouden om deze fascinerende wereld te leren kennen. We hebben ook eerst allemaal de letters van het alfabet moeten leren kennen voor we konden lezen en schrijven. Zo zul je steeds onvollediger sporen kunnen herkennen naarmate je de sporen van de verschillende zoogdieren beter leert kennen. Je zult steeds sneller sporen op naam kunnen brengen. Laat je nieuwsgierigheid zeker niet eindigen bij het op naam brengen van het spoor. Iedere voetafdruk is slechts een woord. Volg het ene woord naar het andere. Voor wie de taal van sporen leert, gaat er een volledig nieuwe wereld open en ‘Wild van sporen’ helpt je daarbij op weg. Diemer Vercayie

nr. 1 - januari 2014

Nieuw Boek: ‘Wild van Sporen’ ‘Wild van sporen’, de nieuwste diersporengids, gaat – in tegenstelling tot bestaande gidsen – enkel over voetsporen van zoogdieren, maar wel van alle zoogdieren van West-Europa. De gids is dus niet enkel bruikbaar op een wandeling in de buurt of een inventarisatie van de zoogdieren in het lokale natuurgebied, maar ook op reis in alle landen van West-Europa: van Scandinavië tot Spanje en van Ierland tot Polen. Echt vernieuwend – en het grote voordeel voor de beginnende sporenzoeker – zijn de transparanten. Bij de bespreking van elke soort is de afdruk van de rechter poot op ware grootte afgebeeld op een transparant. Kom je dus een spoor tegen in het veld, dan kun je gemakkelijk vergelijken met welke prent het spoor het best overeenkomt door de transparant over het spoor te leggen. Is het spoor van een linkerpoot, dan draai je de transparant simpelweg om. Dit maakt de vergelijking tussen het theoretische spoor in het boek en het spoor in het veld zo eenvoudig mogelijk.

‘Wild van sporen’ is verkrijgbaar via de winkel van Natuurpunt of via de bestuursleden van de Natuurpunt Zoogdierenwerkgroep. Via beide kanalen aan de promoprijs van 2+1 gratis: e 40 voor het pakket. De standaardprijs voor het pakket is e 60 (e 54 voor leden). Volgende bestuursleden van de Zoogdierenwerkgroep wonen in onze streek: * Dirk Criel, Schorisse, 055 45 66 10 of 0475 45 05 34, dirkcriel@skynet.be * Diemer Vercayie, Lede, 0499 14 73 60, diemervercayie@gmail.com

Win een pakket van Wild van Sporen Dendriet verloot een pakket ‘Wild van sporen’ onder de leden. Wens je deel te nemen, stuur dan een mail met als onderwerp ‘Wild van Sporen’ met je naam en adres vóór 15 februari naar dendriet@telenet.be. De winnaar krijgt het pakket thuis bezorgd.

nr. 1 - januari 2014

Zeg niet zomaar een braam... Met ruim zeshonderd soorten bezit de Denderregio een behoorlijke plantenrijkdom. Als het van de plantenwerkgroep Allium afhangt, zullen hieraan de komende jaren nog behoorlijk wat soorten toegevoegd worden. Begin 2013 werd namelijk een bramenwerkgroep opgericht, om deze sterk onderschatte plantengroep in kaart te brengen. Geen evidente taak, zoals zal blijken!

Verguisd en geprezen

Bramen (Rubus spp.) behoren, zoals veel kenmerken laten uitschijnen (o.a. de bloeiwijze en niet in het minst de stekels), tot de rozenfamilie (Rosaceae). Ze worden zowel verguisd als geprezen. Voor tuiniers en natuurbeheerders kunnen ze door hun woekeren en hun stekels een ware nachtmerrie vormen. Maar in onze streken behoren ze tegelijkertijd tot één van de ecologisch meest waardevolle plantengroepen. Ze bieden volop nectar en stuifmeel voor bijen, wespen, kevers en vliegen. In bossen zijn ze vaak zelfs de enige leveranciers van betekenis. Blad, bladgroen en stengel worden door verschillende – vaak op bramen gespecialiseerde – insecten of hun larven gegeten. Stengels dienen als overwinteringsplaats voor insecten, maar de plant zelf biedt dankzij haar stekels ook een schuilplaats aan gewervelden zoals zoogdieren (m.n. kleine marterachtigen) en amfibieën. De boomkikker (Hyla arborea) is mede door het verlies aan bramenstru-

 Herfstig braamblad

welen in zijn verspreidingsgebied achteruitgegaan. En geef toe, welk dier, zij het vogel of zoogdier, vlieg of wants, lust er nu geen sappige braambes?

Lekkere hap of medicijn Archeologische vondsten tonen aan dat ze vroeger een wezenlijk deel van het menselijk dieet vormden. Tegenwoordig zijn in tuincentra zelfs stekelloze bramen te vinden. Bramen zijn dan ook lekker en gezond. Er gebeurt o.a. onderzoek naar het effect van het consumeren van bramen op het tegengaan van hersendegeneratie en het genezen van leveraandoeningen. Maar de ene braam is de andere niet. Verschillen in grootte, sappigheid en smaak geven al een eerste indicatie dat de diversiteit wel eens groter zou kunnen zijn dan de meesten verwachten...

Samengestelde steenvrucht Bramen kunnen geen echte struik genoemd worden. Het zijn zogenaamde halfstruiken, waarvan de stengels meestal twee, soms drie jaar oud worden. Op stengels die het eerste jaar gevormd worden ontstaan in het tweede jaar bloeistengels. Een uitzondering bij ons is de zeldzame steenbraam (R. saxatilis), die op eenjarige stengels bloeit en volledig kruidachtig blijft. De bloemkroon varieert van helderwit tot felroze. De welbekende braambes is eigenlijk geen bes, maar een samengestelde vrucht die bestaat uit deelvruchtjes (de kleine besjes) die zelf steenvruchtjes zijn (kersen en pruimen zijn voorbeelden van grote, enkelvoudige steenvruchten). De kleur van de vrucht varieert van rood en geel bij de framboos (R. idaeus) tot blauw, zwartrood en zwart bij de “echte” bramen.

nr. 1 - januari 2014

Björn Tytgat

 Bloeiende koebraam

Zeg niet ‘braam’ tegen elke braam

Zelfkloning

Wie bij biologische hotspots aan de tropen denkt, zal dan ook moeilijk kunnen geloven dat WestEuropa, met België pal middenin, ook een hotspot kan zijn. Door onze ligging op de grens tussen het gematigd Atlantisch en het Continentaal district, hebben we een bijzonder grote diversiteit aan bramensoorten. Het zal ondertussen al duidelijk zijn dat die bramenstruik die je overal wel ziet niet één soort is. Er komen in België naar schatting 1500 tot 2000 verschillende plantensoorten voor. In de flora zijn slechts een tiental bramensoorten opgenomen. Het totaal aantal bramensoorten in België wordt echter geschat op minstens 300, waarschijnlijk nog meer (wereldwijd minstens 6000), en veel lokale soorten worden niet eens meegeteld. Er is bij ons weinig onderzoek gedaan naar de diversiteit van bramen, maar Duits onderzoek toont aan dat ze maar liefst tien percent van het totale soortenaantal in Europa vormen! Net die vormenrijkdom maakt het botanisten niet gemakkelijk. Zoals ook in andere geslachten binnen de rozenfamilie – o.a. nagelkruid (Geum) en meidoorn (Crataegus) – kunnen bramensoorten gemakkelijk hybridiseren (bastaarden vormen).

Daarentegen staat dat bramen veelal apomixis kennen: onvolledige bevruchting. Het zaad wordt niet gevormd doordat bevruchting optreedt. Stuifmeel of pollen dienen enkel ter aanmaak van het reservevoedsel in het zaad, maar het DNA is volledig van de moederplant afkomstig. Zo ontstaan zuivere lijnen of klonen, planten met eigenschappen identiek aan de moederplant, waardoor lokaal een microsoort kan standhouden die nergens anders gevonden wordt. Een bijkomende complicatie is echter dat deze apomixis niet 100% sluitend is. Soms vindt toch eens volledige bevruchting plaats (waarbij het DNA van twee planten effectief mengt), waardoor de bramen een kluwen van soorten, microsoorten en hybriden vormen. Een taxonomische nachtmerrie voor de aspirerende – en gevorderde! – botanist.

nr. 1 - januari 2014

Ondergeslachten, secties, subsecties, series … De taxonomische indeling was tot begin jaren 1970 niet eenduidig. Sindsdien zijn de grote groepen uitgeklaard. Het geslacht (genus) Rubus wordt onderverdeeld in een aantal ondergeslachten (subgenera). De belangrijkste voor onze (WestEuropese) regio zijn Subgenus Cylactis (met bij

Björn Tytgat

 Bessen van koebraam

ons als enige vertegenwoordiger de steenbraam, R. saxatilis), Subg. Idaeobatus (met o.a. de welbekende framboos, R. idaeus, de prachtframboos, R. spectabilis en de verfijnde Japanse wijnbes, R. phoenicolasius) en de echte bramen, Subg. Rubus. Dit laatste subgenus wordt op zijn beurt onderverdeeld in drie secties: Rubus, Corylifolii (hazelaarbramen, vanwege de bladvorm) en Caesii (dauwbramen), die alle verder onderverdeeld zijn in subsecties en series. Ben je nog mee? De laatste twee groepen vormen bovendien gemakkelijk hybriden met elkaar. In Noord-Europa heb je voorts nog het ondergeslacht Chamaemorus, met de kruipbraam (R. chamaemorus) als enige vertegenwoordiger. Daarnaast werden enkele Noord-Amerikaanse en Aziatische soorten uit

 Bessen van peterseliebraam nog andere subgenera geïntroduceerd omwille van hun sierwaarde. Een smakelijke siersoort, vermoedelijk ontstaan in Engeland, die nu in Europa, Noord-Amerika en Australië uit tuinen ontsnapt is, is de peterseliebraam (R. laciniatus). Het is een van de weinige soorten die direct te herkennen is aan haar bladeren. Ze zijn diep ingesneden, vandaar ook de (wetenschappelijke) naam en de sierwaarde ervan. Een groep van deze soort is zich nabij het stedelijk zwembad in Aalst aan het uitbreiden.

De grote groepen herkennen

De drie secties binnen het ondergeslacht Rubus zijn redelijk goed van elkaar te onderscheiden. Dauwbramen zijn iele, kruipende planten met dunne stengels en kleine, zachte stekels. Ze hebben meestal maar drie deelblaadjes, en de vruchten bestaan uit weinig en vrij smakeloze deelvruchtjes. Deze groep dankt zijn naam aan de berijpte stengels en vruchten: ze zijn bedekt met een waslaagje dat er een blauwwitte schijn aan geeft. Over de taxonomie (naamgeving en classificatie) en fylogenie (genetische verwantschappen) binnen deze groep is zeer weinig bekend, en ze worden gemakshalve meestal als één soort beschouwd. De andere twee secties, Rubus s.s.  Waardplant van vele insecten, waaronder de bramensprinkhaan en Corylifolii, zijn steviger planten.

nr. 1 - januari 2014

Björn Tytgat

 Hybride van dauwbraam en hazelaarbraam in Osbroek Deze twee groepen zijn gemakkelijk te onderscheiden. Ze hebben beide meestal vijf deelblaadjes per blad. Deze zijn bij de Corylifolii breed, eirond tot rond en vooral het eindblad doet sterk aan het blad van de hazelaar (Corylus avellana) denken, wat hun naam verklaart. Bij de echte Rubus-bramen zijn ze langwerpiger. De onderste deelblaadjes zijn bij deze laatste niet overlappend, terwijl dit bij de hazelaarbramen wel het geval is. Een ander kenmerk is dat de bladsteel bij echte bramen aan de bovenzijde vanaf de voet slechts deels gegroefd is, terwijl die bij de hazelaarbramen over de volledige lengte doorlopend gegroefd is. Meestal dan toch... Dit zijn de voor de hand liggende verschillen. Om een specimen verder op soortnaam te brengen zijn zeer gedetailleerde kenmerken nodig. Hierbij horen enkele zeer gemakkelijk waarneembare kenmerken, zoals de vorm, kleur en grootte van de stekels, bloemkleur, vorm van de stengel (rond, stomp, hoekig, geribd), maar ook minder evidente zoals aantal en soort haartjes en klieren op de stengel.

Stekels om te klimmen en om zich te verdedigen Problematisch is echter dat er voor België weinig gegevens beschikbaar zijn. Weinig soorten zijn effectief op naam gebracht en bovendien zijn de buitenlandse determinatiewerken slechts bruikbaar voor zeer wijdverspreide, zich seksu-

nr. 1 - januari 2014

eel voortplantende soorten, met een areaal van meer dan 400 km. Voor microsoorten, lokale (verspreiding < 50 km) en regionale soorten (verspreiding tussen de 50 en 400 km) kan men nergens op terugvallen. Om het voor de beginner nog wat ingewikkelder te maken, speelt ook de standplaats een grote rol in het uitzicht van de plant, waardoor een soort die in de schaduw groeit er totaal anders kan uitzien dan dezelfde soort in de volle zon. De meeste soorten zijn bosrandplanten en hebben veel licht nodig om zich optimaal te ontwikkelen. Met hun stekels kunnen ze zich in andere planten vasthaken om naar boven te klimmen (zoals ook rozen doen), terwijl andere hun stengels meters ver horizontaal kunnen spreiden om wat zonlicht te kunnen opvangen. Dat stekels effectief zijn tegen begrazing bewijst het vroeger gebruik van bramen om ze rond pas geplante boompjes langs weiden en wegen te winden. Een pijnlijk werkje voor vrouwen en kinderen dat tot in het begin van de 20e eeuw gebruikelijk was. Van de stengels werd verder ook bindmateriaal gemaakt om bv. takkenbossen samen te houden.

Bramenwerkgroep Een eerste doel van de bramenwerkgroep is het verwerven van de vaardigheden om bramen te kunnen determineren, wat ondertussen duidelijk geen sinecure is gebleken. In de eerste plaats gebeurt dit met herbariummateriaal en (vooral

buitenlandse) literatuur. Daarnaast wordt een database aangelegd waarin we onze ingezamelde specimens beschrijven. Momenteel worden twee gebieden bemonsterd: het Osbroek en omgeving in Aalst, en Den Dotter en omgeving in Haaltert/ Erpe-Mere. De komende jaren zullen andere gebieden uit de streek worden geïnventariseerd. Zeg nu niet meer zomaar een braam tegen een braam. Björn Tytgat

Literatuur

A Weeda, Westra, Westra en Westra (1987) Nederlandse Oecologische Flora, deel 2, 1ste ed., KNNV Uitgeverij A Hegi (1995) Illustrierte Flora von Mitteleuropa – Band IV, Teil 2A (3. Auflage) A Weber (1985) Rubi Westfalici- Die Brombeeren Wesfalens und des Raumes Osnabrück (Rubus L., Subgenus Rubus)

Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maatschappelijke visie. De activiteiten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Websites: www.natuurpunt.be / www.denderstreek.waarnemingen.be / issuu.com/dendriet / www.youtube.com/dendriettv

AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be facebook: Natuurpunt groot Aalst

Dendermonding

Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be

Haaltert

Jo Wittevrongel - 053 39 73 13 jo.wittevrongel@telenet.be facebook: Natuurpunt Haaltert

Affligem-Liedekerke

Kern Affligem Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be Kern Liedekerke Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

Denderleeuw

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be

Erpe-Mere

Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Boven-Dender

Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be

Lede

Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be facebook: Natuurpunt Lede

Ninove

Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be/ninove facebook: Natuurpunt Ninove

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek

Werkgroep amfibieën & reptielen Ward

Joachim De Maeseneer 0499 80 89 05 joachimdm@yahoo.com

Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok

Werkgroep invertebraten WID

Vogelwerkgroep Cinerea

Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be users.telenet.be/WID

Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea

Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be

Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rek-nr: 293-0212075-88 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 40 zijn fiscaal aftrekbaar.

Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11

nr. 1 - januari. 2014

• een boom (van het Griekse dendron) met zijn wortels en vertakkingen • een kristallisatie in de vorm van een boompje op voeg vlakken van fossiele gesteenten • een vertakte uitloper van hersenzenuwcellen: een com municatiekanaal dus • het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken • tenslotte groeit er natuurlijk welig langsheen de Dender… riet Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen afdelingen en zes studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek. Je kan voor meer inlichtingen steeds terecht bij de contactpersoon van jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt.

Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en foto’s door naar de redactie. Redactieadres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden. koen.steenhoudt@skynet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten.

REDACTIERAAD

NATUURPROJECTEN Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem / Mespelare/Wieze/ Beneden-Dender te Gijzegem/ Denderbelle - 6243 Herdersem/Mespelare/Wieze/ Brian Roelandt -- 052 Denderbelle 400422 57 71 brian.roelandt@telenet.be Daan Stemgée – 0476 600 595 www.benedendender.be daan.stemgee@telenet.be Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 www.beneden-dender.be Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 Beverbeekvallei te Aspelare/ johnny_cornelis@hotmail.com Nederhasselt/Outer – 6241 Brede Schoren en Frederik DeteCoster 0486 57 04 53 Konkelschor Berlare - 6616 fred_decoster@hotmail.com Stefaan Thibau - 052 42 69 72 BoelaremeersenteteNinove Nederboelare - 6640 Dendervallei - 6099 JohnnyMertens Cornelis- -0495 047468 5889 0833 38 Wouter johnny_cornelis@hotmail.com wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos Brede Schoren en te Konkelschor Haaltert/Aaigem/Mere te Berlare 6149 - 6616 Jo Stefaan Wittevrongel Thibau- 053 - 052394273691372 jo.wittevrongel@telenet.be Dendervallei te Ninove - 6099 Everbeekse bossen--0495 621068 89 33 Wouter Mertens Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 wouter.mertens@natuurpuntninove.be koen.vandenberge@skynet.be Den Dotter/Blauwbos Gemene Meers te Idegem - 6647 Haaltert/Aaigem/Mere LucteFavijts - 054 41 52 17 6149 Jo Wittevrongel - 053 39 73 13 luc.favijts@skynet.be jo.wittevrongel@telenet.be ‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Everbeekse bossen 6210 Tarcy Verstraeten - 052- 21 11 11 Koen Van DenteBerge - 055 42 83 90 Heidemeersen Berlare - 6644 koen.van.den.berge@telenet.be Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Gemene Meers te Idegem - 6647 Honegem te -Erpe-Mere/ Luc Favijts 054 41 52 17 Aalst/Lede - 6123 luc.favijts@skynet.be Wim D’Haeseleer 0495 87 50 -50 ‘t Groot Schoor te- Grembergen 6603

Dendriet verwijst naar:

wim.dhaeseleer@honegem.be www.honegem.be Heidemeersen te Berlare - 6644 KeelmanThibau te Denderhoutem -6178 Stefaan - 052 42 69 72 Jo Wittevrongel - 053 39 73 13 stefaan.thibau@skynet.be jo.wittevrongel@telenet.be Honegem te Erpe-Mere/ Korte Lake te Overboelare - 6655 Aalst/Lede - 6123 Willem Boonen - 054 41 75 Wim D’Haeseleer - 0495 87 85 50 50 willem.boonen@skynet.be wim.dhaeseleer@honegem.be Ledezijde - 6657 www.honegem.be Peter D’Hondt - 053 80 72 57- 6178 Keelman te Denderhoutem peter.dhondt@telenet.be Jo Wittevrongel - 053 39 73 13 Moenebroek te Geraardsbergen/ jo.wittevrongel@telenet.be Lierde - 6620 Kortelake te Overboelare - 6655 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 Willem Boonen - 054 41 75 85 carlos.dhaeseleer@skynet.be willem.boonen@skynet.be Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ Ledezijde 6657 Okegem - -6646 Peter - 053 8032 72 57 Eric DeD’Hondt Tré - 053 66 04 peter.dhondt@telenet.be eric.de.tre@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/ Padde- en Porrebeekvallei te Lierde - 6620 - 6652 Dendermonde Carlos D’Haeseleer 054 41 8749 0960 Dirk Van den Bossche - 052 42 carlos.dhaeseleer@gmail.com Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Molenbeekmeersen Marc Michiels - 053 te 67Denderleeuw/ 11 91 Okegem - 6646 marcusmichiels@skynet.be Eric De Tré 053 66 04 32 Pamelse meersen, Dommelingen te eric.de.tre@telenet.be Liedekerke - 9972 Paddeen Porrebeekvallei te Marc Michiels - 053 67 11 91 Dendermonde - 6652 marcusmichiels@skynet.be Dirk Van denteBossche - 052 42 49 60 Phenixberg Okegem - 6618 Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Wouter Mertens - 054 32 51 71 Marc Michiels - 053 67 11 91 wouter.mertens@natuurpuntninove.be marcusmichiels@telenet.be marcusmichiels@telenet.be

Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt 054 58 67 58 te Pamelse meersen,- Dommelingen koen.steenhoudt@skynet.be Liedekerke - 9972 Rietbeemd te -Moerbeke/ Marc Michiels 053 67 11 91 Viane/Lessines 6058 Raspaillebos te -Grimminge - 6164 Godfried Merlevede - 068 Koen Steenhoudt - 054 5830 6701 5807 0486 87 17 87 koen.steenhoudt@skynet.be derietbeemd@hotmail.com Rietbeemd te Moerbeke/ Sint-Onolfspolder te Appels/ Viane/Lessines - 6058 Dendermonde - 6623 Godfried Merlevede - 068 30 01 07 Bart Dierickx 0486 87 17 87- 052 21 03 81 derietbeemd@hotmail.com Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053te67Appels/ 11 91 Sint-Onolfspolder Dendermonde - 6623 marcusmichiels@skynet.be Bart Dierickx - 6052 21 03 81 Wachtbekken bartdierickx@skynet.be In Sint-Gillis/Dendermonde Valier Liedekerke 9418 StefaanteThibau - 052 -42 69 72 Marc Michiels - 053 67 11 91 stefaan.thibau@skynet.be marcusmichiels@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen Wachtbekken te Meerbeke - 66213 In Sint-Gillis/Dendermonde Georges Jacobs - 054 33 60 64 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 georges.jacobs@pandora.be stefaan.thibau@skynet.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Walputbeek/Dendermeersen Erembodegem - 6612 te - 6213 EricMeerbeke De Tré - 053 66 04 32 Georges Jacobs - 054 33 60 64 eric.de.tre@telenet.be georges.jacobs@pandora.be Werkgroep Bomen-ParkWellemeersen te Denderleeuw/ Osbroek/Gerstjens te Aalst Erembodegem 6612 40 83 28 Peter Tolleneer -- 0498 Eric De Tré - 053 66 04 32 wbpo.aalst@belgacom.net eric.de.tre@telenet.be Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net

Wouter Mertens – hoofdredacteur. Koen Steenhoudt – redactiesecretaris. Wim Van Grieken – denderkalender. Wilfried Veldeman – lay-out. Marc Symoens – corrector. Mikol De Decker – adresbeheer. Daan Stemgée – productie & publ. Rik De Baere, Eric De Block, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Bob Lambrechts. Werkten ook mee aan dit nr: Björn Tytgat, Micheline Vanderstricht, Diemer Vercayie. Vildaphoto: Yves Adams, Misjel Decleer, Lars Soerink, Rollin Verlinde

Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreekafdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van e 7,50 op rek-nr IBAN BE77 6135 0283 0042 van Dendriet, Kruyenberg 39, 9290 Berlare, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet afdeling...”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Retouradres: Mikol De Decker, Dokter Haekstraat 37, 9200 Grembergen E-mail: dendriet@skynet.be

Inhuldiging Juffrouwkapel - Aandachtige toehoorders

Foto’s voorpagina: Denderwandeling: Daan Stemgée Pootjes in de sneeuw: © Vilda - Yves Adams Wintervogels bij een voederhuisje: © Vilda - Lars Soerink

Foto’s achterpagina: Micheline Vanderstricht Joachim De Maeseneer

Applaus van minister Joke Schauvliege voor de ganse ploeg

In dit nummer lees je: 3 Voorwoord 4 Natuurfotograaf Rollin Verlinde 9 Cursus natuurgids 10 Fotovallen 13 Denderkalender 15 Moenebroek 21 Wild van sporen 26 Zeg niet zomaar een braam

Aanplanten van geboortebos in Ninove

Aanplanten speelbos in Ninove

nr. 1 - januari 2014 Schrijf nu je lidgeld 2014 over. Doe het snel !